Bauxite Việt Nam

Cù Tuấn biên dịch phân tích của Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại ISEAS

Tăng trưởng tín dụng nhanh chóng của Việt Nam trong nửa đầu năm 2025, cùng với lời kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ về việc tiếp tục mở cửa tín dụng, là điều đáng lo ngại. Chính phủ không nên đánh cược sự ổn định khó khăn mới đạt được để đổi lấy sự mở rộng tiền tệ phù du.

Tăng trưởng tín dụng của Việt Nam đang vượt xa kế hoạch. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đặt ra mức trần tăng trưởng tín dụng 16% cho năm 2025, nhưng tín dụng đã tăng vọt 10% chỉ trong nửa đầu năm - tốc độ nhanh nhất kể từ đỉnh điểm của đại dịch. Sự tăng trưởng dồn dập này đặc biệt đáng lo ngại, bởi tăng trưởng tín dụng thường tăng tốc vào nửa cuối năm. Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng đã cảnh báo Quốc hội vào tháng 6 về việc nền kinh tế phụ thuộc quá nhiều vào tín dụng ngân hàng, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa nguồn vốn để tránh gây quá tải cho hệ thống tài chính. Tuy nhiên, Thủ tướng Phạm Minh Chính dường như vẫn đang háo hức mở rộng hơn nữa các kênh tín dụng, gần đây đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước bãi bỏ hoàn toàn trần lãi suất hàng năm và hạn ngạch đi kèm được phân bổ cho mỗi ngân hàng.

Sự cấp bách của Thủ tướng phản ánh một thực tế khó khăn: với mục tiêu tăng trưởng GDP đầy tham vọng 8% cho năm 2025 và các lựa chọn chính sách hạn chế, chính sách tiền tệ đã trở thành giải pháp cuối cùng của Hà Nội. Sức mạnh tài khóa đang cạn kiệt - đầu tư công được đặt ở mức kỷ lục 33,2 tỷ đô la Mỹ cho năm 2025, nhưng đến giữa năm, chưa đến một phần ba (10,7 tỷ đô la Mỹ) được giải ngân do những tắc nghẽn hành chính. Những bất ổn thương mại càng làm gia tăng áp lực, đặc biệt là khả năng Mỹ áp thuế quan, có thể gây nguy hiểm cho nguồn thu xuất khẩu quan trọng. Trong bối cảnh này, việc nới lỏng các hạn chế tín dụng dường như là đòn bẩy duy nhất còn lại. Tuy nhiên, chiến lược này gợi lại những dư âm đáng lo ngại về cuộc khủng hoảng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2007-2011, khi tăng trưởng tín dụng không được kiểm soát – đạt mức kỷ lục 54% vào năm 2007, cao hơn nhiều so với mức khuyến nghị 15% của IMF – đã đẩy lạm phát lên mức thảm hại 23% vào năm 2008. Giai đoạn đau đớn đó đã dẫn đến việc Thủ tướng Chính muốn dỡ bỏ các hạn mức cho vay.

Những người chỉ trích chính sách này đã đúng khi chỉ ra sự thiếu minh bạch và quyền lực tập trung mà nó trao cho Ngân hàng Nhà nước (NHNN) để lựa chọn người thắng kẻ thua. Ma trận chấm điểm và tiêu chí trọng số của ngân hàng trung ương vẫn chưa được công bố, khiến các ngân hàng phải tự hỏi tại sao họ nhận được hạn ngạch cao hay thấp. Tuy nhiên, bất chấp những thiếu sót, công cụ hành chính này đã đóng vai trò là một biện pháp bảo vệ thiết yếu cho sự ổn định kinh tế vĩ mô. Lạm phát vẫn được kiểm soát tốt, luôn ở mức dưới 5% kể từ năm 2013, là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế ổn định của Việt Nam.

Vụ bê bối của Tập đoàn Vạn Thịnh Phát minh họa rõ nét những nguy cơ của việc giám sát không đầy đủ. Thông qua các hoạt động tài chính đáng ngờ, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) đã tích cực thu hút tiền gửi bằng cách đưa ra lãi suất cao bất thường. Việc giám sát quản lý yếu kém đã tạo điều kiện cho bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Hội đồng Quản trị của Vạn Thịnh Phát, người đang bí mật kiểm soát 91,5% cổ phần của SCB thông qua nhiều đại diện ủy quyền, rút 12,5 tỷ USD khỏi ngân hàng. Từ năm 2012 đến tháng 10 năm 2022, bà đã dàn xếp các khoản vay gian lận với tổng giá trị lên tới 44 tỷ USD, chiếm tới 93% tổng dư nợ cho vay của SCB trong giai đoạn đó. Những trường hợp như vậy nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về một khuôn khổ quản lý chặt chẽ hơn là nới lỏng các tiêu chuẩn cho vay.

Đây chính là lý do tại sao việc vội vàng dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát tín dụng sẽ rất nguy hiểm. Có thể hiểu được, Thủ tướng đang tìm kiếm động lực kinh tế cấp bách trong bối cảnh áp lực trong nước và quốc tế ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, việc tự do hóa vội vàng có thể gây ra sự cạnh tranh thiếu cân bằng giữa các ngân hàng, làm suy yếu các tiêu chuẩn cho vay và gia tăng rủi ro hệ thống. Fitch Ratings đã cảnh báo tỷ lệ tín dụng trên GDP của Việt Nam đang ở mức cao, đạt 135% vào cuối năm 2024 – gấp đôi mức của các quốc gia cùng nhóm rủi ro.

Hơn nữa, việc mở rộng tín dụng không kiểm soát có thể dẫn vốn vào các lĩnh vực đầu cơ, phi sản xuất. Lĩnh vực bất động sản đã thu hút dòng vốn tín dụng không cân xứng, tăng trưởng 18,5%, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng tín dụng 10% của toàn nền kinh tế trong nửa đầu năm nay. Tại Techcombank, một trong những ngân hàng cho vay lớn nhất Việt Nam, hơn một nửa lượng vốn vay của các tổ chức trong giai đoạn này đã đổ vào lĩnh vực bất động sản. Tương tự, đà tăng trưởng gần đây của thị trường chứng khoán Việt Nam, trong bối cảnh các đơn hàng xuất khẩu suy yếu, đặt ra câu hỏi về tính bền vững và thận trọng của việc phân bổ tín dụng. Trong khi đó, các lĩnh vực sản xuất và công nghệ cao mà chính phủ kỳ vọng sẽ phát triển có thể bị lấn át bởi các cơ hội cho vay dễ dàng và sinh lời hơn.

Thay vì bãi bỏ hoàn toàn hạn mức tín dụng, Việt Nam nên tập trung vào cải cách hệ thống và dần dần chuyển đổi theo hướng định hướng thị trường hơn. Việc công bố các tiêu chí rõ ràng, khách quan và hệ số minh bạch cho việc phân bổ tín dụng là điều cần thiết. Việc tăng cường giám sát ngân hàng cũng quan trọng không kém, đảm bảo các ngân hàng duy trì hoạt động cho vay lành mạnh và quản lý rủi ro chặt chẽ. Việc đẩy nhanh việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như Basel III sẽ trang bị cho các cơ quan quản lý những công cụ mạnh mẽ để duy trì sự ổn định mà không cần phải dựa vào việc nới lỏng trần tín dụng.

Những cải thiện gần đây mang lại hy vọng. Kể từ năm 2022-2023, NHNN đã tăng cường tính minh bạch bằng cách phân bổ hạn mức tín dụng ngay từ đầu thay vì chia thành nhiều đợt trong suốt cả năm. Cải cách này đã loại bỏ tình trạng các giám đốc điều hành ngân hàng liên tục kiến nghị cơ quan quản lý cấp thêm hạn mức tín dụng - một hành vi không chỉ lãng phí thời gian mà còn tạo cơ hội cho sự thiên vị và tham nhũng. Giờ đây, các ngân hàng nhận được hạn mức hàng năm dựa trên điểm số sức khỏe tài chính của họ, cho phép họ lập kế hoạch chiến lược cho vay cho cả năm. Trong một dấu hiệu của sự tự tin ngày càng tăng, NHNN đã dỡ bỏ hoàn toàn hạn mức tín dụng cho các chi nhánh ngân hàng nước ngoài vào năm 2024, thăm dò khả năng tự do hóa rộng rãi hơn. Động thái được tính toán này mang lại rủi ro tối thiểu: các ngân hàng nước ngoài chiếm chưa đến 5% thị trường tín dụng Việt Nam và quan trọng là tất cả đều tuân thủ các tiêu chuẩn Basel III. Chính sách này báo hiệu lộ trình của Ngân hàng Nhà nước; các ngân hàng đáp ứng các chuẩn mực quản lý rủi ro quốc tế có thể được miễn kiểm soát tín dụng, tạo động lực cho các ngân hàng trong nước đẩy nhanh cải cách.

Đồng thời, chính phủ phải giải quyết các vấn đề cơ cấu tiềm ẩn. Việc phát triển thị trường vốn sẽ cung cấp nguồn vốn thay thế ngoài cho vay ngân hàng; cải thiện môi trường kinh doanh có thể giúp thu hút đầu tư nước ngoài. Mạng lưới an sinh xã hội mạnh mẽ hơn có thể khuyến khích chi tiêu hộ gia đình bằng cách giảm tiết kiệm dự phòng. Mặc dù chậm hơn, những cải cách cơ cấu này mang lại con đường thịnh vượng bền vững và mạnh mẽ hơn nhiều so với các biện pháp kích thích tiền tệ tạm thời.

Điều quan trọng là các nhà hoạch định chính sách cũng nên xem xét lại việc tuân thủ cứng nhắc mục tiêu tăng trưởng 8% do chính trị thúc đẩy, một con số ngày càng phi thực tế do gián đoạn thương mại nghiêm trọng và thuế quan đang đe dọa. Mặc dù có thể hiểu được từ quan điểm chính trị - đặc biệt là khi Đại hội Đảng quan trọng đang đến gần - nhưng những mục tiêu không khoan nhượng như vậy có nguy cơ dẫn đến việc mở rộng tiền tệ thiển cận, gây nguy hiểm cho sự ổn định lâu dài. Giới hạn tín dụng, dù chưa hoàn hảo, vẫn cần thiết trong một hệ thống ngân hàng vẫn đang vật lộn với thâm hụt quản trị, can thiệp chính trị và quản lý rủi ro chưa đầy đủ. Thay vì chạy theo những lợi ích phù du từ việc mở rộng tiền tệ không kiểm soát, các nhà hoạch định chính sách nên chấp nhận rằng tăng trưởng chất lượng cần có thời gian. Nền tảng quan trọng hơn tốc độ.

N.K.G.

Nguồn bản dịch: FB Cù Tuấn