Bauxite Việt Nam

Đỗ Kim Thêm

Ảnh: IMAGO / SOPA Images / Artem Priakhin)

Diễn tiến

Gần ba năm sau khi Nga tiến công xâm lược Ukraine, Mỹ và Nga đang bắt đầu xúc tiến công cuộc đàm phán, nhưng Mỹ tuyên bố là châu Âu không được tham gia diễn biến này. Do đó, nhiều tranh chấp cố hữu giữa châu Âu và Mỹ về Ukraine mang lại một sắc thái nghiêm trọng hơn, trong khi chiến tranh vẫn còn tiếp diễn. Hiện nay, châu Âu có những phản ứng quyết liệt vì muốn trực tiếp tham gia vào tiến trình đàm phán. 

Các cuộc đàm phán 

Các đại diện cấp cao của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết là họ muốn bắt đầu các cuộc hoà đàm với Nga và Ukraine tại Ả Rập Xê Út trong những ngày tới.

Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, Michael McCaul cho biết là Ngoại trưởng Mario Rubio, Cố vấn An ninh Quốc gia Mike Waltz và Đặc phái viên về các vấn đề Trung Đông của Nhà Trắng Steve Witkoff sẽ đến Ả Rập Saudi để chuẩn bị cho một cuộc gặp tay ba Trump, Vladimir Putin và Zelensky “để cuối cùng mang lại hòa bình và chấm dứt cuộc xung đột”. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng đã được mời tham gia, nhưng Mỹ chưa xác định danh tính ai sẽ đại diện cho Nga sẽ đến Ả Rập Saudi. 

Trước đó, Ngoại trưởng Rubio và đồng nghiệp Nga Sergei Lavrov đã điện thoại lần đầu tiên  để chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ.

Gần đây nhất, ngày 12 tháng 2, Trump đã điện đàm cho Putin để bàn về khả năng chấm dứt cuộc chiến Ukraine. Cả hai nguyên thủ đồng ý là sẽ có một cuộc gặp mặt trực tiếp. Trump tỏ ý muốn là các cuộc đàm phán cần bắt đầu ngay tại Quốc gia Ả Rập. Sau đó, Ả Rập Saudi đã tuyên bố sẵn sàng đứng ra tổ chức.

Điểm quan trọng nhất là trước khi điện đàm với Putin, Trump đã không liên kết phối hợp với các đồng minh ở châu Âu hoặc Ukraine. Do đó, có nhiều lo ngại đầu tiên là Ukraine và châu Âu sẽ bị loại ra khỏi các cuộc đàm phán. Sau đó, chính phủ Mỹ xác minh là Kyiv được quyền tham gia. Ngoài ra, trong khuôn khổ Hội nghị An ninh Munich hôm thứ Sáu, Phó Tổng thống Mỹ J. D. Vance cho biết thêm rằng châu Âu cũng nên tham gia. Tuy nhiên, điều này dường như không chắc chắn, bởi vì Đặc phái viên Mỹ về Ukraine, Keith Kellogg, đã phản ứng một cách né tránh về việc tham gia này của châu Âu. Ông cũng nêu lý do là các cuộc đàm phán trước đây đã thất bại vì có quá nhiều bên tham gia.

Phản ứng của châu Âu 

Để đối phó về kế hoạch đơn phương của Trump, theo lời mời của Tổng thống Emmanuel Macron, các nguyên thủ quốc gia và chính phủ thuộc Liên Âu sẽ thảo luận vấn đề này trong một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt tại Paris.

Thủ tướng Anh Keir Starmer cho biết sẽ tham dự hội nghị vì đây là “khoảnh khắc chỉ có một lần trong đời đối với an ninh quốc gia của chúng ta” và rõ ràng châu Âu phải đảm nhận một vai trò lớn hơn trong khối NATO. Anh sẽ dấn thân để đảm bảo cho Mỹ và châu Âu gắn bó với nhau, đồng thời, sự chia rẽ trong nội bộ liên minh không được phép làm chi phối “kẻ ngoại thù”.

Mark Rutte, Tổng thư ký khối NATO, kêu gọi châu Âu cần tham gia nhiều hơn vào tiến trình chấm dứt chiến tranh Ukraine. “Nếu người châu Âu muốn có tiếng nói, họ phải làm cho mình là thành phần có liên quan. Châu Âu phải đưa ra các đề xuất tốt để đảm bảo hòa bình cho Ukraine”.

Trong khi đó, Thủ tướng Đức  Olaf Scholz (SPD) cho biết là tinh thần thống nhất xuyên Đại Tây Dương phải “luôn luôn được đảm bảo”.

Phản ứng của Ukraine

Tại Hội nghị An ninh Munich, Tổng thống Ukraine Zelensky nói rõ rằng, châu Âu phải tham gia vào tiến trình hoà đàm. Cụ thể là châu Âu, Mỹ và Ukraine cần phải phối hợp trong một chiến lược quốc phòng và an ninh thống nhất với một kế hoạch hành động rõ ràng trước bất kỳ cuộc đàm phán nào. Zelensky cũng kêu gọi châu Âu nên thể hiện tinh thần “độc lập”, và đã đến lúc phải thành lập “quân đội chung cho châu Âu”. Với quan điểm mới của Trump, mối quan hệ cũ giữa châu Âu và Mỹ “sắp kết thúc”. Châu Âu phải “đoàn kết và hành động theo cách mà không ai có thể nói không với châu Âu”.

Vài ngày trước, Zelensky đã tỏ ra cởi mở khi nói về việc trao đổi lãnh thổ trong các cuộc đàm phán. Nếu Tổng thống Mỹ thành công trong việc đưa Ukraine và Nga vào bàn đàm phán, “chúng tôi sẽ trao đổi lãnh thổ này lấy lãnh thổ khác”. Nhưng Zelensky không nói rõ là những vùng lãnh thổ nào mà Ukraine có thể đòi lại.

Sau gần ba năm chiến tranh, Ukraine ngày càng ở vào vị thế phòng thủ. Theo nhiều tiên đoán mới nhất, nếu Mỹ không còn tiếp tục hỗ trợ quân viện, Ukraine sẽ khó có cơ hội để sống còn.

Trong các đêm gần đây, Ukraine đã tường thuật là có các cuộc tấn công mới của Nga với 143 máy bay không người lái. 95 trong số chúng bị đánh chặn, 46 đạt được mục tiêu. Ít nhất một người bị thương. Tại thành phố phía nam Mykolaiv, một đám cháy bộc phát trong một tòa nhà cơ sở hạ tầng quan trọng, nhưng nhanh chóng được dập tắt, nhưng vẫn chưa xác định đó là loại tòa nhà nào.

Theo thông tin chính thức khác tại Kyiv, có 5 tòa nhà dân cư và một số cửa hàng và văn phòng đã bị hư hại do các mảnh vỡ máy bay không người lái rơi xuống, nhưng không gây thương vong. Trong khi đó, Nga cho biết có một người thiệt mạng do một cuộc tấn công ở khu vực Belgorod.

Phản ứng của Nga 

Sau cuộc điện đàm giữa Putin và Trump, Dmitry Peskov – phát ngôn viên của Tổng thống – cho biết là quan hệ Nga và Mỹ đang trong một bước ngoặt đáng kể vì cả hai hiện nay đang nói về hòa bình và không phải là chiến tranh.

Ông Peskov nói: “Đây là một tín hiệu mạnh mẽ cho thấy rằng bây giờ chúng tôi sẽ cố gắng giải quyết các vấn đề thông qua đối thoại”. Cuộc gặp đầu tiên giữa Putin và Trump có ý nghĩa đặc biệt trong hoàn cảnh hiện tại. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây cũng không ngăn cản các cuộc đàm phán giữa Nga và Mỹ, vì chúng “có thể được dỡ bỏ nhanh nhất có thể”.

Vài ngày trước, cựu Tổng thống Dmitry Medvedev, một người tuân theo đường lối cứng rắn của Putin, đã tỏ ra hài lòng về cuộc điện đàm, vì đây là một bằng chứng cho sức mạnh của Nga và sự yếu kém của châu Âu. “Thời đại của châu Âu đã kết thúc”.

Triển vọng 

Hiện nay có quá nhiều các nhận định về tương lai của Ukraine, nhưng ba kịch bản chính có thể hình dung ra cho tương lai đất nước, nhìn chung là lành ít và dữ nhiều cho Ukraine.

Kịch bản một: Xung đột đóng băng

Kịch bản đầu tiên là đóng băng các cuộc xung đột tại Ukraine, có nghĩa là ngưng bắn da beo, các vùng lãnh thổ của Ukraine bị Nga chiếm đóng trên thực tế sẽ do Nga tiếp tục kiểm soát, nhưng sẽ không được Ukraine và cộng đồng quốc tế công nhận là thuộc về Nga. 

Để Ukraine có thể chặn đứng việc Nga sáp nhập thêm các vùng lãnh thổ khác, Ukraine sẽ nhận được sự đảm bảo an ninh, ví dụ như dưới hình thức hỗ trợ quân sự. Cho đến nay, có 50 quốc gia đã đồng ý các đảm bảo an ninh cho Ukraine.

Ngoài ra, có những giải pháp khác được đề xuất, thí dụ như hòa ước sẽ được giám sát bởi Uỷ ban Quốc tế Kiểm soát Đình chiến. Giải pháp này chưa được xác định cụ thể như thế nào. Nhưng khó khăn trước mắt là Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã loại trừ việc triển khai quân đội Mỹ cho mục đích này. Ngoài ra, vấn đề nan giải hơn là quân đội gìn giữ hòa bình ở Ukraine sẽ không phải là nhiệm vụ chung của khối NATO. Hơn nữa, hiện nay, Thủ tướng Olaf Scholz từ chối sự tham gia của Đức vào các đội quân như vậy. 

Hegseth cũng đã loại trừ việc Ukraine gia nhập khối NATO. Nếu điều này được ghi lại trong một hòa ước, có nghĩa là Vladimir Putin sẽ đạt một mục tiêu. Tuy nhiên, nguy cơ lớn nhất của kịch bản này là Nga có thể tiếp tục tự trang bị vũ khí để phát động một cuộc tấn công mới trong tương lai.

Kịch bản hai: Đảm bảo hỗ trợ  

Đây có thể là một giải pháp thuận lợi hơn cho Ukraine: Mỹ và các nước thuộc khối NATO trong châu Âu đảm bảo hỗ trợ cho Ukraine giống như Điều 5 của Hiệp ước NATO. Điều này có thể đem ra áp dụng trong trường hợp Moscow không tôn trọng hoà ước, ví dụ như khi quân đội Nga vượt biên, xâm phạm lãnh thổ, như đã được hai bên thỏa thuận. 

Ngay cả khi không có sự đảm bảo như vậy cho Ukraine, sau khi ký kết thoả ước hoặc hay trong khi đàm phán, các đối tác châu Âu có thể tiếp tục cấp quân viện và đầu tư mạnh hơn vào ngành công nghiệp vũ khí cho Ukraine. Do đó, Ukraine có thể trở thành một quốc gia tiền tuyến, tự lo an ninh và có thể trở thành thành viên của Liên Âu trong trung hạn. 

Kịch bản ba: Nhượng lãnh thổ và không đảm bảo  

Kịch bản thứ ba là tồi tệ nhất cho Ukraine, nó sẽ xảy ra nếu như Trump quyết định ngừng toàn bộ tất cả các quân viện cho Ukraine và hoàn toàn không còn quan tâm đến tương lai của Ukraine ngay cả trước khi đạt được hòa ước. Trong trường hợp này, hậu quả nghiêm trọng cho Ukraine là từ nay an ninh lãnh thổ sẽ trở thành một vấn đề thuần túy của Ukraine. 

Khi Trump và Putin đạt được một thỏa thuận như vậy, điều đó sẽ là điềm báo nguy cho vận mệnh của Ukraine cho dù chính quyền và dân chúng Ukraine có cực lực phản đối hay không. 

Cùng lúc này, Nga có thể tuyên bố là giành được tất cả các lãnh thổ Ukraine kể từ năm 2014 cho đến nay. Tình hình này sẽ làm cho Ukraine càng khó khăn hơn trong việc tái chiếm vùng lãnh thổ mà họ được hưởng đúng theo luật pháp quốc tế. 

Người dân Ukraine đã đặt niềm hy vọng vào giải pháp trong vòng 24 tiếng đồng hồ của Trump. Nhưng cho dù bất kể kịch bản nào sẽ xảy ra, rõ ràng là khi Trump điện đàm cho Putin vào ngày 12 tháng 2 năm 2025 chỉ làm cho tương lai của Ukraine trở nên đen tối hơn. 

Cuối cùng, tình bạn thân thiết của Trump và Putin sẽ mang lại cho Putin một món quà vô giá. Putin sẽ không còn phải lo sẽ bị ra trước Tòa án Hình sự Quốc tế để trả lời về tội xâm lăng.  Thay vào đó, Trump tưởng thưởng cho Putin như là một kẻ thắng cuộc bằng cách Putin trọn quyền khai thác các tài nguyên quý giá trong các lãnh thổ đã chiếm đóng tại Ukraine. Lịch sử về sự thất bại của Hịệp định Paris năm 1973 và sự sụp đổ của Việt Nam Cộng Hoà năm 1975 đang được Nga lặp lại 50 năm sau tại Ukraine.

Đ. K. T.

Tác giả gửi BVN