Bauxite Việt Nam

Tô Văn Trường

Có những con người, khi còn sống đã được dân tin; khi đi xa, hình ảnh của họ vẫn không hề phai nhạt. Võ Văn Kiệt – ông Sáu Dân là một người như vậy.

Điều khiến người dân nhớ đến ông không chỉ là những quyết sách táo bạo hay những công trình mang dấu ấn lịch sử. Sâu xa hơn, đó là cách ông nhìn người, dùng người và đối đãi với trí thức, nhân tài. Trong bối cảnh hiện nay, khi câu chuyện “trải thảm đỏ” mời nhân tài vẫn còn nhiều trăn trở, việc nhìn lại tư duy của ông Sáu Dân không chỉ là hoài niệm, mà là sự soi chiếu cần thiết cho hiện tại.

Vượt qua mặc cảm bằng lăng kính trí tuệ

Ông Võ Văn Kiệt thường thẳng thắn tự nhận mình ít học, chỉ đi làm cách mạng. Nhưng chính sự thẳng thắn ấy lại bộc lộ một phẩm chất hiếm có của người lãnh đạo: không mặc cảm với tri thức, không sợ người giỏi hơn mình.

Ngay từ những ngày đầu thống nhất đất nước, trên cương vị Bí thư Thành ủy TP.HCM, ông đã sớm nhận ra: một đô thị năng động không thể vận hành chỉ bằng mệnh lệnh hành chính hay nhiệt huyết chính trị. Nó cần tri thức quản lý hiện đại, cần cả những người từng làm việc trong chế độ cũ. Thay vì dè chừng, ông chọn cách tiếp cận coi trí thức là nguồn lực cốt lõi của phát triển.

Trọng dụng bằng hành động, bảo vệ bằng niềm tin

Uy tín của ông Sáu Dân được xây dựng trên nền tảng của sự hành động. Ông không dùng trí thức để làm cảnh. Các chuyên gia kinh tế, kỹ sư, nhà khoa học làm việc với ông đều cảm nhận được sự lắng nghe và tranh luận sòng phẳng.

Quan trọng hơn, ông sẵn sàng đứng ra bảo vệ họ nếu ý kiến đó đúng đắn và vì lợi ích chung. Những cú “xé rào” ngoạn mục về kinh tế cuối thập niên 70, đầu thập niên 80 đều mang dấu ấn của sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa bản lĩnh chính trị của người lãnh đạo và tri thức của chuyên gia. Ông hiểu rằng, nếu không dựa vào người giỏi, lãnh đạo rất dễ trở thành lực cản của sự phát triển.

Sự bao dung kiến tạo nên sức mạnh

Tư duy dùng người của ông Sáu Dân vượt qua những định kiến thông thường. Với trí thức chế độ cũ, ông nhìn họ qua lăng kính nhu cầu của đất nước chứ không phải sự nghi kỵ. Với Việt kiều, ông coi trọng nguồn tri thức và tầm nhìn quốc tế của họ hơn là nguồn kiều hối.

Chính sự trân trọng thực chất ấy đã khiến nhiều trí thức từng do dự quyết định quay về, dốc lòng cho các dự án lớn của dân tộc.

Nhưng điều đáng nói hơn là, trong con mắt ông Sáu Dân, nhân tài không chỉ hiện diện trong phòng họp hay trên những báo cáo khoa học. Ông đặc biệt trân trọng sáng kiến và trí tuệ thực tiễn của nông dân Nam Bộ – những con người “ít chữ” nhưng am hiểu sâu sắc về đất, nước và quy luật tự nhiên.

Trong nhiều cuộc trao đổi về nông nghiệp và thủy lợi, ông thường nhắc đến kinh nghiệm của nông dân miền Tây như một nguồn tri thức sống động: cách giữ nước ngọt mùa khô, xả lũ mùa mưa, thích nghi với con nước lớn – nước ròng, hay mô hình canh tác linh hoạt dựa trên điều kiện tự nhiên từng vùng. Với ông, đó không phải là những kinh nghiệm vụn vặt, mà là những gợi ý chiến lược cho tư duy quy hoạch lớn, nhất là đối với Đồng bằng sông Cửu Long – vùng đất buộc phải sống chung với lũ và ngày càng chịu sức ép nặng nề của biến đổi khí hậu.

Ông Sáu Dân từng nhấn mạnh rằng, mọi chủ trương về nông nghiệp, thủy lợi nếu xa rời thực tiễn của nông dân thì sớm muộn cũng thất bại. Lắng nghe nông dân không phải là sự nhân nhượng, mà là tôn trọng một dạng nhân tài khác – nhân tài của kinh nghiệm sống. Ở ông, tư duy ấy vừa rất Nam Bộ, rất gần dân, nhưng đồng thời cũng mang tầm nhìn vượt thời gian: biết kết nối tri thức hàn lâm với trí tuệ dân gian để tạo nên sức mạnh phát triển bền vững.

Ký ức người trong cuộc

Cá nhân tôi cảm nhận sâu sắc điều này khi được điều về công tác tại Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam năm 1996, sau thời gian làm việc ở nước ngoài.

Tôi nhớ mãi những lần ông Sáu Dân mời đến nhà riêng tại số 16 Tú Xương, không chỉ để bàn việc nước, việc đời, mà có khi chỉ để nhờ tôi đọc và phân tích những bức thư, những đề xuất tâm huyết của trí thức Việt kiều gửi về. Ông nghe rất kỹ, hỏi đến tận cùng vấn đề, xem ý tưởng nào có thể áp dụng vào thực tiễn Việt Nam. Sự cầu thị ấy hoàn toàn không mang chút gì là hình thức.

Một kỷ niệm khác về cách nhìn người của ông khiến tôi đặc biệt nể phục. Khi anh Vũ Đức Đam – trợ lý của ông được điều về làm Phó Chủ tịch tỉnh Bắc Ninh, tôi có băn khoăn liệu như vậy có thiệt thòi so với các vị trí khác hay không. Ông Sáu Dân chỉ trầm ngâm rồi nói: “Người có tài, có đức như Vũ Đức Đam, dù đơn độc, tự nó cũng sẽ bay cao, khẳng định được mình, không cần bệ phóng”. Câu nói giản dị ấy gói gọn một triết lý dùng người cốt lõi: tin vào năng lực thực chất, không chạy theo hư danh.

Ảnh chụp tại Văn phòng Chính phủ đầu năm 1997 sau khi báo cáo Thủ tướng về quy hoạch kiểm soát lũ ở Đồng bằng sông Cửu Long

Tầm nhìn dang dở về trị thủy

Kế hoạch cuối cùng mà ông cùng tôi chuẩn bị là chuyến đi sang Hà Lan. Ông muốn trực tiếp học hỏi kinh nghiệm từ đất nước nằm dưới mực nước biển này, không chỉ về kỹ thuật thủy lợi, mà còn về tư duy chiến lược trong quy hoạch và phát triển nông nghiệp bền vững.

Vé đã đặt, lịch trình đã lên, nhưng cơn bạo bệnh bất ngờ khiến tâm nguyện ấy dang dở. Đến những ngày cuối đời, ông vẫn đau đáu về bài toán trị thủy, về tương lai của Đồng bằng sông Cửu Long và con đường phát triển dựa trên tri thức và sự hài hòa với tự nhiên.

Lời kết: Bài học cho kỷ nguyên mới

Nhìn lại di sản của ông Võ Văn Kiệt, có thể thấy rõ: trọng dụng nhân tài không bắt đầu từ cơ chế, chính sách trên giấy, mà khởi nguồn từ tư duy và nhân cách của người đứng đầu.

Nếu người lãnh đạo e ngại người giỏi, né tránh phản biện, coi thường trí tuệ từ thực tiễn, thì mọi “thảm đỏ” trải ra cũng chỉ là hình thức. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu khốc liệt và kỷ nguyên số hiện nay, những thách thức mới càng đòi hỏi người lãnh đạo phải có tầm nhìn, sự bao dung và tinh thần cầu thị như ông Sáu Dân. Di sản lớn nhất ông để lại không chỉ là những công trình hay quyết sách, mà là một chuẩn mực về cách dùng người – chuẩn mực vẫn còn nguyên giá trị soi đường cho công cuộc chấn hưng đất nước hôm nay.

T.V.T.

Tác giả gửi BVN