Bauxite Việt Nam

Tuấn Mai SG sưu tầm & Tổng hợp

Những điều so sánh dưới đây không hề mới. Thậm chí ai cũng biết là có hàng đoàn quan chức liên quan tới giáo dục đã dùng tiền thuế dân đóng để đi “học hỏi” những quốc gia có nền giáo dục tiên tiến. Những rồi, GDVN vẫn dậm chân tại chỗ. Nên vẫn phải nói.

Bởi một mùa thi cử lúc nào cũng ngổn ngang lại đến.  

Bauxite Việt Nam

Để quý vị có cái nhìn và đánh giá khách quan về hệ thống thi tốt nghiệp và vào đại học của Việt Nam, xin giới thiệu 2 cách của 2 nước có nền học thuật tiên tiến nhất thế giới là Mỹ và Anh. 

Ở Mỹ và Anh, con đường từ trung học lên đại học có nhiều điểm khác biệt đáng kể về hệ thống thi cử, cách đánh giá và quy trình tuyển sinh. 

Dưới đây là phần giải thích rõ ràng, sau đó là phân tích ưu, nhược điểm, và cuối cùng là so sánh giữa hai nước.

I. Học sinh trung học Mỹ có phải thi tốt nghiệp không?

Trả lời: Không bắt buộc.

Mỹ không có kỳ thi tốt nghiệp phổ thông quốc gia như Việt Nam.

Học sinh thường được tốt nghiệp nếu hoàn thành đủ tín chỉ (credits) các môn học trong chương trình trung học (Grade 9 - 12).

Tuy nhiên, mỗi bang có quy định riêng về tín chỉ và yêu cầu tốt nghiệp.

Có kỳ thi chuẩn hóa không?

Dù không có kỳ thi "tốt nghiệp", nhiều học sinh vẫn thi các bài thi chuẩn hóa SAT hoặc ACT để nộp vào đại học (nhưng không bắt buộc ở tất cả các trường đại học).

Ngoài ra, học sinh có thể chọn học Advanced Placement (AP) hoặc International Baccalaureate (IB) để làm đẹp hồ sơ tuyển và đại học.

II. Quy trình tuyển sinh vào đại học ở Mỹ

Học sinh nộp hồ sơ toàn diện, gồm:

* Học bạ (GPA) lớp 9 - 12.

* Kết quả SAT/ACT (nhiều trường không bắt buộc, từ 2020 trở đi).

* Bài luận cá nhân (Personal Statement).

* Thư giới thiệu của giáo viên.

* Hoạt động ngoại khóa, thành tích, cộng đồng.

Mỹ không dựa vào tiêu chí một kỳ thi tốt phổ thông và ĐH duy nhất, mà theo tiêu chí đánh giá toàn diện con người.

III. Ưu nhược điểm của hệ thống Mỹ

Ưu: Đánh giá toàn diện học sinh, không chỉ dựa vào thi cử. 

Nhược: Có phần chủ quan vì phụ thuộc vào cách chấm bài luận, thư giới thiệu.

Ưu: Cho học sinh nhiều cơ hội phát triển cá nhân, sáng tạo.

Nhược: Có thể gây áp lực dài hạn vì phải duy trì thành tích liên tục trong 4 năm.

Ưu: Tự do lựa chọn môn học, tạo lộ trình phù hợp sở trường. 

Nhược: Không công bằng nếu học sinh đến từ trường kém chất lượng hoặc thiếu tài nguyên.

Ưu: Nhiều trường đã bỏ yêu cầu SAT/ACT, mở rộng cơ hội. 

Nhược: Hệ thống tuyển sinh phức tạp, rất cạnh tranh ở các trường TOP.

IV. So sánh với hệ thống Anh

Tiêu chí 

Mỹ: Kỳ thi tốt nghiệp: Không có kỳ thi quốc gia, chỉ cần đủ tín chỉ. 

Anh: Có kỳ thi quốc gia: A-Level (hoặc IB). 

Tuyển sinh 

Mỹ: Dựa vào hồ sơ toàn diện: GPA, bài luận, hoạt động. 

Anh: Dựa chủ yếu vào kết quả A-Level, bài luận ngắn, và phỏng vấn (đối với Oxford, Cambridge).

Hệ thống đại học 

Mỹ: Nộp đơn trực tiếp vào từng trường. Anh: Dùng hệ thống UCAS – nộp tối đa 5 trường.

Chọn ngành 

Mỹ: Có thể chọn ngành sau khi vào đại học. 

Anh: Phải chọn ngành trước khi nộp hồ sơ.

Tính linh hoạt

Mỹ: Linh hoạt, có thể đổi ngành. 

Anh: Học chuyên sâu ngay từ đầu.

Độ khó 

Mỹ: Khó vì đánh giá toàn diện, nhiều yếu tố. 

Anh: Khó vì đánh giá học thuật cao, chuyên sâu.

V. Kết luận

Hệ thống giáo dục Mỹ linh hoạt, chú trọng phát triển cá nhân, nhưng áp lực duy trì thành tích phải liên tục lâu dài.

Hệ thống Anh chặt chẽ, học thuật hơn, nhưng có phần "cứng nhắc", đặc biệt với học sinh chưa rõ định hướng nghề nghiệp từ sớm.

Ghi chú: 

Kỳ thi A-Level và IB (International Baccalaureate) của Anh, là hai chương trình học thuật bậc trung học phổ thông dùng để xét tuyển vào đại học tại Anh. Đây là những chương trình nâng cao, chuyên sâu, tương đương lớp 11 - 12 tại Việt Nam hoặc lớp 12 tại Mỹ.

Nhận xét

Cả 2 nước Anh và Mỹ đều không lấy tiêu chí điểm để tuyển vào ĐH như VN mà là tiêu chí đánh giá toàn diện, nhiều yếu tố (Mỹ), hoặc đánh giá học thuật cao, chuyên sâu (Anh).

T.M.

Nguồn: FB Tuấn Mai SG

(*) Tựa do BVN đặt

---

Đọc thêm:

Gửi nhóm người ra đề: Một đề thi – Một cuộc đời – Một giấc mơ vỡ vụn

(Tâm sự của người mẹ có con là học sinh giỏi tỉnh)

Thu Hồng 

Tôi là một người mẹ, có con vừa trải qua kỳ thi tốt nghiệp THPT Quốc gia năm 2025 – một kỳ thi tưởng chừng chỉ là “đánh giá năng lực học tập phổ thông”, nhưng đã vô tình trở thành vết rạn đầu tiên trong lòng một đứa trẻ từng đầy niềm tin và khát vọng.

Con tôi – một học sinh ngoan, kỷ luật, và đặc biệt yêu thích môn Toán – từng giành giải Ba học sinh giỏi Toán cấp tỉnh lớp 12. Cháu học không vì điểm số, mà học vì đam mê, vì một mục tiêu rất rõ ràng: thi đỗ Đại học Ngoại thương, nơi cháu hằng mơ ước.

Suốt ba năm phổ thông, cháu tự học, tự rèn, không thua kém bất kỳ học sinh ưu tú nào. Vậy mà sau khi hoàn thành ba môn xét tuyển – Toán, Lý, Anh – cháu trở về nhà trong lặng lẽ, rồi bật khóc như một đứa trẻ bị mất mát điều gì lớn lắm.

“Con cảm thấy như mình bị đặt vào một cuộc thi không dành cho mình. Đề thi Toán không phản ánh điều gì mà con đã được học hay được luyện tập trong suốt 12 năm.” – cháu nói.

Con tôi tính ra điểm có thể đạt được: chỉ khoảng 23,85 điểm – thấp hơn mức có thể cạnh tranh vào trường mơ ước.

Với một học sinh giỏi cấp tỉnh môn Toán, điều này không chỉ là cú sốc – mà là sự bất công.

Nhưng nỗi đau không chỉ là mất điểm 

Tôi viết những dòng này không để xin điểm.

Tôi càng không mong đề thi dễ hơn.

Điều tôi mong là sự công bằng trong tư duy đánh giá – công bằng trong thiết kế một kỳ thi dành cho đại đa số học sinh phổ thông.

Hãy thử hình dung:

Một đề thi tốt nghiệp THPT – vốn mang sứ mệnh kiểm tra kiến thức phổ thông – lại trở thành một "đề tuyển chọn học sinh siêu giỏi" được ngụy trang.

Nó khiến những đứa trẻ nghiêm túc học tập cảm thấy kiến thức các em đã học bị phủ nhận, công sức các em đã bỏ ra không được ghi nhận.

Chúng ta đang đánh giá cái gì?

Một đề thi có thể khiến cả học sinh trung bình và học sinh giỏi đều cảm thấy thất vọng, bất lực, thì đó không còn là bài thi – mà là lưỡi dao cắt ngang động lực và ước mơ.

Đề thi năm nay khiến tôi – một người mẹ – đặt câu hỏi sâu sắc:

Liệu mục tiêu giáo dục hiện nay có đang xa rời thực tế dạy và học?

Liệu đề thi có còn phản ánh chương trình học thực tế, hay đã trở thành một “bài toán trí tuệ” của người lớn áp đặt lên học trò?

Liệu học sinh phổ thông có còn quyền được thi đúng với năng lực và nội dung chương trình các em đã học?

Một kiến nghị nghiêm túc và cần thiết 

Tôi không chỉ phản ánh nỗi buồn của con tôi. Tôi biết có hàng ngàn bậc phụ huynh, hàng vạn học sinh năm nay đang mang cùng một cảm giác: bị bỏ lại, bị hụt hẫng, bị đánh giá sai.

Vì vậy, tôi tha thiết đề xuất với Bộ Giáo dục và Đào tạo, với Hội đồng ra đề, rằng:

Nếu muốn phân loại học sinh, hãy tổ chức một kỳ thi riêng – thi học sinh giỏi quốc gia hoặc tuyển sinh riêng của từng trường đại học.

Nếu là kỳ thi tốt nghiệp THPT, hãy đảm bảo học sinh được đánh giá đúng theo chương trình và năng lực phổ thông – như mục tiêu ban đầu của kỳ thi này.

Kết

Con tôi từng tin vào học hành nghiêm túc là con đường đến tương lai.

Nhưng chỉ một đề thi – một buổi sáng tháng 6 – đã khiến cháu hoài nghi tất cả.

“Mẹ ơi, nếu học để thi, mà đề thi không dựa vào những gì mình học, thì con học để làm gì?”.

Câu hỏi của con – đau thắt tim tôi.

Mong rằng, người ra đề – người thiết kế chính sách giáo dục – sẽ không né tránh câu hỏi này.

Bởi, đằng sau mỗi đề thi là cả tương lai, cả niềm tin, cả cuộc đời của những đứa trẻ đang lớn.

Và xin hãy nhớ: 

Chúng xứng đáng được đối xử công bằng.

T.H.