Bauxite Việt Nam

PGS.TS. Bùi Mạnh Hùng 

Điều phối viên Chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chiều 9/9/2025, chủ trì họp triển khai Nghị quyết 71, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo, việc cung cấp một bộ SGK thống nhất là “không thể chậm trễ hơn được nữa”, nhưng đồng thời ông cũng nhấn mạnh “mục tiêu cuối cùng là phải nâng cao chất lượng dạy và học”. Điều đó có nghĩa là một bộ SGK thống nhất trong thời gian sớm nhất không phải có được bằng mọi giá mà đồng thời “phải nâng cao chất lượng dạy và học”. Tuy chất lượng dạy và học chịu sự chi phối của nhiều nhân tố, trong đó năng lực và động lực của giáo viên có thể coi là nhân tố quyết định hàng đầu, nhưng không thể xem nhẹ chất lượng tài liệu dạy học. Muốn vậy, bộ SGK thống nhất cần phải có chất lượng ít nhất là ngang bằng các bộ SGK hiện có (chẳng hạn chọn trong các bộ SGK này); nếu biên soạn bộ SGK mới thì chắc chắn bộ SGK mới đó phải có chất lượng cao hơn. Nếu không thì rất khó giải thích vì sao phải bỏ ra hàng trăm tỷ đồng để biên soạn thêm một bộ sách nữa.

1. Với Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, công cuộc đổi mới chương trình (CT) và sách giáo khoa (SGK) chuyển sang giai đoạn mới, từ “một CT, nhiều SGK” sang “một CT, một bộ SGK thống nhất”. Chúng ta cần chờ thêm thời gian để biết rõ “một bộ SGK thống nhất” có đồng nghĩa với “một bộ SGK duy nhất” hay không. Xét về câu chữ thì không. Dù biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn hay lựa chọn trong các bộ sách hiện hành để có bộ SGK thống nhất thì các bộ SGK đang dùng vẫn nên được tiếp tục lưu hành (không phải SGK bắt buộc) nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học, một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt”, “tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” như Nghị quyết 29 đã khẳng định. 

Việc lưu hành một số tài liệu dạy học khác ngoài bộ SGK thống nhất còn giúp giảm nhẹ nguy cơ hệ thống giáo dục quay về mô hình CT và SGK cũ, trở lại với lối dạy học đóng khung trong một cách tiếp cận duy nhất, gây tổn hại đến mục tiêu đào tạo những con người có năng lực sáng tạo – một năng lực góp phần quyết định việc đào tạo nên nguồn nhân lực chất lượng cao; đặc biệt cần nhấn mạnh, sử dụng nguồn học liệu mở tạo điều kiện cho việc tiếp tục đổi mới kiểm tra đánh giá.

Chiều 9/9/2025, chủ trì họp triển khai Nghị quyết 71, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo, việc cung cấp một bộ SGK thống nhất là “không thể chậm trễ hơn được nữa”, nhưng đồng thời ông cũng nhấn mạnh “mục tiêu cuối cùng là phải nâng cao chất lượng dạy và học”. Điều đó có nghĩa là một bộ SGK thống nhất trong thời gian sớm nhất không phải có được bằng mọi giá mà đồng thời “phải nâng cao chất lượng dạy và học”. Tuy chất lượng dạy và học chịu sự chi phối của nhiều nhân tố, trong đó năng lực và động lực của giáo viên có thể coi là nhân tố quyết định hàng đầu, nhưng không thể xem nhẹ chất lượng tài liệu dạy học. Muốn vậy, bộ SGK thống nhất cần phải có chất lượng ít nhất là ngang bằng các bộ SGK hiện có (chẳng hạn chọn trong các bộ SGK này); nếu biên soạn bộ SGK mới thì chắc chắn bộ SGK mới đó phải có chất lượng cao hơn. Nếu không thì rất khó giải thích vì sao phải bỏ ra hàng trăm tỷ đồng để biên soạn thêm một bộ sách nữa.

2. Trong bài viết ngắn này, tôi chỉ xin nêu một vài suy nghĩ về việc biên soạn SGK mới và công việc cần làm trong trường hợp phương án này được chọn. Nếu được chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm có một bộ SGK tốt hơn thì đây là phương án đáng được cân nhắc.

2.1. Trước hết cần phải khẳng định, việc biên soạn bộ SGK mới đòi hỏi phải có nhiều thời gian. Những ý kiến khẳng định “có thể biên soạn SGK cho 12 lớp trong vòng một năm” chỉ là của người chưa bao giờ soạn SGK, nhất là SGK mới. “Trong năm học 2025 - 2026 sẽ có bộ sách mới, tốt” chỉ là huyền thoại. 

Kế thừa các bộ SGK hiện có không phải là sao chép một số bài học của từng bộ sách để có bộ SGK mới, vì việc sao chép đó vừa vi phạm vấn đề sở hữu trí tuệ vừa không bảo đảm tính nhất quán cần có của một bộ sách, đó không còn là “Kết nối tri thức với cuộc sống”, “Chân trời sáng tạo” hay “Cánh diều” mà là một cái gì đó có thể gọi tên là “Chân nối cánh”. Cho dù các kỹ sư của iPhone và Samsung ngồi với nhau, phân rã và lắp ghép được điện thoại di động của hai hãng này lại thành một điện thoại mới thì tôi cũng không nghĩ là có thể lắp ghép các bài học trong 3 bộ SGK Tiếng Việt - Ngữ văn nói trên để nhanh chóng có được bộ SGK Tiếng Việt - Ngữ văn thứ tư. Tôi tin là nhiều môn học khác cũng thế!

Tuy có thể kế thừa nhiều kiến thức, ý tưởng của 3 bộ SGK hiện có nhưng bộ SGK mới đòi hỏi phải có sự nâng cấp, sáng tạo. Và chỉ riêng yêu cầu nâng cấp, sáng tạo đó thôi thì tác giả cũng phải mất nhiều thời gian và nỗ lực. Trong khi biên soạn SGK, có bài tập thực hành tiếng Việt chỉ thiết kế cho một tiết nhưng tác giả, chủ biên, tổng chủ biên phải mất nhiều ngày và sửa đi sửa lại hàng chục lần. Thế mà đôi khi vẫn thấy chưa vừa ý! Có thể có những người giỏi hơn, viết nhanh hơn, soạn bài tập chuẩn xác hơn chúng tôi, nhưng tôi nghĩ họ cũng phải bỏ ra thời gian, công sức không ít hơn thế là mấy. Với sự hỗ trợ của AI, một số công đoạn có thể tiết kiệm được một phần công sức, thời gian, nhưng không thể thay thế được sự đầu tư và sáng tạo của chính tác giả SGK. 

Nhân tiện xin nói thêm, trong số tác giả của chúng tôi, hầu hết đều có kinh nghiệm trong lĩnh vực đào tạo giáo viên, có đến trên 1/3 (trên 10 người) có nhiều năm dạy học phổ thông, nhiều người hiện vẫn đang trực tiếp đứng lớp cho HS. Các bộ SGK khác cũng thế. Vì vậy, không nên nhầm tưởng rằng chúng tôi đang ngồi trên tháp ngà, viết SGK mà không am hiểu thực tiễn dạy học. Viết SGK đòi hỏi không phải chỉ có kinh nghiệm dạy học phổ thông mà còn phải có hiểu biết sâu rộng về CT, SGK trong nước và quốc tế, về các lĩnh vực khoa học có liên quan, có kỹ năng diễn đạt tốt, có khả năng làm việc nhóm và đối thoại… Đó là chưa kể phải có tinh thần dấn thân cho một công việc khó khăn, sóng gió trong 7 năm trời. Vừa qua, Hội đồng quốc gia thẩm định SGK có tỷ lệ lớn các thành viên là giáo viên đang đứng lớp ở từng cấp học. Họ có đủ năng lực và uy tín để đại diện cho giáo viên cả nước đánh giá, thẩm định SGK; tiếng nói của các giáo viên tham gia Hội đồng có vai trò quyết định như người tiêu dùng đối với sản phẩm mà họ sẽ sử dụng.

Một bộ SGK Tiếng Việt - Ngữ văn cho 12 lớp cần có nội dung đủ cho 2.380 tiết dạy học trong CT bắt buộc và 105 tiết cho chuyên đề tự chọn ở THPT (tổng cộng 2.485 tiết), trong đó hầu hết đều đòi hỏi phải mất nhiều thời gian biên soạn, chỉnh sửa vật vã, chưa kể thời gian xây dựng đề cương chi tiết, dạy thử nghiệm, biên tập, thẩm định nội bộ và thẩm định của Hội đồng quốc gia, chỉnh sửa theo góp ý của cán bộ quản lý, giáo viên ở các địa phương và chuyên gia. Nói thế để tất cả chúng ta cần có thái độ nghiêm túc đối với việc biên soạn SGK. Trong mấy ngày qua, trên báo chí và mạng xã hội xuất hiện nhiều ý kiến khá dễ dãi về công việc này. Quan niệm dễ dãi đó trong tình thế bị thúc giục về tiến độ có thể dẫn đến hậu quả là phải hy sinh về chất lượng, trái ngược với mục tiêu của Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị và chỉ đạo của Tổng bí thư: Mục tiêu cuối cùng là phải nâng cao chất lượng dạy và học.

2.2. Trước khi biên soạn bộ SGK mới, và ngay cả khi chọn trong các bộ SGK hiện có để hoàn thiện, theo tôi, cần rà soát CT, từ CT tổng thể đến CT các môn học và hoạt động giáo dục. Việc rà soát cần phải được tiến hành một cách khoa học, khách quan và minh bạch. Vừa qua, Hội Khoa học Tâm lý – Giáo dục Việt Nam có một cuộc khảo sát ý kiến của giáo viên ở 4 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Thái Nguyên, Nghệ An, TP. Hồ Chí Minh. PGS.TS. Vũ Trọng Rỹ đã có báo cáo về kết quả khảo sát tại Hội thảo khoa học “Năm năm triển khai thực hiện CT giáo dục phổ thông 2018 (2020 – 2025)” của Hội được tổ chức tại Đồng Tháp ngày 29 tháng 8 năm 2025, trong đó, đáng chú ý nhất là các ý kiến về CT tổng thể, tập trung vào phương án dạy học phân hóa ở THPT, các môn tích hợp ở THCS, nội dung giáo dục địa phương, việc bổ sung nội dung dạy học AI vào chương trình… Công tác tập huấn giáo viên cũng có nhiều ý kiến góp ý. Tham gia hội thảo, tôi đã có một số phản hồi xung quanh các góp ý về những vấn đề này.

Riêng về CT môn Ngữ văn, trong thời gian qua, tôi cũng đã nhận được một số đề xuất điều chỉnh, cập nhật. Ngoài ý kiến của giáo viên, còn có ý kiến của nhiều nhà chuyên môn được nêu ra trong những trao đổi riêng tư, trên mạng xã hội và trong một số đợt rà soát CT do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức. Tôi thấy những ý kiến này cần được trao đổi rộng rãi để giúp Bộ Giáo dục và Đào tạo có định hướng điều chỉnh, cập nhật CT trước khi bắt tay biên soạn bộ SGK mới hay hoàn thiện SGK hiện có để dùng chung. Qua những trao đổi này, giáo viên cũng hiểu rõ hơn, đầy đủ hơn về mô hình CT Ngữ văn phát triển năng lực. Nói về mô hình CT mới thì dễ nhưng khi triển khai thực tế thì không ít người bộc lộ ra ngay là chưa hiểu đúng. Có thể dẫn ra nhiều ví dụ để chứng minh điều này.

Các ý kiến của tôi về CT tổng thể và CT môn Ngữ văn sẽ được đăng ở hai bài viết riêng biệt tiếp sau bài này, cũng trên trang FB cá nhân.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 13 tháng 09 năm 2025

B.M.H.

Nguồn: FB Hung Bui