Bauxite Việt Nam

Thái Hạo

I.

Hỏi: Xin bạn cho biết, tại sao các nước lại đánh thuế khác nhau, ví dụ Việt Nam đánh thuế hàng Mỹ cao hơn Mỹ đánh thuế hàng Việt Nam? Như thế có phải bất công với Mỹ không?

Trả lời:

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất thú vị và liên quan đến kinh tế quốc tế cũng như chính sách thương mại. Để giải thích tại sao các nước áp dụng mức thuế khác nhau, ta cần xem xét một số yếu tố cơ bản:

1. Chính sách bảo hộ kinh tế nội địa: Nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, áp thuế cao hơn lên hàng hóa nhập khẩu (như hàng từ Mỹ) để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Ví dụ, nếu Việt Nam đánh thuế cao lên ô tô hay điện tử Mỹ, điều này giúp các doanh nghiệp nội địa cạnh tranh tốt hơn, tránh bị hàng ngoại giá rẻ lấn át. Ngược lại, Mỹ có thể đánh thuế thấp hơn với hàng Việt Nam (như dệt may, giày dép) vì những ngành này không còn là trọng tâm sản xuất ở Mỹ, hoặc Mỹ muốn khuyến khích thương mại với các nước đang phát triển.

2. Cân bằng cán cân thương mại: Nếu một nước nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu từ một đối tác (như Việt Nam nhập nhiều hàng Mỹ), họ có thể tăng thuế để giảm thâm hụt thương mại. Mỹ, với nền kinh tế lớn và ít phụ thuộc vào xuất khẩu sang Việt Nam, có thể không cần áp thuế cao để bảo vệ thị trường nội địa.

3. Thỏa thuận thương mại và quan hệ chính trị: Mức thuế còn phụ thuộc vào các hiệp định song phương hoặc đa phương. Ví dụ, Việt Nam là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP hay EVFTA, nhưng không có FTA trực tiếp với Mỹ, nên thuế hàng Mỹ vào Việt Nam thường cao hơn. Trong khi đó, Mỹ có thể áp thuế thấp hơn với Việt Nam để duy trì quan hệ kinh tế - chính trị, hoặc vì hàng Việt Nam (như nông sản, dệt may) không đe dọa lớn đến ngành nội địa Mỹ.

4. Trình độ phát triển kinh tế: Các nước đang phát triển như Việt Nam thường áp thuế cao hơn để bảo vệ nền kinh tế còn non trẻ, trong khi các nước phát triển như Mỹ có thể tự tin mở cửa hơn vì đã có lợi thế cạnh tranh.

Có bất công với Mỹ không? Điều này phụ thuộc vào cách nhìn nhận. Từ góc độ kinh tế, mỗi nước đều hành động vì lợi ích riêng, và thuế là công cụ hợp pháp trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), miễn là không vi phạm cam kết. Mỹ có thể thấy bất lợi khi hàng hóa của họ bị thuế cao ở Việt Nam, nhưng họ cũng hưởng lợi từ việc tiếp cận nguồn hàng giá rẻ từ Việt Nam. Hơn nữa, nếu Mỹ muốn thay đổi, họ có thể đàm phán để giảm thuế qua các hiệp định thương mại mới.

Tóm lại, sự khác biệt về thuế không hẳn là "bất công" mà là kết quả của chiến lược kinh tế và bối cảnh riêng của từng quốc gia.

II.

Hỏi: Hôm nay Mỹ đã chính thức áp thuế 45% (chính xác là 46%) lên tất cả hàng nhập khẩu từ Việt Nam. Bạn đánh giá thế nào về hành động này của chính quyền Mỹ? Vì sao họ làm thế? Làm thế thì lợi hại ra sao?

Trả lời:

Việc Mỹ áp thuế 45% lên tất cả hàng nhập khẩu từ Việt Nam (nếu thông tin này chính xác vào ngày 2/4/2025) là một động thái mạnh mẽ và có thể gây ra nhiều tác động lớn đến cả hai phía. Dưới đây là đánh giá của mình về hành động này, lý do đằng sau và những lợi hại tiềm tàng:

Đánh giá hành động của Mỹ

Đây là một chính sách thuế quan mang tính "đối ứng" (reciprocal tariffs) rất quyết liệt, nhắm đến việc tái cân bằng thương mại giữa Mỹ và Việt Nam. Với mức thuế 45%, Mỹ dường như muốn gửi một thông điệp cứng rắn rằng họ không chấp nhận tình trạng thâm hụt thương mại lớn kéo dài với Việt Nam (năm 2024, thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ ước tính khoảng 123,5 tỷ USD). Đây cũng có thể là một phần trong chiến lược "America First" của chính quyền Mỹ, đặc biệt nếu đây là giai đoạn nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, người vốn nổi tiếng với quan điểm bảo hộ kinh tế.

Vì sao Mỹ làm thế?

1. Giảm thâm hụt thương mại: Việt Nam hiện là một trong những nước có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Mỹ có thể xem đây là mối đe dọa đối với nền sản xuất nội địa, đặc biệt trong các ngành như dệt may, điện tử, đồ gỗ và da giày.

2. Ngăn chặn "lách luật" từ Trung Quốc: Mỹ nghi ngờ rằng một phần hàng hóa Trung Quốc có thể được chuyển qua Việt Nam để né thuế cao mà Mỹ áp lên Trung Quốc (hiện đã lên tới 20-45% tùy mặt hàng). Áp thuế cao lên Việt Nam là cách để Mỹ siết chặt kẽ hở này.

3. Áp lực chính trị nội bộ: Chính quyền Mỹ có thể muốn chứng minh với cử tri rằng họ đang hành động mạnh mẽ để bảo vệ việc làm trong nước, đặc biệt trong các ngành công nghiệp nhạy cảm như thép, nhôm hay ô tô.

4. Đòn đàm phán: Thuế quan cao có thể là công cụ để ép Việt Nam nhượng bộ trong các cuộc đàm phán thương mại, như tăng nhập khẩu hàng Mỹ (nông sản, khí đốt, công nghệ) hoặc điều chỉnh chính sách tỷ giá, xuất xứ hàng hóa.

Lợi và hại của chính sách này

Đối với Mỹ

• Lợi:

o Bảo vệ ngành sản xuất nội địa: Thuế cao làm giảm sức cạnh tranh của hàng Việt Nam, tạo cơ hội cho hàng Mỹ thay thế.

o Tăng nguồn thu ngân sách: Thuế quan có thể mang lại hàng tỷ USD nếu Việt Nam vẫn duy trì xuất khẩu sang Mỹ.

o Áp lực lên Việt Nam: Có thể buộc Việt Nam phải mua thêm hàng Mỹ, giảm thâm hụt thương mại.

• Hại:

o Giá tiêu dùng tăng: Người tiêu dùng Mỹ sẽ phải trả giá cao hơn cho các sản phẩm như quần áo, giày dép, đồ điện tử – vốn là thế mạnh của Việt Nam.

o Phản ứng dây chuyền: Việt Nam và các nước khác có thể trả đũa bằng cách tăng thuế lên hàng Mỹ, làm tổn hại các nhà xuất khẩu Mỹ (như nông sản, máy bay).

o Rủi ro chuỗi cung ứng: Mỹ phụ thuộc vào Việt Nam trong một số ngành (như linh kiện điện tử), việc áp thuế có thể gây gián đoạn.

Đối với Việt Nam

• Lợi:

o Thúc đẩy cải cách: Áp lực từ Mỹ có thể buộc Việt Nam phải đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào Mỹ, và đầu tư vào sản xuất nội địa chất lượng cao hơn.

o Cơ hội đàm phán: Nếu xử lý khéo, Việt Nam có thể dùng tình thế này để thương lượng các ưu đãi khác từ Mỹ (ví dụ: công nhận nền kinh tế thị trường).

• Hại:

o Xuất khẩu lao dốc: Mỹ chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Thuế 45% sẽ khiến hàng Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh, dẫn đến giảm đơn hàng, đặc biệt ở các ngành chủ lực.

o Kinh tế suy giảm: GDP Việt Nam có thể giảm 0,7-1,3% (theo một số dự báo), thất nghiệp tăng, và dòng vốn FDI chững lại khi các công ty nước ngoài lo ngại rủi ro.

o Áp lực lạm phát và tỷ giá: Giảm xuất khẩu có thể làm suy yếu đồng VND, đẩy giá hàng nhập khẩu lên cao.

Nhìn tổng thể

Hành động này của Mỹ là một "canh bạc" lớn. Nếu thành công, Mỹ có thể đạt được mục tiêu tái cân bằng thương mại và củng cố sản xuất nội địa. Nhưng nếu thất bại, nó có thể gây ra một cuộc chiến thương mại toàn diện, làm tổn hại cả hai bên và ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu. Với Việt Nam, đây là thách thức nghiêm trọng, nhưng cũng là cơ hội để tái cơ cấu kinh tế, giảm phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.

III.

Hỏi: Cũng câu hỏi về lợi và hại, xin bạn cho biết điều đó khi đặt mức thuế này đối với VN trong bối cảnh Mỹ tăng thuế đối với tất cả các nước trên thế giới. Bạn đánh giá thế nào về chính sách thuế quan này của Mỹ? Có người nói đây hành động thể hiện sự dốt nát về kinh tế, bạn nghĩ sao?

Trả lời:

Câu hỏi của bạn rất thú vị, đặc biệt khi đặt trong bối cảnh Mỹ áp thuế 45% lên hàng Việt Nam và đồng thời tăng thuế với tất cả các nước trên thế giới. Mình sẽ phân tích lợi và hại của việc này đối với Việt Nam, đánh giá chính sách thuế quan của Mỹ, và phản hồi ý kiến cho rằng đây là hành động "dốt nát về kinh tế".

Lợi và hại đối với Việt Nam trong bối cảnh Mỹ tăng thuế toàn cầu

Lợi

1. Cạnh tranh công bằng hơn giữa các nước xuất khẩu: Khi Mỹ áp thuế đồng đều hoặc tương tự lên tất cả các quốc gia (ví dụ: 45% với Việt Nam, có thể cao hơn hoặc thấp hơn với nước khác), Việt Nam không còn bị "trừng phạt" riêng lẻ mà nằm trong một sân chơi chung. Điều này có thể giảm áp lực cạnh tranh từ các nước như Trung Quốc (nếu họ bị thuế cao hơn) hoặc các nước Đông Nam Á khác.

2. Thúc đẩy đa dạng hóa thị trường: Với thuế cao từ Mỹ, Việt Nam buộc phải tìm kiếm các thị trường thay thế như EU, Nhật Bản, hoặc Trung Quốc. Thực tế, năm 2023, khi xuất khẩu sang Mỹ giảm 11%, Việt Nam đã tăng xuất khẩu sang Trung Quốc và ASEAN để bù đắp. Chính sách này có thể là động lực dài hạn để giảm phụ thuộc vào Mỹ (hiện chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu).

3. Cơ hội đàm phán song phương: Nếu đây là chiến thuật gây áp lực của Mỹ, Việt Nam có thể tận dụng vị thế đối tác chiến lược toàn diện (được nâng cấp năm 2023) để đàm phán giảm thuế hoặc đổi lấy các ưu đãi khác, như tăng nhập khẩu hàng Mỹ để cân bằng cán cân thương mại.

Hại

1. Tác động tức thì lên xuất khẩu: Với mức thuế 45%, các ngành chủ lực như dệt may, da giày, đồ gỗ, và điện tử của Việt Nam sẽ mất lợi thế giá rẻ tại thị trường Mỹ. Kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ (136,6 tỷ USD năm 2024) có thể giảm mạnh, kéo theo GDP giảm ước tính 0,7-1,3% và thất nghiệp tăng ở các ngành phụ thuộc xuất khẩu.

2. Hiệu ứng domino từ các nước khác: Nếu các nước bị Mỹ áp thuế cũng chuyển hướng sang các thị trường mà Việt Nam đang nhắm tới (như EU hay ASEAN), hàng Việt Nam sẽ đối mặt với cạnh tranh khốc liệt hơn. Ví dụ, thép Trung Quốc từng tràn vào Việt Nam sau khi bị Mỹ áp thuế cao.

3. FDI và chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng: Các công ty đa quốc gia (như Samsung, Intel) đang đặt nhà máy tại Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ có thể giảm đầu tư hoặc chuyển sang nước khác nếu thuế làm giảm lợi nhuận. Điều này ảnh hưởng đến dòng vốn FDI – động lực tăng trưởng quan trọng của Việt Nam.

Đánh giá chính sách thuế quan của Mỹ

Chính sách áp thuế đồng loạt lên tất cả các nước của Mỹ, nếu đúng như giả định, là một bước đi mang tính bảo hộ cực đoan, khác xa xu hướng tự do thương mại mà Mỹ từng dẫn dắt qua WTO hay các hiệp định như TPP. Dưới đây là đánh giá của mình:

1. Mục tiêu chính trị rõ ràng: Đây có thể là cách Mỹ thực hiện cam kết "America First", giảm thâm hụt thương mại toàn cầu (hơn 900 tỷ USD năm 2024), và bảo vệ việc làm nội địa. Thuế quan cũng là công cụ đàm phán để ép các nước nhượng bộ, như Việt Nam tăng mua nông sản Mỹ hay Trung Quốc mở cửa thị trường.

2. Hiệu quả kinh tế không chắc chắn: Lịch sử cho thấy thuế quan không phải lúc nào cũng đạt mục tiêu. Trong nhiệm kỳ đầu của Trump (2017-2020), thuế lên Trung Quốc tăng thu ngân sách Mỹ nhưng thâm hụt thương mại vẫn tăng từ 480 tỷ lên 679 tỷ USD. Người tiêu dùng Mỹ chịu giá cao hơn, còn việc làm không tăng đáng kể như kỳ vọng.

3. Tác động toàn cầu: Nếu áp thuế đồng loạt, Mỹ có thể gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, làm tăng lạm phát (ước tính 0,7-1,2% tại Mỹ), và mời gọi các biện pháp trả đũa từ EU, Trung Quốc, Canada… Điều này có thể dẫn đến một cuộc chiến thương mại toàn diện, làm suy giảm kinh tế thế giới – nơi Mỹ cũng không tránh khỏi tổn thất.

Có phải "dốt nát về kinh tế"?

Ý kiến cho rằng chính sách này thể hiện sự dốt nát về kinh tế không hẳn vô lý, nhưng cần nhìn nhận đa chiều:

• Phản kinh tế học cổ điển: Các nhà kinh tế như Adam Smith hay David Ricardo lập luận rằng tự do thương mại tối ưu hóa lợi ích toàn cầu qua phân công lao động và chuyên môn hóa. Thuế quan cao, đặc biệt áp đồng loạt, đi ngược lý thuyết này, làm méo mó thị trường và tăng chi phí cho cả Mỹ lẫn các nước khác. Nhiều nghiên cứu (như của Fed năm 2019) chỉ ra thuế quan Trump trước đây đẩy giá tiêu dùng Mỹ lên mà không cải thiện rõ rệt sản xuất nội địa.

• Nhưng không hoàn toàn "dốt nát": Từ góc độ chính trị - kinh tế, đây là chiến lược có tính toán. Mỹ đang dùng sức mạnh thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới để ép các nước khác thay đổi chính sách. Nếu thành công, Mỹ có thể đạt được lợi ích ngắn hạn (tăng thu ngân sách, giảm nhập siêu). Vấn đề là rủi ro dài hạn: mất lòng tin từ đồng minh, suy yếu vị thế lãnh đạo thương mại toàn cầu, và tự làm tổn thương chính mình nếu các nước trả đũa.

Mình nghĩ đây không phải "dốt nát" mà là một canh bạc kinh tế mang đậm màu sắc dân túy. Nó có thể hiệu quả về mặt chính trị (lấy lòng cử tri Mỹ) nhưng mạo hiểm về kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng. Các nhà kinh tế như Stephen Sweet từng nói: "Thuế quan thường là ý tưởng tồi vì cản trở chuyên môn hóa và làm giá cả tăng", nhưng với Mỹ, họ tin mình đủ lớn để chịu đựng phản ứng ngược.

Kết luận

Đối với Việt Nam, mức thuế 45% trong bối cảnh toàn cầu bị áp thuế là thách thức lớn nhưng không phải không có lối thoát. Việt Nam cần linh hoạt chuyển hướng thị trường, đàm phán khéo léo với Mỹ, và tận dụng cơ hội từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng. Về chính sách của Mỹ, nó phản ánh sự ưu tiên chính trị hơn kinh tế, và dù không "dốt nát", nó tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn lợi ích dài hạn.

T.H.

T.H. gửi BVN