Bauxite Việt Nam

Tập đoàn nhà nước phải được vận hành theo đúng quy luật kinh tế

SGTT.VN - “Tập đoàn kinh tế nhà nước (TĐKTNN) và các vấn đề liên quan tới sở hữu, chủ sở hữu và đại diện chủ sở hữu, thực chất đó là các quan hệ lợi ích”, GS.TS Hoàng Chí Bảo nhấn mạnh. Đây chính là một trong những mệnh đề quan trọng của đề tài “Mô hình TĐKTNN” mà giáo sư làm chủ nhiệm.

Thưa giáo sư, đề cập tới các vấn đề của TĐKTNN hiện nay, là những vấn đề rất dễ “đụng chạm”, để tổng kết bước đầu thực trạng hoạt động của mô hình này, việc nghiên cứu có được “khoanh vùng” không?

Thời điểm hiện tại, nước ta có khoảng 12 TĐKTNN, vốn là những tổng công ty và công ty lớn (còn gọi là tổng công ty 90, 91), khoảng năm – sáu năm nay được phép thí điểm xây dựng theo mô hình tập đoàn. Đó là những tập đoàn nằm trong diện được Nhà nước đầu tư lớn, với nhiều ưu đãi, có hệ thống tổ chức công ty mẹ – công ty con… trong khi thực tế còn có nhiều công ty mạnh, hoạt động như tập đoàn nhưng chưa mang danh tập đoàn mà tới đây thiết nghĩ các cơ quan chức năng cũng cần phải có sự đánh giá, tổng kết.

Những bài học nào khác ngoài bài học Vinashin, là cảnh báo chung cho các TĐKTNN thời điểm hiện nay, thưa giáo sư?

Sự cố Vinashin sau 11 lần kiểm tra, thanh tra, hiện vẫn chưa có lời giải chính là một bài học chua xót và đắt giá nhưng không nên vì Vinashin mà có cái nhìn ảm đạm, mặc dù thực tế có thể có nhiều Vinashin khác chưa bị phanh phui. Có rất nhiều bài học: về buông lỏng quản lý, kiểm tra, giám sát không đến nơi đến chốn; về chế độ báo cáo tài chính không minh bạch, lãi giả lỗ thật vì chạy theo thành tích và lãi thật lỗ giả để trốn thuế và chia chác. Trách nhiệm đầu tiên thuộc về chủ sở hữu. Mặt khác, chiến lược đầu tư cho sản xuất kinh doanh của các tập đoàn nhiều trường hợp không được cân nhắc thận trọng, dàn trải, lợi dụng chiêu bài “kinh doanh đa ngành đa lĩnh vực” thực chất là rút vốn nhà nước cho vào buôn bất động sản, chơi chứng khoán… Trong tập đoàn có tổ chức Đảng, vậy tại sao vụ việc xảy ra, vỡ lở rồi mới biết… điều này liên quan chặt chẽ đến dân chủ và minh bạch tài chính trong đơn vị!

Mới đây, tại một diễn đàn của hội đồng khoa học các cơ quan Đảng Trung ương mà giáo sư là phó chủ tịch, giáo sư đã đề cập đến vấn nạn “hành chính hoá”

Không nên vì Vinashin mà có cái nhìn ảm đạm, mặc dù thực tế có thể có nhiều Vinashin khác chưa bị phanh phui. Ảnh minh hoạ. Ảnh: TTXVN

Một tập đoàn có quá nhiều ông chủ khá phổ biến… Nào là Chính phủ – chủ sở hữu của các tập đoàn, rồi bộ chủ quản, chính quyền địa phương… nhưng cuối cùng lại không có ai đứng ra chịu trách nhiệm khi hậu quả xảy ra. Đó là sự rắc rối cơ chế, quá nhiều thủ tục hành chính rườm rà, chế độ trách nhiệm của người đứng đầu không rõ ràng. Thế nhưng, chính các tập đoàn lớn này lại không có tư cách pháp nhân, trong khi các công ty con lại có tư cách pháp nhân, đó cũng là một thực tế dẫn đến yêu cầu phải tái cấu trúc lại. Rồi vấn đề độc quyền doanh nghiệp, độc quyền nhà nước – nguyên nhân dẫn đến trì trệ, lạc hậu, phản ứng kém linh hoạt, bỏ lỡ cơ hội phát triển và lãng phí nguồn lực, cần được xoá bỏ trong cạnh tranh bình đẳng và minh bạch giữa các chủ thể trên thị trường.

Mô hình phát triển được lựa chọn cho các TĐKTNN được xác lập ra sao trong 5 – 10 năm tới, thưa giáo sư?

Đó là xây dựng các mô hình TĐKTNN mạnh, đa sở hữu, đúng nghĩa là át chủ bài, quả đấm thép, với vai trò chủ lực trong nền kinh tế. Theo đó, Nhà nước khuyến khích tất cả các thành phần kinh tế, trong đó có kinh tế tư nhân và đầu tư nước ngoài, đầu tư thêm vào TĐKTNN, tất nhiên Nhà nước vẫn giữ vai trò chi phối. Vấn đề là làm thế nào để hấp dẫn được các thành phần khác bằng lợi ích kinh tế, và như vậy cũng đòi hỏi tập đoàn nhà nước phải được vận hành theo đúng quy luật kinh tế. Còn hiện nay, các tập đoàn đều đang trong quá trình trở thành tập đoàn!

Được biết, cuối năm nay, đề tài nghiên cứu do giáo sư làm chủ nhiệm sẽ sơ bộ nghiệm thu và từ đó sẽ đưa ra kiến nghị lên cấp trên về mô hình TĐKTNN hiệu quả, phù hợp?

Có thể nói, bức tranh toàn cảnh về các TĐKTNN của ta đang ở thời kỳ quá độ, chuyển đổi mô hình, nên thực tế có những điều còn mới mẻ, sự phát triển còn non yếu và chưa trưởng thành cũng là dễ hiểu. Nhà nước ta cũng đang trên đường trở thành Nhà nước pháp quyền, luật pháp còn đang trên đường hoàn thiện, lại chưa có một nền hành chính công minh bạch; kiểm tra, giám sát chưa thực sự đi vào nề nếp, khi thì chặt chẽ, chồng chéo, khi lại quá buông lỏng! Một điểm yếu muôn thuở khác: chúng ta có luật, nhưng vẫn thiếu chế tài xử lý… Điều khó nhất là phải phân biệt được quyền của Nhà nước, chính phủ với quyền chủ động sản xuất kinh doanh của tập đoàn – bởi một tập đoàn muốn phát triển phải trong một điều kiện thuận lợi, không phải chịu những áp lực hành chính, chưa kể những áp lực dư luận xã hội luôn đặt lên vai họ. Do vậy, chiến lược phát triển của tập đoàn chỉ có thể thành công khi có một bước tiến thực sự về cải cách hành chính, cải cách tư pháp, văn hoá doanh nghiệp được chú trọng, nguồn nhân lực được cải thiện về trình độ và chất lượng. Đây là một bước đường gian nan, động chạm nhiều thứ, không thể không phòng ngừa sự biến tướng từ các nhóm lợi ích khiến một số người được giao nắm trong tay những tài sản lớn của quốc gia mà cố tình quên đi hoặc xao lãng trách nhiệm xã hội, làm tổn thương nền kinh tế và cản trở sự phát triển của đất nước.

KIM HOA (THỰC HIỆN)

Theo báo cáo của ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp ngày 15.2.2011, quy mô vốn chủ sở hữu của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước được xác định là 540.701 tỉ đồng, tăng 11,75% so với năm 2009. Trong khi đó, tổng lợi nhuận trước thuế là 70.778 tỉ đồng. Như vậy, chỉ tiêu lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu chỉ đạt khoảng 13,1%, thấp hơn nhiều so với lãi suất vay ngân hàng thương mại trong năm vừa qua. Đặc biệt, báo cáo cũng cho biết có đến 80% tổng số lợi nhuận trước thuế đến từ bốn tập đoàn là Dầu khí, Viễn thông quân đội, Bưu chính viễn thông và Cao su. Như vậy, ở các tập đoàn, tổng công ty còn lại, tỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu kể trên còn thấp hơn nữa. Trích tham luận “Một số vấn đề về kiểm soát tài chính trong mô hình tập đoàn kinh tế” của TS Hoàng Xuân Hoà, phó vụ trưởng vụ Kinh tế, Văn phòng Trung ương Đảng tại hội thảo khoa học “Thực trạng hoạt động của các tập đoàn nhà nước ở Việt Nam và những định hướng để phát triển” do hội đồng khoa học các cơ quan Đảng Trung ương tổ chức tại Hà Nội ngày 20.5.2011.

Nguồn: sgtt.vn