Bauxite Việt Nam

(Negotiating Radical Change: Understanding and Extending the Lessons of the Polish Round Table Talks)

Dịch giả: Nguyễn Quang A

PANEL BẢY: THAY ĐỔI TOÀN CẦU VÀ BÀN TRÒN

László Bruszt

Đồng sáng lập và Thư ký Quốc gia của Liên đoàn Dân chủ của các Nghiệp đoàn Độc lập từ 1988 đến 1992, László Bruszt (sinh năm 1953) đã đại diện các nghiệp đoàn trong Bàn Tròn Đối lập (EKA) vàtại các cuộc đàm phán giữa EKA và chính phủ cộng sản. Bruszt có bằng thạc sỹ xã hội học từ Đại học Budapest và học vị tiến sỹ về xã hội học từ Viện Hàn lâm Khoa học Hungary. Phó Giáo sư trong Bộ môn Khoa học Chính trị tại Đại học Trung Âu (CEU) ở Budapest từ 1993, ông đã là Hiệu phó về các Vấn đề Học thuật của CEU từ 1995 và đã là Quyền Hiệu trưởng và Chủ tịch trong năm 1996-97. Trong các năm 1998-99, ông đã là một Research Fellow (Nghiên cứu Viên) tại Trung tâm Nghiên cứu Cao cấp về các Khoa học Hành vi (Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences) tại Đại học Stanford, CA. Bruszt đã công bố nhiều sách và bài báo về biến đổi chính trị của Đông Trung Âu.

Trong nửa cuối của thập niên 80, Đông Âu được nhìn nhận, một cách ngắn gọn, như một trong những khu vực vô vọng nhất thế giới. Theo các phân tích chính thức của Hoa Kỳ được thực hiện vào giữa thập niên 80, Đông Âu được xem là khu vực khủng hoảng tiềm năng lớn thứ hai trên thế giới, hoàn toàn gần như, hoặc chỉ sau Trung Đông một chút….

… Những người Ba Lan đã đóng một vai trò vô cùng quan trọng, về cơ bản cho đến cuối tháng Tám năm 89. Họ đã báo hiệu, hoặc họ đã tạo ra các sự kiện mà đã báo hiệu cho các công dân và các nhà cai trị của khu vực, những gì là có thể, họ có thể đi xa đến đâu, những gì được chấp nhận và chiến lược nào tạo ra các sự kiện như vậy….

Để tiến hành đàm phán thỏa hiệp, và như thế là một kiểu dân chủ hóa, thì cần được giả định trước là phát biểu nhân danh xã hội. Điều đó đã nổi lên từ từ ở Ba Lan, vào cuối năm 88, và nó đã không xảy ra [ở Hungary], phe đối lập Hungary đã không bao giờ có khả năng, đã chẳng bao giờ cảm thấy rằng nó có thể lên tiếng nhân danh xã hội, ngay cả khi các cuộc đàm phán bắt đầu, lập trường của họ đã tương phản rất rõ ràng với Đoàn Kết ở Ba Lan. Họ đã có thể đủ khả năng để tham gia vào thỏa hiệp, chúng tôi không thể làm điều đó, bởi vì chúng tôi không thể nói [nhân danh xã hội], chúng tôi không có kiểu ủy nhiệm đó….

Các cuộc đàm phán hòa bình Ba Lan đã có một tác động không chỉ lên Hungary hoặc các cuộc đàm phán khác, mà sự thỏa hiệp này cũng đã có một tác động lên những thay đổi chế độ như Czech hoặc Đức, nơi việc huy động quần chúng đã cao đến mức các nhà lãnh đạo chính trị của phe đối lập đã có thể dễ dàng dẫn quần chúng chống lại các trụ sở đảng và bắt đầu sự thay đổi chế độ bằng bạo lực. Và lý do vì sao họ đã không làm điều đó, lý do quan trọng nhất vì sao họ đã không làm điều đó, họ đã được dẫn dắt bởi cùng các giá trị tinh thần đã dẫn dắt các nhà đàm phán Ba Lan và phe đối lập dân chủ Ba Lan, rằng người ta không thể có được, không thể thiết lập được nền pháp trị... theo một cách ngỗ ngược – rằng nhân quyền phải được tôn trọng và bản chất hoà bình và bất bạo động của các cuộc đàm phán là vô cùng quan trọng và là một giá trị tự thân.

Dai Qing – Đới Tình

Được đào tạo như kỹ sư tên lửa, Đới Tình (sinh năm 1941) là một nhà báo và nhà văn Trung Quốc xuất sắc. Các phóng sự điều tra của Đới về các nhân vật bất đồng chính kiến bị Đảng Cộng sản Trung Quốc ngược đãi trong các năm 1940 và 1950 đã được công bố trong các năm 1980. Bà đã đồng tổ chức việc vận động hành lang (lobby) môi trường đầu tiên trong năm 1989 chống lại Dự án Đập Tam Hiệp trên Sông Dương Tử. Mặc dù bị cấm sau nhiều lần in ở Trung Quốc, tuyển tập của bà gồm các tiểu luận của các trí thức Trung Quốc xuất chúng phê phán dự án thủy điện, cuốn “Dương tử! Dương tử!”, đã phần nhiều khiến cho chính phủ quyết định tạm thời hoãn việc xây đập. Sau khi công khai lên án cuộc tàn sát tại Quảng trường Thiên An Môn ngày 4 tháng Sáu và từ bỏ Đảng Cộng sản Trung Quốc ngày 5 tháng Sáu, Đới bị bỏ tù mười tháng và đã không còn khả năng xuất bản ở Trung Quốc. Hiện bà là một Học giả Cư trú (Scholar in Residence) tại Trung tâm Quốc tế cho các Học giả (Woodrow Wilson International Center for Scholars), bà đã được nhiều học bổng và giải thưởng quốc tế.

So với các cuộc đàm phán Bàn Tròn tại Ba Lan, cái đã xảy ra ở Bắc Kinh cách đây mười năm đã không phải là một phong trào dân chủ lớn, như nó được hiểu một cách rộng rãi, mà đã là một thụt lùi nghiêm trọng đối với nền dân chủ, một thảm kịch…

Có rất nhiều kinh nghiệm mà Ba Lan có thể truyền lại cho Trung Quốc, nhưng kinh nghiệm đầu tiên là dân chủ chỉ có thể đến thông qua hòa giải và thỏa thuận giữa nhà nước và xã hội. Việc đạt được nó chỉ có thể có được thông qua một nỗ lực không mệt mỏi, thông qua các mối đe dọa và các mối phản-đe dọa, thông qua cạnh tranh, đối thoại và đàm phán.

María de los Angeles Torres

María de los Angeles Torres, Phó Giáo sư về Khoa học Chính trị tại Đại học DePaul ở Chicago, cóbằng tiến sỹ về khoa học chính trị từ Đại học Michigan. Tích cực trong phục vụ cộng đồng ở Chicago trong nhiều năm, Torres đã là Giám đốc Điều hành của Ủy ban Tư vấn của Thị trưởng về các Vấn đề Latino từ 1983 đến 1987. Bà đã là thành viên Hội đồng Quản trị của Ủy Ban Quỹ Nghiên cứu và Giáo dục Cuba Mỹ (Cuban American Committee Research and Education Fund) (1979-94) và Hội đồng Cố vấn của Catedra de Cultura Cubana của Quỹ Pablo Milanes ở Havana (1993-95). Một thành viên của Nhóm Đặc nhiệm về Địa vị của những người Latino của Chủ tịch Hội Khoa học Chính trị Mỹ từ 1991 đến 1994, bà đã là điều phối viên của Nhóm Công tác về Cộng đồng Cuba Mỹ của Hội Nghiên cứu Mỹ Latin từ 1990 và Nhóm Đặc nhiệm về Các quan hệ Học giả với Cuba từ năm 1992. Torres là tác giả của rất nhiều công bố về các quan hệ chính trị và xã hội hiện thời giữa Cuba và Hoa Kỳ và sự di cư và các cộng đồng Latino ở Hoa Kỳ.

… Michael… đã muốn tôi nói về khả năng áp dụng kinh nghiệm Bàn Tròn Ba Lan vào Cuba. Và theo một nghĩa nhất định, đó sẽ là một bài nói rất nhanh ở đây, bởi vì tôi thực sự nghĩ rằng nó không thể áp dụng được. Tuy nhiên những gì tôi muốn nói, là lý do tại sao tôi lại nghĩ rằng nó không thể áp dụng được, có lẽ nhìn vào một số nhân tố chính trị và thể chế mà trong trường hợp Ba Lan, từ những gì tôi hiểu, đã là hết sức cốt yếu đối với Bàn Tròn, và vì sao chúng là khác ở Cuba… Chính phủ Cuba, bất kể nó đã trở thành cái gì, là một chính phủ đã nổi lên từ một cuộc cách mạng nhân dân, cấp tiến, dân tộc chủ nghĩa. Và với tư cách như vậy, vẫn nhận là có tính hợp pháp nhất định đối với dự án cụ thể đó. Thứ hai, Hoa Kỳ, không giống như sự giúp đỡ mà nó đã trao cho nền dân chủ ở Ba Lan, đã không nhất thiết là một người bạn của các nền dân chủ ở châu Mỹ Latin, đặc biệt không ở Cuba… Bản thân Giáo hội là rất khác, tình hình là rất, rất khác ở Cuba. Họ nói rằng những người Cuba là những người Công giáo vào Chủ nhật và thế đó, và tôi sẽ nói có lẽ còn ít hơn thế… Có một lịch sử lâu dài của Giáo hội thực sự là một phần của chính quyền thực dân, và với tư cách như vậy đã không có ở đó khi quốc gia Cuba hình thành.

Konstanty Gebert

Tác giả, Tổng biên tập Midrasz, và Moderator cho panel về “Thay đổi Toàn cầu và Bàn Tròn.”

Bất chấp chúng tôi đã nghĩ gì về “họ” ở Ba Lan, và “họ” đã nghĩ gì về chúng tôi, đã không có sự phủ nhận nào rằng tất cả chúng ta đều là người Ba Lan. Bây giờ, chúng tôi chắc chắn đã nghĩ rằng “họ” là những người Ba Lan xấu, còn họ chắc chắn đã nghĩ rằng chúng tôi là những người Ba Lan xấu, nhưng đều là người Ba Lan cả. Thành ngữ đã được trao đi đổi lại về, “jak Polak z Polakiem,” “như Người Ba Lan với Người Ba Lan,” cách đàm phán, kinh doanh. Đây đã không chỉ là lời nói, nghĩa của nó đã là, rằng đã có một cộng đồng có thể nhận thức được mà tất cả chúng ta đã đều thuộc về, và một dự án chung có thể nhận thức được mà tất cả chúng ta đã muốn đóng góp….

Tôi chỉ tiếc rằng phòng này không đầy các đối thủ Ba Lan của Bàn Tròn. Những người đó nói rằng nó đã là một tội ác, hoặc sự phản bội, hoặc ít nhất là một sai lầm, để họ có thể nghe thấy Maria, Đới Tình, nói với chúng tôi họ sẽ thích đến thế nào một tội ác, một sự phản bội, một sai lầm như vậy xảy ra trong đất nước họ, và nhiều hơn nữa những sai lầm như vậy.

Dịch giả Nguyễn Quang A gửi trực tiếp cho BVN