Bauxite Việt Nam

Vì sao học sinh kéo rèm trong lúc bạn đánh cô giáo trong lớp? Vì sao có sự bất lực, vô cảm này? Giáo dục đã vận hành như thế nào để đến bây giờ thước phim này là "kết quả" mà chúng ta phải đau đớn chứng kiến? Xin đăng lại bài viết cách đây hơn 2 năm, như một trong những lý giải cho các câu hỏi trên.

Thái Hạo

La Khắc Hòa

Về vấn nạn bạo lực trong gia đình, học đường, xã hội và trách nhiệm xây dựng một triết lý giáo dục nhân bản, nhân văn cho Việt Nam

Kính gửi:

Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam

Bộ Giáo dục và Đào tạo

. Quý cơ quan chức năng hữu trách

I. Thực trạng và câu hỏi đặt ra

Sự việc học sinh lớp 7 tại Trường THCS Đại Kim, Hà Nội, có hành vi bạo hành giáo viên ngay trong lớp học, trước sự thờ ơ của cả tập thể học sinh, không chỉ là một vụ việc gây chấn động dư luận, mà còn phản ánh những “vết nứt” nghiêm trọng trong nền giáo dục và trong môi trường xã hội hiện nay.

Câu hỏi cần được đặt ra một cách nghiêm túc: Bạo lực, bạo hành đến từ đâu?

II. Nguyên nhân cốt lõi

Gia đình: Trẻ em chứng kiến hoặc chịu bạo lực trong nhà dễ hình thành thói quen giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực.

Nhà trường: Quá chú trọng “dạy chữ” mà xem nhẹ “dạy người”; thiếu giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, dẫn đến sự vô cảm và bất lực khi đối diện tình huống thực tế.

Xã hội: Áp lực kinh tế, bất công, cùng ảnh hưởng tiêu cực từ phim ảnh, mạng xã hội, môi trường cạnh tranh khốc liệt đã tạo nên những biến dạng trong nhân cách trẻ.

Pháp luật và kỷ cương: Khi chế tài xử lý còn nhẹ, thiếu tính răn đe, bạo lực dễ tái diễn.

Khoảng cách giữa giáo dục lý tưởng và hành vi thực tế: Lý tưởng được gieo qua khẩu hiệu, quốc ca, tuyên truyền… nhưng không được gắn với trải nghiệm sống hằng ngày. Khi “lời nói” và “hành động” không đi đôi, học sinh mất niềm tin và dễ bị cuốn theo ảnh hưởng tiêu cực.

III. Giải pháp cần thiết

Gia đình làm gương: Cha mẹ phải là những “người thầy đầu tiên”, nuôi dưỡng tình yêu thương, trách nhiệm và lòng nhân ái trong từng hành động.

Nhà trường chú trọng “dạy người”: Bên cạnh tri thức, cần xây dựng chương trình giáo dục nhân cách, kỹ năng sống, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, và khả năng phản ứng trước cái sai.

Xã hội minh bạch và công bằng: Tạo môi trường sống nhân văn, giảm áp lực và bất công xã hội – vốn là mảnh đất cho bạo lực nảy sinh.

Pháp luật nghiêm minh: Có chế tài rõ ràng và công cụ pháp lý mạnh, kể cả mô hình tòa vị thành niên như các nước tiên tiến, để xử lý các hành vi bạo lực nặng nề trong lứa tuổi học sinh.

Kết hợp kỷ luật – giáo dục phục hồi – hỗ trợ tâm lý:

Tạm đình chỉ học tập có thời hạn trong những trường hợp nghiêm trọng.

Học sinh phải tham gia hòa giải – phục hồi, trực tiếp xin lỗi giáo viên, lao động công ích, học kỹ năng sống.

Bắt buộc tham vấn tâm lý – công tác xã hội, do Nhà nước đảm bảo.

Gia đình phải tham gia trách nhiệm trong toàn bộ tiến trình này.

IV. Kết luận và kiến nghị

Nếu giáo dục và tuyên truyền chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, nhắc lại lý tưởng mà không kiến tạo một môi trường học đường công bằng, nhân văn, thì khoảng cách giữa “lời nói” và “thực tế” sẽ dẫn đến méo mó trong nhận thức của thế hệ trẻ.

Muốn đất nước phát triển bền vững, cần xây dựng một triết lý giáo dục dựa trên nền tảng NHÂN BẢN – NHÂN VĂN – NHÂN ĐẠO – KHAI PHÓNG – DÂN TỘC. Chỉ khi đó, giáo dục mới thực sự hình thành một thế hệ công dân có trí tuệ, có trách nhiệm, biết yêu thương, biết đứng lên bảo vệ lẽ phải.

Chúng tôi tin rằng, với hơn 100 triệu dân Việt Nam (trừ trẻ em dưới 18 tuổi và người khuyết tật), tất cả những người còn lại đều phải chịu trách nhiệm trước vấn nạn thiếu chuẩn mực đạo đức trong gia đình, học đường, xã hội và nơi làm việc. Không ai có thể nói mình “vô can”.

Như những giọt mưa nhỏ góp thành cơn lũ, mỗi cá nhân chúng ta cũng là “giọt nước mưa” trong sự băng hoại hay trong sự kiến tạo xã hội. Hãy cùng nhau làm cho mưa rơi thành nguồn sống – chứ không thành tai họa.

Trân trọng.

Người viết tham luận

(Ký tên)

Tri Van Nguyen

Email: trivannguyen0@gmail.com

Hãy hình dung, trong một trường học, hiệu trưởng căn cứ vào việc giáo viên nào thu được nhiều tiền “ủng hộ” hơn sẽ được đánh giá cao hơn, cuối năm lấy đó làm tiêu chí xét danh hiệu thi đua – cũng tức là thi đua gắn chặt với quyền lợi của mỗi người về mọi mặt, từ vật chất, thăng tiến, đến cả sự yên ổn, an toàn.

Nó sinh ra điều gì? Thay vì ủng hộ là một hình thức tự nguyện, dưới áp lực thi đua nó bị biến dạng thành ép buộc bằng nhiều phương cách. Ủng hộ mà có “chỉ tiêu” và “mức tối thiểu”. Miệng nói “tự nguyện” nhưng em nào không nộp thì bị nhắc khéo cho đến công khai chê trách, mỉa mai, thậm chỉ dùng đến các thủ đoạn bất minh để thu được càng nhiều càng tốt. Nó biến nhà giáo thành người xấu khi nào không hay; phá vỡ tình thầy trò, làm hỏng đi sự kết nối lành mạnh giữa phụ huynh và giáo viên, gây ra những bức xúc ngầm, không còn sự tôn trọng và lòng yêu mến nữa, mà thay vào đó là coi thường, khinh ghét.

Đến lượt mình, giữa các giáo viên với nhau cũng nổ ra một cuộc chạy đua ngầm, sinh ra cạnh tranh, tị hiềm, đấu đá, ghen ghét, phá vỡ quan hệ tốt đẹp giữa các đồng nghiệp.

Môi trường giáo dục, đến đây, bị băng hoại.

Vì sao mà có cái gọi là thi đua? Một xã hội không lấy tự do cá nhân và khai phóng tinh thần làm nền tảng để phát huy sức sáng tạo, lòng nhân ái và vẻ đẹp tâm hồn một cách tự nhiên thì nó buộc phải thay bằng một phương thức khác: tranh giành. Thi đua thực chất là đặt sự vận động của xã hội trên nền của sự hơn thua giữa các cá nhân chứ không phải ở mục đích tạo ra giá trị bằng việc phát triển năng lực nhiều mặt của con người.

Những cái chỉ tiêu như tỉ lệ học sinh giỏi, học sinh khá, học sinh trung bình, tỉ lệ lên lớp, v.v., đã biến môi trường giáo dục thành một cuộc chạy đua thành tích. Mà thành tích thì có nhiều cách để đạt được, như “chấm thoáng”, cho điểm khống, văn mẫu, mớm đề, nhận xét “tốt cả”... Thành ra, cuối năm học, lớp nào cũng 100% tiên tiến, học sinh giỏi nhiều hơn học sinh khá. Cả lớp được giấy khen nhưng có những em dù học lớp 8 rồi vẫn chưa biết viết!

Vẫn là thi đua. Bộ giao chỉ tiêu cho Sở, Sở giao chỉ tiêu cho Phòng, Phòng giao chỉ tiêu Trường, Trường giao chỉ tiêu cho Lớp... Cứ thế, một cuộc đua được khởi động, và tất cả đều phải chạy. Chạy bằng mọi cách có thể. Bảng thành tích long lanh nhưng thực chất thì không bao giờ tương xứng với nó.

Chính cách đánh giá, xếp loại hàng năm giữa tỉnh này với tỉnh khác, giữa trường này với trường kia dựa trên các con số được ấn định mang tính thành tích này là nguồn cơn của những giả dối và hư hỏng. Hãy hình dung, vì Sở giáo dục đánh giá năng lực của hiệu trưởng dựa trên số giải học sinh giỏi mỗi năm, mà không ai lại muốn mất ghế cả, thế là hiệu trưởng ép giáo viên dạy ngày dạy đêm, nhồi nhét học sinh như những con gà công nghiệp, và sẵn sàng chi những khoản tiền lớn để mời giáo sư về luyện thi. Những chuyện “đi đêm” và tiêu cực đủ trò không phải là hiếm mà báo chí đã nhiều lần phanh phui, ngay cả ở kỳ thi học sinh giỏi quốc gia.

Bởi vì thành tích trong thi đua sẽ quyết định “sinh mệnh chính trị” của người đứng đầu nên làm dối, làm láo, cho đến sử dụng các cách thức vô đạo và phạm pháp để đạt được mục đích là chuyện tất yếu sẽ xảy ra.

Thi đua, vì thế, không những không kích thích tư duy lành mạnh và óc sáng tạo vô tận cũng như cảm thức đạo đức lành mạnh; mà ngược lại, bật một hệ điều hành khác hẳn: mánh khóe và thủ đoạn.

Chính ở đây mà nó [thi đua] phá hủy từng con người, biến họ thành những kẻ xấu từ trong động cơ cho đến việc làm; gây thành những môi trường ngột ngạt, gian dối, tiểu xáo, kèn cựa, đấu đá..., làm mục ruỗng xã hội từ bên trong bởi sự xuống cấp trông thấy mỗi ngày trong nhân tính.

Giáo dục chỉ là một minh họa cho tất cả, chứ không phải duy nhất.

Một học sinh đến trường là để có cơ hội phát huy tư duy và mỹ cảm, để học được những năng lực thiết thực cho cuộc sống cá nhân của mình, nhưng, lại bị đẩy vào một cuộc chạy đua phi lý với người khác. Dần, các em quên mất mục đích của việc đi học, chỉ còn lại những hiếu thắng hay nỗi sợ hãi bởi hơn thua. Những em có tố chất tốt thì bị biến thành công cụ cho cuộc chạy đua của thầy cô và nhà trường, những em kém hơn thì được tiếp sức bởi đủ các trò gian dối để người lớn đối phó với nhau. Trẻ em bị chính nền giáo dục phá hỏng.

Thi đua có nguồn gốc sâu xa trong cách tổ chức và quản lý xã hội. Khi mảnh đất tự do không còn thì phải thiết kế một động cơ khác để xã hội vận động. Ở đó, lòng tham, sự tranh giành, tính hiếu thắng trở thành “nguyên khí”. Và cũng ở đó, mỗi người sẽ vừa là tội nhân, vừa là nạn nhân. Trong nỗ lực tự vệ bằng thành tích thi đua, họ đồng thời phải tìm cách triệt hạ người khác, hay ít nhất là bước lên đầu nhau mà sống.

Trong một bộ khung luật pháp tiến bộ, mỗi người được tự do tuyệt đối để sống với sở thích, đam mê và thiên hướng của mình. Đây chính là lý do vì sao các nước phương Tây lại phát triển không ngừng với đầy rẫy các phát minh, sáng chế, các thành tựu mọi mặt về khoa học, nghệ thuật... Họ không có thi đua, không ai phải thi đua với ai để tồn tại cả. Trong tinh thần thượng tôn pháp luật, họ chỉ cần đi theo tiếng gọi của trái tim mình. Và ở đó con người được sống thật, nghĩ thật, làm thật, tạo ra giá trị thật. Đến đây, nó thúc đẩy xã hội đi lên bằng cách tạo ra sản phẩm vật chất và các thành tựu văn hóa.

Ngược lại, trong một xã hội thi đua, ngoài bản báo cáo thành tích luôn đẹp như mơ, thì tất cả đều nhạt nhòa, xám ngắt, nó hủ bại từ bên trong cho đến ngày cuối cùng để hiện nguyên hình là một đống đổ nát.

Thi đua là con đẻ của nỗi sợ hãi tự do.

Chừng nào bộ máy với động cơ thi đua chưa được thay bằng con người cá nhân với sự tôn trọng tự do của nó, chừng đó một tương lai về những điều tốt đẹp còn mãi chỉ là mơ ước.

Thái Hạo

Tác giả gửi BVN