Bauxite Việt Nam

Lê Hồng Hiệp

Việt Nam đang bắt tay vào một chiến dịch đầu tư cơ sở hạ tầng đầy tham vọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Năm 2025, tổng vốn đầu tư công được phê duyệt dự kiến ​​sẽ đạt 875 nghìn tỷ đồng (khoảng 35 tỷ đô la Mỹ), tăng 37,7% so với vốn đầu tư công giải ngân trong năm 2024. Các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng đang được xây dựng bao gồm hệ thống Đường cao tốc Bắc-Nam và Sân bay quốc tế Long Thành. Các kế hoạch cũng đang được xem xét để triển khai xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam, có chi phí hơn 67 tỷ đô la Mỹ và dự kiến ​​hoàn thành vào năm 2035.

Mặc dù động thái tích cực này phù hợp với mục tiêu phát triển của Việt Nam, nhưng nó cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể, bao gồm lãng phí và tham nhũng, chất lượng xây dựng kém và tài chính công không bền vững. Nếu bị bỏ qua hoặc quản lý không đúng cách, những rủi ro này có thể làm suy yếu các lợi ích kinh tế của sáng kiến ​​và đe dọa sự ổn định kinh tế lâu dài của đất nước.

Việt Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm nay, với hy vọng tăng trưởng hai chữ số trong những năm tới. Tuy nhiên, việc đạt được các mục tiêu đầy tham vọng này là một thách thức, đặc biệt là khi các động lực tăng trưởng chính như xuất khẩu và tiêu dùng trong nước gặp phải những trở ngại đáng kể. Trong khi đó, việc cải thiện năng suất thông qua giáo dục hoặc đổi mới công nghệ cần có thời gian. Tất cả những điều này khiến Việt Nam phải thúc đẩy đầu tư cả công lẫn tư để kích thích tăng trưởng. Các dự án đầu tư công như Đường cao tốc Bắc-Nam và Sân bay Long Thành được thiết kế để tăng cường kết nối, giảm chi phí logistics và cải thiện khả năng cạnh tranh tổng thể của kinh tế đất nước. Tuy nhiên, việc vội vàng triển khai đầu tư và thể hiện tiến độ nhanh chóng sẽ gây ra những rủi ro đáng kể.

Lãng phí và tham nhũng

Một rủi ro lớn là tình trạng lãng phí dai dẳng trong các dự án cơ sở hạ tầng công của Việt Nam. Các quan chức địa phương, nhằm đạt được mục tiêu giải ngân và kích thích nền kinh tế địa phương, đôi khi đề xuất các dự án không cần thiết hoặc có mức độ ưu tiên thấp. Dự án đường cao tốc Cà Mau-Đất Mũi đang được đề xuất, được thiết kế để nối Thành phố Cà Mau ở Đồng bằng sông Cửu Long với khu vực Mũi Cà Mau, là một ví dụ điển hình cho vấn đề này. Với dân số thưa thớt và vắng bóng hoạt động công nghiệp, cơ sở kinh tế của dự án này là rất yếu, cho thấy dự án có thể chủ yếu phục vụ lợi ích chính trị địa phương hơn là nhu cầu kinh tế quốc gia.

Tham nhũng làm trầm trọng thêm tình trạng lãng phí, khi các quan chức lợi dụng nỗ lực thúc đẩy cơ sở hạ tầng của quốc gia để bỏ qua các quy trình chuẩn. Trong một vụ việc gần đây, Tập đoàn Sơn Hải đã nêu quan ngại về những bất thường trong quá trình đấu thầu một dự án thành phần đường cao tốc tại tỉnh Bình Phước. Mặc dù là một nhà thầu có uy tín với mức giá thầu cạnh tranh nhất, Sơn Hải đã để mất gói thầu vào tay một liên danh gồm hai công ty ít tên tuổi hơn với mức bỏ thầu cao hơn tới 133 tỷ đồng. Một thực trạng được thừa nhận rộng rãi là tham nhũng đang tràn lan trong các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng công của Việt Nam, với ít nhất 10 đến 20% số vốn đầu tư bị cáo buộc thất thoát do tham nhũng. Điều này thường xảy ra thông qua các hợp đồng được thổi phồng và các khoản lại quả cho các quan chức để đảm bảo thắng thầu.

Chất lượng xây dựng là một mối lo ngại khác, vì việc chính phủ tập trung vào giải ngân nhanh chóng và đẩy nhanh tiến độ có xu hướng khiến công tác giám sát bị lơ là. Áp lực hoàn thành các dự án trước các mốc quan trọng về mặt chính trị, chẳng hạn như các đại hội đảng hoặc lễ kỷ niệm quốc gia, thường dẫn đến việc thi công vội vàng và quản lý chất lượng lỏng lẻo. Nhà ga T3 của Sân bay Tân Sơn Nhất, một dự án trị giá 450 triệu đô la, là một ví dụ minh họa cho vấn đề này. Mặc dù được đưa vào hoạt động sớm hai tháng so với dự kiến, các báo cáo về mái nhà ga bị dột và  lát sàn không đạt tiêu chuẩn đã làm dấy lên lo ngại về việc thi công cẩu thả để chạy tiến độ. Những vấn đề này không chỉ làm tăng chi phí bảo trì mà còn gây ra rủi ro về an toàn, đồng thời làm xói mòn niềm tin của công chúng vào các dự án cơ sở hạ tầng. Việc các lãnh đạo chính phủ nhấn mạnh vào những thành tích hữu hình, như hoàn thành trước thời hạn, thường làm hạ thấp nhu cầu kiểm soát chất lượng, khiến cơ sở hạ tầng không mang lại giá trị lâu dài.

Tính bền vững về tài chính công cũng là mối quan tâm cấp bách không kém. Tính đến cuối năm 2024, nợ công của Việt Nam tương đương khoảng 34,7% GDP, một mức khá thấp so với các nước trong khu vực. Tuy nhiên, chương trình nghị sự về cơ sở hạ tầng đầy tham vọng, chủ yếu được tài trợ bởi ngân sách nhà nước và vay nợ công, cùng với rủi ro giảm thu ngân sách từ việc thu thuế không ổn định, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, có thể đẩy mức nợ công lên cao. Nếu không có kế hoạch cẩn thận, các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng lớn có thể làm tăng nợ công và chi phí trả nợ, gây căng thẳng cho tài chính công và hạn chế không gian tài khóa cho các khoản đầu tư hoặc kích thích kinh tế trong tương lai. Điều này sẽ trở nên đặc biệt đúng nếu tình hình kinh tế toàn cầu trở nên tồi tệ hơn.

Các dự án được lập kế hoạch kém cũng có nguy cơ làm tăng lạm phát, vốn ở mức 3,63% trong năm 2024 nhưng có thể leo thang nhanh hơn trong năm nay do chi tiêu công và tư đều tăng trong khi đồng tiền Việt Nam mất giá. Lạm phát cao hơn sẽ làm xói mòn sức mua, ảnh hưởng lớn đến các hộ gia đình có thu nhập thấp và làm triệt tiêu các lợi ích kinh tế của đầu tư cơ sở hạ tầng.

Việt Nam nên áp dụng cách tiếp cận thận trọng hơn để tối đa hóa lợi ích của các sáng kiến ​​cơ sở hạ tầng và giảm thiểu rủi ro. Việc hạn chế lãng phí và tham nhũng là điều cần thiết, không chỉ để bảo vệ các nguồn lực kinh tế mà còn để duy trì niềm tin của công chúng vào Đảng Cộng sản Việt Nam và ban lãnh đạo Đảng dưới thời Tổng Bí thư Tô Lâm. Tăng cường tính minh bạch trong công tác đấu thầu và thực thi các quy định chống tham nhũng có thể làm giảm cơ hội xảy ra hành vi sai trái. Kiểm tra độc lập và giám sát chặt chẽ hơn các đề xuất dự án sẽ đảm bảo các dự án được đề xuất phù hợp với các ưu tiên quốc gia. Chính phủ nên chú trọng quản lý chất lượng xây dựng tốt hơn thay vì đề cao việc hoàn thành các dự án trước các mốc thời gian mang tính chính trị. Về mặt tài chính công, tập trung vào các dự án trọng điểm có tác động kinh tế cao thay vì một chương trình nghị sự về cơ sở hạ tầng cồng kềnh và phân mảnh sẽ giúp bảo vệ sức khỏe tài chính công và giảm áp lực lạm phát.

Chương trình phát triển cơ sở hạ tầng của Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hỗ trợ tham vọng phát triển của đất nước. Tuy nhiên, các nguồn lực có thể bị lãng phí nếu không giải quyết được các rủi ro liên quan, qua đó làm suy yếu các mục tiêu dài hạn. Bằng cách ưu tiên tính minh bạch, chất lượng xây dựng và thận trọng về tài chính công, Việt Nam có thể đảm bảo các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng của mình mang lại tăng trưởng bền vững và củng cố niềm tin của công chúng vào bộ máy lãnh đạo của đất nước.

L.H.H.

Một phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được xuất bản trên chuyên trang FULCRUM ngày 05/06/2025.

Nguồn: Nghiencuuquocte.org