Bauxite Việt Nam

Lê Quốc Trinh, kỹ sư cơ khí

Canada

Cả tuần nay nín thở theo dõi tin tức về chuyện nứt nẻ của đập thuỷ điện Sông Tranh 2 (Quảng Nam), tôi cảm thấy có chuyện gì bất ổn giấu giếm bên trong công trình đồ sộ tốn kém, nhưng chứa đầy nhiều nguy cơ cho dân chúng miền Trung sống dưới hạ lưu.

Trong khi chờ đợi báo cáo chính thức của Nhà Nước, tôi xin mạn phép nêu lên đây vài điểm quan ngại của một kỹ sư cơ khí sống và làm việc trong công nghiệp xây dựng Bắc Mỹ. Theo thông tin sơ khởi tôi lượm lặt được từ nhiều nguồn trên báo Mạng trong nước, đập thuỷ điện Sông Tranh 2 do cty Nhà Nước EVN đứng ra chủ trì xây dựng gần làng Trà My tỉnh Quảng Nam, có sức chứa gần 730 triệu mét khối nước, con đập chính, nơi thoát nước chứa nhiều tổ máy phát điện, có chiều cao 96m, dài 640m là nơi phát hiện nhiều vết nứt quan trọng từ mấy tuần qua. Quan sát bức ảnh chụp tại chỗ của đoàn thanh tra cho thấy hai chỗ nước chảy liên tục xối xả như suối ở hai bên thân đập chính, và không xa lắm vài vết nứt xuất hiện nước phun lên thành vòi cao hơn cả thước. Bao nhiêu hình ảnh đó khiến tôi càng thêm lo ngại cho số phận của hàng chục ngàn hộ dân vùng hạ lưu, nếu đại hoạ vỡ đập xảy ra. Tôi xin nêu ra đây vài nhận xét có tính khoa học kỹ thuật tổng quát:

1)- Ở vài chỗ, nước phun lên thành vòi cao cả thước, chứng tỏ áp suất nước rất cao, có nghĩa là vết nứt nẻ đang lan dần xuống sâu (càng sâu thì áp lực Archimede càng mạnh). Với áp suất cả trăm psi (lb/in2) làm sao mà hoá chất ximăng nào có thể trám từ bên ngoài chịu đựng cho thấu?

2)- Nước chảy ào ạt thành suối (hơn 30 lít mỗi giây), tính ra thành hơn 400 gallon US mỗi phút, hay108.000 lít mỗi giờ, hai con suối cho lưu lượng gấp đôi. Có thể dửng dưng với hiện tượng này được không? Có thể duy trì tình trạng này trong suốt mấy chục năm ròng không? Chưa nói nước chảy xuyên qua thân khối bêtông tàn phá cấu trúc ximăng, làm rỉ sét sắt thép, rãnh nứt càng ngày càng lan rộng ra ... thì nguy cơ vỡ đập trong tương lai chắc không còn là ảo tưởng nữa rồi!

3)- Phương pháp dùng máy khoan đục lỗ tròn để chận vết nứt lan toả thêm, theo thiển ý, có lẽ không mấy hiệu nghiệm. Tôi là kỹ sư cơ khí đã từng sử dụng phương pháp này để sửa chữa những lò nung quặng trong kỹ nghệ luyện kim (đường kính lò 4m, dài 30m) khi vết nứt nẻ xuất hiện, lỗ khoan xuyên qua lớp thép dày 15mm chính là để giải toả sự ức chế (stress, contrainte) bên trong kim loại, không cho nó tiếp tục rạn nứt thêm. Kính chắn gió của xe hơi bị sỏi đá va chạm rạn nứt cũng thường được chữa khẩn cấp bằng phương pháp khoan lỗ nhỏ này. Nhưng đó chỉ là giải pháp tạm thời để tránh nguy cơ đổ vỡ trước mắt. Đập thuỷ điện là một khối bêtông cốt sắt dày cả chục thước, làm sao khoan xuyên qua bề dầy đó để giảm stress cho được. Khó hiểu thật!

4)- Nếu nhà thầu thật tình muốn trám bịt lỗ rò, thì có lẽ phương án hiệu quả nhất là cho thợ lặn mang đủ thiết bị an toàn và dụng cụ hiện đại, lặn sâu bên trong hồ nước rồi trám (ximăng epoxy hay geomembrane, chẳng hạn) ngay những vết nứt (nếu phát hiện được) phía thượng lưu. Bởi vì áp suất nước bắt nguồn từ bên trong hồ chứa. Đây mới chỉ là ý tưởng cấp thời của người làm cơ khí, thiết tưởng kỹ sư công chánh ở VN biết rõ hơn tôi nhiều, họ có thể cung cấp thêm nhiều dữ liệu và phương án tu sửa hiệu quả nhất. Tôi tin vậy.

Trong khi chờ đợi các chuyên gia trong nước cho ý kiến tôi chỉ muốn nêu lên vài nhận xét tổng quát để chia sẻ nỗi lo âu với người dân trong nước, tuyệt nhiên không dám "múa rìu qua mắt thợ". Lại sực nhớ đến "đường hầm Thủ Thiêm" mới khai trương hồi cuối năm 2011, cũng từng bị phát hiện thấm nước trước và sau khi hạ thuỷ hợp long (2010), tôi đành chắp tay cầu nguyện Trời Phật phù hộ cho người dân VN tai qua nạn khỏi.

Ngoài ra, nếu các chuyên gia trong nước đánh giá sự cố nghiêm trọng, thì tôi đề nghị Nhà Nước nên ban hành lệnh sơ tán khẩn cấp những làng mạc, huyện xã và hộ dân dưới hạ lưu và nằm trong vòng ảnh hưởng, để tránh tổn thất nhân mạng khi đại hoạ xảy ra.

23/03/2012

L. Q. T.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.

Phụ lục:

Hiện tượng thấm ở đập thủy điện sông Tranh là không được phép

(Dân trí) - Theo đoàn kiểm tra, đập thủy điện sông Tranh 2 vẫn đảm bảo an toàn, kể cả sau khi có một số trận động đất kích thích trong thời gian vừa qua. Tuy nhiên, hiện tượng thấm xuất hiện ở vị trí khe co ở hạ lưu đập như hiện nay là không được phép.

Hiện tượng thấm xuất hiện ở vị trí khe co ở hạ lưu đập như hiện nay là không được phép

Lan Hương (Dan Tri – 22/03/2012)

Đập thuỷ điện Sông Tranh 2 Qua hai cửa nghiệm thu vẫn rò rỉ

SGTT.VN - Đập dâng thuỷ điện Sông Tranh 2 đã được hội đồng nghiệm thu cấp tập đoàn Điện lực Việt Nam nghiệm thu vào ngày 13.10.2011 và tích nước đến mức dâng bình thường tại cao trình 175m vào đầu tháng 11.2011. Sau đó, hội đồng Nghiệm thu nhà nước các công trình xây dựng đã kiểm tra và đánh giá đập đảm bảo an toàn, chất lượng (thông báo số 77/TB-HĐNTNN ngày 28.11.2011).

Tại các vị trí công nhân thi công trám, bịt ở phía hạ lưu đập chính thuỷ điện Sông Tranh 2, từng dòng nước tiếp tục bắn ra thành “vòi rồng” với cường độ mạnh.

Lỗi từ “chủ đến tớ”

Ngày 21.3, đoàn công tác của cục Giám định nhà nước về chất lượng công trình xây dựng (bộ Xây dựng) đã về kiểm tra và đưa ra kết luận ban đầu: Rò rỉ nước ở đập chính thuỷ điện này là do lỗi thiết kế “quên” lắp ống dẫn thoát nước.

TS Bùi Trung Dung, phó cục trưởng cục Giám định nhà nước về chất lượng các công trình xây dựng, trưởng đoàn công tác, cho rằng: “Để xảy ra rò rỉ ở đập thuỷ điện Sông Tranh 2 là lỗi từ “chủ đến tớ”. Khuyết điểm từ khâu quản lý của chủ đầu tư đến lỗi trong khâu thiết kế, thi công, tư vấn giám sát cho đến vận hành công trình”.

Theo TS Dung, nguyên nhân nước thấm chảy ra ngoài thân đập là do không có đường ống thu gom nước thấm phía bên rãnh trái trong hầm. Đây lại là đập không có màng chống thấm mặt đập phía thượng lưu, nên nước đọng trong rãnh này, ngấm qua khe co dãn trên thân đập phía hạ lưu và chảy ra ngoài.

Tuy nhiên, phía chủ đầu tư, ông Trần Văn Hải, giám đốc ban quản lý dự án thuỷ điện 3, thì phân bua: “Hệ thống thông nước trong đập có thể bị tắc nên nước không vào được các hành lang gom nước”.

Trước hai cách giải thích này, ông Nguyễn Ngọc Quang, phó chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam, lắc đầu: “Chủ đầu tư thì nói do “tắc” ống còn cục Giám định thì khẳng định do thiết kế quên lắp ống dẫn thoát nước”. Ông Quang đề nghị tập đoàn Điện lực Việt Nam cần “trả lời rõ ràng, minh bạch bằng văn bản về chất lượng, an toàn của con đập cho chính quyền địa phương cùng người dân được rõ”.

Mâu thuẫn với chính mình

Nước chảy xuyên qua thân đập với cường độ mạnh như dòng suối. Ảnh: Thanh Trà

Chiều 22.3, ông Phạm Ngọc Sinh, phó giám đốc sở Khoa học và công nghệ Quảng Nam, bức xúc: “Với tầm công trình có vốn đầu tư lên đến hơn 5.000 tỉ đồng, quy mô lớn vào bậc nhất miền Trung và là công trình trọng điểm quốc gia, thế nhưng đã nghiệm thu, đưa vào hoạt động rồi mà giờ đây nói là lỗi thiết kế, thiếu ống thoát thu gom nước là khó thể tin nổi”.

Theo ông Sinh, lạ lùng nhất là cục Giám định nhà nước từng là thành viên của hội đồng Nghiệm thu nhà nước về chất lượng các công trình xây dựng đã tham gia nghiệm thu, đánh giá tốt đập thuỷ điện Sông Tranh 2 hồi năm ngoái. Nay qua hiện tượng rò rỉ, cơ quan này lại được cử vào địa phương kiểm tra, đánh giá phát hiện ra là lỗi thiết kế thì thật oái ăm!

Nhiều lãnh đạo sở, ngành tỉnh Quảng Nam đề xuất, tỉnh cần mời chuyên gia độc lập, chẳng hạn như các chuyên gia của liên hiệp Các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam về đây đánh giá hiện tượng rò rỉ nước ở đập thuỷ điện Sông Tranh 2, thì mới có thể khách quan.

Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Nam, ông Nguyễn Đức Hải yêu cầu: “Trong khi chờ đợi kết luận chính thức về nguyên nhân gây rò rỉ đập, có thể hạ bớt mực nước hồ chứa thuỷ điện Sông Tranh 2, tạm dừng vận hành nhà máy một thời gian để xử lý căn cơ vết nứt. Nếu để đến mùa mưa lũ thì thật nguy hiểm”.

bài và ảnh: Minh Đức

Khó sai trong thiết kế Sai sót trong thiết kế là khó bởi mọi thứ thể hiện trên bản vẽ và phải qua bao nhiêu lần thi công, xem xét, nghiệm thu... mới xong. Do đó, sai sót chủ yếu ở đây là vấn đề thi công có những sai lầm. Việc để sáu khe nhiệt bị chảy nước ra ngoài là không đúng. Bởi theo thiết kế nước không bao giờ được chảy ra ngoài. Để sự cố này kéo dài một năm rồi là quá nguy hiểm. Làm chắp vá sẽ còn nguy hiểm hơn. Nếu thấm lâu làm xấu trong lòng đập, xói, gỉ sắt, gây kẽ nứt và ngày càng to dần, nguy hiểm cho đập và cho người dân vùng hạ lưu thuỷ điện. GS.TS Ngô Đình Tuấn (Chủ tịch Hội đồng Khoa học viện Tài nguyên nước và môi trường Đông Nam Á) – L.Hà ghi Không an toàn nền móng, thiết kế và xây dựng Một công trình quan trọng như đập chứa nước mà chỉ thiết kế và xây dựng để chịu được động đất cấp 7 là không chấp nhận được. Tuy vậy, lỗi lớn nhất của đập Sông Tranh 2 là đã đặt không đúng vị trí. Ở vị trí hiện tại của đập Sông Tranh 2 không được đặt bất cứ một công trình quan trọng nào vì mấy lý do. Thứ nhất, căn cứ trên tài liệu từ hàng không của Mỹ, có thể thấy huyện Trà My nằm trọn trong vùng dị thường từ hàng không với cường độ rất lớn. Các dữ liệu về dự báo chấn tâm động đất ở Việt Nam cũng đã ghi nhận: chấn tâm động đất trên huyện Trà My có vị trí rất gần thân đập Sông Tranh 2. Thứ hai, nhiều bức ảnh chụp vùng sụt đất do động đất đầu năm 2012 cho thấy đây là nham thạch của một họng núi lửa trẻ. Chúng là dăm, cuội dung nham núi lửa bị phong hoá tại chỗ thành sét – cao lanh màu đỏ nâu lẫn nhiều dăm, cuội, đá ong và quặng nhiều thành phần (sắt, titan, zircon, sulphua đa kim). Theo kinh nghiệm của chúng tôi, nơi đây chắc chắn là giao điểm của nhiều đứt gãy kiến tạo. Nếu tìm kỹ, còn tìm thêm được nhiều đứt gãy nữa tại đây... Chúng tôi nghi ngờ là do hiện tượng động đất liên tục vừa qua ở Trà My đã làm om thân đập. Và tại các nơi đập đè lên các đứt gãy đã phát sinh khe nứt lớn làm nước bị rò rỉ. Cho nên, có thể nói đập thuỷ điện Sông Tranh 2 không an toàn cả về nền móng, thiết kế và xây dựng. TS Lê Huy Y (Tổng hội Địa chất Việt Nam)

Nhiều ngày qua, dư luận cả nước “sốt” trước thông tin thân đập thủy điện Sông Tranh 2 (Bắc Trà My, Quảng Nam) nước phun như… suối. Con đập bê tông cao 96m, dài 640m ngăn hơn 730 triệu mét khối nước bị thấm chảy như quả bom nước khổng lồ treo lơ lửng trên đầu hàng vạn người dân khiến cả chính quyền và người dân mất ăn mất ngủ.

Hồi tháng 11-2011, người dân nơi đây đã một phen hú vía khi tại Bắc Trà My liên tục xảy ra các đợt động đất kích thích do tích nước hồ chứa thủy điện Sông Tranh 2 gây ra. Rồi sau đó, đoàn công tác của Viện Khoa học Công nghệ và Viện Vật lý địa cầu khảo sát và đề nghị lắp đặt trạm quan trắc động đất tại đây nhưng từ đó đến nay, đã hơn 4 tháng trôi qua, máy quan trắc thì không thấy, chỉ thấy những trận dư chấn kéo dài làm tăng thêm nỗi lo vỡ đập.

Giữa tháng 3-2012, người dân phát hiện trên thân đập thủy điện Sông Tranh 2 xuất hiện nhiều vết nứt, nước phun ra xối xả, liền cấp báo với chính quyền. Sau khi khảo sát, chính quyền và cả người dân đều giật mình khi liên hệ những vết nứt này với những trận động đất trước đó.

Nguyên Khôi (Sài Gòn giải phóng – 22/03/2012)