Bauxite Việt Nam

Hai ngày trước khi chiến tranh Việt Nam kết thúc, ông Lê Xuân Khoa và gia đình xuống phi cơ ở Mỹ để mở đầu cuộc sống mới. Lúc bấy giờ, Ông đang có một đời sống sung túc ở miền Nam Việt Nam, là Phó Viện trưởng Đại học Sài Gòn và đã là Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Văn hoá [Việt Nam Cộng hòa].

Nhưng khi Bắc Việt gần thắng cuộc, ông biết là phải ra đi vì đã cáng đáng nhiều chức vụ cao cấp, biết chắc nếu ở lại sẽ phải vào trại cải tạo, bị cưỡng bách lao động nghiệt ngã, sức khỏe suy tàn, dinh dưỡng thiếu thốn. Nhiều người bị tổn vong ở những trại này trong đó có nhiều đồng nghiệp cũ của ông. Ở tuổi 47, ông cùng gia đình vợ và bốn con đặt chân đến thủ đô Washington DC, công việc làm đầu tiên là nhân viên thu ngân ở tiệm tạp hoá 7-Eleven rất xa lạ với những chức vụ ở Việt Nam. Trước khi tới Mỹ, tôi đã bảo các con tôi chớ ngạc nhiên nếu cha làm lao động phụ việc bên trời Tây này, vì chúng ta phải điều chỉnh cho thích hợp với cuộc sống mới ở Mỹ và chúng ta phải khởi đầu từ thấp để vươn lên cao hơn sau này, ông kể lại với đài truyền thông NBC Á-Mỹ.

Ông là một trong 133 ngàn người Việt tị nạn sang Mỹ khi Sài Gòn thất thủ năm 1975. Năm đó mở đầu cuộc di tản đông đảo của người tị nạn gốc Đông Nam Á, sau khi kết thúc cuộc chiến của Mỹ ở Việt Nam, Cambodia, Lào. Năm nay kỷ niệm lần thứ 45 người gốc Đông Nam Á tị nạn đến Mỹ, họ vẫn là cộng đồng đông đảo nhất đã định cư ở xứ này.

Miệt thị những người tị nạn

Khi những người Đông Nam Á bắt đầu đến Mỹ, họ vấp phải sự ác cảm và phân biệt chủng tộc. Dư luận chung lúc đó của người Mỹ là họ không ưa thích người tị nạn Việt Nam bởi cuộc chiến tranh đã kéo dài mà không ai muốn, trích lời ông Sam Vong, chủ nhiệm khoa Lịch sử người Mỹ gốc Đông Nam Á của Viện Bảo Tàng Smithsonian, và cũng là nguyên Phó giáo sư của Đại  học Texas ở Austin.

Theo một nhóm làm việc về nhân quyền và xã hội mang tên "Trung tâm Tài nguyên và Hành động Đông Nam Á (SEARAC)", người tị nạn được coi là tự nguyện và nhanh chóng trở thành tự lực cánh sinh. Rất nhiều người bị dồn vào những khu ngụ cư nghèo khổ, chung quanh đầy bạo loạn, tranh chấp chủng tộc, trường học thiếu hụt. Tuy nhiên đó cũng là trường hợp khá phổ quát nhưng không phải ai cũng bị ngược đãi như thế, ông Vong nhận xét. Ông Khoa thích nghi với hoàn cảnh mới mà không hề phàn nàn. Gia đình ông được người bảo lãnh cho cư trú trong một năm và ông làm thu ngân vài tháng ở tiệm 7-Eleven. Sau đó năm 1979, ông làm Cố vấn ở SEARAC (lúc ấy mang tên Trung tâm hành động của người tỵ nạn Việt-Miên-Lào) và trở thành Giám đốc đầu tiên gốc Đông Nam Á của Trung tâm này. Đây là tổ chức khởi đầu do những chuyên gia Mỹ thành lập với mục tiêu trợ giúp chính quyền Mỹ (vì thiếu kinh ngiệm) để thiết kế những chính sách và chương trình trong việc tái định cư người tị nạn,

Tạo lập chương trình thống nhất để tái định cư người tị nạn

Khi những người tị nạn gốc Đông Nam Á bắt đầu đến Mỹ năm 1975, quá trình định cư được tiến hành một cách tạm bợ (adhoc) bởi Bộ Ngoại giao và nhiều tổ chức thiện nguyện. Vì thiếu hiểu biết về những vấn đề và nhu cầu của dân tị nạn, theo ông Khoa, nhiều người đã coi đó là một gánh nặng cho xã hội Mỹ. Vì thế ông chú trọng làm sao chuyển đổi từ thù địch sang ủng hộ bằng cách xác định là tị nạn vì lý do chính trị chứ không vì lý do kinh tế. Theo SEARAC, ông Khoa làm việc với Quốc hội và giới Truyền thông để công chúng Mỹ nhận thức ra rằng tại sao người tị nạn phải rời bỏ quê hương họ và tại sao Mỹ cần phải tiếp nhận họ.

Eric Tang, tác giả cuốn sách "Sự bất ổn của người tị nạn Cao Miên trong khu ổ chuột thành phố New York" lưu ý rằng những người này đau khổ vì bị chấn thương bởi chiến tranh và sinh sống trong các trại tị nạn. Họ đa số đến Mỹ những ngày đầu năm 1980, thoát ra khỏi nước này sau cuộc diệt chủng với 2 triệu nạn nhân, theo ông Vong. Ông ta kể thêm là những người tị nạn Lào, Miên đã bị di chuyển rất nhiều lần trong đất nước họ. Các bạn không thể chờ đợi những người này tự lập và khởi đầu xây dựng cuộc đời chỉ sau ba tháng. Phải mất nhiều phen tìm việc, điều chỉnh với môi trường xã hội mới mẻ, sum họp gia đình. Họ cần sự giúp đỡ của xã hội, cần sự hỗ trợ tài chính và tài nguyên cộng đồng để tự đứng vững trên bàn chân mình.

Một bước ngoặt lịch sử xảy ra năm 1980 với Đạo luật về tị nạn, biểu quyết bởi lưỡng đảng ở Quốc hội, đạo luật này do ông Khoa soạn thảo và chủ chương tái định cư nay được chính thức hoá. Nó nhằm giúp người định cư tự lực về kinh tế trong vòng ba năm, theo ông Vong.

Đạo luật này đã làm tăng lên cái ngưỡng trần, hàng năm số người tị nạn được chấp nhận từ 17400 đến 50000 trong hai năm từ 1980 đến 1982.

SEARAC tháng Ba vừa qua đã làm lễ kỷ niệm 40 năm Đạo luật tị nạn ra đời và ghi nhận đã tái định cư được trên 1.1 triệu người gốc Đông Nam Á sống ở Mỹ.

Di sản của Lê Xuân Khoa

 

Bà Đinh Quyên, hiện là Giám đốc điều hành của SEARAC (thế hệ thứ hai sinh ở Mỹ, cha mẹ di tản năm 1980), ghi nhận nhờ ông Khoa mà hơn một triệu người di tản từ Đông Nam Á đến định cư ở Mỹ. Các gia đình họ tăng trưởng sinh con đẻ cái rồi tiếp sức tài trợ cho các gia đình đến sau được đoàn tụ.

Do khả năng lãnh đạo của ông, đã hình thành Văn phòng "Tái định cư người tị nạn" để tinh giản sự định cư không những cho Đông Nam Á mà cho cả mọi người tị nạn khác từ năm 1980, bà Đinh viết trong một bức điện thư.

Ông Khoa về hưu ở SEARAC từ năm 1996 nhưng vẫn cố vấn cho tổ chức này. Bà Đinh kết luận vài thập niên đã qua, di sản của ông Khoa vẫn tồn tại trong sự nghiệp xây dựng và huy động tổ chức của chúng tôi. Những thể hệ tiếp theo vẫn ủng hộ để sao cho những cộng đồng tị nạn bị tác động bởi sự bất bình đẳng kêu gọi cần thay đổi.

P.X.Y.

***

Nguyên văn

How Southeast Asian American refugees helped shape America's resettlement system

2020 is the 45th anniversary of Southeast Asian American refugees' arrival in the U.S., still the largest group to be resettled since then.

April 21, 2020, 3:12 AM +07

By Agnes Constante

Two days before the end of the Vietnam War, Le Xuan Khoa boarded a plane with his family to start a new life in the United States.

He'd had a comfortable life in South Vietnam. He was the vice president of the University of Saigon and had served as the country's deputy minister of culture and education.

But as the North Vietnamese came closer to claiming victory, he knew he had to leave.