Bauxite Việt Nam

Mạnh Quân

Hôm trước, đã viết Entry “Tôi đã từng có thể bị bắt như Hoàng Khương”, đọc xong một lúc nghĩ không ưng ý lắm nên xoá đi, chứ không phải định giấu tên. Ai dè chỉ có mấy phút đã, đã được bác nào chộp, đẩy lên Dân luận. Bèn sửa lại vậy:

Tin Hoàng Khương bị khởi tố, khám nhà, bắt giam hôm nay là tin đầu tiên năm mới gây xúc động ít nhiều trong giới anh em báo chí. Vài người treo status dẫn đường link như biểu hiện tức giận với hành động của công an TP HCM. Mình thực sự truớc đó không biết ông HK là ai, chỉ nghe đến tên thấy quen quen như là đã từng đọc vài bài… trên TT.  Hôm trước, cũng có người nói, HK cũng không phải "sạch sẽ" gì lắm, rồi có người thì ca ngợi bảo rằng, dù có thế nào, HK cũng là một phóng viên đã đóng góp không ít bài vở tạo nên tiếng tốt cho Tuổi trẻ... Mấy thứ này mình không biết, không ý kiến gì hết. Ở đây, chỉ thấy có một điều, cách tác nghiệp viết bài về cảnh sát giao thông nhận hối lộ bằng cách cài bẫy, vào vai A, B, C gì đó để đưa tiền cho những thằng cảnh sát tham lam rõ là không ổn.

Nhớ lại hồi năm 2007, khi còn ở báo Thanh niên, cũng có tham gia một nhóm phóng viên đi viết bài về nạn mãi lộ dọc quốc lộ từ Lào Cai về Hà Nội. Khi đó, tuyến đường này đúng là nỗi kinh hoàng của giới tài xế. Trước đó, ở một hội thảo tại Hà Nội, một hiệp hội vận tải bức xúc lên tiếng phản ánh các doanh nghiệp vận tải kêu khổ vì những toán cảnh sát giao thông quá tham ăn, đòi quá nhiều tiền các xe tải hạng nặng 5-10-15 tấn... chạy hàng xuôi ngược lên Lào Cai: chỗ thì lấy 500 ngàn/lượt, chỗ thì 2-300 ngàn. Hồi đó, cảnh sát tuyến huyện theo quy định cũng chỉ được "ăn" ở huyện lộ, tỉnh lộ cũng nhảy ra quốc lộ hòng xơi món "làm luật" của cánh lái xe. Cho nên, nghe là để đi “đánh” bọn giặc này, phóng viên trẻ thấy phấn khích lắm. Chúng tôi được bố trí làm vài nhóm để đi theo, ngồi ca bin với các tài xế, lơ xe để ghi hình, chụp ảnh. Những người nhờ lên tiếng viết bài ngây ngô tưởng rằng, báo chí viết bài, đưa tin về các hiện tượng này thì nó sẽ giảm bớt. Nhưng họ đã nhầm, chuyện này tý nói sau.

Quả như lời các doanh nghiệp than vãn, những chuyện chúng tôi chứng kiến, ghi lại hệt như họ đã nói. Dọc cả tuyến đường, chẳng chỗ nào là chỗ không đòi tiền trắng trợn. Thậm chí không đòi thì các lái xe cùng phải tự động dừng xe lại mà đưa, không thế thì cảnh sát sẽ đuổi theo đòi và đòi gửi thêm cả tiền xăng xe chạy đuổi theo. Thú vị nhất là trạm ở Yên Bái, tay sĩ quan CSGT còn chẳng thèm nhìn mặt mình, cứ đòi tờ 500 ngàn nguyên, không chấp nhận 5 tờ 100, như một thứ quy định bất thành văn lâu nay. Nói rất to, hình rất gần nên lúc đó ghi rất nét, trở thành tư liệu chính trong các bài về sau.

Về cơ bản chuyến đi thành công nhưng cũng có những điểm kém. Đào Hùng, lúc đó là PV Pháp luật và Đời sống (nay đã về làm PR cho ngân hàng SHB) có lúc được giao máy quay, nhưng lóng ngóng làm hỏng hết cả. Có lúc đẩy chú xuống thùng xe để quay từ lỗ hổng trên xe, thằng cha CSGT ở Phú Thọ thấy xe đóng kín mít cứ đòi mở ra bằng được thì thấy Đào Hùng mặt tái xanh tái tử nhưng vẫn cười hề hề bước ra. Cả bọn phải nhanh mồm nói: thằng này nó đau bụng quá, bọn em cho nó ngồi trong thùng xe cho nó dễ chịu. CSGT có vẻ thất vọng, chửi:  Đ.mẹ, chúng mày để nó đấy thì nó chết ra thì làm sao? Hắn không có ý nghi ngờ chú Đào Hùng ngồi đó để quay phim nhưng bị phát hiện, sợ quá, tái mét mặt. Nhớ lại cũng buồn cười. Lúc đó mình đã nghĩ thầm, cái bố này, sao mấy thằng CSGT rẻ rách ấy mà cũng sợ đến thế thì gặp những vụ lớn thì thế nào?

Sau đó thì loạt bài đó ở Thanh niên, Lao động và một số báo... cũng gây ầm ĩ một phen. Sở Công an từ Lào Cai đến Hà Nội rúng động. Tất cả các phòng cảnh sát giao thông, cán bộ, chiến sĩ liên quan phải báo cáo, kiểm điểm. Người ta còn định khởi tố vụ án này và những phóng viên tham gia vụ này cũng có thể bị xem xét, khởi tố vì hành vi đưa hối lộ như Hoàng Khương. Nhưng sau này, chắc là vì lo ngại, chuyện đó có đem ra xử, bung bét ra thì cũng xấu mặt ngành nên phía Bộ Công an chỉ chỉ đạo công an các tỉnh kiểm điểm, xử lý nội bộ. Phúc tổ. Nhiều anh em phóng viên đi theo đoàn thở phào. Mà hình như cuối cùng, cũng chỉ có chú Trung tá CSGT trên Yên Bái, cái chú cứ khăng khăng đòi tờ 500 ngàn xanh lè đó bị cách chức, chuyển công tác chứ còn đa số các CSGT có tham gia trực chiến, được nhắc đến trong các bài cũng không hề hấn gì cả. Doanh nghiệp thì sau đó nghe nói còn bị hành tới bến, các xe nào liên quan chở PV đi tác nghiệp vụ đó cũng bị truy sát mọi nơi: Hải Phòng, Quảng Ninh... nếu CSGT nơi nào thấy biển xe đó thì nhớ xử lý giùm đồng nghiệp. Nên có nghe nói, các chú tài xế, lơ xe chở mình đi cũng đến khổ, có lúc phải bỏ nghề một thời gian. Đấy, cứ bảo báo chí có thể chống tiêu cực nhưng đôi khi, chống mà chẳng đến đầu đến đũa thì doanh nghiệp cũng lãnh đủ chứ đâu có đơn giản?

Giờ nhân vụ Hoàng Khương, nghĩ lại cũng thấy cách làm hồi đó không ổn và nó vẫn kéo dài nhiều năm nay. Tiêu cực là một chuyện nhưng cách thức chống tiêu cực thế nào là một chuyện khác. Một kinh nghiệm đáng tham khảo là Thanh tra Bộ Công an họ thường bắt các cảnh sát giao thông làm bậy bằng cách đóng giả ăn xin, xe ôm, bán báo... lân la gần các trạm CSGT bị cho là hay ăn tiền để ghi hình, ghi âm... cho chính xác đầy đủ. Đó đúng là cách tốt nhất, vừa có bằng chứng thuyết phục lại không khiến người đấu tranh có thể bị liên lụy một khi vụ việc được đưa ra xét xử. Chỉ đáng tiếc là Thanh tra công an có cách làm tốt nhưng họ ít nguời làm và cũng ít làm thôi. Kê kê. Trước đây cũng thỉnh thoảng thấy thông báo Thanh tra ngành Công an bắt ông CSGT chỗ này, chỗ kia nhưng giờ thấy hiếm tin đó lắm. Nhưng thực sự là cách đó mất nhiều thời gian, công sức và hầu như PV từ trước đến nay ở các báo ít áp dụng. Cách phổ biến là ngồi chung xe với tài xế,  đóng vai lơ xe, tài xế chạy xuống đưa tiền, cài máy ghi âm, ghi hình, ghi lại số seri tiền... Cách khác là đưa máy ghi âm luôn cho tài xế lúc xuống đưa tiền thì ghi luôn.

Vụ HK bị khởi tố không phải là vụ “đánh” mãi lộ nhưng vẫn là theo cách thức đặt bẫy, đưa tiền, ghi âm, chụp ảnh.  Nhiều nguời thì gọi đó là sự dấn thân, nhập cuộc… gì gì đó, nhưng dấn thân, nhập cuộc cũng có những cách khác chứ cũng không nên dùng cách “đặt bẫy”, nhất là ở trong một chế độ xã hội nó chưa thừa nhận, chấp nhận cho cách làm ấy và nó có thể khiến anh phải vào vòng lao lý. Ở những nước có quy định nghiêm ngặt bảo vệ người chống tham nhũng, tiêu cực thì với những vụ thế này chắc phóng viên được bảo vệ, mặc dù họ không khuyến khích cách làm này. Ngay ở Việt Nam, mình nhớ là đã từng có một số vụ việc, doanh nghiệp đưa tiền, cài bẫy cho một quan chức, nhân viên nhà nước nào đó rồi tố cáo - công an mật phục, bắt quả tang, doanh nghiệp vô tội vì đã chủ động tố cáo từ trước. Trong trường hợp của Khương, nếu như PV báo cáo đầy đủ nhất là bằng văn bản với tòa soạn từ trước sẽ làm việc này để viết bài nộp TS thì việc tranh cãi, bảo vệ cho HK trước toà án sẽ thuận lợi rất nhiều. Nếu có việc nào TS cho là chưa ổn thì bảo đừng làm cách đó, làm cách khác đi mà ông vẫn làm đó mới là lỗi của ông.

Việc không khuyến khích động tác cố ý đưa tiền, gài bẫy cán bộ hư cũng có cái lý nhất định của nó chứ không phải không. Ví dụ như là có những thằng cảnh sát giao thông mới vào nghề, nó cũng chưa thực sự tham ăn, sành sỏi như bọn đã làm lâu năm, nhưng ông là lái xe, ông cứ khăng khăng đưa tiền cho nó rồi ông chở quá tải... thì nó phần do tham tiền, phần do thấy đồng bọn nó quen làm thế rồi thì nó cầm. Dần dần vài bữa thì nó cũng quen đi, không có không chịu được. Cũng giống như giới bác sĩ vậy, có phải ai vào nghề cũng tham lam tiền bạc đâu, cũng có nhiều nguời mới vào nghề cũng sạch sẽ, lý tưởng lắm chứ. Nhưng tiền lương chẳng đủ sống mà ngày ngày, chẳng đòi hỏi gì nhưng người ta cứ ấn tiền, đưa tiền cho mình thì ông có dần dần "mất nết" không? Chống tham nhũng đâu chỉ chống với người nhận tiền mà cần chống ở cả ý thức cứ như mặc định trong xã hội lâu nay, gặp thằng nào trong cơ quan công quyền, liên quan đến việc gì đó của mình, muốn nhanh thì cứ đưa tiền cái đã. Thế nên, có thực tế rất buồn cười là ở nhiều cơ sở tư nhân như phòng khám tư nhân, có nhiều người vẫn cứ thói quen đưa tiền cho bác sĩ, y tá mà không biết là, tư nhân thì tiền, phí nó gộp vào cái tiền phí khám chữa bệnh cao ngất của họ rồi. Cho nên, ở những vụ như mãi lộ, cướp cạn như thế, việc ông đóng vai làm lơ xe mà tự nhiên ông đưa tới cả 15 chai  cho người ta chẳng hạn rồi bảo là người ta tham quá, đòi tới 15 chai nên ông cũng dễ dàng đưa cho nó cả 15 chai  thì nghe cũng không được thuyết phục lắm nhỉ?

Bỏ cách này thôi, không lại có thêm HK thứ 2, thứ 3 nữa... Nói chung là rất hiểm nguy. Được 1 vài bài nghe có vẻ nóng sốt, được độc giả comment khen ngợi, cơ quan  đánh giá cao nhưng đến lúc chẳng may, nó quy cho tội đưa hối lộ, cãi được nó ở tòa khó lắm. Muốn làm, tìm cách khác, như sửa xe, vá xe, bán báo... gần trạm CSGT hoặc ngồi trên tầng 2-3 các nhà, quán cà phê chĩa tele xuống chụp, quay. Còn ở nơi đồng không, mông quạnh thì kêu lái xe, mấy anh kêu khổ thì mấy anh ghi hình, ghi âm cho rõ giúp tôi, để tôi nghiên cứu, kết hợp với các tài liệu, khảo sát của tôi, tôi đăng. Nói chung không chỉ ở mấy vụ mãi lộ, riêng trong các vụ án có yếu tố hình sự, hối lộ, chạy giấy phép… phải hết sức cẩn thận khi dùng cách thức nhập vai nguời đưa, người chạy… Có nhẽ nên dùng các hình thức gián tiếp hơn chăng? Một số bài viết về đề tài chống mãi lộ cũng đã đoạt giải báo chí không phải bằng cách nhập vai mà bằng việc quan sát, quay phim, chụp ảnh từ xa đấy nhỉ?

Việc xét xử HK sau này thế nào thì khả năng xấu: ông này sẽ bị đi tù vài năm là rất có thể. Nhưng sau vụ án "điểm" này, chắc giới PV sau này, sẽ còn rất ít người chơi bài này. Về một mặt nào đó thì công an khi quyết định khởi tố một PV vì hay viết bài bằng cách gài bẫy thế này đã đạt được mục đích của họ (mục đích gì tự hiểu nha).

Nhưng có điều, với vụ HK, mình cũng thấy lạ: Báo Tuổi trẻ sao hăng hái, nhanh chóng hợp tác với cơ quan chức năng để họ khởi tố phóng viên của mình đến thế mà chẳng có dòng nào trên báo để nói cho bạn đọc, cho đồng nghiệp hiểu? Nếu PV có sai thì sai ở đâu? Sai như vậy liên quan đến ông nào trong tòa soạn, trong Ban biên tập? Bởi vì, HK viết về chống tiêu cực trong giới CSGT đâu chỉ một lần, hình như có vài chục bài, bài nào cũng nhiều kỳ, cách tác nghiệp hầu như là như thế: cài bẫy, ghi âm... Thế thì ông tòa soạn, các ông trong Ban Biên tập chẳng đọc mãi, biết hết sao không ngăn cấm: bảo ông làm thế không được, ông xem làm cách khác đi. Trong bài viết của HK ghi rõ là tôi làm thế này, tôi làm thế kia... thậm chí là đã có đề cương bài vở từ trước. Sau, ông duyệt bài nó, ông thấy cách làm không ổn mà ông vẫn đăng bài, vẫn thưởng nhuận bút... thế mà nay PV bị khởi tố, vào lao tù mà ông chẳng sao cả, vẫn rung đùi ngồi đấy, đi ăn nhậu đều... thì bị đồng nghiệp các báo nó chửi là phủi tay với phóng viên thì cũng chẳng oan lắm nhỉ?

M. Q.

Nguồn: vn.360plus.yahoo.com