Bauxite Việt Nam

Mira Rapp-Hooper

Foreign Affairs

Bích Đăng dịch

Dù với bất cứ mức độ chắc chắn nào đi nữa, các học giả cũng tự cho mình đã biết được chính sách ngoại giao của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ kết tinh như thế nào, và họ đang dự vào một cuộc tiên đoán phiêu phỏng. Tuy nhiên, khi họ và các đối tác quốc tế của Mỹ cố gắng xác định những đường nét trong các kế hoạch của Trump, họ có hai nguồn tư liệu để dựa vào. Nguồn tư liệu thứ nhất là các tuyên bố của Trump về chính sách đối ngoại trong vận động tranh cử; và nguồn tư liệu thứ hai là các bài viết của những cố vấn an ninh quốc gia thân cận nhất của ông.

Khi nói đến đường lối châu Á của vị Tổng thống đắc cử, hai nhóm tư liệu này đi theo hai hướng khác nhau: một hướng nhắm tới việc củng cố sức mạnh đã có (củng cố nội lực) [retrenchment] và xu thế kia nhắm tới chủ nghĩa đơn phương [unilateralism]. Tuy nhiên, những viễn kiến khác nhau đó vẫn có một điểm chung quan trọng. Đó là, cả hai đều không đòi hỏi một chính sách đối ngoại tập trung chung quanh hệ thống các liên minh, các luật lệ, các chuẩn mực đã củng cố vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ trong trật tự quốc tế kể từ năm 1945.

Cùng với những bất ổn sâu sắc xung quanh những mục tiêu của Trump về Châu Á và những công cụ mà ông đã đề nghị là sẽ sử dụng để theo đuổi chúng, là sự vắng mặt của sự lãnh đạo có nguyên tắc và có thể dự đoán được của Mỹ có thể dẫn đến một sự thay đổi gây mất ổn định trong cán cân quyền lực của các khu vực trong tương lai gần.

Dự đoán tương lai

Chính sách đối ngoại, đặc biệt khi nó liên quan đến Châu Á, đã đóng một vai trò tương đối nhỏ trong chiến dịch tranh cử của Trump. Lúc chủ đề về chính sách của Hoa Kỳ đối với Châu Á phát sinh, Trump có xu hướng sử dụng các cơ hội để nhấn mạnh thế giới quan “Hoa Kỳ trước tiên” mà ông thông qua từ chủ nghĩa biệt lập của Charles Lindberg, chửi bới việc giao dịch thương mại [quốc tế] và đầy hứa hẹn trả đũa kinh tế đối với những người phá hoại lợi ích của Mỹ. Thật vậy, trong quá trình tranh cử của mình, Trump ra mặt xem các quốc gia Châu Á chủ yếu là dưới lăng kính kinh tế, thường với quy tắc là kẻ phá luật chơi là xứng đáng bị trừng phạt.

Giống như Hillary Clinton, Trump phản đối Đối tác xuyên Thái Bình Dương trong chiến dịch của mình. Nhưng ông cũng đả kích thỏa thuận thương mại tự do rộng rãi hơn, thề sẽ thay đổi mạnh mẽ một số quan hệ kinh tế quốc tế của Hoa Kỳ. Trump hứa sẽ gọi Trung Quốc là nước thao túng tiền tệ trong thời gian 100 ngày đầu tiên nhậm chức của mình; một đe dọa có thể không mang lại hậu quả gì có ý nghĩa và cũng đã lỗi thời, khi mà hiện nay Bắc Kinh đang giữ đồng tiền của mình cao một cách giả tạo. Đáng ngại hơn là cam kết của Trump muốn áp đặt một mức thuế 45 phần trăm trên nhập khẩu từ Trung Quốc. Chính sách này khởi động một cuộc chiến thương mại, dẫn đến một cuộc suy thoái lớn, loại bỏ hàng triệu việc làm ở Hoa Kỳ, và làm tổn hại nền kinh tế của một số đồng minh thân cận của Mỹ, gồm cả Nhật Bản và Hàn Quốc. Các cố vấn trong chiến dịch tranh cử của Trump đã làm nhỏ đi kích thước của mức thuế đề xuất, nhưng không ai đã cố gắng để hoàn toàn bỏ nó đi.

Khi nói đến vấn đề an ninh ở Châu Á, Trump không đưa ra tầm nhìn tốt nhưng đã luôn ủng hộ trừng phạt kinh tế như một công cụ của chính sách đối ngoại. Ông đã nói rằng chính sách thương mại của Mỹ có thể buộc Trung Quốc phải rút lui ở Biển Nam Trung Hoa và đã lập luận rằng Hoa Kỳ cần phải sử dụng đòn bẩy kinh tế để gây áp lực với Trung Quốc nhằm kiềm chế Bắc Triều Tiên là một “vấn đề” mà Trump nói rằng Bắc Kinh có thể giải quyết “với một cuộc gọi điện thoại. “ Trump tin rằng sự ủng hộ một thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc là xứng với hy vọng cải thiện quan hệ với Bắc Kinh của mình.

Trump đã lộ ác cảm sâu sắc đối với các cam kết của Hoa Kỳ từ lâu đời tại Châu Á, bao gồm cả việc giải trừ vũ khí hạt nhân (thực vậy, ông đã khuyến khích Nhật và Hàn Quốc theo đuổi vũ khí hạt nhân của riêng mình) và an ninh của các đồng minh trong khu vực. Trong nhiều trường hợp, ông đã kêu gọi Nhật và Hàn Quốc phải trả toàn bộ chi phí triển khai của quân đội Hoa Kỳ trong biên giới của họ, nói rằng nếu họ không làm như vậy, Hoa Kỳ có thể rút xuống quân. Những lo ngại về gánh nặng chia sẻ trong liên minh của Mỹ là không có gì mới, nhưng những lời chỉ trích của Trump đã các đồng minh Châu Á của Hoa Kỳ lo lắng vì những gì họ bị phản bội: Trump dường như không ý thức được thực tế là Nhật và Hàn Quốc là những nơi ít đắt đỏ nhất trên thế giới (trong đó có Hoa Kỳ) để đặt các căn cứ cho quân đội Mỹ vì những đóng góp tài chính của Tokyo và Seoul; ông đã chứng minh rằng ông không quan tâm đến giá trị kinh tế và chiến lược của mối quan hệ của Hoa Kỳ với các quốc gia cho đặt căn cứ Mỹ; và ông đã không tỏ ra tôn trọng đồng minh của Mỹ đủ để thảo luận về gánh nặng-chia sẻ một cách riêng tư sau cuộc bầu cử thay vì công khai trong chiến dịch.

Tóm lại, chính sách Châu Á của Trump phản ánh một sự pha trộn gây sửng sốt của tân chủ nghĩa biệt lập (*) và tân chủ nghĩa Jacksonian (**), cùng với lòng sùng mộ gần như giáo lý không thể tiên đoán được gì và xu hướng ủng hộ trừng phạt kinh tế như một công cụ cho chính sách đối ngoại. Cố vấn Châu Á thân cận nhất của Trump, tuy nhiên, có mặt để xác nhận một cách tiếp cận khác hẳn.

Những gì mà Trump giữ

Cố vấn Châu Á của Tổng thống mới đắc cử đã có xu hướng nghi ngờ sâu sắc Trung Quốc và đã ủng hộ một chính sách đối ngoại đơn phương cơ bắp trong khu vực của Hoa Kỳ. Viết một ngày trước khi cuộc bầu cử trong tập san Foreign Policy, Alex Grey và Peter Navarro, hai cố vấn của Trump, đã khớp nối tầm nhìn của ứng cử viên của họ về Châu Á - tầm nhìn mà họ so sánh với sức hấp dẫn của Ronald Reagan: “hòa bình thông qua sức mạnh”. Họ kêu gọi chấm dứt việc ngân sách cô lập về quốc phòng, một sự mở rộng của Hải quân Mỹ lên tới 350 tàu, và một sự hiện diện quân sự mạnh hơn ở Châu Á hơn so với chính quyền hiện nay dưới chiến lược “tái cân bằng” của mình trong khu vực. Grey và Navarro nhắc lại hoài nghi của Trump về vai trò trung tâm của thương mại quốc tế trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và nói rõ rằng các đồng minh của Hoa Kỳ sẽ được yêu cầu một cách “tôn trọng” là phải trả thêm tiền cho quốc phòng của họ. Với một bước đi về hướng “đắp lủy, xây thành” của Trump, tuy nhiên, họ đã đưa ra tầm nhìn về một sự hiện diện của Mỹ tại Châu Á-Thái Bình Dương như kẻ “đầu lĩnh” [primacist], mà một ưu thế quân sự bền vững của Washington sẽ hạn chế các mối đe dọa rõ ràng gây ra bởi Trung Quốc.

Sau cuộc bầu cử, Trump đã nói chuyện qua điện thoại với Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và đã tái khẳng định cam kết quốc phòng Hoa Kỳ đối với Hàn Quốc và Nhật Bản. (Ông cũng đã gặp Abe tại New York vào ngày 17.) Những cuộc đối thoại dường như đã tiến hành suôn sẻ. Câu hỏi thực sự cho các đồng minh hiệp ước của Mỹ, tuy nhiên, không phải là liệu Trump sẽ bãi bỏ các cam kết an ninh của Washington; điều đó sẽ gặp sự phản đối dữ dội từ phía Quốc hội, quân đội, công chức và điều đó sẽ khó xảy ra. Thay vào đó, câu hỏi là liệu Trump sẽ kéo ý nghĩa liên minh với Hoa Kỳ bằng cách giảm đi sự hợp tác giữa Hoa Kỳ với các đối tác đến mức mà họ cảm thấy họ đã bị [Mỹ] bỏ rơi.

Cuộc gọi điện thoại đầu tiên của Trump với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, vào ngày 14 tháng 11, cũng đã để lại nhiều câu trả lời. Hai nhà lãnh đạo cam kết sẽ hợp tác và tăng cường mối quan hệ, nhưng tuyên bố trong thời gian chiến dịch ứng cử của Tổng thống mới đắc cử đã có thể rời khỏi những cảnh giác của Trung Quốc. Gộp chung với thái độ hoài nghi của Trump đối với các đồng minh của Mỹ và những lời đề nghị của Trung Quốc làm cho đồng minh Châu Á của Washington có lý do lo ngại rằng Tổng thống Mỹ tiếp theo có thể theo đuổi một cuộc sống chung lớn với Bắc Kinh: một loại sắp xếp G2 trong đó lợi ích của các quốc gia nhỏ hơn sẽ bị phá vỡ hoặc gạt đi. Khuynh hướng đụng chạm với Trung Quốc của Trump và chủ nghĩa đơn phương mà các cố vấn của ông theo đuổi dường như đã làm chuyên này là khó xảy ra, nhưng không có lý do gì mà chính quyền Trump không thể trừng phạt Trung Quốc về kinh tế và không xây dựng sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực, cùng lúc cũng nhượng bộ cho những sáng kiến về một số vấn đề an ninh cho Bắc Kinh. Tất nhiên, Trump có thể thay đổi vị trí của mình về hợp tác Trung Quốc và Hoa Kỳ khi ông nhậm chức. Nhưng ngay cả khi mà việc Hoa Kỳ-Trung Quốc chung sống toàn diện là không thể xảy ra, thực tế là đồng minh của Hoa Kỳ có lý do để lo sợ một nghiêm trọng rất lớn. Có gợi ý rằng các tuyên bố đồng bóng của Trump đã làm hư hại uy tín của Hoa Kỳ.

Châu Á khi suy nghĩ lại?

Như một số học giả về chính sách nước ngoài đã lưu ý, có thể sẽ mất vài tháng cho chính quyền mới để phát triển một chiến lược cho Châu Á. Với sự tận tâm không thể tiên đoán của mình, Trump có thể không vạch ra một chiến lược như vậy ở tất cả: thay vào đó ông có thể lựa và chọn từ một thực đơn từ tân chủ nghĩa Jacksonian, tân chủ nghĩa đơn phương, để quyết định những gì là “Mỹ trước tiên” nghĩa là gì trong khi hoàn cảnh đang thay đổi.

Nếu các tính năng tích cực của tầm nhìn của Trump cho Châu Á vẫn còn chưa rõ ràng, thì khoảng cách của chúng là hiển nhiên. Các báo cáo của Trump và các cố vấn của ông đã không đề cập các tổ chức quốc tế như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) hoặc diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương, họ cũng không nêu lên nhân quyền hay tôn trọng luật pháp như các nguyên tắc chính sách đối ngoại. Trump và các cố vấn của ông chỉ đưa ra ít ỏi [thông tin] về việc họ có tin rằng liên minh với Hoa Kỳ không chỉ là những giao dịch, hay rằng Hoa Kỳ cần phải hợp tác chặt chẽ với các quốc gia Châu Á thay vì chỉ nhảy vào khu vực khi được lợi ích của mình sai khiến. Trong ngắn hạn, các tổng thống đắc cử và các cố vấn của ông đã đưa ra vài dấu hiệu cho thấy họ có ý định đóng một vai trò xây dựng trong trật tự quốc tế: các mạng lưới hiệp ước, chế độ, định mức, và luật pháp mà Hoa Kỳ đã giúp xây dựng từ năm 1945. Nếu bảo thủ truyền thống cuối cùng lấp đầy chính quyền Trump, họ có thể giúp cải thiện tình trạng thiếu sót này. Nhưng điều đó sẽ không thay đổi thực tế rằng đây là lần đầu tiên kể từ năm 1945, Hoa Kỳ một Tổng thống đắc cử đã có vẻ ít quan tâm trong việc đưa ra những đóng góp tích cực cho hệ thống đã duy trì vai trò lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ.

Nếu Hoa Kỳ không duy trì trật tự quốc tế, nó có thể gây ra nhiều biến động bất lợi trong cán cân quyền lực ở Châu Á. Đầu tiên, các nước đã hợp tác với Hoa Kỳ mà còn duy trì quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc có thể nghiêng về phía Bắc Kinh. Xu hướng này có thể sẽ là mạnh nhất trong khu vực Đông Nam Á, nơi mà nhiều quốc gia hy vọng sẽ gặt hái được nhiều lợi ích từ các mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc; Malaysia và Philippines đã bắt đầu theo logic này. Các quốc gia mà bao gồm ASEAN có thể kết luận rằng Washington đang “đào hào đắp lũy” về ngoại giao và thể chế, nếu không phải là quân sự, và không còn đứng lên chống lại Trung Quốc về các vấn đề như xây dựng đảo và xây dựng các quy tắc ứng xử cho Biển Đông. Mỹ do đó có thể bị mất những đối tác chính trị, khả năng quân sự nâng cấp của mình phải có sức mạnh để bảo vệ.

Với sự tin cậy lâu dài của họ về các cam kết an ninh của Mỹ, đồng minh hiệp ước của Washington có thể sẽ thận trọng hợp tác với chính quyền tiếp theo. Như các chi tiết của phương pháp tiếp cận của Trump để liên minh Hoa Kỳ trở nên rõ ràng hơn, họ có thể chọn để tăng tính độc lập an ninh của họ, việc đẩy mạnh chi tiêu quốc phòng và hợp tác quân sự với nhau. Họ cũng có thể cố gắng để trám một số lỗ hổng còn lại của vai trò giảm sút của Hoa Kỳ trong các lĩnh vực như hỗ trợ an ninh cho các quốc gia Đông Nam Á. Thậm chí nếu Trump cần mẫn tìm cách tán tỉnh các đồng minh hiệp ước lâu đời của Mỹ, tuy nhiên, ông phải đối mặt với một trận chiến khó khăn: những thiệt hại do những phát biểu quan trọng của mình và cố vấn của ông và những xác nhận của chủ nghĩa đơn phương và không thể tiên đoán sẽ không dễ dàng để sửa chữa.

Hy vọng lớn nhất đối với Trung Quốc là Tổng thống đắc cử sẽ chứng minh ông sẽ là người giao dịch như ông cho biết trong chiến dịch, sẵn sàng bỏ rơi các đối tác của Hoa Kỳ và thương lượng với Bắc Kinh. Trường hợp xấu nhất là Trump sẽ tiến hành chính sách quân sự không thể đoán trước và những chiến lược kinh tế đầy hận thù, gây mất ổn định trong khu vực. Trung Quốc chắc chắn sẽ tiếp tục tăng cường quân sự riêng của mình và tìm cách để củng cố lợi ích chính trị gần đây trong mối quan hệ của họ với Malaysia, Philippines, và các quốc gia khác trong khu vực. Nhưng dường như [Trung Quốc] khó có thể có những hành động khiêu khích trong những ngày đầu của chính quyền theo Trump, ví dụ, tuyên bố một vùng xác định phòng không hoặc chiếm giữ một rạn san hô ở biển Nam Trung Hoa- bao lâu mà triển vọng của một phản ứng trừng phạt từ Washington còn đóng vai trò như một vật cản trong ngắn hạn. Bắc Kinh có thể sẽ đánh giá cẩn thận chính quyền mới trước khi thực hiện bất kỳ chuyển động nào.

Mặc dù các chi tiết cụ thể của chiến lược của Trump cho Châu Á là vừa đủ, một vài thứ có vẻ rõ ràng. Một tương lai không chắc chắn đang chờ đợi một khu vực đã trở nên quen thuộc với sự lãnh đạo của Hoa Kỳ có nguyên tắc và chủ yếu là dự đoán được. Trong môi trường mới này, bạn bè và các đối thủ như nhau nên không thể đổ lỗi cho kết luận rằng họ không thể dựa vào Washington như khi họ có trong quá khứ. Các đồng minh của Mỹ nên chuẩn bị thế đứng đầy khó khăn để chống lại chính sách của Hoa Kỳ khi cần thiết và để giữ Washington phải trách nhiệm về cam kết của mình. Nghĩa quốc tế ở cả hai đảng chính trị sẽ tìm cách trấn an các đối tác là Hoa Kỳ sẽ tiếp tục cam kết của mình, nhưng sự gia tăng và chiến thắng tuyệt đẹp của Trump lại kể một câu chuyện khác nhau.

Có một sự mỉa mai đau đớn để được tìm thấy trong các hậu quả có thể có của cuộc bầu cử của Trump cho Châu Á. Tái cân bằng của chính quyền Obama, mặc dù có sai sót, đã tìm cách chứng minh tới khu vực rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc không là sự suy giảm của Hoa Kỳ. Chiến thắng của Trump và Chính sách đối ngoại “Mỹ trước tiên” còn phôi thai của đội ngũ của ông có thể thuyết phục các quốc gia Châu Á bỏ Washington. Nhưng những điều đó vẫn không nhiều hơn gì là tiên đoán thông tin tại một thời điểm biến động chính trị mang tính thời đại. Người ta hy vọng rằng họ là không đúng: Châu Á là quá quan trọng đối với Hoa Kỳ, và Hoa Kỳ cho Châu Á, không có điều gì làm nó khác đi.

M.R.H.

__________

(**) Andrew Jackson là Tổng Thống thứ 7 của Hoa Kỳ . chủ nghĩa dân chủ theo quan điểm Jackson là áp dụng khái niệm về dân chủ càng rộng chừng nào khi nó vẫn còn khả thi ....Trong trường hợp chính sách ngoại giao tôi hiểu có nghĩa là “lấn tới lúc nào còn lấn tới được” như “mềm tấn rắn buông”

(*) Chủ nghĩa tân biệt lập tạm mô tả như đối kháng với chủ nghĩa toàn cầu. Mời đọc thêm “Tìm hiểu lôgíc kinh tế trong chính sách đối ngoại của Mỹ” để hiểu thêm về hai tân chủ nghĩa trên trong http://sachhiem.net/THOISU_CT/ChuN/NguyenDinhLuan.php

Nguồn: https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2016-11-22/deciphering-trumps-asia-policy

Dịch giả gửi BVN.