Bauxite Việt Nam

Mạc Văn Trang

Nghiên cứu tâm lý con người khó nhất là làm sao qua những hiện tượng biểu hiện ra bên ngoài mà chẩn đoán đúng được bản chất của nó. Cụ tổ Mạc Đĩnh Chi nhà tôi từng nói “Họa hổ họa bì nan họa cốt, Tri nhân tri diện bất tri tâm”. Còn dân ta thì đành kiên trì chờ đợi “Cái kim bọc giẻ lâu ngày cũng lòi ra”... Khoa học công nghệ hiện đại Mỹ, Anh, Đức, Nga... loay hoay mãi cũng chưa sáng chế được cái máy phát hiện nói dối đáng tin cậy... Thế mà “Vụ Tiên Lãng” chỉ qua một tháng trời, toàn dân được thấy bao nhiêu là hiện tượng tâm lý kỳ thú. Không một phép thử tâm lý nào tuyệt vời hơn thế. Cơ hội vàng cho các nhà tâm lý học, xã hội học... đấy. Mình già yếu, hưu rồi chả có điều kiện đi nghiên cứu thực địa, chỉ qua thông tin trên báo chí cũng thấy khối điều hay.

Thứ nhất là chân dung tâm lý các nhân vật cứ lộ dần ra qua các việc làm, lời nói, dư luận xã hội...

Anh Đoàn Văn Vươn, khi vụ cưỡng chế nổ ra ngày 5/1/2012 thì ngay sau đó một loạt đài báo đưa tin anh là chủ mưu, cầm đầu nhóm chống người thi hành công vụ, sử dụng vũ khí nóng giết người, kiểu băng đảng xã hội đen... Thủ tướng mới nghe vậy đã có chỉ thị: Xử lý nghiêm kẻ chống người thi hành công vụ, báo cáo ngay! Nhưng các thông tin hồi cứu, các tư liệu mới ngày càng khẳng định anh Vươn là mẫu người của xã hội đương thời: một cựu chiến binh, một kỹ sư nông nghiệp dám nghĩ, dám làm, có tầm nhìn xa, có hoài bão lớn, có tư duy sáng tạo, có ý chí kiên cường bất khuất trước thiên nhiên khắc nghiệt, có sức lôi cuốn cả gia đình, anh em và nhân dân địa phương dấn thân làm giàu từ đất đai quê hương và sức cần lao của chính bản thân... Có lẽ anh quá say mê lao động, sống chân thành với xung quanh đã không ngờ đến sự dòm ngó, âm mưu toan tính của mấy người nắm quyền ở xã, huyện... Và khi bị ép đến đường cùng thì bản tính bất khuất của anh bật ra là tất yếu. Đoàn Văn Vươn là mẫu người của đương thời, một nhân cách không cam chịu nghèo hèn, vươn lên làm giàu bằng khối óc, bàn tay của chính mình; không cam chịu nhẫn nhục cúi đầu trước cường quyền tước đoạt cả mồ hội, máu và nước mắt của mình. Những nét nhân cách của anh thể hiện bộc trực, thẳng băng, chẳng phải che giấu, lươn lẹo... Đoàn văn Vươn một mẫu nhân cách Việt Nam quý hiếm, đang rất cần cho chấn hưng đất nước. Vậy mà anh đang chịu bao oan khuất. Sự tương phản trong số phận của anh làm xúc động lòng người. Chính vì thế có nhà báo viết: “Muôn người đều đứng về phía anh Vươn”...

Đối lập với anh Vươn là chân dung tâm lý các quan chức Hải Phòng, Tiên Lãng cũng lộ dần ra, càng cố che giấu, càng lòi ra một cách lộ liễu ở mọi góc cạnh.

Trước hết là trình độ văn hóa chung và văn hóa làm quan chức nhà nước của họ quá thấp kém. Ta có cảm nhận như mọi thứ học hành, đào tạo, giáo dục đều truội đi đâu hết; cái đầu óc của họ chỉ để mưu tính những thủ đoạn và làm theo lệnh “trên” hoặc “quyết định tập thể”, chứ bản thân không suy nghĩ sâu xa, không có ý thức pháp luật, ý thức về vai trò, chức năng, trách nhiệm công vụ, mà cứ làm từng vụ, từng việc, rồi gặp đâu nói đấy... Họ chỉ mạnh khi cố kết với nhau thành “tập thể” và dùng “toàn hệ thống chính trị” để “phát động...”, “trấn áp”... Còn khi từng cá nhân đối diện với người dân, với báo chí thì họ không đủ trí tuệ, bản lĩnh để đối thoại thẳng thắn, chân thành, thuyết phục...

Chủ tịch huyện Tiên Lãng Lê Văn Hiền điển hình cho cách nghĩ nông cạn, làm liều, nói liều. Giám đốc công an Hải Phòng Đỗ Hữu Ca điển hình cho sự thấp kém về IQ, nhưng lại thích ba hoa, hùng hổ một cách hồn nhiên, vì không biết mình dốt. Đỗ Trung Thoại Phó chủ tịch Hải Phòng mà ấu trĩ về chính trị, xã hội đến mức tuyên bố trước các nhà báo giữa Thủ đô: “Dân bức xúc nên phá nhà anh Vươn” (?). Đến trẻ con cũng không ngu và liều như thế!

Không chỉ IQ thấp mà EQ (chỉ số xúc cảm), SQ (chỉ số xã hội) càng thấp vì họ không cảm nhận được những phản ứng xúc cảm của những đối tượng bị cưỡng chế, không cảm nhận được lòng dân, không tiếp nhận và phân tích, đánh giá được tâm trạng xã hội, dư luận xã hội...

Điều ghê sợ hơn là tính cách độc đoán, thô bạo, trơ trẽn, gian dối đổi trắng thay đen, nói không thành có, vu oan giáng họa cho người lương thiện, ngoan cố với những việc làm sai trái, giở mọi thủ đoạn để quyết đạt được mục đích xấu xa. Lúc đầu nói thu hồi đất để làm sân bay, bí quá lại nói hết hạn thuê đất, thu lại cho người khác thuê; lúc lại nói anh Vươn khai thác trái phép, trốn thuế, phát canh thu tô lấy lời, không đóng góp cho xã hội, rồi anh Vươn là người xã khác đến vỡ đất nên dân sở tại không đồng tình... Cả một lực lượng đông đảo cưỡng chế có xe cơ giới vào phá nhà anh em anh Vươn giữa ban ngày, mà lúc thì bảo do bọn chống đối ẩn nấp trong đó bắn người thi hành công vụ nên phá (Hiền), lúc bảo do dân bức xúc nên phá (Thoại), lúc bảo làm nhà không phép nên phá (Ca), rồi lại không biết lực lượng nào phá, còn điều tra (Ca). Rồi cái nhà hai tầng của người ta cho hai gia đình sinh sống lại gọi là “đập cái chòi canh cá” có gì đâu (Ca)... Hai nhân vật dối trá trơ trẽn, có bài bản là Chánh văn phòng UB huyện Ngô Ngọc Khánh và Vũ Hồng Chuân, Trưởng ban Tuyên giáo huyện Tiên Lãng. Họ xuất hiện nhiều lần trước công chúng, nói bao điều dối trá như diễn kịch, không hề ngượng ngùng, xấu hổ. Đặc biệt, Chuân còn đứng trước 300 đảng viên cốt cán của cả huyện để quán triệt rằng: việc cưỡng chế là đúng pháp luật, đúng trình tự, hợp lòng dân, Vươn và đồng bọn chống người thi hành công vụ có chủ định, là tội giết người... Các đảng viên và toàn hệ thống chính trị phải nói và làm theo chỉ đạo của Huyện ủy, không nghe luận điệu của các phần tử xấu có sự xúi giục, dàn dựng của các thế lực thù địch!... Như thế là tất cả những ai phê phán sai trái của chính quyền Tiên Lãng đều là “kẻ xấu”, là bị “các thế lực thù địch kích động, xúi giục”... Họ đã không hiểu hay cố tình không hiểu rằng chính họ mới đang phá hoại Đảng, phá hoại chế độ ác liệt hơn bất kỳ kẻ địch nào.

Có nhiều nhân vật giấu mặt, nhưng bản chất của họ vẫn lộ ra. Đó là Bí thư Huyện ủy huyện Tiên Lãng, ở hậu trường chỉ đạo mọi chủ trương, biện pháp; đó là hàng loạt quan chức ở Hải Phòng, cả tháng trời lờ đi như Tiên Lãng chẳng có chuyện gì, chờ nghe báo cáo... Khi Trung ương nói toẹt ra sẽ xử lý nghiêm... thế là tíu tít, ríu rít kéo nhau về Tiên Lãng “lắng nghe dân”, “gặp các lão thành cách mạng” và trương ra cái biển họp báo rất hoành tráng, trả lời rất “cởi mở”, “thẳng thắn”, “nghiêm túc kiểm điểm”...

Tất cả những biểu hiện tâm lý nói trên của quan chức Hải Phòng, Tiên Lãng, phân tích sâu xa về mặt tâm lý là do bị điều khiển bởi cái nhân tố sâu kín nhất, vi diệu nhất, khó thấy nhất, đó là ĐỘNG CƠ HÀNH ĐỘNG. VÌ CÁI GÌ mà họ đã làm như vậy?

Nếu vì phép nước, vì lợi ích chung thì họ phải căn cứ vào luật pháp và luôn nhất quán, công khai, minh bạch, sao phải gian giảo?

Nếu vì lợi ích của dân thì họ phải họp bàn với dân, nghe dân, làm theo nguyện vọng của dân, làm đàng hoàng chứ sao phải làm như kẻ cướp?

Thế thì vì cái gì mà họ hăng hái, quyết tâm, liều mình đến thế? Cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm, quê Kiến An Hải Phòng đã tổng kết: “Thớt có tanh tao ruồi mới đậu/ Ang không mật mỡ kiến bò chi”. Thế là có thể chẩn đoán: các đồng chí Tiên Lãng thấy mấy chục ha đất của anh Vươn khai phá suốt 15 năm ấy cứ ngày càng lồ lộ ra “tanh tao” quá, “béo, ngọt” quá không dằn lòng được, nhiệm kỳ thì có hạn, phải mau “thu hồi vốn”, nên mới đồng tâm, nhất trí, quyết làm mau lẹ! Nhưng không học hết chữ ngờ...

Công bằng mà nói trong mỗi con người đó cũng có nghĩ đến đảng, đến dân, đến đất nước, danh dự... chứ. Nhưng lý thuyết động cơ hiện đại nghiên cứu hay lắm: Trong hệ thống thứ bậc nhiều động cơ đan xen nhau, thì động cơ mạnh nhất, cấp thiết nhất sẽ chiếm ưu thế, lấn át hết các động cơ khác. Cái động cơ ưu thế đó sẽ điều khiển, chi phối mọi hoạt động tâm lý của con người, giống như anh yêu si mê ấy mà, bất chấp tất cả!

Theo tâm lý học Phật giáo thì có thể nói cái tham lớn quá, như lửa cháy thiêu đốt tâm can, che mờ hết phật tính dẫn đến hành động vô minh, tăm tối, gây ra cả ý nghiệp, khẩu nghiệp, thân nghiệp... Tham, sân, si là nguồn gốc của hành động tội lỗi...

Cụ Hồ thì nói đức là gốc. Mất gốc rồi thì chủ nghĩa cá nhân trỗi dậy dẫn đến tham ô, hủ hóa, biến chất...

Với những phẩm chất tâm lý như thế, làm sao những người này có phẩm chất của người lãnh đạo là nêu gương, thu phục, dẫn dắt dân chúng theo những giá trị cao đẹp của dân tộc và nhân loại?

Một điều thú vị khác là “vụ Tiên Lãng” cũng làm xuất hiện một phong trào liên kết rộng lớn của những người tử tế trong xã hội (có nhiều người tử tế nhưng không tham gia vào), đồng loạt lên tiếng bênh vực anh Vươn, phê phán chính quyền Tiên Lãng. Có thể nói trong xã hội đã hình thành hai trận tuyến: Cái Thiện quyết liệt truy kích cái Ác trên mọi mặt trận; cái Ác ngoan cố, bị động đối phó điên cuồng nhưng cuối cùng cam chịu thất bại một bước. Trên trận tuyến “cái Thiện” đã xuất hiện hàng loạt những chân dung tâm lý hết sức sinh động, tự nhiên, dấn thân không kém phần quyết liệt. Đó là hàng loạt nhà báo đã bất chấp đám xã hội đen ở xã Vinh Quang, đến tận nơi lấy tin tức, đưa bài, ảnh kịp thời, tố cáo những sai trái của chính quyền... Lực lượng blogger đông đảo đưa tin nhanh từng phút, truyền đi những bình luận thức tỉnh lòng người.

Ấn tượng nhất là Đại tướng Lê Đức Anh, nguyên Chủ tịch nước. Không ngờ Cụ già yếu, bệnh tật vậy mà vẫn theo dõi rất sát sao tình hình vụ Tiên Lãng, có những nhận định, phân tích rất chính xác, cụ thể. Sự anh minh, quyết đoán của Cụ trong vấn đề Tiên Lãng có sức mạnh trong dư luận xã hội. Giờ đây nhiều người dân lại cầu mong cho Cụ khỏe mạnh, sống lâu, minh mẫn... Nhiều quan chức đã nghỉ hưu, hiểu rõ nội tình chính quyền và lòng dân đã không ngần ngại lên tiếng chỉ rõ những sai trái trong vụ Tiên Lãng, như: ông Phạm Thế Duyệt, Đặng Hùng Võ, Nguyễn Minh Thuyết, Lê Hiếu Đằng, v.v.

Cảm động nhất là những người tự đứng ra kêu gọi quyên tiền giúp đỡ gia đình anh Vươn, anh Quý. Họ có sự thấu cảm sâu sắc với người dân, đầy lòng trắc ẩn và dũng cảm, thông minh, sáng tạo, như Nguyễn Xuân Diện, Nguyễn Quang Vinh... Họ chẳng quen biết gì gia đình anh Vươn, những người đưa tiền ủng hộ cho họ từ Việt kiều, nhà khoa học, người công nhân, người hưu trí, anh xe ôm, chị bán hàng rong... đều tuyệt đối tin tưởng ở họ; những người tử tế gặp nhau trong mục đích chung, tình cảm chung thật tốt đẹp. Cái tốt đẹp có sức gắn kết mọi người trong xã hội lại một cách hoàn toàn tự nguyện, tự giác, tự nhiên... Một nét tâm lý xã hội mới, tốt đẹp giữa những người tốt với nhau, có trách nhiệm xã hội (hoặc là đươc tái hiện trở lại) từ những cuộc biểu tình chống Trung Quốc tại Hà Nội cuối năm 2011, nay phát triển dưới hình thức mới sâu rộng hơn, linh hoạt hơn... Internet quả là phương tiện tuyệt vời để kết nối nhưng công dân mạng này, mở ra triển vọng đầy tốt đẹp.

Thứ hai là hiện tượng tâm lý xã hội rất quan trọng là nhóm cố kết trong hệ thống chính trị ở cơ sở cũng bộc lộ rõ qua “vụ Tiên Lãng”. Có thể nói toàn bộ hệ thống chính trị ở huyện Tiên Lãng và xã Vinh Quang đều cố kết với nhau trong việc làm sai trái, không chỉ quay lưng mà còn bức hại người dân lương thiên như anh Vươn. Dưới sự chỉ đạo của Huyện ủy, toàn bộ máy của hệ thống chính trị: Từ UB, tuyên huấn, công an, tòa án, quân đội, mặt trận, thanh niên, phụ nữ, hội nông dân, hội cựu chiến binh... đều quán triệt tư tưởng và hành động theo chỉ đạo, không tổ chức nào trong hệ thống còn khả năng phản biện, bênh vực anh Vươn. Không những thế họ còn bố trí cho tay chân “tố” anh Vươn nhiều “tội” để đưa lên đài, báo địa phương; bố trí người giả danh cán bộ lão thành cách mạng viết thư lên báo đăng tin xuyên tạc... Về bản chất, bài bản họ làm vẫn giống như từ hồi Cải cách ruộng đất vậy. May mắn cho anh Vươn, thời nay đã khác rồi.

Trong hệ thống đó có nhiều người biết chính quyền làm sai trái, nhưng họ không thể phê phán; nhiều dân địa phương không đồng tình nhưng đều bị khống chế. Nhớ lại vụ bà Ba Sương ở nông trường Sông Hậu: hơn 500 người ký đơn kêu oan cho bà, 200 người ký đơn xin đi tù thay cho bà... Nhưng sau đó chính quyền đã khống chế, khiến họ phải rút kiến nghị, thậm chí có người quay lại tố bà Ba Sương... Toàn hệ thống chính trị đã nhất quán thì cá nhân nào trong đó nếu chống lại sẽ bị “nghiền nát”, với người dân càng như thân phận con ong, cái kiến, không trông cậy gì được vào pháp luật. Pháp luật nằm trong tay hệ thống chính trị, do tổ chức đảng lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối. Trường hợp đó chỉ còn trông cậy ở cấp trên và bên ngoài. Cấp trên Yên Lãng là Thành ủy, UB Hải Phòng, coi vụ Tiên Lãng là chuyện nhỏ, chờ địa phương xử lý, báo cáo. Có hai ông xuất hiện là Thoại và Ca thì đều một giuộc bênh che cho với cấp dưới. Cuối cùng anh Vươn phải trông nhờ từ bên ngoài, tức là tác động của các lực lượng xã hội và từ trên xuống.

Tóm lại hệ thống chính trị Tiên Lãng và xã Vinh Quang là nhóm cố kết vì lợi ích cục bộ, có tính chất băng đảng xã hội đen! Hoàn cảnh tạo ra con người, trong quá trình con người tham gia vào nhóm xã hội đó. Nhóm đã tha hóa thì cá nhân trong đó cũng khó tránh khỏi hư hỏng.

Với cơ chế như vậy nên lâu nay học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh là vô nghĩa với họ. Một câu đơn giản “việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh”, họ cũng chẳng nghe theo, làm theo!

Với cơ chế như thế, nguyên tắc “Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” ở đây là phá sản!

Với cơ chế như thế, “phê bình và tự phê bình” là quy luật làm phát triển, trong sạch Đảng ở đây cũng phá sản!

Với cơ chế như thế công cuộc đấu tranh chống tham nhũng và sự tha hóa trong Đảng và bộ máy chính quyền là không hiệu quả.

Thực ra cái cơ chế này đã dẫn đến sai lầm trong CCRĐ, trong cải tạo tư sản, trong công cuộc hợp tác hóa nông nghiệp... Ngày nay bản chất của cơ chế này vẫn thế những nó biểu hiện mềm dẻo, đa dạng, tinh vi hơn mà thôi.

Vì vậy Đảng cần chủ động, sớm nghĩ đến những phương án thay đổi cơ chế này, cần có hệ thống phản biện, giám sát dân chủ, công khai minh bạch triệt để.

9/2/2012

M.V.T.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN