Việc chống dịch của Nhật Bản không thuộc hạng được thế giới đánh giá cao. Xã hội mỗi nước có bối cảnh kinh tế và văn hóa khác nhau, khó có thể đem nguyên mô hình về cách làm của một nước vào nước khác. Nhưng có một số điều chung đáng tham khảo chung quanh cách phòng chống dịch corona của Nhật Bản.
Cho đến nay, người ta thấy các con số sau (đến ngày 10/10/2021):
Tổng số người bị nhiễm: 1.716.658
Số người tử vong: 17.941
Số khỏi bệnh: 1.680.768
Tỷ lệ người tiêm vắc xin một lần: 72,8%, hai lần: 63,1%
Những con số trên không phải là tuyệt vời. Và chính phủ cũng như người dân Nhật cũng không tự đánh giá cao việc phòng chống dịch bệnh của mình.
Số người bị nhiễm COVID-19 (553 người là số bị nhiễm ngày 10/10/2021)
Biểu đồ số tử vong (10 người là số tử vong ngày 10/10)
Số người có triệu chứng nặng (501 người ngày 9 tháng 10)
Chúng tôi trình bày dưới đây một số điều bình thường ai cũng có thể thấy ở Nhật để người nào chưa biết thì đọc qua để tham khảo. Người nào biết rồi thì vui lòng bỏ qua.
Ngay cả trong tình trạng chính phủ tuyên bố tình trạng khẩn cấp về dịch bệnh COVID-19, cuộc sống của một người dân bình thường được thấy như sau. Nhiều người Nhật có tên Suzuki, nên lấy trường hợp của một ông Suzuki làm thí dụ.
1 Trong nhà
Ông Suzuki sống trong một căn hộ trong một chung cư có 40 hộ gia đình. Chung cư có 10 tầng, mỗi tầng có 4 hộ. Chung cư có một thang máy có sức chứa 6 người. Mỗi căn hộ có một phòng tắm và một phòng vệ sinh nhỏ. Người trong nhà là hai vợ chồng và hai đứa con nhỏ.
Trong căn hộ, mỗi người trong nhà không ai đeo khẩu trang. Khi ra khỏi nhà để đi làm hay đem rác đến nơi tập trung, họ đều đeo khẩu trang.
Suzuki cũng như những người khác không biết hết những người trong chung cư, nhưng họ thường chào nhau khi gặp trong thang máy hay lối đi chung. Một lần trước dịch corona, Suzuki được người nhà bên cạnh tặng mấy trái bắp ở quê gởi đến. Sau đó, Suzuki cũng tặng lại nhà bên cạnh một món quà nhỏ khi họ sinh cháu bé thứ hai. Từ khi, dịch corona lây lan rộng, họ không tặng quà nhau nữa vì ngại lây lan.
Mỗi hộ trong chung cư có cuộc sống riêng tư được tôn trọng theo thói quen và luật pháp. Nếu có một người trong chung cư bị nhiễm COVID-19, Suzuki cũng không biết và người bị nhiễm cũng không để ai biết trừ khi có xe cứu thương mở còi, đến đậu trước chung cư. Dù có ai trong chung cư bị lây nhiễm, không ai có quyền phong tỏa chung cư. Và chung cư vẫn sinh hoạt như bình thường. Đài truyền hình và các phương tiện truyền thông tích cực truyền tải những thông tin về phòng chống dịch như 5K của Việt Nam.
Mọi việc không phải luôn luôn hoàn hảo. Có lần người bị nhiễm hay có người qua đời vì corona, và nếu chẳng may tin bị người khác biết, thì trẻ em bị bạn bè xa lánh ở trường hay người lớn bị đối xử phân biệt ở nơi làm việc. Cho nên người ta càng cố gắng tôn trọng quyền riêng tư.
Ở những trường hợp bệnh viện hay nhà dưỡng lão, khi có lan nhiễm dính chùm hằng mấy chục người, truyền thông cũng có đăng tên bệnh viện và nhà dưỡng lão. Và Sở Y tế tham gia cùng giải quyết.
2 Đi làm
Dù ở trong tình trạng khẩn cấp, các phương tiện giao thông công cộng như xe điện, xe buýt, xe taxi… vẫn hoạt động bình thường.
Mỗi ngày Suzuki đi bộ khoảng 15 phút từ nhà đến ga xe điện, lên xe điện đi khoảng 30 phút thì đến ga gần sở làm. Suzuki xuống xe điện đi bộ từ ga đến văn phòng làm việc. Xe điện chạy bình thường ngay cả khi riêng Tokyo bị lây nhiễm hơn 5000 người mỗi ngày. Cửa sổ xe điện được mở và người ta tránh nói chuyện nhau trên xe điện.
3 Trong văn phòng làm việc
Tùy theo công việc, một số người được khuyến khích làm việc tại nhà theo cách online. Trường hợp của Suzuki phải đến văn phòng làm việc mỗi ngày.
Trong văn phòng làm việc mọi người đều đeo khẩu trang, tránh tiếp xúc gần và nói to tiếng. Không phải văn phòng nào cũng rộng rãi, nhưng người ta cố gắng lo cho mình và lo cho nhau. Trước đây, Suzuki thường ra tiệm ăn trưa. Từ khi dịch bệnh bùng phát, Suzuki thường đi mua một hộp cơm mang về ăn trên bàn làm việc của mình.
4 Trên đường về nhà
Trước đây, trên đường về nhà, thỉnh thoảng Suzuki cùng với vài bạn bè ghé quán ăn hay quán nhậu. Từ khi có dịch, Suzuki không còn lui tới những nơi ấy nữa. Khu gần nhà Suzuki ở, một số quán nhậu vẫn mở cửa và một số người vẫn thoải mái nói chuyện và uống rượu, không phải ai cũng như Suzuki. Trong thời gian nhà nước tuyên bố khẩn cấp, nhiều tiệm ăn, nhà hàng không được bán rượu cho khách, hoặc chỉ được bán đến một giờ được ấn định. Một số thanh niên tụ tập ngồi bệt trên lề đường hay công viên uống bia và giao lưu vì không có luật cấm uống rượu ngoài đường.
Trong các quán ăn hay nhà hàng khá một chút thường có tấm ngăn trong bằng nhựa với phía đối diện. Chính quyền khuyên khi đi ăn, nên giới hạn ở con số bốn người. Khi chỉ có hai người, họ khuyên ngồi ngang, không đối diện nhau.
Các tiệm ăn, nhà hàng, khách sạn là những ngành bị tổn thương nặng nề trong thời gian này. Và nhà nước phải cứu trợ họ bằng cách thật nhanh dù không công bằng. Một tiệm nhỏ chỉ có chủ tiệm hay một tiệm lớn thuê một số người làm đều nhận một số tiền hỗ trợ như nhau cho kịp để khỏi chết chùm.
5 Đi mua đồ
Văn phòng quận nơi Suzuki ở khuyên người dân giảm số lần đi mua đồ ăn, vật dụng cần thiết, nên đi mua một mình, không đem trẻ em theo, mua xong về sớm. Trừ các cửa hàng bách hóa, các trung tâm buôn bán lớn, các siêu thị và cửa hàng tiện ích đều mở cửa. Giờ đóng cửa có nơi sớm hơn bình thường.
Tại quầy trả tiền, người ta có tấm nylon trong để ngăn bên mua và bên bán. Người ta cũng nghĩ ra một số cách để giảm sự tiếp xúc:
Người mua tự đưa thẻ tín dụng vào máy và rút ra, không như trước đây bên bán cầm thẻ tín dụng cho vào máy.
Người mua tự trả tiền bằng cách cho tiền vào máy và tự lấy tiền thối, không phải cầm tiền trao nhau.
Người mua trả tiền bằng ứng dụng trên điện thoại cầm tay.
Tuy nhiên không phải nơi nào cũng được như vậy, ở một số nơi khác, người ta vẫn trao tiền và tiền thối lại như từ trước đến nay.
Ở trước tiệm hay siêu thị thường có chai đựng dung dịch cồn trên 70% để khách thoa tay, khử khuẩn. Cũng có nơi có bảng yêu cầu đeo khẩu trang. Cũng thỉnh thoảng thấy có bảng ghi “Nếu bạn không đeo khẩu trang, xin đừng vào tiệm”.
Tấm acryl ngăn các tia nước bọt
6 Đi bệnh viện
Vợ Suzuki có bệnh nền nên mỗi tháng Suzuki phải đưa vợ đi bệnh viện. Ở cửa ra vào bệnh viện, trước đây có một người y tá cầm máy đo nhiệt độ cho từng người đi vào. Mấy tháng gần đây, bệnh viện có một máy đo nhiệt độ tự động và một bình dung dịch khử khuẩn cũng tự động, đưa tay đến gần là dung dịch kháng khuẩn tự động phun ra.
Ở một số bệnh viện lớn hoặc có điều kiện khá, người ta xếp ghế cho người đến khám, chữa bệnh ngồi cách một cái ghế, tức là hai ghế bên mình được để trống. Trong quán cà phê sang, cũng tương tự như vậy.
Tuy nhiên tại bệnh viện vợ Suzuki khám bệnh định kỳ, số người thì đông, số ghế thì ít, có chỗ ngồi thì cứ ngồi, không thể theo lời khuyên giãn cách. Phòng vệ sinh của bệnh viện không có khăn lau tay bằng vải hay giấy. Mỗi người phải tự lo cách lau tay. Chỉ có xà bông nước để rửa tay.
7 Ngày nghỉ
Trước đây, những ngày chủ nhật hay ngày nghĩ lễ, thỉnh thoảng Suzuki dẫn vợ con đi công viên, đi xem hoa nở, đi viện bảo tàng hay đi xem các sự kiện thể thao. Trong thời gian còn ở tình trạng khẩn cấp, một số công viên bị căng dây bên dưới có dòng chữ “đóng cửa vì dịch corona”. Một số bãi đậu xe công cộng hay của tư nhân gần nơi bãi biển đẹp cũng bị căng dây nhựa và bản ghi tương tự. Không ai tháo dây chận tự ý đi vào.
Suzuki và gia đình có thể đi ra công viên, bờ đê tập thể thao.
Bây giờ tình trạng khẩn cấp đã được dỡ bỏ, các nơi đều được mở cửa lại trừ những sự kiện đông người vẫn còn một số giới hạn.
8 Xét nghiệm
Vào giữa tháng 2 là tháng lạnh ở Tokyo, Suzuki cảm thấy nóng lạnh và nhức đầu. Lo có thể bị nhiễm corona, Suzuki đi đến một cơ sở xét nghiệm và được xét nghiệm PCR sau khi chờ gần một tiếng. Phí tổn gần 4000 Yen Nhật. Kết quả xét nghiệm được gởi bằng email vào buổi tối cùng ngày. May là Suzuki âm tính, chỉ bị cảm tương đối nặng.
Vào tháng 8 năm nay khi dịch lan nhiễm rộng, Suzuki điện thoại cho văn phòng quận hỏi về thủ tục xét nghiệm thì được trả lời: khi bác sĩ phụ trách hay có cơ quan y tế yêu cầu thì Suzuki sẽ được xét nghiệm miễn phí, còn cá nhân tự đi xét nghiệm thì vẫn phải tốn tiền. Không có cơ quan nhà nước hay tư nhân nào ép buộc người dân phải đi xét nghiệm.
9 Xe cấp cứu
Nhiều ngày trong tháng 8 và tháng 9, người ta thường hay nghe tiếng còi hú của xe cứu thương. Các báo đài đăng tin hệ thống y tế đang quá tải. Chính quyền khuyên những người bị nhẹ chữa trị tại nhà, có bác sĩ đến chăm sóc hoặc được bác sĩ liên lạc hỏi tình hình qua điện thoại. Một số người trở nặng và qua đời. Xe cấp cứu phải chạy hết công suất. Có trường hợp xe cấp cứu bị các bệnh viện từ chối hơn 50 lần, sau 6 tiếng mới đưa được bệnh nhân đến một bệnh viện ở tỉnh kế bên.
Không thấy bệnh viện nào bị phạt, bị lên án hay nêu tên. Các bệnh viện có thể nêu tình trạng quá tải, hoặc không có chuyên môn để từ chối. Dư luận bức xúc, bất bình, nhưng nhà nước không làm gì được và không phạt được bệnh viện từ chối nhận người bệnh.
10 Quản lý dịch bệnh
Các báo đài hằng ngày đưa tin về dịch bệnh: con số bị nhiễm trong ngày, đặc biệt lúc nào cũng công bố số người bị nặng và tử vong.
Chịu trách nhiệm về việc quản lý dịch bệnh cao nhất của nước Nhật gồm:
Thủ tướng
Bộ trưởng Bộ Y tế
Bộ trưởng Bộ Tái thiết Kinh tế
với sự tư vấn của một tiểu ban 18 người gồm các chuyên gia y khoa, chuyên gia kinh tế và quản trị địa phương.
Khi nhà nước ra những quyết định hệ trọng, Thủ tướng thường họp báo cùng với đại diện của tiểu ban tư vấn. Cũng có khi ý kiến của hai người khác nhau, nhưng quyền quyết định và trách nhiệm sau cùng là của Thủ tướng.
Các địa phương có thể yêu cầu nhà nước trung ương ra tuyên bố khẩn cấp và hỗ trợ cho tỉnh hay địa phương của mình. Và các địa phương phải tôn trọng pháp luật chung của cả nước dù có thể có cách quản lý riêng các tiệm ăn, nhà hàng theo cách riêng của địa phương.
11 Cách ly
Người nước ngoài hay người Nhật từ nước ngoài trở về, khi đến sân bay phải xét nghiệm và cách ly tại nhà trong 14 ngày. Phải có người đón từ sân bay về nhà hay khách sạn, không được đi phương tiện công cộng.
Không thấy trường hợp người từ tỉnh này sang tỉnh khác phải bị cách ly hay cấm vào. Cũng có trường hợp một số nơi yêu cầu người địa phương khác đừng đến địa phương mình vào lúc này. Đó chỉ là lời kêu gọi hợp tác, không kèm theo sự tẩy chay hay hình phạt nào. Vào thời gian đầu của dịch COVID-19, cũng có một vài trường hợp ném đá vào xe của người đến từ Tokyo, không muốn người từ Tokyo đến địa phương mình, nhưng đó chỉ là cá biệt ít ỏi.
12 Vài điều trông thấy một cách tổng thể
1 Khi dịch corona ập đến đợt đầu năm ngoái, Nhật Bản cũng rơi vào tình trạng bị động, lúng túng. Thiếu khẩu trang, thiếu dung dịch kháng khuẩn, người dân mua trữ cả giấy vệ sinh, xã hội Nhật gần như rơi vào tình huống hoảng loạn. Thủ tướng Abe lên truyền hình hứa lo cho mỗi người hai cái khẩu trang bằng cotton. Khi hai cái khẩu trang đến tay người dân thì nó rất nhỏ, hiệu quả kém. Người ta chê cười và gọi đó là Abe no mask. Nước Nhật cũng chậm trễ trong vấn đề tiêm vắc xin. Hồi cuối năm ngoái, Thủ tướng Suga nói là sẽ tiêm cho người trên 65 tuổi vào tháng Hai năm 2021, rồi nói là tháng Tư, và thực tế là đến hạ tuần tháng Năm, người trên 65 tuổi mới bắt đầu được tiêm mũi đầu tiên. Nhưng tình hình hiện nay được cải thiện rất nhiều, tỉ lệ số người được tiêm hai mũi đã lên ngang ngửa các nước tiên tiến khác. Các thuốc chữa bệnh được nhập khẩu và triển khai sản xuất trong nước.
2 Nhật Bản dựa trên pháp luật và giáo dục để phòng chống dịch COVID-19. Thí dụ tiệm ăn bị khuyến cáo không được cung cấp rượu cho khách trong thời gian khẩn cấp. Đọc báo chỉ thấy vài trường hợp bị phạt dưới 300.000 Yen (gần bằng 3.000 đô la Mỹ). Chính quyền trung ương hay địa phương nói chuyện với người dân rất lễ độ. Họ yêu cầu người dân vui lòng làm điều này, điều kia, không đe dọa phạt thế này thế khác. Bà Koike Yuriko, Đô trưởng Tokyo phờ phạc do căng thẳng liên tục trong chống dịch bệnh, đã có lúc xin nghỉ dưỡng mấy ngày. Tuy nhiên lúc nào bà ấy cũng lễ độ với người dân, tránh những lời xúc phạm, tránh những lời của kẻ bề trên.
3 Nước Nhật có chế độ chánh trị đại nghị, có sáu đảng chính, trong đó có Đảng Cộng sản Nhật Bản, và có tự do báo chí. Một số lần đại biểu quốc hội thuộc đảng cầm quyền và quan chức đi ăn nhậu ở nơi sang trọng trong khi khuyên dân nên ở nhà, tránh ra đường để khỏi lây lan. Nhờ báo chí phát hiện, lên án, các đảng đối lập phê bình mạnh mẽ, nên các việc xấu xa ấy không nhiều.
4 Cứ 6 người hay 7 người Nhật là có một người nghèo. Và có những người khốn cùng. Bộ Y tế Nhật Bản có chính sách hoạt động thực tế lo cho những người này, nhưng cũng không lo xuể vì nhiều yếu tố. Các tổ chức phi lợi nhuận lo cho những người khốn cùng này một cách tận tụy, chân thành.
Việc đăng ký thành lập một Tổ chức phi lợi nhuận (NPO) tại Nhật Bản rất đơn giản, chỉ cần có tên người điều hành, bản điều lệ ngắn gọn, địa chỉ văn phòng là có thể đăng ký được, và bắt đầu từ số tiền nào cũng được. Hoạt động xã hội của những tổ chức thiện nguyện này được nhà nước và nhân dân hỗ trợ, ủng hộ. Nhiệm vụ của các tổ chức thiện nguyện là phải báo cáo tài chính minh bạch hằng năm, nhưng không phải đóng khoản thuế nào. Mới vừa rồi, thấy đại diện của vài NPO thảo luận về dịch COVID-19 với Bộ trưởng Bộ Y tế và một số giáo sư về dịch tể trên đài NHK. Chánh quyền và tổ chức xã hội dân sự cùng bàn luận lo việc cho xã hội rất thật lòng.
5 Đợt thứ sáu sẽ đến. Khi đợt thứ năm hạ nhiệt, và tình trạng khẩn cấp được dỡ bỏ vào cuối tháng Chín, người dân mừng rỡ và bắt đầu ra đường nhiều. Trong đợt năm vừa rồi, có ngày số người bị nhiễm lên trên 25.000 người (Tokyo trên 5.000), bây giờ con số xuống thấp hơn 1.000 người (Tokyo thấp hơn 100), tình hình được cải thiện nhanh đến nỗi người ta lúng túng trong việc giải thích lý do. Đại diện của tiểu ban tư vấn chính phủ thì cho là ý thức của người dân và sự hợp tác của người dân được nâng cao, tình hình tiêm vắc xin tiến triển tốt, nhưng vẫn tiếp tục cảnh báo người dân là đợt thứ sáu có thể đến. Tỉnh trưởng Osaka thì nói là đợt thứ sáu chắc chắn sẽ đến vào mùa đông này và kêu gọi phải chuẩn bị.
6 Vừa qua, đảng cầm quyền bầu Thủ tướng mới. Bốn người ra ứng cử đều nói rằng không thể tiêu diệt vi rút corona mà phải cùng tồn tại với nó. Và Thủ tướng mới Kishida nói là phải chuẩn bị trang thiết bị y tế, tiêm ngừa và các việc khác cho tình huống xấu nhất có thể xảy ra.
L. V. T. – T. N. V.
Các tác giả gửi BVN