Bauxite Việt Nam

1.  Iran - Việt Nam: Hai dân tộc, hai cuộc cách mạng, một ảo tưởng chung

Hoàng Quốc Dũng 

Trong bối cảnh căng thẳng giữa Iran và Israel đang bùng nổ, đây cũng là dịp để nhìn lại cuộc cách mạng Hồi giáo Iran. Nhưng đồng thời, ta cũng nên suy ngẫm về một đất nước phương Đông khác – Việt Nam – nơi lịch sử có những vang vọng đáng ngạc nhiên. 

Hai dân tộc, hai cuộc cách mạng, hai giấc mơ giải phóng… cuối cùng đều dẫn tới chế độ toàn trị, với sự đồng thuận – thậm chí đầy nhiệt huyết – từ chính người dân.

Iran: Khi nhân dân chọn lấy xiềng xích cho chính mình

Năm 1979, hàng triệu người Iran xuống đường đòi lật đổ Shah – vị vua được phương Tây hậu thuẫn. Mặc dù đã tiến hành hiện đại hóa đất nước, chế độ của Shah ngày càng độc đoán, tàn bạo, và xa rời truyền thống. Phương Tây ủng hộ một vương quyền bị người dân coi là phản bội. Cuộc cách mạng trở thành tất yếu.

Nhưng kết quả không phải là dân chủ. Trong cuộc trưng cầu dân ý tháng 4 năm 1979, 98% cử tri bỏ phiếu “đồng ý” với việc thành lập Cộng hòa Hồi giáo Iran, trong một bầu không khí phấn khích và sùng bái. Cả dân tộc đặt niềm tin vào một giáo chủ – Ayatollah Khomeini – như thể ông là đấng cứu thế.

Tuy nhiên, bản Hiến pháp mới đã thiết lập một cơ chế quyền lực chưa từng có: “Lãnh tụ Tối cao” (Supreme Leader) – người đứng trên cả tổng thống, quốc hội, luật pháp, và nhân dân. Một vị giáo chủ nắm quyền cả về đạo lẫn đời, không thể bị thay thế.

Việt Nam: Một cuộc cách mạng bị giáo điều hóa 

Ba mươi năm trước đó, ở một đất nước xa xôi tại Đông Nam Á, một cuộc cách mạng khác cũng bùng nổ. Tại Việt Nam, Cách mạng tháng Tám năm 1945 lật đổ ách cai trị của Pháp và vua Bảo Đại, một ông vua lưu vong, yếu đuối, bị xem là tay sai ngoại bang.

Nhưng cũng giống như Iran, dưới sự lãnh đạo của Việt Minh, chủ nghĩa cộng sản trở thành quốc giáo, thay thế tôn giáo, luật pháp, và thậm chí cả đạo lý truyền thống. Một hệ tư tưởng toàn trị được thiết lập: chủ nghĩa Mác Lenin.

Và giống Iran, Việt Nam cũng thiết lập một vị trí tối cao vượt trên mọi định chế: Tổng Bí thư Đảng Cộng sản, người đại diện cho tư tưởng, quyền lực và chân lý duy nhất. Tại Hà Nội cũng như tại Tehran, chủ quyền nhân dân bị tước đoạt dưới danh nghĩa của một lý tưởng tuyệt đối.

Đảng Cộng sản thay thế vai trò của giới giáo sĩ tôn giáo. Sự sùng bái lãnh tụ, tư tưởng duy nhất, các cuộc thanh trừng nội bộ, và hệ thống trại cải tạo – tất cả gợi nhớ đến cơ chế thần quyền, nhưng khoác trên mình một học thuyết Mác Lenin duy nhất đúng.

Trách nhiệm thuộc về ai? Khi nhân dân là người chọn chế độ chuyên chế. 

Điều đáng suy ngẫm là: Các chế độ toàn trị không phải lúc nào cũng do ngoại bang áp đặt hay do đảo chính mà có. Chúng có thể được sinh ra từ chính lòng dân, từ cuộc nổi dậy chính đáng, thậm chí từ lá phiếu của chính cử tri.

Người Iran đã bỏ phiếu gần như tuyệt đối để trao quyền cho một chế độ Hồi giáo. Người Việt đã ủng hộ cuộc kháng chiến dẫn đến sự toàn trị của Đảng. Ta phải đủ can đảm để thừa nhận: Những chế độ ấy không rơi từ trên trời xuống, mà là kết quả của chính những kỳ vọng, giận dữ và niềm tin ngây thơ của nhân dân. Một dân tộc có thể tự chọn lấy xiềng xích, miễn là họ tin rằng xiềng xích ấy sẽ mang lại “giải phóng”.

Mọi chế độ độc tài rồi cũng sẽ sụp đổ

Nhưng nếu nhân dân có thể tạo ra nhà tù cho chính mình, thì họ cũng có thể phá vỡ nó. Lịch sử đã chứng minh điều đó: Chế độ Shah đã bị lật đổ. Bức tường Berlin đã sụp đổ. Hàng chục chế độ độc tài – dù sinh ra từ cách mạng hay dân chủ hình thức – đều đã bị chính người dân lật đổ. Chế độ nào tồn tại bằng sự sợ hãi và độc tôn tư tưởng cũng sẽ kết thúc trong khủng hoảng.

Iran hôm nay đang rung chuyển dù bộ máy đàn áp còn nguyên vẹn. Việt Nam hiện nay thế nào thì các bạn biết giỏi hơn tôi. Tôi khỏi phải dài dòng.

Nhân dân là tối thượng, nhưng không phải bất khả sai lầm

Bài học sâu sắc nhất ở đây là: Nhân dân có quyền tối thượng, nhưng không phải lúc nào cũng đúng đắn. 

Họ có thể chọn con đường dẫn tới chuyên chế, nếu tin rằng đó là con đường cứu rỗi. Nhưng rồi thực tại sẽ phơi bày sự thật: lý tưởng tuyệt đối thường đi kèm với bạo lực tuyệt đối.

Iran và Việt Nam đều đã từng thần thánh hóa một ý thức hệ. Nhưng không một hệ tư tưởng nào, dù được thần thánh hóa đến đâu, có thể cai trị mãi mãi. Cái gì nhân dân đã dựng nên, nhân dân có thể dỡ bỏ.

Cuộc đối chiếu giữa Iran và Việt Nam cho thấy một quy luật bi kịch trong lịch sử hiện đại: Khi một cuộc cách mạng lật đổ chế độ quân chủ thối nát mà không thiết lập được một hệ thống đa nguyên thực sự, thì một hình thức chuyên chế mới sẽ trỗi dậy. Dù nhân danh Thượng đế hay Mác, tư tưởng ấy biến thành đức tin, và tự do của nhân dân trở thành lời hứa bị phản bội.

H.Q.D.

Nguồn: FB Quoc Dung Hoang

*

2.  Bình minh của dân tộc Ba Tư đã ló dạng?

Lê Huy Lượng 

Cuộc đọ sức giữa Israel và Iran đã bước qua ngày thứ tư. Thiệt hại nhân mạng dân sự đôi bên cho đến hôm nay còn ở mức độ không đáng kể. Israel ghi nhận khoảng 30 người chết vì hỏa tiễn của Iran. Phía Iran công bố con số người dân chết là khoảng 120. 

Câu hỏi là Iran sẽ làm gì trong những ngày sắp tới. Số hỏa tiễn cũng giới hạn, đến lúc nào đó phải cạn kiệt. Mà cho dù còn có thể kéo dài thì cũng không phải là lời giải lâu dài. 

Vậy mục tiêu lâu dài của chế độ thần quyền Iran là gì? Theo tôi, đó là trở thành một cường quốc “có máu mặt” trên thế giới. Muốn thế, trước tiên phải là anh cả của khối các quốc gia Hồi Giáo, trước tiên phải tiêu diệt Israel, để tạo thanh thế.

Thế nhưng, Do Thái cũng không phải là một quốc gia yếu ớt, cộng thêm người Do Thái quyết tâm không để bị chà đạp như 2000 năm qua. Tiêu chí hành động của người dân và chính quyền Do Thái ngày nay là “mắt đền mắt, răng đền răng”. Thậm chí, họ còn nói: Giết một người Do Thái, họ sẽ giết lại 10 người! (Tôi đã nói điều này ngay sau khi vụ thảm sát do Hamas gây ra vào 10/2022, rằng Hamas sẽ phải chịu trách nhiệm về cái chết của hàng chục ngàn người dân trên dải Gaza sau đó).

Thế nhưng, ngay hiện tại, câu hỏi có lẽ ai cũng tự đặt ra: Cuộc tranh chấp đẫm máu này sẽ đi về đâu? Kết cục sẽ ra sao? 

Mục tiêu của Israel thì rõ ràng: Hóa giải khả năng Iran tiêu diệt Israel, gần như đồng nghĩa với tiêu diệt chế độ thần quyền Iran. Mục tiêu của chế độ Iran bây giờ chỉ có thể là sống sót. Quân đội Iran có thể mạnh tới đâu, thì một mình không thể chiến thắng quân đội Israel. Chưa kể Israel còn có ít nhất hai quân đội hùng mạnh hỗ trợ, đó là Hoa Kỳ và Anh quốc.

Thật vậy, Anh quốc đã gửi nhiều phi đoàn với những máy bay tối tân nhất sang Trung Đông. Lực lượng hải và không quân Hoa Kỳ thì đã hiện diện đông đảo ở Địa Trung Hải sẵn sàng. Trong khi đó, Iran không trông chờ được vào sự trợ giúp của Trung Cộng hay Nga, ngoài sự ủng hộ miệng. Ngay cả khối Ả Rập, đứng đầu là Saudi Arabia cũng không thân thiện, thậm chí thù ghét chế độ Iran hiện nay. 

Trong tình thế này, chỉ cần Iran đụng đến các cơ sở của Anh hay Mỹ ở trong vùng, hay cả những nước Ả Rập thì kể như ngày tàn của chế độ thần quyền Iran của các “ông thần” Ayatollah sẽ chấm dứt trong vòng một hay hai ngày. 

Một vài bình luận gia quốc tế đưa ra giả thuyết là Iran có thể phong tỏa eo biển Hormuz, nơi tàu chở dầu từ Trung Đông sang Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương phải đi qua. Nhưng, theo tôi, đây chẳng khác là Iran tự chui đầu vào thòng lọng thắt cổ. 

Bình minh của dân tộc Ba Tư, vốn lừng danh từ thời cổ đại đã ló dạng?

L.H.L. 16.06.2025 (Tựa bài do Thụy My đặt)

Nguồn: thuymyrfi.blogspot

*

3.  Iran sụm chưa?

Bông Lau

Nhiều người loan tin trên Facebook hơi chủ quan. Cứ làm như Iran sắp đầu hàng zậy. Không lẹ như zậy đâu.

Ông Trump đang và sẽ làm đúng nếu không dính vào vấn đề “lật đổ” chế độ độc tài Iran. Do Thái ma giáo tìm cách lôi kéo Mỹ vào cuộc chiến với Iran. Vì chỉ có Mỹ mới có khả năng làm chuyện lật đổ ấy.

Nhưng lật đổ chế độ độc tài Iran xong thì không thể phủi tay ra đi, vì đất nước này sẽ biến thành vùng đất phi chính phủ và khủng bố sẽ sinh sôi nảy nở. Như khi chính quyền Goerge W. Bush lật đổ Saddam Hussein rồi dính luôn ở đó 20 năm mất toi 4.000 mạng sống binh sĩ Mỹ và hàng chục ngàn người bị thương.

Người dân Iran tuy thù ghét chế độ độc tài của họ nhưng không có nghĩa họ sẽ hân hoan chào đón lính Mỹ hay lính Do Thái đổ bộ lên đất nước họ. Không những vậy, dân Iran thông minh và có nhiều tự ái dân tộc và họ sẽ cùng với binh sĩ thất trận Iran gia nhập khủng bố và tiến hành du kích chiến. 

Do Thái chỉ có khả năng dội bom tàn phá Iran nhưng không có khả năng đem quân chiếm Iran vì không đủ quân và xa quá. Nội có một nhúm chiến binh Hamas mà quánh quài vẫn không tiêu diệt nỗi huống gì 80 triệu người Iran.

Hoa Kỳ có khả năng giúp Do Thái lật đổ chế độ Iran, nhưng liệu ông Trump có dám đổ bộ lính Mỹ vào nước này để quánh du kích chiến 10 hay 20 năm để bình định quốc gia này. Một số người MAGA chống đối Mỹ dính vào Iran và xạ thủ đồng ý với họ.

Một số chuyên gia cho rằng Vladimir Putin sẽ có lợi thế trong cuộc xung đột Do Thái-Iran vì sự chú ý của thế giới sẽ đổ dồn về Trung Đông và không chú ý nhiều tới Ukraine. Để coi Putin sẽ có những toan tính gì vì hắn sẽ không buông thả Ukraine một cách dễ dàng,  đó là sự sống còn của chính hắn.

Hy vọng sẽ có ai đó có phương án kết thúc chiến tranh nơi vùng đất luôn luôn có chiến tranh. Còn đổ bộ lính Mỹ lên một vùng đất có văn hóa và tôn giáo cực đoan ở Trung Đông thì mong rằng sẽ không xảy ra.

B.L. 16.06.2025

Nguồn: FB Bong Lau

*

4.  Tác động của xung đột Do Thái - Ba Tư với cuộc chiến tranh Nga -Ukraine, ngày 15/06/2025

Phúc Lai GB

Hôm qua có bác đề nghị tôi “phân tích” về vấn đề này, thú thật là tôi có quan tâm gì đến chuyện thế giới nữa đâu mà viết. Đại khái vì quan tâm đến Nga và chống Putler, nên tôi mới viết về cuộc chiến Nga-Ukraine mà thôi. Vì thế đáp lại bác kia, tôi chỉ viết ngắn: “Có thể không tác động mấy, nhưng cũng có thể tác động rất lớn”.

Tôi không biết nhà nước Do Thái họ dự định gì trong chuyện này, nhưng với những diễn biến hiện tại, có vẻ như họ quyết tâm đánh đòn triệt hạ đối với chính thể cầm quyền Iran. 

Đồng thời nếu chúng ta chỉ cần để ý một chút thôi, sẽ thấy có điểm đáng chú ý: Tất cả những đòn tấn công chính xác của Israel vào Ba Tư, đều rất thành công, nghĩa là không có xác suất trượt, hoặc để mục tiêu thoát chết. Bắn, là chết, kinh thật. Người ta bảo, có sự cộng tác chặt chẽ của một nhóm người Ba Tư nào đó với Do Thái, vì vậy các mục tiêu được lên sẵn từ trước và đến ngày, đến giờ là “bùm”. Và đã “bùm”, là chết. 

Nếu mà đúng như vậy thì chắc chắn là đã có kế hoạch lật đổ nhà nước Ba Tư hiện nay rồi, và có một tin có thể đúng một nửa và một nửa hoặc sẽ đúng, hoặc chưa đúng: các quan chức Ba Tư lên máy bay té ra nước ngoài, cả tên giáo chủ Khomenei cũng… phi sang Nga (nửa này phải chờ tin chính thức à nha). 

Bọn chuột té khỏi tàu, tôi tin là đúng luôn. Còn lão giáo chủ, khả năng nếu bọn đàn em té, cũng sẽ phải đánh bài chuồn thôi, khó tránh khỏi, và nếu sang Nga thì hơi buồn cười, cứ như cái ổ chứa chấp lũ độc tài ngã ngựa vậy. Còn thằng Ủn đấy, chứa nốt đê.

Có người lo lắng cho các vũ khí hạt nhân của Ba Tư, tôi nghĩ nếu kế hoạch của nhóm Ba Tư nào đó cùng nhà nước Do Thái là có thật, thì “vô tư đê”, họ sẽ làm thế nào để mọi chuyện ổn thỏa.

Chỉ trong trường hợp có thay đổi chế độ, mới có thay đổi chính sách và từ đó, ảnh hưởng đến cuộc chiến tranh Nga-Ukraine. Tôi không tin lắm về việc Ba Tư chuyển giao toàn bộ công nghệ sản xuất Shahed cho Nga, vì mới năm ngoái Ukraine đánh cháy một tàu vận tải chở linh kiện máy bay không người lái sang cho Nga mà. Ngay hiện tại đang chiến tranh như thế này, việc giao hàng có khi còn bị ảnh hưởng, ít nhất là chậm trễ. Còn nếu sụp đổ thật, thì việc các hợp đồng bị hủy gần như là chắc chắn. 

Chuyện Shahed nhỏ thôi, nếu chế độ độc tài sắt máu Ba Tư sụp đổ, cái ảnh hưởng lớn nhất với chế độ Putler là chiến lược địa chính trị. Chính thể dân chủ không cần đồng minh, vì đồng minh tự nhiên của họ là các chính thể dân chủ khác và họ automatic tìm thấy các bạn hữu. Với chế độ độc tài hoặc chỉ cần có một chút ít yếu tố đàn áp, là muốn có đồng minh, và không chỉ đồng minh, họ còn thèm muốn có sự công nhận từ các nước khác, càng nhiều càng tốt, càng rộng rãi càng tốt. Vì vậy mời được Tổng thống Hoa Kỳ sang thăm là bá cháy, không thì ít nhất cũng phải đi thăm Hoa Kỳ, đăng ký vào tham quan tòa Bạch Ốc cũng được, ha ha.

Hai sự kiện, Syria đã xảy ra và bây giờ Ba Tư, sắp hoặc có thể xảy ra cho chúng ta thấy kịch bản sụp đổ xảy ra rất nhanh chóng, chóng vánh và có vẻ như… đơn giản thế nào ấy, ấy thế mà vẫn sụp như bình thường. Đó là vì trong nước có sẵn các lực lượng đối lập ngầm. Điều này khác với tư duy của một số người, như bác NTT hay chat với tôi nói về đối lập Nga, có mỗi Navalny thì ngoẻo củ từ mất rồi… Tôi thường cười mà rằng, “đối lập Nga” nó không như thế, Navalny là hạng con ruồi với Putler, di lúc nào ngỏm lúc ấy. Cái gọi là “đối lập” ở Nga, là chính cái bọn vây xung quanh Putler ấy.

Năm 1991, nước Nga sụp đổ lần thứ nhất với kịch bản “tan rã”. Tiền đề của nó là các vùng đất được “phân ly” ra khỏi nước Nga với các yếu tố dân tộc hoặc quốc gia. Về yếu tố dân tộc, rõ ràng nhất là các vùng đất Trung Á: Kazakhstan, Turmenistan, Azerbaijan, Armenia hay Gruzia… yếu tố quốc gia rõ nhất là ba nước vùng Baltic. Riêng Ukraine thì cả hai, vốn là dân tộc độc lập tính lâu đời và truyền thống còn hơn người Nga nhiều, và sự hình thành quốc gia cũng trước người Nga lập quốc.

Lần này nước Nga sẽ sụp đổ lần nữa, nhưng kịch bản tan rã sẽ không còn, mà nhiều khả năng là kịch bản nội loạn, giống như nội chiến Nga sau Cách mạng tháng Mười với các “nước tự tuyên bố”, ví dụ Cộng hòa Viễn Đông chẳng hạn. 

Tại sao tôi lại nói đến sự sụp đổ của nước Nga, cụ thể là của chính quyền Putler trước, sau đó quốc gia sụp đổ sau? Phàm là một cái gì đó như Nhà nước có thể đứng vững được chỉ khi bên trong có những con người còn thực sự muốn sống chết để bảo vệ nó, nhưng ở Nga thì không. 

Putler dày công xây dựng xung quanh hắn ta một nhóm người được liên kết với chính hắn bởi lợi ích vật chất, vì vậy sẽ không có yếu tố lý tưởng gì ở đây cả… Có chăng chỉ có chút liên kết thành phe cánh hội nhóm, và đây lại là yếu tố tiềm tàng gây sụp đổ và tan rã. Dạng tương tự đã có, và sự sụp đổ đã được chứng minh thực tế là Syria và bây giờ là Ba Tư. Chính quyền Putler sẽ sụp đổ đúng như vậy.

Các sự kiện xung quanh xung đột Do Thái-Ba Tư đúng là sẽ có tác động không nhỏ đến chiến tranh Nga-Ukraine, nhưng không có nghĩa quân Nga sẽ tự động sụp đổ. Kịch bản vẫn phải là: Ukraine kiên trì giữ vững thêm một thời gian và trong khi đó, tiếp tục bào mòn năng lực quân sự của Nga. Chúng ta cần hình dung: trước đây với “kịch bản HIMARS” người Ukraine bào mòn năng lực một khu vực, thì vỡ một khu vực. Bây giờ phải bào mòn cả mặt trận, và một số nơi sẽ tập trung cho vỡ trước nhưng cái “khu vực vỡ” bây giờ sẽ lớn hơn rất nhiều.

Tôi mạnh dạn ‘viễn tưởng': Ukraine tích cực bào mòn đến khi Nga vỡ một số mặt trận, đặc biệt là Crimea,sẽ có các biến cố. Từ những tác động lớn trên chiến trường, người Ukraine có thể mạnh tay xử lý một số nhân vật quân sự cộm cán của Nga với kịch bản “hàng loạt” như hiện nay người Do Thái đang làm với Ba Tư. Thường là các nhân vật trung thành với Putler và nắm trong tay thực quyền về quân sự và an ninh, tạo điều kiện cho các nhóm khác lật đổ Putler để (1) Đàm phán với Ukraine ngừng chiến và (2) Nài nỉ phương Tây giảm bớt sức ép lên Nga, như thế chính quyền mới mới có thể tồn tại được. 

Nếu chính quyền mới đủ mạnh trấn áp các nhóm khác, thì không có kịch bản nội chiến. Tuy nhiên Nga quá to và lâu nay Putler để chính quyền các địa phương tự xây dựng lực lượng vũ trang riêng bán chính quy, khả năng nội chiến hỗn loạn nước Nga là rất lớn. Trong đó sẽ có thực thể thân Trung Quốc hoặc ngả hẳn vào lòng chị Ba Tàu…

Tình báo xứ Nam Quảng Tây thì có hình dung ra được cũng không bao giờ dám báo cáo lãnh đạo kịch bản này, vẫn tin sự trường tồn của Putler lắm.  

P.L. 15.06.2025

Nguồn: FB Phuc Lai GB

*

5.  Iran: con đường đi tới sự sụp đổ

Kiều Thị An Giang

(Viết cho những ai tưởng Iran chỉ là nơi bán thảm, rồi ngỡ ngàng khi thấy họ có nhà khoa học hạt nhân nhiều hơn cả tiệm phở ở Berlin).

Ngày xửa ngày xưa, khoảng hơn hai ngàn năm trước, có một xứ sở mang tên Ba Tư. Không chỉ hùng mạnh mà còn thơm lừng mùi nước hoa đàn hương trộn với quyền lực. Đế chế của họ trải dài từ Ấn Độ sang tận Hy Lạp, dân chúng mặc áo vạt chéo, nói năng tao nhã và gửi thư nhanh hơn cả bồ câu tình yêu. Họ có triết học, kiến trúc, và đặc biệt là một thứ gọi là “khoan dung tôn giáo” – khái niệm mà sau này nhiều nước vẫn chưa học được.

Rồi mọi chuyện bắt đầu rối tung khi Alexander Đại đế xuất hiện như soái ca đạp cửa vào Persepolis. Ông ta đốt luôn cung điện cho… ấm, rồi rút lui để lại một mớ di sản tan tành. Nhưng người Iran không vì thế mà tuyệt chủng văn hóa, họ đổi đế chế, đổi tôn giáo, nhưng vẫn giữ nguyên cái chất Ba Tư: duy mỹ, thơ ca, và thích làm lớn chuyện theo cách cực kỳ lãng mạn.

Cho đến khi Hồi giáo đến. Không phải kiểu “Hello, tôi là bạn”, mà là “Mở cửa, chúng tôi đến thống trị.” Iran tiếp nhận Hồi giáo nhưng không cam chịu đứng chung với đám đông Sunni. Họ chọn một hướng riêng: Hồi giáo Shia – vừa để khẳng định bản sắc, vừa để không giống ai. Kiểu như ra đường ai cũng mặc đồ đen thì mình mặc đỏ, đơn giản vì… mình là Iran.

Rồi sang thế kỷ 20, Iran cố gắng hiện đại hóa. Họ xây đường sắt, cho con gái đi học, làm đại học, uống Coca-Cola, nghe jazz. Thậm chí năm 1935 còn đổi tên từ “Ba Tư” sang “Iran” đúng kiểu đu trend ngoại quốc. Nhưng rồi, như bao cuộc vui chơi quá đà, đến thập niên 1970, dân chúng nổi giận với vua – một ông Shah sống như tỷ phú trong khi dân đạp xe đi xếp hàng mua xăng. Thế là cuộc cách mạng 1979 nổ ra, và… thần quyền lên ngôi. Nói cách khác: người Iran 1979 đạp đổ thế tục để… đi về quá khứ.

Vua Shah là một ông hoàng thế tục, tham nhũng nhưng có tư tưởng hiện đại, thân Mỹ, bị lật đổ và thay thế bằng giáo chủ Khomeini, người dựng nên chế độ thần quyền hà khắc. Họ đổi tự do nửa vời lấy đạo đức toàn trị, đổi đàn áp thế tục lấy kiểm soát thánh thần. Không phải cuộc cách mạng nào cũng đi tới ánh sáng. Tưởng đất nước được tự do, ai ngờ bước vào hầm mộ lịch sử. Quần chúng không phải lúc nào cũng sáng suốt, có khi, họ tự vác đá ghè vào cả đầu gối lẫn hai bàn chân mình. Trước kia đứng thẳng được. Giờ, quỳ cũng đau thấy bà cố nội.

“Mọi cuộc cách mạng rồi cũng tan biến, để lại đằng sau chỉ là vết nhầy nhớp nhúa của một guồng máy mới.”

Franz Kafka

Cộng hòa Hồi giáo Iran ra đời, cùng Ayatollah Khomeini, một người có tầm nhìn xa tới tận... thời kỳ cổ đại. Iran khi đó chuyển từ chế độ quân chủ sang thần quyền, từ bạn nhậu của Mỹ thành người lật bàn tiệc. Họ chiếm đại sứ quán Mỹ, hô “Đả đảo phương Tây” mỗi sáng, biến thù địch thành chính sách đối ngoại chính thức. Và rồi, bị trừng phạt, cấm vận, đóng băng tài sản – tất cả những món quà mà Liên Hợp Quốc tặng cho những ai muốn chơi một mình trên bàn cờ toàn cầu.

Ấy thế nhưng điều trớ trêu nhất là: trong khi chính quyền Iran ngày càng cực đoan, dân Iran lại ngày càng… thông minh. Họ không chỉ thông minh kiểu “con tôi học giỏi”, mà là kiểu có hơn 300.000 sinh viên tốt nghiệp STEM mỗi năm, nằm top đầu thế giới về số lượng kỹ sư, nhà khoa học, bác sĩ. Phụ nữ chiếm đến 70% sinh viên đại học, trong một xã hội mà cô gái để tóc hở tai có thể bị bắt vì “lộ tư tưởng phản cách mạng”. Những thống kê khô khan này hẳn làm nhiều người bất ngờ: xưa nay ai cũng tưởng chỉ có Do thái mới là dân tộc thông minh nhất thế giới.

Nhiều người Iran trở thành giáo sư tại Harvard, MIT, Stanford. Một số khác thiết kế phần mềm bay lên sao Hỏa, chữa ung thư, hoặc viết sách triết học trong khi bị cấm dùng FB ở quê nhà. Trớ trêu thay, họ là quốc gia với dân trí cao ngất, nhưng bị cai trị bởi những người cho rằng mạng xã hội là cửa ngõ dẫn đến địa ngục, và phụ nữ không nên đi xe đạp nếu chưa đọc hết Kinh Koran.

Câu chuyện Iran vì thế trở thành một chương tiểu thuyết kỳ lạ: một đất nước có tài nguyên dồi dào, trí thức đông đảo, văn hóa cổ kính, tưởng phải rất ra gì và này nọ, nhưng lại tự khóa cửa lại bằng cái then gọi là “chống phương Tây”. Và khóa mãi, khóa đến mức cả thế giới không còn ai kiên nhẫn gõ cửa.

Cho nên mới nói: 

“Khi độc tài là sự thật, cách mạng trở thành bổn phận. Nhưng hãy cẩn thận với kẻ đến giải phóng bạn khỏi xiềng xích, chỉ để tròng vào cổ bạn một cái vòng cổ khác” (Albert Camus).

Iran bắt đầu đầu tư tiền cho các nhóm vũ trang ở Lebanon, Iraq, Yemen, Syria - tạo ra một “liên minh Shia” chống lại Mỹ, Israel và các nước Ả Rập Sunni thân Mỹ. Nhiều người gọi đây là “đế chế bóng tối” của Iran, một mạng lưới đậm chất điện ảnh, trộn giữa tôn giáo, chính trị và Kalashnikov. Nhưng chi phí của trò chơi đó không hề rẻ: hàng trăm tỷ đô bay đi, trong khi dân Iran chật vật mua trứng, và các nhà khoa học bị ám sát dần đều như nhân vật trong loạt phim “Targeted”.

Iran gần đây được nhắc đến liên tục với tội danh "làm giầu Uranium" khiến cho Mỹ và Israel rất nóng mắt. Tham vọng hạt nhân – nói là vì năng lượng, nhưng ai cũng biết Iran không cần lò phản ứng để nấu súp. Mỹ, EU, Israel nhìn vào bản đồ, lắc đầu, rồi cứ thế bồi thêm trừng phạt. Iran rơi vào một vòng xoáy của cô lập - cấm vận - mất mát - nổi loạn - đàn áp - và tiếp tục cô lập.

Mọi người còn nhớ không, năm 2022, cái chết của cô gái Mahsa Amini – bị bắt vì “khăn trùm đầu hớ hênh” – đã khiến cả nước phẫn nộ. Phụ nữ xuống đường, thanh niên đốt ảnh giáo chủ, mạng xã hội tràn ngập khẩu hiệu “Woman. Life. Freedom”. Đó không chỉ là biểu tình, mà là tiếng hét của một dân tộc thông minh đang bị bóp nghẹt bởi một cơ chế chính trị không chịu lớn.

Vậy thì điều gì đưa Iran từ đế chế Ba Tư hoa lệ đến ngưỡng “bị xóa sổ”?

Không phải vì dân họ ngu. Trái lại, họ là một trong những dân tộc thông minh và sáng tạo nhất thế giới.

Không phải vì họ nghèo tài nguyên. Iran có dầu, có khí, có dân số trẻ.

Không phải vì họ thiếu văn hóa. Họ có thơ Hafez, truyện Rumi, nhạc cổ truyền và cả một nền điện ảnh được Oscar gật gù.

Mà là vì họ chọn một mô hình chính trị tưởng như đạo đức, nhưng thực chất là độc đoán. Họ chọn tư tưởng cực đoan để chống lại phương Tây, nhưng lại nuôi một thế hệ thanh niên mơ về iPhone, TikTok và học bổng du học.

Thế giới không chống Iran, mà chống lại sự bất ổn do Iran tạo ra.

Phương Tây không ghét dân Iran, mà sợ những nhà nước thần quyền vừa phát kinh Koran trong lúc chế ra Dron, vừa múc dầu hoả, vừa lén lút làm bom nguyên tử.

Và Israel không muốn chiến tranh, nhưng cũng không chấp nhận một Tehran có thể bấm nút bay Tel Aviv bất kỳ lúc nào.

Nếu Iran sụp đổ, Trung Đông sẽ hỗn loạn. Các nhóm Shia được tài trợ sẽ lung lay, cuộc chơi quyền lực sẽ đổi màu. Nhưng nếu Iran tiếp tục như hiện nay, thì đất nước ấy cũng chỉ là một “xác chết đi đứng”: tài năng chảy ra ngoài, giấc mơ bị kẹp giữa kinh Koran và trát toà quốc tế.

Bài học từ Iran rất rõ:

Một quốc gia không thể sống mãi bằng nỗi sợ và khẩu hiệu. Dân trí cao mà bị cai trị bằng giáo điều - là thảm kịch. Văn minh ngàn năm mà đóng cửa với thế giới - là tự sát.

Nếu bạn hỏi: “Chúng ta học được gì từ Iran?”, thì cụ Ka xin trả lời:

“Hãy dạy con cái bạn làm nhà khoa học - nhưng cũng hãy dạy chính quyền bạn rằng, khoa học không thể nảy nở trong sợ hãi.

Và hãy nhớ: không có đế chế nào sống sót nếu nó đối xử với trí thức như kẻ thù”.

-

Trong phòng khách nhà cụ Ka có treo bức tranh rất đẹp của một nữ hoạ sĩ người Iran. Bức tranh vốn nằm trong bộ sưu tập cá nhân của một giáo sư cũng người Iran- ông giảng dạy tại trường ĐH tổng hợp Humboldt, Berlin.

Cụ Ka có vài người bạn Iran. Đó là lý do, cụ luôn dành cho người dân Iran một sự vị nể không hề nhẹ. Nó khác với thể chế và chính sách hà khắc của quốc gia đầy cấm đoán của nhà nước Iran. Tiếc cho họ. Và cũng thương, cho họ.

Cụ Ka

K.T.A.G.

Nguồn: FB Kiều Thị An Giang