Bauxite Việt Nam

(Nhân cơn lũ thảm khốc ở Nghệ An)

Thái Hạo 

Nghệ An vừa hứng chịu một cơn lũ kinh hoàng. Ở miền núi phía Tây của tỉnh, nhiều xã bị nhấn chìm hoàn toàn, nhiều ngôi làng bị vùi lấp hoặc xóa sổ. Do quá bất ngờ, tài sản không kịp di dời nên bị hư hỏng, mất trắng.

 

Trận lũ lớn đã đành, nhưng có nhiều vấn đề cần làm sáng tỏ trong công tác dự báo, điều hành để chủ động phòng chống thiên tai nhằm giảm thiểu thiệt hại ở mức cao nhất. Chính vì thế, theo dõi thảm họa này, tôi có những băn khoăn muốn nêu ra, dưới đây.

1. Về sự yếu ớt trong các thông báo xả lũ

- Ngày 22.7 lũ đã về, 8 giờ sáng hôm ấy thủy điện Nậm Mô xả lũ, 16 giờ cùng ngày thủy điện Bản Vẽ cũng bắt đầu xả lũ.

- Nhưng đến 9 giờ tối cùng ngày, UBND tỉnh Nghệ An mới ra THÔNG BÁO KHẨN số 604 trong đó có nội dung: “Hồ đang tiến hành cắt giảm lũ với lưu lượng xả xuống hạ du là 1.727 m³/s và sẽ tăng nhanh trong thời gian tới”. Đây là một thông báo thiếu sự minh bạch: hồ đã xả từ 4 giờ chiều nhưng đến 9 giờ tối UBND tỉnh mới có “thông báo khẩn” với ngôn từ (đang tiến hành cắt giảm lũ) có thể gây hiểu lầm như thể “giờ mới bắt đầu xả lũ” vậy!

- 9 giờ tối ngày 22.7, UBND tỉnh Nghệ An mới ra Thông báo khẩn nhưng Đài Truyền hình Nghệ An thì đến 08:05 sáng ngày 23/7 mới có bản tin về việc xả lũ này. Tức là đã sau 1 đêm xả lũ. https://truyenhinhnghean.vn/.../thuy-dien-ban-ve-cat.../...

Và lúc này miền núi Nghệ An đã ngập tan hoang. 

- Không phải đã không có những thông báo trước khi có cái Thông báo khẩn 604 kia về việc xả lũ, nhưng vấn đề là chúng lại được đăng trên báo, nơi mà người dân ít theo dõi và tương tác. Ví dụ baonghean.vn đăng lúc 12:31 ngày 22/07/2025, với tít bài nhẹ nhàng: “Thủy điện Bản Vẽ xả điều tiết từ 16 giờ hôm nay (22/7) để giảm áp lực hạ du”. https://baonghean.vn/thuy-dien-ban-ve-xa-dieu-tiet-tu-16...

- Cũng có thể đã có những thông báo trực tiếp, ví dụ như trong tin nhắn hoặc loa truyền thanh thôn xã, nhưng điều này thì hiện tôi chưa tra được.

2. Người dân bất ngờ?

Trên các trang truyền thông xã hội (không rõ có phải do chính quyền quản lý không?) ví dụ như Fanpage Tương Dương, lúc 23:02 ngày 22.7 (tức là 7 tiếng sau khi hồ Bản Vẽ xả lũ) thì mới đăng “thông báo khẩn” với nội dung: “Lúc 21h ngày 22/7/2025, lưu lượng nước về hồ thủy điện Bản Vẽ đạt 9.543 m³/s, gần bằng mức đỉnh lũ kiểm tra 10.500 m³/s (tần suất 1 lần/5000 năm). Hiện hồ đang xả lũ xuống hạ du với lưu lượng 1.727 m³/s, dự báo tiếp tục tăng nhanh”.

Vào đọc bình luận bên dưới bài “thông báo khẩn” này, thấy nhiều người dân tỏ ra bất ngờ và bất bình, ví dụ nick Vi Ngọc viết: “Giờ mới thông báo xả lũ. Dân ở đầu nguồn giáp biên giới Lào bị lũ cuốn trôi hết nhà cửa rồi, sắp xóa xổ hết cả xã Mỹ Lý Kỳ Sơn rồi mọi người ạ”; Nick Nguyễn Kim Ngân viết: “Thông báo khẩn chi mà dừ mới báo… không trực à, hay ngủ quên…”.

Xem nhiều hơn về phản ứng của người dân dưới bài đăng của Fanpage: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1132229062263509&id=100064292785699.

Tại sao nhiều người dân lại tỏ ra bất ngờ như thế? Phải chăng trước đó họ không hề hay biết gì về việc các hồ thủy điện xả lũ? Nếu đúng thế thì công tác thông báo, cảnh báo và “chạy lũ” đã được tiến hành thế nào trước đó? 

3. Chuyên gia dự báo thời tiết Huy Nguyễn cũng không nắm được thông tin xả lũ?

Rõ ràng, 9 giờ tối ngày 22.7 UBND tỉnh Nghệ An đã ra “thông báo khẩn” về việc xả lũ. Trước đó nữa, lúc 12:31 trưa cùng ngày thì Đài truyền hình Nghệ An đã có bài đăng thông báo “Thủy điện Nậm Mô xả nước từ 8h sáng nay (22/7), cảnh báo vùng hạ du” https://truyenhinhnghean.vn/.../thuy-dien-nam-mo-xa-nuoc.../

Tuy nhiên, liên quan đến 2 chiếc xe giường nằm bị kẹt lại do lũ ở Kỳ Sơn, trong các bài đăng của mình đêm 23.7, nick Huy Nguyễn dường cũng không hề hay biết là Nghệ An đã và đang xả lũ. Chính vì thế mà anh mới viết trong bài đăng lúc 00:01 ngày 23.7 rằng: “Trên thượng nguồn đoạn sông này có thủy điện Nậm Mô. Nếu thủy điện xả lũ đêm nay thì nguy cơ nước chỗ này sẽ dâng lên cao”. “Đêm nay chỉ còn mưa rất nhỏ và sẽ chấm dứt mưa sớm. Ngày mai hết mưa hoàn toàn là nước sẽ rút. Thủy điện nếu có xả lũ phải thông báo cho chính quyền địa phương mà chính quyền địa phương đã nắm thông tin 2 xe mắc kẹt rồi nên không lo xả lũ mà không có thông báo”.  https://www.facebook.com/share/p/14K64Ee8ycr/

“Nếu” gì nữa, Thủy điện Nậm Mô thì đã xả từ 8 giờ sáng ngày 22, còn Bản vẽ thì đã xả từ 4 giờ chiều ngày 22? 

Sau bài đăng nói trên hơn 1 tiếng đồng hồ, tác giả Huy Nguyễn đăng tiếp 1 bài vào lúc 1:22 ngày 23.7. Trong bài này, vị chuyên gia cũng không nói gì về việc xả lũ của các hồ thủy điện, mà chỉ thông báo chung chung: “KHẨN! Lưu lượng nước về thượng lưu hồ thủy điện Bản Vẽ trong đêm nay đạt 9.543 m³/s, (gần đạt với tần suất lũ 5000 năm mới xuất hiện một lần). 

Bà con hạ lưu hồ Bản Vẽ thuộc các xã sau đây của tỉnh Nghệ An cần đề phòng nước lũ lên trong đêm nay và sáng mai […]. Những gia đình có nhà ở vùng thấp trũng, ven sông cần kê cao đồ đạc, đề phòng nước lũ lên” https://www.facebook.com/share/p/16ambxfhvJ/ .

Rõ ràng, cho đến khi nói về 2 chiếc xe giường nằm bị kẹt này là vừa bước sang ngày 23.7, nhưng trước đó từ sáng và chiều ngày 22.7 thì thủy điện Nậm Mô và Bản Vẽ đã lần lượt xả lũ và có thông báo (tuy có vẻ không được phổ biến mạnh và nhiều người dân không nắm được?), nhưng tại sao chuyên gia Huy Nguyễn lại không hề hay biết về việc xả lũ ấy, dẫn đến việc đăng tin rằng “Nếu thủy điện xả lũ đêm nay”?

Đáng chú ý hơn nữa, cũng trong bài đăng lúc đầu (00:01 – 23.7) tác giả Huy Nguyễn thông báo: “Đêm nay chỉ còn mưa rất nhỏ và sẽ chấm dứt mưa sớm. Ngày mai hết mưa hoàn toàn là nước sẽ rút”. Điều này làm ai đọc cũng thấy yên tâm, nhất là khi đã hoàn toàn tin vào một cá nhân có uy tín lớn như chuyên gia Huy Nguyễn. Tuy nhiên, đêm đó lũ đã ồ ạt đổ về, thủy điện cũng tăng cường xả lũ, nên đã gây ra thảm họa.

Về 2 bài đăng giữa đêm 23.7 của chuyên gia Huy Nguyễn, có mấy vấn đề cần đặt ra:

- Chuyên gia dự báo thời tiết Huy Nguyễn hoàn toàn không biết gì về lịch xả lũ của các thủy điện trong khu vực? Vậy, việc người dân không biết và bị bất ngờ như họ đã phản hồi trên Fanpage Tương Dương (và nhiều trang khác) có lẽ cũng là điều dễ hiểu?

- Dự báo và cảnh báo sai? Ông viết lúc 00:01 ngày 23.7: “Đêm nay chỉ còn mưa rất nhỏ và sẽ chấm dứt mưa sớm. Ngày mai hết mưa hoàn toàn là nước sẽ rút”. Điều này liệu có khiến người dân mất cảnh giác rồi yên tâm đi ngủ? Và nước lũ đã đổ dữ dội về trong đêm, nhấn chìm tất cả?

4. Từ những trình bày trên, tôi thấy có mấy điều cần nói:

- Thông báo xả lũ của Nghệ An chưa đủ sớm, cũng chưa thật thống nhất, rõ ràng, rộng rãi, và mạnh mẽ (ít nhất là trên các kênh thông tin đại chúng). Nó dẫn đến việc người dân hay cả một “chuyên gia số 1” về dự báo thời tiết trên mạng xã hội như ông Huy Nguyễn cũng không biết gì và bị bất ngờ?

- Bài đăng lúc 00:01 ngày 23.7 của tác giả Huy Nguyễn có tới 37 nghìn lượt bày tỏ cảm xúc. Trên thực tế có thể đã có cả triệu người đã đọc bài ấy. Nhưng trong bài, khi ông chắc chắn rằng “Đêm nay chỉ còn mưa rất nhỏ và sẽ chấm dứt mưa sớm. Ngày mai hết mưa hoàn toàn là nước sẽ rút”, thì điều ấy rất nguy hiểm. Vì thực tế đã chứng minh ngược lại. 

Chính quyền cần rà soát lại quy trình và cách làm. Bão số 3 đã đổ bộ vào đất liền, dự báo về mưa lũ cũng đã có trước đó nhiều ngày, nhưng không thông báo sớm hơn cho dân về việc xả lũ, cũng không xả sớm hơn, mà lại xả để “lũ chồng lũ” một cách bất ngờ, đó là điều cần xem lại và giải trình.

Tất cả những điều này đặt ra những vấn đề quan trọng về trách nhiệm trong dự báo thời tiết, cảnh báo bão lũ, khuyến cáo người dân, lẫn hành động thực tế trong công tác ứng cứu, ở cả ở phía chính quyền và những người có ảnh hưởng lớn đối với cộng đồng trong các lĩnh vực liên quan. Tôi nghĩ, không thể tiếp tục xem nhẹ hoặc chủ quan.

T.H.

Tác giả gửi BVN