Bauxite Việt Nam

Thúc Kháng 

Thời thiên hạ chia đôi, Ngô Đình Nhu tin rằng có một con đường thứ ba.

Nguồn ảnh: Wiki. Đồ hoạ: Thanh Tường / Luật Khoa.

Một bên là khối cộng sản do Liên Xô dẫn đầu, bên kia là khối các nước tư bản chủ nghĩa do Hoa Kỳ lãnh đạo, Chiến tranh Lạnh là thời kỳ kéo dài từ sau Thế chiến II cho tới khi Liên Xô sụp đổ năm 1991. 

Vào những năm 1950, Việt Nam đứng giữa ngã ba đường của hai ý thức hệ này. Trong bối cảnh đó, nhiều trí thức Việt Nam đã cố gắng tìm một giải pháp trung gian – không hoàn toàn theo chủ nghĩa cộng sản cũng không theo mô hình tư bản chủ nghĩa – một con đường “thứ ba” cho đất nước.

Không cộng sản cũng không tư bản. Đảng Cần lao Nhân vị của Ngô Đình Nhu dưới thời Đệ nhất Cộng hòa (1955-1963) là một đảng như thế. 

Xuất hiện tại chính trường miền Nam khi Việt Nam Cộng hòa còn là một chính thể non trẻ, Đảng Cần lao Nhân vị là một lực lượng chính trị chiếm ưu thế mạnh mẽ. Không chỉ vì người đứng đầu là Tổng Bí thư là Ngô Đình Nhu – em trai và cố vấn của Tổng thống Ngô Đình Diệm – mà còn vì các thành viên của đảng đều là những nhân vật cộm cán trong chính quyền lúc bấy giờ. 

Vậy thực chất, Đảng Cần lao Nhân vị là gì? Đảng này vận hành ra sao, và ảnh hưởng của nó đến nền chính trị miền Nam Việt Nam thời kỳ đó như thế nào?

Hình thành trong âm thầm

Không phải bất thình lình mà Đảng Cần lao Nhân vị xuất hiện tại chính trường miền Nam. Nó thực chất đã manh nha từ cuối những năm 1940. [1]

Năm 1949, khi ông Diệm còn ở hải ngoại thì em trai của ông - Ngô Đình Nhu - đã bắt đầu tập hợp một nhóm trí thức tại Đà Lạt với mục đích ban đầu là để nghiên cứu về triết học. [2] Tại đây, ông gặp linh mục người Pháp Ferdinand Parrel và cả hai đã tìm được tiếng nói chung khi đều ủng hộ học thuyết nhân vị của triết gia Emmanuel Mounier.

Học thuyết nhân vị này ra đời như một hệ tư tưởng chống lại cả chủ nghĩa cá nhân tự do của tư bản phương Tây và chủ nghĩa tập thể cực đoan của cộng sản. Mục đích của nó là xây dựng một nền tảng triết học đặt con người vào trung tâm của xã hội, nhưng không tách rời trách nhiệm đối với cộng đồng. Một điểm nổi bật khác của học thuyết này chính là mối tương quan giữa con người và Thiên Chúa, vì vậy nhân vị phản đối chủ nghĩa vô thần và duy vật.

Là một tín đồ Công giáo và là một trí thức chịu ảnh hưởng từ phương Tây, ông Nhu tin rằng chủ nghĩa nhân vị có thể trở thành một hệ tư tưởng cho Việt Nam. Triết lý này có những điểm tương đồng với cả Nho giáo và Công giáo khi cùng nhấn mạnh đạo đức và trách nhiệm với cộng đồng. 

Quan trọng hơn, nhân vị có thể được sử dụng để chống lại chủ nghĩa cộng sản bằng cách đề cao giá trị con người trong một khuôn khổ hữu thần, thay vì đấu tranh giai cấp vô thần.

Tuy nhiên, ông Ngô Đình Nhu không chỉ là một nhà lý luận đơn thuần. Ông hiểu rằng để học thuyết nhân vị không chỉ nằm trên giấy, nó cần có một tổ chức hậu thuẫn mạnh mẽ. Đầu những năm 1950, ông liên lạc và xây dựng mối quan hệ với nhiều nhân vật chống cộng có tiếng trong giới chính trị và quân đội.

Năm 1953, tổ chức Cần lao chính thức ra đời, ban đầu chỉ là một nhóm nhỏ quy tụ các trí thức, chính khách và sĩ quan trong Quân đội Quốc gia Việt Nam. Nhưng chỉ vài năm sau, nó đã trở thành thế lực nòng cốt của chính quyền Ngô Đình Diệm.

Học thuyết nhân vị – con đường thứ ba cho Việt Nam?

Không giống như Đảng Cộng sản với hàng loạt văn kiện lý luận, Đảng Cần lao Nhân vị chưa từng công bố một tài liệu chính thức nào về học thuyết của mình. [3]

Ngô Đình Nhu và Ngô Đình Diệm có đề cập đến nhân vị trong các bài phát biểu, nhưng không để lại một trước tác nào đáng kể. Một số học giả, như Mitchell Tan, cho rằng cả hai ông đều không có thói quen viết lách. Đặc biệt, Nhu là người của chiến lược và hành động hơn là của những lời lý luận.

Tuy nhiên, một tài liệu hiếm hoi đã giúp người ta phác thảo tư tưởng chính trị của Đảng Cần lao là tác phẩm “Cuộc Cách Mạng Nhân Vị: Câu hỏi và Trả lời” do linh mục Trần Hữu Thanh làm chủ bút. Tác phẩm được đăng trên cơ quan ngôn luận của Ủy ban Cách mạng Quốc gia năm 1955.

Theo đó, học thuyết nhân vị được xem là sự dung hòa giữa hai hệ tư tưởng lớn của thế kỷ XX. Chủ nghĩa cộng sản đặt tập thể lên trên cá nhân, biến con người thành công cụ của nhà nước. Ngược lại, chủ nghĩa tư bản đề cao lợi ích cá nhân, nhưng lại tạo ra những khoảng cách giàu nghèo khổng lồ.

Theo Trần Hữu Thanh, nhân vị tránh được cả hai thái cực đó. Nó nhấn mạnh sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân nhưng vẫn cân bằng với lợi ích chung của gia đình, xã hội và quốc gia.

Với những người ủng hộ, đây chính là con đường thứ ba cho dân tộc Việt Nam.

Đảng Cần lao Nhân vị hoạt động như thế nào?

Với vị trí trung tâm trong chính quyền Ngô Đình Diệm, Đảng Cần lao Nhân vị bị nhiều người coi là bộ máy quyền lực ngầm của chế độ. Nhưng chính Ngô Đình Nhu đã nhiều lần bác bỏ điều này. [4]

Trên thực tế, số lượng đảng viên của Cần lao không lớn áp đảo các tổ chức khác, và nó cũng không phải là một đảng đại diện cho giới lao động, dù kiểm soát toàn bộ phong trào công đoàn trong nước.

Thay vì tổ chức mít tinh rầm rộ hay tuyên truyền công khai, Đảng Cần lao Nhân vị hoạt động âm thầm, tập trung vào nghiên cứu chính trị - xã hội và xây dựng mạng lưới trong bộ máy nhà nước.

Đảng không tự ra tranh cử mà thành viên thường sẽ tranh cử độc lập - như Ngô Đình Nhu đã làm trong kỳ bầu cử Quốc hội năm 1956. Cuộc bầu cử Quốc hội 1959, chỉ có hai nghị sĩ công khai thừa nhận là đảng viên Cần lao Nhân vị. Nhưng số ghế khiêm tốn này không hạn chế tầm ảnh hưởng của đảng trên chính trường miền Nam.

Điều quan trọng là mọi quyết sách vẫn do Cần lao Nhân vị quyết định thông qua nhiều tổ chức liên kết với đảng Cần Lao, như Phong trào Cách mạng Quốc gia – tổ chức chính trị quần chúng của đảng này.

Bản thân Ngô Đình Nhu, dù là bộ não của đảng, cũng chưa bao giờ xuất hiện trong các phiên họp của Quốc hội. Ông hoạt động trong bóng tối, như một kiến trúc sư bí ẩn của nền Đệ Nhất Cộng hòa.

Một tổ chức như thế có thể tồn tại bao lâu? 

Lịch sử đã trả lời câu hỏi này vào ngày 2/11/1963, khi cha đẻ của đảng bị giết trong cuộc đảo chính lật đổ chính quyền Ngô Đình Diệm. 

Đảng Cần lao Nhân vị tan rã không lâu sau đó.

T.K.

Nguồn: Luatkhoa.com