Bauxite Việt Nam

Jon Emont

Cù Tuấn biên dịch phân tích trên Wall Street Journal

Tóm tắt: Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến thăm Việt Nam trong tuần này, ba tháng sau khi quốc gia này nâng cấp quan hệ với Mỹ.

Việt Nam nhận thấy việc trở thành trung tâm của sự cạnh tranh giữa các cường quốc không phải là một vị trí quá tệ. Ngày nay mọi quốc gia đều đang muốn làm bạn với nước này.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã trở thành nhà lãnh đạo thế giới mới nhất tăng cường quan hệ với Việt Nam bằng chuyến thăm Hà Nội trong tuần này, ba tháng sau khi Việt Nam nâng cấp mối quan hệ với Mỹ lên cấp cao nhất trong hệ thống phân cấp ngoại giao trong chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Biden.

Việt Nam chào đón ông Tập bằng 21 phát súng chào, mức cao nhất đối với một nguyên thủ quốc gia đến thăm, khi ông đến thăm nước này hôm thứ Ba 12/12 trong chuyến thăm kéo dài hai ngày, lần đầu tiên sau 6 năm. Hai bên nhất trí xây dựng một cộng đồng Việt - Trung “có tương lai chung và có ý nghĩa chiến lược” – một dạng ngôn ngữ ngoại giao cho thấy rằng dù Việt Nam có được phương Tây lôi kéo đến đâu, Việt Nam vẫn có ý định duy trì mối quan hệ chính trị và kinh tế chặt chẽ với người hàng xóm khổng lồ phía bắc.

Carlyle Thayer, giáo sư danh dự tại Đại học New South Wales, Canberra, và là chuyên gia về Việt Nam, cho biết: “Trung Quốc nhìn thấy sự cạnh tranh của Mỹ và do đó họ có hành động đáp trả. Việt Nam cố gắng thu lợi nhiều nhất có thể từ mỗi nước”.

Đối với Việt Nam, đó là điều người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng gọi là “ngoại giao cây tre” nhằm mô tả các mối quan hệ đối ngoại có gốc rễ vững chắc nhưng linh hoạt.

Việt Nam từ lâu đã có mối quan hệ thân thiết nhưng đôi khi căng thẳng với Trung Quốc. Hai nước đã có chiến tranh với nhau vào năm 1979 và đã có những tranh chấp gay gắt trong những năm gần đây về khu vực mà Bắc Kinh gọi là Biển Nam Trung Hoa và Hà Nội gọi là Biển Đông.

Trong những thập kỷ gần đây, Việt Nam tỏ ra gần gũi với Nga, nhà cung cấp vũ khí chính cho nước này. Tuy nhiên, gần đây, đất nước này đã tìm cách đa dạng hóa, thu hút một nhóm quốc gia rộng hơn.

Tháng 12 năm ngoái, Hàn Quốc đã trở thành đối tác chiến lược toàn diện, được gia nhập nhóm quốc gia mà cho đến gần đây vẫn là câu lạc bộ độc quyền gồm những quốc gia thân thiết nhất của Việt Nam, như Trung Quốc và Nga. Mỹ đã tham gia vào câu lạc bộ này vào tháng 9. Vào tháng 11, Nhật Bản là quốc gia tiếp theo bước vào câu lạc bộ. Trong chuyến thăm của Thủ tướng Anthony Albanese hồi đầu năm nay, Australia đã bày tỏ mong muốn tham gia vào câu lạc bộ này và các nhà phân tích cho rằng điều đó có thể xảy ra.

Mỹ đang ngày càng cố gắng cung cấp cho các nhà sản xuất, đặc biệt là các sản phẩm công nghệ cao, các lựa chọn để chuyển nhà máy của họ ra khỏi Trung Quốc – và Việt Nam là một trong những nơi mà các công ty Mỹ đang hướng tới. Thương mại giữa Mỹ và Việt Nam đạt 140 tỷ USD vào năm 2022, gấp hơn 7 lần so với năm 2010. Sự gia tăng này được thúc đẩy bởi các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam như đồ điện tử và giày dép.

Trong khi đó, Việt Nam mong muốn thấy mối quan hệ ngoại giao nở rộ với các nước giàu có sẽ khuyến khích các công ty như Samsung của Hàn Quốc và Apple của Mỹ tăng cường mạng lưới sản xuất của họ ở nước này. Việt Nam sẽ cần tăng cường việc làm, thu nhập và xuất khẩu để đạt được mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045. Đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng khi tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người ở mức khoảng 4.000 USD, so với 80.000 USD của Mỹ.

Đồng thời, Việt Nam không thể xa lánh Trung Quốc, quốc gia láng giềng và đối tác thương mại lớn nhất của mình. Theo dữ liệu của Trung Quốc, tổng thương mại của Việt Nam với Trung Quốc năm ngoái là khoảng 235 tỷ USD. Nhiều sản phẩm Việt Nam sản xuất cho Mỹ và các đồng minh dựa vào nguyên vật liệu thô được vận chuyển qua biên giới từ Trung Quốc. Ngay cả một số công ty ở Việt Nam sản xuất linh kiện cho Apple cũng là công ty của Trung Quốc.

Một điều nữa mà Mỹ và Trung Quốc không thể bỏ qua: Việt Nam có trữ lượng đất hiếm gần như lớn nhất thế giới, vốn rất cần thiết để chế tạo mọi thứ từ máy bay chiến đấu đến điện thoại thông minh. Trung Quốc vẫn đang thống trị thị trường đất hiếm, nhưng nhiều công ty đang nỗ lực xây dựng chuỗi cung ứng mà không liên quan đến Trung Quốc.

Có những yếu tố khác cản trở Việt Nam hoàn toàn ngả sang phương Tây, bao gồm cả việc dị ứng với những quan điểm về nhân quyền của phương Tây. Nước này cũng nhận thấy cần phải duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Nga. Mặc dù Việt Nam đã bắt đầu đa dạng hóa nguồn vũ khí trong thập kỷ qua bằng cách mua vũ khí từ các nước như Israel và Hàn Quốc, nhưng rất ít quốc gia có ngành công nghiệp vũ khí quy mô lớn như Nga.

Trung Quốc khó có thể đóng vai trò là nhà cung cấp vũ khí thay thế, một phần vì nhiều người dân Việt Nam vẫn cảnh giác với người hàng xóm hùng mạnh của họ vì cuộc chiến năm 1979 và tranh chấp hiện tại ở Biển Đông. Việc Trung Quốc đặt giàn khoan dầu ở vùng mà Việt Nam coi là lãnh hải của mình đã gây ra các cuộc biểu tình bạo lực vào năm 2014. Trong chuyến thăm của ông Tập, hai bên đã đồng ý duy trì sự ổn định trên vùng biển tranh chấp.

Trong cuộc trò chuyện với các quan chức Việt Nam tuần này, ông Tập kêu gọi “có thêm các hoạt động để củng cố sự ủng hộ của người dân đối với tình hữu nghị Trung Quốc - Việt Nam”. Đồng tình với hệ tư tưởng chung, ông Tập nói rằng hai nước nên “giữ vững chủ nghĩa xã hội mà không có bất kỳ sai lệch nào”. Hôm thứ Tư 13/12, nhà lãnh đạo Trung Quốc đã bày tỏ lòng kính trọng đối với nhà lãnh đạo sáng lập Việt Nam khi tới đặt vòng hoa tại lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Bất chấp căng thẳng gia tăng giữa Trung Quốc và Mỹ, Việt Nam dường như đang đạt được sự cân bằng – gặt hái được những lợi ích từ cả nước Trung Quốc cộng sản lẫn các nền dân chủ kiểu phương Tây. Trong chuyến thăm của Biden, Mỹ đã đồng ý thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam bằng cách cùng phát triển các phòng thí nghiệm giảng dạy và các khóa đào tạo để thúc đẩy lực lượng lao động công nghiệp của đất nước này. Về phần mình, ông Tập đề xuất hợp tác về năng lượng xanh và khoáng sản quan trọng trong một bài báo đăng trên một tờ báo Việt Nam cùng thời điểm với chuyến thăm của ông.

“Các lãnh đạo Việt Nam đang làm việc này rất tốt”, ông Nguyễn Khắc Giang, thành viên thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, một nhóm nghiên cứu Singapore, nói. "Việt Nam đang tận dụng vị trí địa chính trị để tối ưu hóa lợi ích bằng cách hợp tác tốt với cả Trung Quốc và Mỹ”.

Thayer cho biết sức hấp dẫn của Việt Nam ở chỗ đây là một quốc gia độc lập và sẽ không theo ai để chống lại bất kỳ ai. Ông nói: “Và nếu bạn không tham gia bữa tiệc, bạn sẽ bị mất cơ hội, đó là một cơ hội bị mất đi”.

J.E.

Nguồn bản dịch: FB Cù Tuấn