Bauxite Việt Nam

Hoàng Anh Tuấn biên dịch 

(Theo bài phỏng vấn Giáo sư Niall Ferguson trên kênh “The Master Investor Podcast” với nhà báo Wilfred Frost, tháng 10 năm 2025)

Bài trả lời phỏng vấn rất đáng đọc – đối với các nhà nghiên cứu chiến lược, đầu tư và hoạch định chính sách – của một trong những nhà nghiên cứu có ảnh hưởng nhất thế giới hiện nay.

Giáo sư Niall Ferguson – Nhà sử học tài chính nổi tiếng, hiện là nghiên cứu viên cao cấp của Hoover Institution (Đại học Stanford) và Belfer Center (Đại học Harvard) – là tác giả của 16 công trình có ảnh hưởng sâu rộng như The Ascent of Money, The House of Rothschild, Civilization và Kissinger. Trong cuộc trò chuyện mới nhất trên kênh The Master Investor Podcast, ông bàn luận về xu thế tài chính toàn cầu, chính sách kinh tế của Tổng thống Donald Trump, vị thế của Hoa Kỳ, và thách thức dài hạn đối với Trung Quốc và châu Âu. Bài dưới đây tóm lược các luận điểm chính, phản ánh tư duy của một trong những sử gia sắc sảo nhất về tiền tệ, chiến lược và quyền lực.

Hoa Kỳ trước ngưỡng nợ công và khả năng tự cứu 

Ferguson nhận định Hoa Kỳ đang tiến gần “ngày phán xét tài khóa” sau hơn hai thập niên chi tiêu vượt mức. Tỷ lệ nợ công trên GDP hiện khoảng 100%, mức cao nhất kể từ sau Thế chiến II. Đáng chú ý, chi phí trả lãi nợ đã vượt chi tiêu quốc phòng – hiện tượng chỉ từng xảy ra thoáng qua trong thập niên 1930.

Ông gọi đây là “Định luật Ferguson”: nếu một cường quốc chi nhiều cho lãi vay hơn cho phòng thủ, quyền lực của nó sẽ suy giảm. Dưới thời TT Trump, hai cú sốc lớn – chấm dứt nhập cư (kể cả hợp pháp) và áp thuế thương mại trung bình tương đương thập niên 1930 – đang tạo tác động kép: tăng chi phí, kìm hãm tăng trưởng, đồng thời buộc Cục Dự trữ Liên bang (FED) phải duy trì lãi suất thực dương trong môi trường tăng trưởng chậm.

Tăng trưởng thực tế năm 2025 được dự báo giảm còn khoảng 1%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 3% do Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent đặt ra. Mặc dù vậy, Ferguson cho rằng chưa thể gọi đây là khủng hoảng nợ, bởi lãi suất thực vẫn thấp và Hoa Kỳ vẫn sở hữu năng lực sáng tạo vượt trội.

Đồng USD và tín hiệu của thị trường vàng 

Từ khi TT Trump tuyên bố “Ngày Giải phóng Thuế quan” (2/4/2025), chỉ số USD đã giảm 8-9%, trong khi giá vàng tăng mạnh. Theo Ferguson, đà tăng 47% của vàng năm 2025, sau mức tăng 25% của năm 2024, phản ánh tâm lý phòng thủ của giới đầu tư trước nguy cơ “tái diễn thập niên 1970”.

Lịch sử cho thấy những giai đoạn đồng USD suy yếu kéo dài từng dẫn tới các chu kỳ điều chỉnh lớn, từ khủng hoảng 1893 đến thời kỳ hậu Plaza Accord 1985. Nếu đồng USD còn giảm 20–25% trong năm tới, vàng có thể trở thành tài sản trú ẩn chủ đạo, thay thế một phần trái phiếu kho bạc.

Ferguson dự đoán mục tiêu ngầm của chính sách Trump-Bessent là “bắt nhà đầu tư nước ngoài trả giá” thông qua đồng USD yếu, tái cân bằng gánh nặng nợ công. Khi vàng đạt đỉnh lịch sử, nó không chỉ biểu hiện sự lo ngại lạm phát mà còn là sự nghi ngờ đối với trật tự tài chính dựa trên đồng USD.

Bitcoin và Kỷ nguyên “vàng kỹ thuật số”

Ferguson gọi Bitcoin là “một quyền chọn trên vàng kỹ thuật số”. Với nguồn cung hữu hạn và sự phi tập trung, Bitcoin đang được các nhà đầu tư tổ chức xem như tài sản đối trọng với tiền pháp định. Ông từng dự báo rằng nếu 1% tài sản toàn cầu được phân bổ cho Bitcoin, giá có thể vượt 70.000 USD – và thực tế năm 2025, mức này đã bị phá vỡ.

Cả vàng lẫn Bitcoin đều không sinh lãi – do đó, chúng chỉ hấp dẫn khi lãi suất thực âm. Trong bối cảnh chính phủ Hoa Kỳ dùng chính sách tài khóa mở rộng và FED buộc phải hạ lãi suất để hỗ trợ tăng trưởng, dòng tiền tiếp tục chảy vào các tài sản phi lợi suất.

Ferguson coi việc nắm giữ song song vàng và Bitcoin là chiến lược khôn ngoan nhằm phòng ngừa kịch bản “stagflation” – lạm phát cao kèm tăng trưởng thấp. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo sự hưng phấn thái quá có thể dẫn đến “cơn hoảng 1893 kiểu mới” khi nhà đầu tư nhận ra rằng “nồi vàng ở cuối cầu vồng AI” có thể không tồn tại.

Hoa Kỳ và chính sách công nghiệp mới

Khi TT Trump khởi động chuỗi thuế quan mới và kêu gọi tái công nghiệp hóa, Ferguson tỏ ra thận trọng. Ông viện dẫn Adam Smith: “Di chuyển khỏi thương mại tự do hiếm khi mang lại lợi ích bền vững”.

Hoa Kỳ ngày nay không còn là mảnh đất thuận lợi cho sản xuất như giữa thế kỷ XX: chi phí lao động cao, thủ tục cấp phép phức tạp, đặc biệt ở các bang “xanh”. Mục tiêu tái lập các dây chuyền như TSMC ở Arizona, theo ông, sẽ đối mặt với nhiều trở ngại. Số lượng việc làm trong ngành chế tạo năm 2025 thậm chí giảm nhẹ so với 2024.

Ông cho rằng chủ nghĩa bảo hộ có thể dẫn đến ba hệ quả: giảm hiệu quả cạnh tranh, tăng nguy cơ “chính trị doanh nghiệp”, và khuyến khích các tập đoàn lớn xin miễn trừ thuế quan. Mặc dù chính quyền Trump kỳ vọng “nền sản xuất trở lại”, Ferguson nhận định đây là “con đường gập ghềnh” với năng suất thấp hơn và chi phí cao hơn.

Trung Quốc: Từ khủng hoảng Covid đến siêu cường sản xuất  

Ferguson dành một phần quan trọng để phân tích Trung Quốc dưới thời CT Tập Cận Bình. Ông từng giảng dạy tại Đại học Thanh Hoa và quan sát trực tiếp sự trỗi dậy của nền kinh tế này. Trong cuốn Doom (2020), ông cho rằng Bắc Kinh đã sai lầm trong chiến lược “Zero-COVID” và ngoại giao “chiến lang”. Tuy nhiên, 5 năm sau, Trung Quốc chứng minh tầm nhìn của “Made in China 2025”: vươn lên thống lĩnh sản xuất toàn cầu.

Hiện Trung Quốc sản xuất lượng điện gấp đôi Hoa Kỳ, dẫn đầu về pin, năng lượng mặt trời, xe điện và robot phần cứng. Tuy nhiên, Hoa Kỳ vẫn chiếm ưu thế trong phần mềm và mô hình AI quy mô lớn. Ferguson cho rằng khoảng cách công nghệ giữa hai bên “đang thu hẹp nhanh hơn dự kiến”.

Dù vậy, ông cảnh báo những vấn đề dài hạn của Trung Quốc: khủng hoảng bất động sản, tỷ suất sinh thấp và lực lượng lao động suy giảm. Ông ví von “những cây cầu dẫn đến hư không đã được thay bằng những tòa tháp không người ở – và robot thì không cần nhà ở”. Tâm lý bi quan lan rộng, khiến tiêu dùng trong nước trì trệ dù sản xuất vẫn thặng dư.

Chiến tranh Ukraine và sự thay đổi trật tự an ninh châu Âu

Theo Ferguson, TT Trump bước vào Nhà Trắng với lời hứa “chấm dứt chiến tranh Ukraine”, nhưng sau một năm, ông “gần như rửa tay với vấn đề này”. Bài đăng “Good luck to everybody” trên Truth Social thể hiện rõ quan điểm rằng cuộc chiến giờ là trách nhiệm của châu Âu.

Từ đầu 2022 đến nay, Hoa Kỳ đã cung cấp gần một nửa tổng viện trợ cho Ukraine. Sự rút lui của Washington buộc Liên minh châu Âu và Anh trở thành nhà tài trợ chính, dù họ thiếu năng lực quân sự tương xứng. Ferguson nhấn mạnh: “Chiến tranh này giờ là phép thử cho Đức.” Nếu Thủ tướng Friedrich Merz sử dụng hiệu quả ngân sách quốc phòng mới, châu Âu có thể nhanh chóng hiện đại hóa lực lượng, đặc biệt trong lĩnh vực máy bay không người lái – yếu tố quyết định cục diện chiến trường.

Tuy nhiên, ông bi quan về tốc độ phản ứng của châu Âu. Trong khi Nga vẫn kiên định mục tiêu giành thêm lãnh thổ, Ukraine dần cạn kiệt nhân lực và nguồn lực. “David chỉ thắng Goliath trong Kinh Thánh,” ông nói, “còn ở thực tế, tương quan lực lượng vẫn nghiêng về Moscow.”

Khủng hoảng cấu trúc của Anh và di sản của Thatcher 

Đối với Vương quốc Anh, Ferguson cảnh báo sự sa sút dài hạn. Lãi vay quốc gia vượt chi phí quốc phòng từ lâu; lực lượng hải quân nhỏ nhất kể từ thời Nữ hoàng Elizabeth I; và hàng triệu thanh niên rời khỏi thị trường lao động.

Ông cho rằng “nước Anh của 2025 gợi nhớ thập niên 1970”: tăng trưởng thấp, thuế cao, và niềm tin xã hội suy yếu. Thủ phạm là chính sách thuế nặng và phụ thuộc vào chi tiêu công. Trong khi giới hưu trí hưởng lợi, thanh niên lại chịu thiệt.

Giải pháp, theo Ferguson, là “tái sinh chủ nghĩa Thatcher”: giảm thuế để kích thích doanh nghiệp, khôi phục niềm tin vào thị trường tự do, và khuyến khích đổi mới. Ông nhận xét các đảng hiện nay – từ Lao động đến Cải cách – đều thiếu giải pháp thực tế. Chỉ khi có một chính phủ hành động quyết liệt như năm 1979, nước Anh mới có thể thoát khỏi “bế tắc tăng trưởng và tâm lý buông xuôi”.

Kỷ nguyên AI và bóng hình của thế kỷ XIX

Ferguson kết luận rằng Hoa Kỳ đang sống trong “Kỷ nguyên Tân Gilded” – một thời kỳ bùng nổ đầu tư, nhưng tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng như năm 1893. Lúc đó, đường sắt là trung tâm của cơn sốt đầu tư; còn hiện nay, là các trung tâm dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.

Câu hỏi lớn của ông: “Liệu có một khoảnh khắc 1893 mới, khi thị trường nhận ra rằng không có ‘nồi vàng’ ở cuối cầu vồng AI?”. Nếu lợi nhuận từ AI không đạt kỳ vọng, cổ phiếu các “hyperscalers” sẽ bị định giá lại mạnh mẽ. Tuy nhiên, nếu tăng trưởng duy trì mà không tái diễn lạm phát, kịch bản có thể giống những năm 1980 – khi đồng USD yếu, lạm phát ổn định và chứng khoán Mỹ bùng nổ.

Ở cấp độ cá nhân, Ferguson khuyên nhà đầu tư duy trì danh mục đa dạng, tránh bán tháo trong sợ hãi. Ông tự nhận từng sai lầm khi bán Bitcoin ở đáy chu kỳ 2022, và rút ra bài học: “Giữ vững niềm tin trong khủng hoảng là điều khó nhất, nhưng cũng là bí quyết của đầu tư thành công.”

Kết luận

Qua cuộc phỏng vấn, Ferguson cho thấy khả năng đọc lịch sử để hiểu hiện tại: khi vàng, nợ công và công nghệ cùng leo thang, thế giới đang bước vào chu kỳ mới giữa sức mạnh và giới hạn của Hoa Kỳ. Chính quyền TT Trump có thể làm suy yếu toàn cầu hóa nhưng cũng khơi dậy bản năng tự cường của nền kinh tế Mỹ. Còn Trung Quốc, dù dẫn đầu sản xuất, lại đối diện khủng hoảng nhân khẩu. Trong bối cảnh đó, lời cảnh báo của Ferguson vang lên như một bài học thời đại: Sức mạnh tài chính và quyền lực quốc gia chỉ bền vững khi được cân bằng bằng trí tuệ, kỷ luật và ký ức của lịch sử.

Link trả lời phỏng vấn (gồm 2 phần):

https://youtu.be/SURCZW_2Pzk?si=DvGuxrSgF-RN7jNU

https://youtu.be/HSSbZBmnR-4?si=Vp7UOkei7fMcWMVr

Nguồn bản dịch: FB Hoang Anh Tuan