Bauxite Việt Nam

Phùng Anh Khương

Trump rõ ràng không phải Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên hay cuối cùng thách thức thái độ bành trường của Trung Quốc. Ảnh minh họa: The Register.

Các hành động quyết đoán đẩy mạnh chiến tranh thương mại với Trung Quốc của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang gây chấn động trên trường quốc tế và có thể nói là làm nức lòng những người Việt Nam vừa ủng hộ ông Trump vừa chống Trung Quốc.

Nhưng, nhìn xa hơn về tương lai, người ta có thể cảm thấy ít phấn khởi hơn khi đối mặt với một câu hỏi: Khi ông Trump không làm tổng thống nữa thì Mỹ có còn “đánh” Trung Quốc nữa hay không?

Tác dụng thương chiến: Chưa biết ai bại

Các quyết định thương chiến của chính quyền ông Trump bao gồm: nâng gấp đôi thuế quan lên hàng hóa trị giá 200 tỷ đôla của Trung Quốc; cùng lúc ban hành sắc lệnh hành pháp cấm các công ty Mỹ sử dụng thiết bị viễn thông sản xuất bởi công ty nước ngoài nào bị cho là đe dọa an ninh quốc gia; đồng thời đưa tập đoàn công nghệ Huawei của Trung Quốc vào danh sách những bên bị cấm mua các bộ phận và linh kiện từ công ty Mỹ; và xem xét đưa thêm các công ty công nghệ hàng đầu khác của Trung Quốc vào cùng “danh sách cấm” đó.

Các quyết định này được nhiều người cho là những đòn đánh trực diện vào Trung Quốc, khiến cho nước này suy yếu về mặt kinh tế, và theo một phản ứng dây chuyền nào đó sẽ khiến chính quyền cộng sản Trung Quốc phải sụp đổ hay chí ít là bị thiệt hại nặng nề.

Tác dụng thực của các đòn này lên chính thể cộng sản ở Trung Quốc khó có thể thấy trong ngắn hạn. Các hiệu ứng kinh tế luôn cần nhiều thời gian để phát huy tác dụng. Các hiệu ứng chính trị còn cần nhiều thời gian hơn thế.

Nhìn vào lịch sử, Liên Xô sụp đổ sau một loạt sai lầm trong các quyết sách trên nhiều mặt của nhà cầm quyền, chứ không phải do bị bao vây và trừng phạt kinh tế từ bên ngoài.  Mối liên quan giữa hiệu ứng kinh tế và hiệu ứng chính trị trong sự sụp đổ của Liên Xô đến giờ vẫn còn là chủ đề gây tranh cãi trong giới học thuật.

Nhìn trung hạn, các phân tích kinh tế của báo Financial Times cho thấy Trung Quốc sẽ chịu thiệt hại kinh tế nhiều hơn Mỹ từ thương chiến. Tuy nhiên, thiệt hại kinh tế từ thương chiến ảnh hưởng đến người dân và doanh nghiệp ở cả hai nước Mỹ và Trung Quốc. 

Theo đó, Financial Times ví von cuộc thương chiến giống như hai người cùng mở to mắt rồi thách nhau xem ai nháy mắt trước: Mức độ gan lì vừa đánh vừa chịu đau là yếu tố quyết định ai thắng ai thua.

Theo Financial Times, chính quyền cộng sản Trung Quốc của ông Tập Cận Bình vẫn đang nắm chắc toàn bộ các công cụ quản lý kinh tế vĩ mô trong nước, bao gồm tỷ giá hối đoái và hệ thống ngân hàng trung ương.  Đồng thời, giới chức cộng sản Trung Quốc tuy có e ngại, nhưng hoàn toàn không ngán thương chiến lâu dài với Mỹ.

Đã có các dấu hiệu cho thấy Trung Quốc sẵn sàng “chơi khô máu” với Mỹ: Chủ tịch Tập Cận Bình đã kêu gọi toàn dân Trung Quốc tham gia một cuộc ‘Trường Chinh mới’  ngay sau các đòn kinh tế của ông Trump.

Trang tin Axios mới đây tiến hành một khảo sát ý kiến chuyên gia về kinh tế và về Trung Quốc tại Mỹ. Tuy nhìn nhận là vẫn còn khả năng hai ông Trump và Tập Cận Bình có thể thương lượng, thỏa thuận thêm nhân hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nhật vào tháng 6 tới đây, song các chuyên gia này đều cho rằng cuộc thương chiến sẽ có khả năng kéo dài đến hết năm 2020 và sau đó nữa.

Nếu thương chiến kéo dài trường kỳ như thế, phe Trung Quốc của Tập Cận Bình có một số lợi thế chính trị.

Ông Tập Cận Bình hiện nắm chức vụ trọn đời sau quyết định bãi bỏ giới hạn nhiệm kỳnăm ngoái của Quốc hội Trung Quốc. Đảng Cộng sản của ông cũng là đảng duy nhất tại Trung Quốc không ai dám tranh quyền.

“Bác Tập ta đó cũng là Bác Mao”. Tranh biếm họa của Time sau sự kiện bãi bỏ giới hạn nhiệm kỳ cho chức danh Chủ tịch nước tại Trung Quốc vào năm 2018. Ảnh: Hannah Beech / Time

Ngược lại, chính quyền ông Trump đang hoạt động trong một đất nước dân chủ tam quyền phân lập, nơi mà ông sẽ phải đối mặt với một cuộc bầu cử tổng thống vào năm sau.

Mỗi nhiệm kỳ nắm quyền của các tổng thống Mỹ chỉ kéo dài 4 năm. Các vị tổng thống Mỹ luôn phải đối mặt với rủi ro cử tri trong nước sẽ bỏ phiếu cho ứng cử viên đảng đối lập trong kỳ bầu cử tiếp theo.

Một vị tổng thống mới, thuộc đảng Dân chủ đối lập, có thể sẽ có cách suy nghĩ khác và có các quyết sách khác về Trung Quốc.

Đánh Trung Quốc – chiến thuật tranh cử của Trump

Thực tế, ông Trump và đội ngũ của mình đang khá khôn ngoan khi lợi dụng việc “đánh” Trung Quốc làm một chiến thuật tranh cử cho năm 2020.

Bang Ohio có dân số đông thứ 7 tại Mỹ từng mất đến 120,000 việc làm do nhập siêu thương mại với Trung Quốc. Một tường thuật mới đây của tờ New York Times về cử tri trong giới công nhân tại bang Ohio cho thấy giới này ủng hộ các hành động quyết đoán với Trung Quốc của ông Trump, đơn giản vì “ít ra ông ta đang đấm vào mặt ai đấy, trong khi chả ai khác làm việc đó”.

Điều này đặc biệt quan trọng đối với Trump, bởi Ohio là một trong số ít các tiểu bang thuộc nhóm “swing state” (nghĩa đen là “các bang chao đảo”, đôi khi cũng được dịch là “bang chiến địa”), tức những tiểu bang không có truyền thống bỏ phiếu cố định cho một đảng bất kỳ. Một số bang như California là “bang xanh”, vì có truyền thống bỏ phiếu cho ứng cử viên Dân chủ; số còn lại như Texas là “bang đỏ” do thuộc lãnh địa của các ứng cử viên Cộng hòa. Đây là những tiểu bang có vai trò gần như quyết định cho bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ.

Đối thủ cạnh tranh chức vụ tổng thống với ông Trump nhiều khả năng là ứng cử viên hàng đầu của đảng Dân chủ, ông Joseph Biden – cựu phó Tổng thống thời Tổng thống Obama. Bản thân ông Biden trước nay không nhìn nhận Trung Quốc là một hiểm họa dù là kinh tế hay an ninh quốc phòng.

Bằng cách hành động quyết liệt với Trung Quốc, đồng thời công kích chính quyền Obama trước đây đã quá thụ động, nhẫn nhịn, ông Trump đang trực tiếp vận động ủng hộ từ những nhóm cử tri thù ghét Trung Quốc hay chí ít là dè chừng sự trỗi dậy của Trung Quốc trên trường thế giới.

Dĩ nhiên, với nhiều cử tri Mỹ khác, có nhiều vấn đề cần quan tâm hơn cả thương mại quốc tế. Một khảo sát ý kiến cử tri cả hai đảng ở Mỹ mới đây cho thấy hơn 62% cử tri xem y tế là vấn đề quan trọng nhất hoặc nhì.

Để thuyết phục được nhiều cử tri Mỹ bầu cho mình, ông Trump sẽ phải vận động tranh cử dựa trên các vấn đề quốc kế dân sinh khác, chứ không chỉ thể dùng thương chiến với Trung Quốc làm con bài tẩy.

Hơn nữa, nếu ông Trump chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2020 thì ông cũng chỉ nắm quyền được đến năm 2024.

Liệu một chính quyền Mỹ không-Trump sau 2020 hoặc sau 2024 có còn là chính quyền “đánh” Trung Quốc làm nức lòng người Việt nữa không?

Chính sách kiểm soát và đối đầu Trung Quốc của Mỹ trước và sau Trump

Trong một báo cáo chuyên sâu về Trung Quốc vừa xuất bản, tờ tạp chí The Economist có một câu trả lời sẽ khiến nhiều người Việt chống Trung Quốc hài lòng: “Sự cứng rắn tại Washington về vấn đề Trung Quốc xuất hiện từ trước Trump và sẽ tồn tại ngay cả sau khi ông Trump không còn”.

The Economist nhìn nhận việc xem Trung Quốc như một thế lực thù địch đe dọa Hoa Kỳ đã trở thành điểm đồng thuận của cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ. Thái độ chống Trung Quốc gần đây đã trở thành một chuẩn mực, một thực trạng bình thường trong chính trường Hoa Kỳ, đến mức những ai thể hiện ý muốn hành xử chừng mực, cẩn trọng, có kiểm soát với Trung Quốc, đều có thể bị xem là quá “bồ câu”, quá nhu nhược.

The Economist xác định có vài nỗi lo ngại liên quan đến Trung Quốc đang khiến cả giới quan chức dân sự lẫn an ninh quân đội trong bộ máy chính quyền Mỹ ngày càng cảm thấy không thể hòa hoãn với Trung Quốc:

• Việc Trung Quốc có nhiều gian lận thương mại với Mỹ, như đánh cắp bí mật công nghệ từ một số công ty lớn trong các ngành công nghiệp sáng tạo;
• Rủi ro Trung Quốc tiếp cận và kiểm soát các cơ sở hạ tầng quan trọng trong nước của Mỹ, thông qua đầu tư;
• Rủi ro Trung Quốc phát triển công nghệ cao có khả năng đe dọa chuỗi cung ứng trang thiết bị quốc phòng của Mỹ;
• Việc Trung Quốc muốn tái thống nhất Đài Loan bằng vũ lực, trong khi Đài Loan là một đồng minh dân chủ khá trung thành của Mỹ.
• Việc Trung Quốc đàn áp người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương.

Quan điểm của ông Trump về Trung Quốc có vài chỗ giống với bộ máy chính quyền Mỹ nhưng không đồng nhất.  Ông Trump không xem trọng chuyện ủng hộ Đài Loan hay chuyện nhân quyền.

Trả lời phỏng vấn của The Economist, Michael Pillsbury – cố vấn về Trung Quốc cho Nhà Trắng – chỉ ra rằng ông Trump “không phải là người có quan điểm “siêu diều hâu” về Trung Quốc”.

Trump được cho là khá thân thiện với Trung Quốc chứ không “diều hâu” như tưởng tượng. Trump và Tập gặp mặt trong Hội nghị thượng đỉnh G20 vào năm 2018. Ảnh: NICOLAS ASFOURI, AFP/Getty Images

Theo ông Pillsbury, Trump chú trọng nhất các tính toán thiệt hơn thương mại, và về cơ bản vẫn xem Trung Quốc là “một nguồn lợi nhuận và đầu tư”, hơn là mối hiểm nguy an ninh quốc phòng hay mối đe dọa đồng minh thân cận. Rủi ro trong thương chiến với Trung Quốc theo cái nhìn của Trump là rủi ro chính trị: Ông không muốn bị xem là quá nhún nhường trước Trung Quốc khi thương lượng các quyền lợi thương mại.

Cũng theo Pillsbury, Trump thậm chí còn ít hiếu chiến với Trung Quốc hơn Peter Navarro – giám đốc Hội đồng Thương mại Quốc gia Nhà trắng, cố vấn chính về thương mại của ông Trump.

Navarro cổ vũ một việc có thể được nhiều người chống Trung Quốc xem là đòn “Thất Thương Quyền” khiến chính quyền cộng sản Trung Quốc từ chết đến bị thương: cắt đứt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhưng ông Trump thì “uyển chuyển Võ Đang” hơn ông Navarro và không muốn làm việc đó.

The Economist kết luận trong báo cáo rằng quan điểm cứng rắn, muốn kiểm soát và đối địch với Trung Quốc đã “thấm nhuần” vào bộ máy chính quyền Mỹ từ trước cả thời Trump. Tuy Tổng thống Trump hiện là người đứng đầu bộ máy đó, nhưng ông không phải là nhân tố quyết định bộ máy đó có tiếp tục cứng rắn với Trung Quốc hay không.

Nếu lỡ ông Trump ra đi, bộ máy chính quyền cứng rắn chống Trung Quốc của Mỹ vẫn còn. Nhưng người thay thế ông Trump là ai vẫn là một vấn đề đáng bàn luận.

Đảng Dân chủ: Lối thoát dễ dàng của Trung Quốc?

Trong bối cảnh cả bộ máy chính quyền dè chừng Trung Quốc, cả chính trường ít ai dám thể hiện thái độ hòa hoãn với Trung Quốc như đã ghi nhận ở trên, không ngạc nhiên khi chứng kiến việc chính trị gia nào đang muốn giành phiếu bầu từ cử tri Mỹ cũng phải tỏ ra cứng rắn với Trung Quốc.

Bản thân ông Biden của đảng Dân chủ cũng đã phải thay đổi thái độ với Trung Quốc. Khi được báo chí chất vấn về các chính sách thương chiến của ông Trump, ông Biden trả lời khá ngắc ngứ nhưng vẫn có quan điểm.

Ông Biden xác nhận rằng việc Trung Quốc đánh cắp công nghệ là trọng tâm vấn đề cần giải quyết, nhưng ông cho rằng ông Trump lẽ ra phải “đánh” Trung Quốc trong thế “hợp tác cùng các đồng minh của Mỹ”, thay vì đơn phương.

Hai ứng cử viên tranh cử tổng thống hàng đầu khác của đảng Dân chủ là ông Bernie Sanders và bà Elizabeth Warren cũng đã bày tỏ thái độ không muốn hòa hoãn nương tay với Trung Quốc. Ông Sanders đặc biệt từ lâu đã phê phán các chính sách thương mại của Trung Quốc và xem Trung Quốc là hiểm họa.

Tờ Financial Times phân tích rằng các ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ hiện nay đều đang ngày càng to tiếng bày tỏ thái độ cứng rắn với Trung Quốc hơn, và họ cứng rắn có lập trường rõ ràng chứ không phải là hùa theo ông Trump.

Các ứng viên nổi trội như Beto O’Rourke và Cory Booker đều nhìn nhận Trung Quốc là một mối đe dọa, nếu không vì bản chất toàn trị của chính quyền cộng sản Trung Quốc thì cũng vì những chiêu trò thao túng kinh tế và cạnh tranh thương mại bất chính của Trung Quốc. 

Nhìn từ những phản ứng đó, những đồn đoán là chính quyền cộng sản Trung Quốc đang rất mong đảng Dân chủ thắng trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới để “thoát Trump” có vẻ thiếu cơ sở.

Kênh tin tức quốc tế Deutsche Welle của Đức còn cảnh báo: Giới chức Trung Quốc chớ có mà mong đảng Dân chủ thắng là “thoát Trump”. Kịch bản đó có thể phản tác dụng.

Bởi vì đảng Dân chủ giờ dè chừng Trung Quốc không kém đảng Cộng hòa. Và không chỉ có Hoa Kỳ là dè chừng Trung Quốc. Nhiều quốc gia dân chủ phát triển trên thế giới cũng thế.

Một vị tổng thống thuộc đảng Dân chủ tuy có thể không dùng các chiêu bài đơn lẻ như đánh thuế hay cấm cửa vài công ty công nghệ Trung Quốc như ông Trump, nhưng người đó có thể “đánh” Trung Quốc bằng cách tạo một liên minh các quốc gia phát triển trên thế giới có cùng mối lo ngại về Trung Quốc.

Một kịch bản “thập diện mai phục” như thế cũng đầy rủi ro cho giới cầm quyền cộng sản Trung Quốc.

P.A.K.

Nguồn: https://www.luatkhoa.org/2019/05/sau-trump-my-co-tiep-tuc-danh-trung-quoc/