Bauxite Việt Nam

BBC

Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Quy định 294 về thi hành Điều lệ Đảng, có hiệu lực thi hành từ 1/7, đặt ra câu hỏi liệu Đại hội 14 có cần sửa Điều lệ Đảng.  

Một số điểm mới của Quy định 294 bao gồm hệ thống tổ chức của Đảng sẽ không còn cấp huyện, thí điểm đại hội chi bộ 5 năm một lần và không lập đảng bộ khối cấp cơ sở.

Cụ thể, trong phần hệ thống tổ chức Đảng sẽ không còn cấp huyện mà chỉ còn cấp xã (xã, phường, đặc khu); cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và cấp Trung ương. Vì theo quy định, hệ thống tổ chức của Đảng được lập tương ứng với hệ thống tổ chức hành chính của Nhà nước.

Giáo sư Carl Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam lâu năm, nhận xét với BBC News Tiếng Việt rằng Quy định số 294 rất chi tiết do quá trình tinh giản hệ thống chính trị của Việt Nam, bao gồm cả tổ chức của Đảng Cộng sản Việt Nam. 

"Quy định 294 quy định rõ nhiệm vụ và trách nhiệm của các cán bộ Đảng ở từng cấp, nhằm tăng cường kiểm soát tập trung đối với bộ máy Đảng. Bên cạnh đó, quy định này cũng làm rõ tư cách và tiêu chuẩn của đảng viên được giữ chức vụ và những đảng viên không được giữ chức vụ".

Một chuyên gia giấu tên từ Hà Nội nói với BBC News Tiếng Việt rằng Quy định 294 mang lại các thay đổi đáng chú ý nhằm tinh gọn bộ máy tổ chức Đảng, phù hợp với xu hướng cải cách hành chính và nâng cao hiệu quả lãnh đạo.

Theo ông, việc loại bỏ cấp huyện ủy giúp giảm tầng nấc trung gian, tăng cường sự lãnh đạo trực tiếp từ tỉnh ủy xuống đảng bộ xã/phường. Điều này có thể nâng cao tính linh hoạt và hiệu quả trong quản lý, nhưng cần cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo không tạo khoảng trống lãnh đạo ở cấp cơ sở.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho biết thêm rằng, với những đổi mới trong Quy định 294, có khả năng Đảng phải tiến hành sửa Điều lệ Đảng ở Đại hội 14 vào tháng 1/2026. 

Quy định 294 có gì? 

Tổng Bí thư Tô Lâm đã thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng ký ban hành Quy định 294 về thi hành Điều lệ Đảng. 

Ngoài vấn đề bỏ cấp huyện ủy, quy định còn có nhiều điểm mới đáng chú ý, bao gồm việc thí điểm Đại hội chi bộ 5 năm một lần, thay vì 5 năm hai lần như hiện nay.

Về số lượng ủy viên ban thường vụ sẽ căn cứ vào nhiệm vụ chính trị, vị trí, đặc điểm của mỗi cấp và số lượng đơn vị trực thuộc, số lượng đảng viên của mỗi đảng bộ. 

Đối với các tỉnh ủy, thành ủy, đảng ủy trực thuộc Trung ương mới thành lập (không bao gồm Quân ủy Trung ương, Đảng ủy Công an Trung ương) trong nhiệm kỳ 2020-2025, nhiệm kỳ 2025-2030 thì số lượng ủy viên ban thường vụ có thể nhiều hơn 1/3 nhưng dưới 1/2 tổng số cấp ủy viên và do Bộ Chính trị quyết định.

Cũng theo Quy định 294, Bộ Chính trị quyết định thành lập và quyết định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của các đảng bộ gồm: các cơ quan Đảng Trung ương; Quốc hội; Chính phủ; Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương trực thuộc Trung ương.

Ban Thường vụ Đảng ủy Quốc hội quyết định thành lập, quyết định chức năng, nhiệm vụ và trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động của tổ Đảng ở đoàn đại biểu Quốc hội.

Quy định 294 cũng nêu rõ quy định về tuổi đời và trình độ học vấn của người vào Đảng; về quyền của đảng viên; giới thiệu và kết nạp người vào Đảng; thời hạn tổ chức lễ kết nạp đảng viên, xét công nhận đảng viên chính thức, tính tuổi Đảng của đảng viên; đảng tịch của đảng viên...

Chụp lại hình ảnh: Tứ Trụ hiện tại, từ trái qua: Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường, Thủ tướng Phạm Minh Chính, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn

Trao đổi với BBC, một chuyên gia về Đảng không muốn nêu tên phân tích rằng, việc thí điểm giảm tần suất đại hội từ 5 năm hai lần xuống một lần giúp tiết kiệm nguồn lực, tập trung vào thực hiện nhiệm vụ dài hạn. 

Tuy nhiên, ông cho rằng cần đánh giá kỹ tác động đến việc cập nhật nhân sự và nghị quyết, tránh trì trệ trong điều chỉnh chính sách.

Vị chuyên gia nói thêm, không thành lập đảng bộ khối cấp cơ sở nhằm đơn giản hóa tổ chức, tránh chồng chéo chức năng. Đi kèm với đó là những lưu ý về việc đảm bảo các cơ quan, đơn vị vẫn có sự lãnh đạo Đảng hiệu quả thông qua các tổ chức đảng trực thuộc cấp trên.

"Nhìn chung, các thay đổi này hướng đến tinh gọn, hiệu quả, nhưng cần thí điểm và đánh giá kỹ lưỡng để đảm bảo tính khả thi và không làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng", chuyên gia này cho biết.

Đảng vẫn nắm các vấn đề công tác nhân sự chủ chốt và cấp cao. Theo đó, Ban Chấp hành Trung ương Đảng giới thiệu ba chức danh: Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ để Quốc hội bầu; tham gia ý kiến về nhân sự Phó Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch Quốc hội, Phó Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm các ủy ban của Quốc hội, Tổng Kiểm toán Nhà nước và các thành viên Chính phủ.

Có cần sửa Điều lệ Đảng?

Theo một số chuyên gia, việc bỏ huyện ủy và thay đổi nhiệm kỳ đại hội chi bộ đòi hỏi Điều lệ Đảng phải được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn mới.

"Điều lệ Đảng chắc chắn cần được sửa đổi vì đã bãi bỏ cấp huyện, cấp xã đang được sáp nhập và phân bổ lại nhiệm vụ. Các chức năng và trách nhiệm của những cấu trúc tổ chức mới cần được hệ thống hóa. Đồng thời cũng cần làm rõ vai trò của các đơn vị hoạt động ngoài hệ thống tổ chức chính thức của Đảng, cũng như xác định tư cách đảng viên của những người nghỉ việc do tinh giản hệ thống chính trị", theo Giáo sư Carl Thayer. 

Hiện tại, Điều lệ Đảng quy định hệ thống tổ chức và nhiệm kỳ đại hội theo mô hình cũ (bao gồm cấp huyện và đại hội chi bộ 5 năm hai lần). Do đó, theo một số chuyên gia, nếu không sửa đổi, Quy định 294 có thể mâu thuẫn với Điều lệ, gây khó khăn trong quá trình triển khai.

Vì vậy, việc sửa đổi Điều lệ là cần thiết để đảm bảo tính thống nhất và tránh xung đột giữa các quy định của Đảng.

Vấn đề sửa đổi điều lệ Đảng đã được đặt ra từ lâu, trước cả Đại hội 13 hồi đầu năm 2021.

Tuy nhiên, Đại hội 13 đã quyết nghị không sửa đổi điều lệ Đảng mà giao cho Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 nghiên cứu thêm. 

Trong suốt khóa 13, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng đề cập đến việc sửa đổi Điều lệ Đảng.

Vào cuối tháng 2/2024, ông Nguyễn Phú Trọng khi đó trong vai trò Trưởng Tiểu ban văn kiện Đại hội 14 đã nói rằng Đại hội 14 sẽ tổng kết 40 năm đổi mới và sửa đổi Điều lệ Đảng.

Thế nhưng, sau khi ông qua đời vào tháng 7/2024, tại Hội nghị Trung ương 10 diễn ra tháng 9/2024 - hội nghị Trung ương đầu tiên do tân Tổng Bí thư Tô Lâm điều hành - đã thống nhất chưa bổ sung, sửa đổi Điều lệ Đảng tại Đại hội 14.

Theo đó, Trung ương Đảng thống nhất việc bổ sung, sửa đổi Điều lệ Đảng cũng là vấn đề "rất lớn, hệ trọng" trong giai đoạn tới, cần nghiên cứu để sửa đổi vào "thời điểm phù hợp".

Điều này cho thấy có sự khác biệt trong chủ trương của ông Tô Lâm và người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng về thời điểm sửa đổi Điều lệ Đảng. 

Một số nhà quan sát cho rằng, quyết định của Hội nghị Trung ương 10 dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm cho thấy Đảng ưu tiên sự ổn định chính trị trong giai đoạn chuyển giao lãnh đạo và chuẩn bị cho Đại hội 14.

"Việc không sửa đổi Điều lệ có thể xuất phát từ tính thận trọng vì Đảng muốn tránh những thay đổi lớn có thể gây tranh cãi hoặc mất đoàn kết nội bộ trước thềm đại hội. Bên cạnh đó, những thay đổi trong Quy định 294 (bỏ huyện ủy, đại hội chi bộ 5 năm/lần) đang ở giai đoạn thí điểm, chưa có đánh giá toàn diện để đưa vào Điều lệ.

"Đại hội 14 có thể ưu tiên các vấn đề, nhiệm vụ chiến lược khác như kinh tế, nhân sự, hoặc chống tham nhũng hơn là sửa đổi điều lệ. Do đó, quyết định này phản ánh sự cân bằng giữa cải cách và ổn định, đồng thời cho thấy Đảng muốn tiếp tục thí điểm các thay đổi tổ chức trước khi chính thức hóa", chuyên gia về Đảng nói. 

Việc Trung ương Đảng thống nhất không sửa Điều lệ Đảng, theo Giáo sư Thayer, động thái này phản ánh sự đồng thuận lâu nay trong Đảng nhằm ngăn chặn việc một cá nhân thâu tóm quá nhiều quyền lực. 

"Đây cũng là sự khẳng định rằng quyền sửa đổi Điều lệ Đảng thuộc về Đại hội đại biểu toàn quốc, chứ không phải là ở tổng bí thư, Bộ Chính trị hay Ban Chấp hành Trung ương".

Chụp lại hình ảnh: Theo quy định của Điều lệ Đảng, chỉ Đại hội đại biểu toàn quốc được tổ chức 5 năm một lần mới có quyền sửa đổi điều lệ; Đại hội 14 dự kiến diễn ra vào tháng 1/2026

Đại hội 14 sẽ sửa Điều lệ Đảng? 

Vào Đại hội 13 đầu năm 2021, Đảng Cộng sản đã có dàn tân ủy viên Ban chấp hành trung ương khóa 13 với 10 "trường hợp đặc biệt". Trong đó, đáng chú ý nhất là trường hợp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tái đắc cử và có nhiệm kỳ thứ ba liên tiếp. Đây là điều trái với Điều lệ Đảng.

Tuy nhiên, Đại hội 13 vẫn nhất trí không sửa điều lệ. Điều này khiến một số nhà quan sát nhận định rằng việc đảng viên quyền lực nhất là ông Trọng không tuân thủ Điều lệ Đảng đồng nghĩa với việc không tuân thủ luật lệ của tổ chức chính trị mà ông tôn thờ. 

Khi ông Trọng thông báo Đại hội 14 sẽ tiến hành sửa Điều lệ Đảng, đã có những đồn đoán Điều 17 – quy định tổng bí thư không làm quá hai nhiệm kỳ – sẽ được điều chỉnh.

Giáo sư Carl Thayer nói trường hợp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho thấy rằng một người có thể làm nhiệm kỳ thứ ba nếu được đại hội Đảng thông qua, mà không cần phải sửa đổi Điều lệ. 

Giáo sư Thayer lưu ý: "Nếu Điều lệ Đảng được sửa đổi để cho phép một người làm tổng bí thư quá hai khóa thì vai trò của tổng bí thư có thể thay đổi từ 'người đứng đầu trong những người đồng cấp' (primus inter pares) thành 'nhà lãnh đạo quyền lực', người có thể tái cấu trúc các vị trí trong Ban Bí thư và các ban đảng để những người người thân tín của họ vào vị trí quyền lực. Tóm lại, nguyên tắc tập trung dân chủ có thể bị thay thế bởi chế độ chuyên quyền".

Chuyên gia về Đảng thì giải thích với BBC rằng, trong bối cảnh chính trị hiện nay, việc điều chỉnh Điều 17 khó xảy ra do Đảng nhấn mạnh tính ổn định và kế thừa.

"Nếu có thay đổi, nó có thể chỉ áp dụng cho các trường hợp đặc biệt (như đã từng làm với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng) và phải được Ban Chấp hành Trung ương đồng thuận. Khả năng bỏ giới hạn hoàn toàn là thấp, vì điều này có thể gây tranh cãi về tính dân chủ và minh bạch", ông giải thích. 

Ngoài việc cập nhật hệ thống tổ chức và nhiệm kỳ đại hội, theo chuyên gia này, Điều lệ Đảng có thể được sửa đổi ở các nội dung bao gồm quy định về quyền và nghĩa vụ đảng viên, đặc biệt trong bối cảnh số hóa quản lý đảng viên. Bên cạnh đó, có thể tăng cường cơ chế giám sát và kiểm tra cấp cơ sở để đảm bảo hiệu quả lãnh đạo sau khi bỏ huyện ủy. NGUỒN HÌNH ẢNH, GETTY IMAGES

Theo quy định của Điều lệ Đảng, chỉ Đại hội đại biểu toàn quốc được tổ chức 5 năm một lần mới có quyền sửa đổi điều lệ. Đại hội 14 dự kiến diễn ra vào tháng 1/2026 và nếu việc sửa đổi được thống nhất, quá trình này dự kiến sẽ được tiến hành tại kỳ đại hội này.

"Việc sửa Điều lệ Đảng mang ý nghĩa cập nhật hệ thống tổ chức (bỏ huyện ủy, tinh gọn đảng bộ) và nhiệm kỳ đại hội để phù hợp với thực tiễn, nâng cao hiệu quả lãnh đạo. Điều lệ mới có thể đáp ứng tốt hơn các thách thức hiện đại như số hóa, quản lý đảng viên ở nước ngoài, hoặc chống tham nhũng".

"Tăng cường dân chủ nội bộ tức có thể mở rộng quyền đảng viên, cải thiện cơ chế giám sát, bảo đảm minh bạch trong bầu cử và bổ nhiệm. Bên cạnh đó, việc điều chỉnh giúp khẳng định định hướng chính trị.

"Một Điều lệ được sửa đổi sẽ gửi thông điệp về cam kết đổi mới của Đảng, củng cố niềm tin của đảng viên và nhân dân. Tuy nhiên, mọi sửa đổi cần được thực hiện cẩn trọng, dựa trên thực tiễn và đồng thuận cao để tránh rủi ro về đoàn kết và ổn định chính trị".

Như vậy, có thể thấy, Quy định 294 tuy là bước cải cách cần thiết nhưng cần được đồng bộ với Điều lệ Đảng thông qua sửa đổi trong tương lai. 

"Quyết định không sửa đổi tại Đại hội 14 thể hiện sự thận trọng, nhưng việc sửa đổi sau này sẽ mang lại ý nghĩa lớn trong việc hiện đại hóa và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng", chuyên gia kết luận.

Nguồn: BBC Tiếng Việt