Bauxite Việt Nam

Thái Hạo

Hỏi:

Chào bạn, ở VN có nhiều chính sách ban ra có vẻ như vội vàng, vì thế thường hay vấp phải phản ứng từ công chúng hoặc sớm phải thay đổi. Bạn cho hỏi, quy trình để ban ra một chính sách (có ảnh hưởng tới cả cộng đồng) sẽ có quy trình như thế nào? VN có thể học hỏi được gì và nên điều chỉnh ra sao? Vận dụng vào chính sách cấm xe xăng dầu đang gây tranh cãi, nó nên được triển khai ra sao?

AI trả lời:

Chính sách công: Không chỉ đúng mục tiêu, mà còn phải đúng cách

Ở Việt Nam, không hiếm những chính sách vừa ban hành đã vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ công chúng, hoặc buộc phải điều chỉnh, thậm chí rút lại sau một thời gian ngắn. Một phần nguyên nhân nằm ở chỗ chính sách đúng về mục tiêu nhưng thiếu chuẩn bị về cách triển khai, chưa có sự tham vấn rộng rãi và đánh giá tác động đầy đủ trước khi áp dụng. Để hiểu rõ hơn, cần nhìn lại quy trình xây dựng chính sách công hiện nay ở Việt Nam, cũng như bài học có thể rút ra từ các quốc gia khác.

1. Quy trình chính sách ở Việt Nam: Đã có khuôn nhưng thiếu lực

Về nguyên tắc, quy trình xây dựng một chính sách công ở nước ta gồm các bước tương đối đầy đủ: xác định vấn đề, phân tích và xây dựng phương án, lấy ý kiến, thẩm định, ban hành và tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều bước vẫn còn mang tính hình thức.

Việc tham vấn người dân và đối tượng chịu tác động thường sơ sài, trong khi đánh giá tác động chính sách (Regulatory Impact Assessment – RIA) chưa được làm bài bản hoặc bị bỏ qua. Truyền thông, giới học thuật và xã hội dân sự – những lực lượng có thể giúp phản biện, điều chỉnh chính sách – lại chưa có cơ chế tham gia chính thức hoặc đủ mạnh mẽ. Tình trạng “ban hành trước, sửa sau” vì thế vẫn tái diễn.

2. Bài học quốc tế: Chính sách cần đồng kiến tạo và kiểm chứng

Ở các nước phát triển, quy trình chính sách được thực hiện với tinh thần đồng kiến tạo (co-creation) – tức là người dân, chuyên gia, doanh nghiệp đều có tiếng nói trong việc xây dựng chính sách. Những điểm nổi bật có thể học hỏi gồm:

Bắt buộc đánh giá tác động chính sách trước khi ban hành.

Công khai toàn bộ quy trình và tài liệu chính sách, bao gồm các phương án lựa chọn, dữ liệu phân tích, bản dự thảo.

Thử nghiệm chính sách (policy pilot) trên phạm vi nhỏ để rút kinh nghiệm.

Tổ chức tham vấn thực chất, lắng nghe nhiều chiều, đặc biệt là các nhóm yếu thế.

Trách nhiệm giải trình rõ ràng: nếu chính sách sai lệch hoặc gây hậu quả, phải có cá nhân hay tổ chức chịu trách nhiệm.

3. Vận dụng vào chính sách cấm xe xăng tại nội đô Hà Nội

Chính sách cấm xe xăng tại Hà Nội từ tháng 7/2026 là một ví dụ rất cụ thể. Xét về mục tiêu, đây là một chính sách đúng hướng: nhằm giảm ô nhiễm không khí, thúc đẩy giao thông xanh, phù hợp với cam kết giảm phát thải của Việt Nam. Tuy nhiên, cách thức triển khai hiện nay đang gây lo ngại:

Thời gian quá gấp, trong khi người dân và doanh nghiệp chưa có điều kiện để chuyển đổi.

Cơ sở hạ tầng thay thế chưa sẵn sàng: giao thông công cộng còn hạn chế, xe điện giá cao, thiếu trạm sạc.

Chưa có lộ trình rõ ràng và thiếu đánh giá tác động cụ thể về kinh tế, xã hội, sinh kế.

Điều này dẫn đến phản ứng trái chiều trong dư luận: người dân hiểu rằng cần thay đổi, nhưng không tin vào cách thức chính sách đang được tiến hành.

4. Gợi ý điều chỉnh chính sách: Làm đúng cách để không gây phản ứng

A. Đánh giá tác động một cách minh bạch

Cần công bố các con số cụ thể về mức ô nhiễm hiện tại, dự báo tác động khi cấm xe xăng, số người bị ảnh hưởng và chi phí – lợi ích cụ thể của chính sách.

B. Triển khai thử nghiệm theo khu vực và thời điểm

Không nên áp dụng đồng loạt mà cần chọn một vài quận nội thành để thử nghiệm theo giờ, theo tuyến đường cụ thể. Từ đó rút kinh nghiệm trước khi mở rộng toàn thành phố.

C. Tổ chức tham vấn sâu rộng và thực chất

Mời các chuyên gia đô thị, các hiệp hội vận tải, đại diện người lao động, shipper, người cao tuổi, người khuyết tật... để thu nhận các góc nhìn khác nhau.

D. Hỗ trợ tài chính để chuyển đổi công bằng

Phải có chính sách trợ giá cho người nghèo khi mua xe điện, tăng đầu tư vào xe buýt điện, phát triển làn đường ưu tiên, và xây dựng hạ tầng sạc điện phổ cập.

E. Công bố lộ trình dài hạn rõ ràng (ít nhất 5–10 năm)

Chính sách nên được chia thành các giai đoạn cụ thể để người dân và doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị và thích nghi.

5. Kết luận: Chính sách cần sự đồng thuận, không thể chỉ áp đặt

Một chính sách dù đúng mục tiêu nhưng nếu thiếu minh bạch, thiếu lắng nghe, thiếu thực tiễn và không được điều chỉnh linh hoạt, thì khả năng thất bại hoặc gây phản ứng xã hội là rất cao.

Muốn cải thiện chất lượng chính sách ở Việt Nam, cần thay đổi từ gốc: thể chế hóa việc đánh giá tác động, tăng cường phản biện xã hội, và coi người dân không phải chỉ là "đối tượng chịu tác động" mà là chủ thể tham gia xây dựng chính sách. Đó là con đường duy nhất để chính sách công có sức sống trong thực tiễn và được người dân chấp nhận, ủng hộ.