Bauxite Việt Nam

Peter Navarro và Greg Autry

Nhóm Lê Minh Thịnh dịch

Phần IV

Tài liệu hướng dẫn cho người đi quá giang đến trại tù cưỡng bách lao động Trung Quốc

Chương 12

Ngày mệnh chung cho Hành tinh lớn:

Bạn có muốn bị chiên vào ngày tận thế không?

Các vấn đề môi trường của Trung Quốc đang gia tăng. Sự ô nhiễm nước và khan hiếm nước sạch đang đè nặng lên nền kinh tế, mức độ ô nhiễm không khí gia tăng đe dọa sức khỏe của hàng triệu người Trung Quốc, và nhiều vùng đất đang nhanh chóng biến thành sa mạc.

  Foreign Affairs

So với thành phố đầy muội khói Lâm Phần thuộc tỉnh Sơn Tây nội địa Trung Quốc, thì thành phố Luân Đôn u tối trong truyện của Dickens trông trong sáng như một công viên thiên nhiên. Sơn Tây là trung tâm của vành đai than đá nước này, những ngọn đồi xung quanh Lâm Phần lỗ chỗ các mỏ than - cả mỏ lậu lẫn hợp pháp, không khí đầy muội than. Đừng có tính chuyện phơi quần áo vì quần áo sẽ  đen thui trước khi kịp khô. – Time

Dân Trung Quốc vốn không phải là ngu ngốc. Nhưng những gì giới lãnh đạo chính phủ và giới kinh doanh Trung Quốc đang tác động tới bầu không khí, nguồn nước và đất đai trên đất nước họ – với sự chấp nhận ngầm của phần lớn dân chúng – hẳn phải là hành vi bạo lực sâu rộng nhằm tự hủy hoại một cách xuẩn ngốc nhất, thiển cận nhất chống lại Mẹ Thiên nhiên mà thế giới từng chứng kiến. Cho dù đó là đau nhức mắt, ngứa ngáy cổ họng, tức ngực khi tiếp xúc phải không khí nhiễm độc phun ra từ các khu nhà máy của Trung Quốc, hay các cơn sóng thần tsunami hóa chất gây ung thư, phân và chất thải chưa xử lý tràn ngập các dòng sông lớn nhất như Hoàng Hà và Dương Tử, hay ô nhiễm kim loại nặng khắp nơi, dư lượng thuốc trừ sâu và các chất thải điện tử chết người đang ngấm vào đất nông nghiệp màu mỡ, hay là cuộc Vạn lý Trường chinh phá rừng và sa mạc hóa từ vùng cực tây Tân Cương đến tận cổng thành Bắc Kinh, tất cả càng ngày càng trở thành một “Mùa xuân im lặng” (*) hầu như suốt năm.

Tất nhiên, các quan chức Đảng Cộng sản Trung Quốc thường có thói biện bạch cho tội ác chống Mẹ Thiên nhiên rằng đế chế non trẻ của họ vẫn đang trong giai đoạn đầu của phát triển kinh tế. Họ khẳng định ít nhất còn phải trải qua một số tổn hại về môi trường trước khi Trung Quốc Đỏ tạo nên một quá trình chuyển đổi ‘không thể tránh được’ thành Trung Quốc Xanh. Và một số người lãnh đạo đảng theo chủ trương “việc làm trước, môi trường sau ” hẳn nhanh chóng chỉ ra rằng khi Hoa Kỳ công nghiệp bắt đầu phát triển từ hơn một thế kỷ trước, Pittsburgh đã bị bọc trong tấm vải liệm đầy than và Cleveland là thành phố mà ở đó nếu bạn không đi bộ trên mặt nước, thì ít nhất cũng có thể đốt cháy nước.

Vâng, thưa Trung Quốc chúng tôi xin lĩnh hội. Nhưng xin Trung Quốc hãy nghe điều này: Bất kỳ điều gì Hoa Kỳ đã từng làm trong lịch sử môi trường của nó hay việc nước Anh thời Victoria đã làm trong suốt cuộc Cách mạng Công nghiệp, hay Brazil hoặc Indonesia, Mexico hoặc thậm chí bất kỳ các nước lớn nào khác hôm nay đang làm tại bất kể nơi đâu đều không đáng kể gì so với sự xúc phạm môi trường từ nhỏ đến lớn đang diễn ra ở Trung Quốc. Và ta không cần phải là cựu Phó Tổng thống Al Gore mới hiểu cái sự thật tệ hại này: Phần lớn các thiệt hại môi trường đang gây ra là không thể đảo ngược; hiệu ứng “đốn và đốt” quy mô công nghiệp của Trung Quốc đang lan tràn như một căn bệnh ung thư ra khắp thế giới.

Chính bởi điều đó mà tất cả mọi người ở bên ngoài Trung Quốc rốt cục phải băn khoăn về sự hăng say thiển cận của việc chính phủ Trung Quốc phóng túng đánh đổi không khí, nước và đất trồng trọt lấy 30 đồng bạc và phần lớn hơn của thị trường toàn cầu. Bởi vì, không giống như ở Las Vegas, “Cái gì xảy ra ở Trung Quốc không ở lại Trung Quốc”. Khẩu hiệu này đã đến ngay trước thềm nhà chúng ta: khí độc hại gia tăng như đàn châu chấu từ các nhà máy Trung Quốc nay đang làm bẩn bầu không khí không chỉ của Nhật Bản, Đài Loan và bán đảo Triều Tiên mà còn của Los Angeles, San Francisco và Denver.

Như trong Chương 2 “Chết vì chất độc Trung Quốc” đã mô tả khá sinh động, tất cả các vi khuẩn, chất độc dioxin, kim loại nặng, dư lượng thuốc trừ sâu độc hại làm ô nhiễm nguồn nước và đất đai Trung Quốc đang luẩn quẩn đâu đó trong sản phẩm nước táo, thịt gà, cá, tỏi, mật ong, vitamin, và các loại thực - dược phẩm khác Hoa Kỳ nhập cảng từ Trung Quốc.

Nhìn vào tương lai con cháu chúng ta, khi sự ô nhiễm nước và không khí, sa mạc hóa, phát triển thái quá, nhiễm độc đất gia tăng và sự biến đổi khí hậu đang dần làm giảm và phá hoại việc thu hoạch những loại cây lương thực chính như lúa mì, gạo và đậu nành tại nước này, Trung Quốc sẽ gia tăng cạnh tranh tìm nguồn cung cấp thực phẩm từ khắp thế giới – và hệ quả là giá cả sẽ tăng đột biến suốt từ các làng xóm tận châu Phi cho đến các siêu thị ở châu Âu hay vào tận các khu vực bán thực phẩm trong siêu thị Walmart trên đất Hoa Kỳ.

Vì tất cả các lý do đó và nhiều lý do khác nữa – bao gồm cả vai trò quan trọng nhất của Trung Quốc trong sự hâm nóng toàn cầu – tất cả chúng ta trên khắp thế giới cần hiểu rõ cái “Thảm kịch của cư dân toàn cầu” đang dần diễn ra và cần đối phó với Trung Quốc một cách tương xứng.

Đừng để họ nhuộm nâu bầu trời xanh của chúng ta

Ở Hoa Kỳ, chúng ta đưa các trẻ em thành thị đến các nông trại để chỉ cho chúng xem con bò và biết sữa lấy từ đâu. Ở Trung Quốc, theo cùng một cách dã ngoại như vậy, những người lớn lên ở các thành phố công nghiệp như Bắc Kinh, Trùng Khánh và Thành Đô đi [về miền quê] để nhận ra bầu trời thực sự có màu xanh vào ban ngày và có các ngôi sao lúc ban đêm.

Tôi đã trực tiếp nhận được bài học này trong một công tác nhân đạo khi giúp các bác sĩ Trung Quốc ở thành phố đi kiểm tra bệnh khuyết tật tim bẩm sinh ở trẻ em và bệnh cao huyết áp ở người trưởng thành vùng nông thôn. Khi những chú chuột thành thị này ra vùng thôn quê, họ thực sự ngạc nhiên khi nhìn thấy các ngôi sao .

Điều khôi hài là ngay cả tại vùng núi Vân Nam bầu không khí vẫn bị ô nhiễm đến mức thay vì được chứng kiến cảnh tượng tuyệt vời của hai nghìn ngôi sao lấp lánh thường làm choáng ngợp bọn trẻ Hoa Kỳ trong chuyến cắm trại đến Joshua Tree hay Ngọn núi Washington, chúng tôi chỉ thấy những dấu nhòe lấp lánh mà bạn có thể thấy vào bất kỳ đêm nào ở Los Angeles. – Greg Autry

Ai đã từng đến Trung Quốc để xem Tử Cấm Thành, Vạn Lý Trường Thành hay nghĩa trang lớn của nền dân chủ có tên Quảng trường Thiên An Môn đều biết chính xác vấn đề là: Bạn đáng lẽ không phải nhìn thấy không khí, nếm thấy không khí – hay bị nghẹt thở trong bầu không khí bạn đang phải hít thở. Nhưng đó là cuộc sống hàng ngày của hàng trăm triệu dân Trung Quốc với bệnh ho mãn tính, hầu hết trong số họ thực sự không biết rằng bầu trời có lúc xanh lơ vào ban ngày và lấp lánh hàng tỷ ngôi sao vào ban đêm.

Tuy nhiên, người Trung Quốc không chỉ bận tâm về bầu trời mờ mịt mà còn lo ngại về tác động độc hại của ô nhiễm không khí. Theo một nghiên cứu có ảnh hưởng sâu rộng của Ngân hàng Thế giới, ô nhiễm như vậy hằng năm giết chết tới 700,000 người Trung Quốc. Nó gần tương đương với việc làm ngạt thở toàn bộ dân số thành phố San Francisco, các tiểu bang Wyoming hay Delaware, vùng dân cư Canada của New Brunswick, hay thậm chí toàn bộ quốc gia Bahrain mỗi năm.

Giờ hãy phân tích việc này: đúng theo tinh túy của chế độ độc tài toàn trị kiểu Orwell, khi nghiên cứu đó của Ngân hàng Thế giới lần đầu tiên xuất hiện, những nhân viên kiểm duyệt của Bắc kinh đòi phải cắt bỏ con số thống kê 700,000 xác chết trong bản in cuối cùng của báo cáo này; những đầy tớ trung thành của Đảng Cộng sản đã không nói là điều đó không đúng sự thật mà chỉ nói là họ sợ con số ghê gớm này có thể tạo bất ổn xã hội. Thật vậy – và liệu đã đến thời điểm bất ổn chưa?

Và đây nữa, một thống kê lạnh gáy khác dù không phải là một bí mật quốc gia gì cả. Đất nước đông dân nhất thế giới này có tới hơn 100 thành phố có hơn một triệu dân; và hầu hết các nơi đông đúc này đều bị che phủ dưới một đám mây mù độc hại khí dioxite lưu huỳnh (SO2) và các hạt bụi làm hư phổi. Hơn nữa, trong số 20 thành phố lớn nhất thế giới bị ô nhiễm không khí tồi tệ nhất – hai thành phố mà người ta khổ tâm nghĩ ngay tới là Mexico City (thủ đô của Mexico) và Jakarta (thủ đô của Indonesia)– thì có tới 16 đô thị "cần đeo mặt nạ dưỡng khí" đó ở Trung Quốc.

Vậy tại sao không khí ở Trung Quốc dơ bẩn thế? Chỉ vì 75% nhu cầu năng lượng của Trung Quốc lệ thuộc vào than đá  – trong khi đó chỉ có ít nỗ lực để sử dụng than một cách giảm thiểu ô nhiễm. Thực vậy, hàng ngày trên khắp đất nước này, than được vận chuyển, đốt cháy, xử lý chỉ với kỹ thuật kiểm soát ô nhiễm sơ sài và chẳng ai buồn quan tâm đến tác động của các quy trình đó đến đời sống con người hay động vật. (Một người trong số chúng tôi thậm chí đã tận mắt chứng kiến nhiều nơi hàng tấn hàng tấn than đã tuột xuống sông Dương Tử từ các bãi chứa được xây dựng cẩu thả ngay trên vách đá – rồi sau lại được vá víu qua loa như không có gì là quan trọng).

Than không chỉ được dùng để sản xuất điện. Ở nhiều gia đình nông thôn Trung Quốc, than thô vẫn còn được dùng để nấu ăn và sưởi ấm – mà lại hầu như không có hệ thống thông gió trong nhà. Than được thông dụng trong nền kinh tế Trung Quốc gây ra tới 90% khí thải SO2 - thành phần chính trong lớp sương khói ở nước này. Sự lệ thuộc vào than đá cũng là lý do không khí Trung Quốc đọng đầy các hạt bụi độc hại có thể xâm nhập sâu và xé rách mô phổi.

Vậy tại sao ai cũng phải quan tâm việc người dân Trung Quốc cứ muốn chết ngạt như thế? Hãy nhớ rằng: cứ với 100 tấn SO2 hay bụi hoặc hơi thủy ngân chết người từ các nhà máy của con Rồng này phun lên bầu trời Trung Quốc, hàng trăm kilogram chất thải ô nhiễm cuối cùng sẽ gây tổn thương mắt, phổi, họng và hệ thần kinh cho dân cư ở Nhật Bản, Đại Hàn, Đài Loan và sau đó cả ở Bắc Mỹ. Không phải là vô cớ mà bạn có thể thức dậy ở Carson, tiểu bang California hay Seattle, tiểu bang Washington rồi kêu lên: “Tôi ghét phải ngửi cái mùi Trung Quốc này vào buổi sáng".

Nước, chỗ nào cũng có nước mà chẳng có giọt nào để uống

Ba con sông lớn nhất Hoa Kỳ – Colorado, Mississippi và Ohio – bẩn đến mức rất nguy hiểm nếu bơi lội hay ăn tôm cá đánh bắt ở đó. Những đoạn sông Ohio chảy qua Pittsburgh cũng đặc và, đen ngòm như cháo đến nỗi hầu như có thể bước đi trên đó. – FactsandDetails.com

Chẳng cần phải là người có thẻ thành viên Câu lạc bộ Sierra (**) để biết đoạn trích dẫn trên là thiếu căn cứ. Nhưng ngay khi ta thay thế các từ “Hoa Kỳ” bằng “Trung Quốc”, “Dương Tử, Châu Giang và Hoàng Hà” thay cho “Colorado, Mississippi và Ohio”, “Quảng Châu” đổi thành “Pittsburgh”, bức tranh môi trường mà trang mạng FactsandDetails.com đó mô tả thật trung thực.

Cũng chẳng cần phải là thành viên Hiệp hội Súng trường Quốc gia (***) để biết nếu các con sông và đường thủy ở Hoa Kỳ nhiễm bẩn dù chỉ bằng một phần mười sông ngòi ở Trung Quốc, cả Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ sẽ thực sự cầm súng nổi dậy. Tuy nhiên, ở Trung Quốc người ta hầu như chẳng làm gì để bảo vệ nước – nguồn tài nguyên quý giá nhất.

Thực lòng mà nói, tình trạng thiếu quản lý môi trường ở Trung Quốc làm chúng tôi ngạc nhiên nhất. Chiếm tới 20% dân số thế giới nhưng Trung Quốc chỉ có 7% nước ngọt thế giới; nhiều vùng đất rộng lớn ở nước này – bao gồm hơn 100 thành phố – phải chịu hạn hán triền miên. Bất chấp thực tế thiếu nước, các chuyên gia cố vấn của chính phủ và giới kinh doanh Trung Quốc vẫn để mặc 70% toàn bộ sông suối, ao hồ và 90% nước ngầm nước họ bị ô nhiễm nghiêm trọng. Thậm chí, ở các thành trì công nghiệp như Sơn Tây, phần lớn nước sông độc hại tới mức không thể nhúng tay xuống. Jeffrey Hayes cung cấp một vài cảnh tóm tắt bộ phim thực tế đang diễn ra trên các sông hồ ở khắp Trung Quốc:

Những vùng nước đáng lẽ đầy cá tôm và đón mời những người thích bơi lội thì nay là mặt nước váng đen và ngầu bọt, bốc mùi hôi thối. Các con kênh lớp lớp rác rưởi lềnh bềnh, rác dày hai bờ kênh. Phần lớn là các chai lọ nhựa đủ màu đã bạc do phơi nắng.

Sự nguy hại ấy gây ra bởi lũ lượt hàng tỷ tấn chất thải công nghiệp chưa được giải quyết thích đáng, phân hóa học, nước thải chưa qua phân giải của người và động vật thải ra từ khắp mọi nơi, từ các nhà máy hóa chất, sản xuất thuốc và sản xuất phân bón, từ nhà máy thuộc da, sản xuất giấy hay những trại nuôi heo. Chính vì hàng loạt khối chất thải chưa giải quyết đó được thải ra, hàng tỷ dân Trung Quốc phải uống nước ô nhiễm hàng ngày, trong đó ít nhất 700 triệu người phải quen với loại nước uống "có hương vị" chất thải của người và động vật.

Trong khi đó, sông Liêu lớn nhất miền nam Mãn Châu là biểu tượng cho câu châm ngôn: Trung Quốc càng tiến nhanh thì càng tụt hậu trong việc bảo vệ môi trường. Vì ngay cả khi hai bờ con sông này được trang bị nhiều cơ sở chế biến nước mới, những cơ sở này hoàn toàn bị bất lực trước tải lượng ô nhiễm ngày càng gia tăng.

Để giải thích tại sao ô nhiễm lại đổ vào các sông ở Trung Quốc nhiều như vậy, hãy lấy một trường hợp làm ăn bất chính điển hình của một trong những “Vua T-shirt” ở tỉnh Quảng Đông – Công ty dệt may Phúc An. Bị cáo giác trong phóng sự của tờ Washington Post, nhà máy của Phúc An đã phải đóng cửa vì đổ trái phép 20.000 tấn chất thải nhuộm đỏ dòng sông trong vùng. Thế nhưng, trước nạn thất nghiệp gia tăng, các quan chức của chính quyền địa phương âm thầm khuyến khích Phúc An chỉ cần đổi tên và chuyển đến địa điểm mới.

Thực vậy, nạn ô nhiễm nước ghê gớm của Trung Quốc đã thêm vào kho từ vựng về các thảm họa môi trường một thuật ngữ mới – “làng ung thư”. Chỉ tính dọc theo sông Hoài đã có hơn 100 làng ung thư; các nông dân khốn khó sống trong vùng nước đọng quanh dòng sông này có tỷ lệ chết vì bệnh ung thư thực quản, ruột và dạ dày cao không kém tỷ lệ tử vong của lực lượng bộ binh Hoa Kỳ đổ bộ xuống bờ biển Normandy.

Hãy thử nghĩ xem, gần đây nhất vào thời Mao Trạch Đông, người Trung Quốc rất gắn bó với các nguồn nước. Tuy nhiên, ngày nay thậm chí nếu Mao Chủ tịch – người thích bơi qua sông Dương Tử – có sống lại thì chắc ngài cũng chẳng dám nhảy xuống. Với cùng kiểu nói màu mè như thế, cho dù ở gần nhiều sông suối vùng núi, các cư dân thành thị như Thành Đô và Trùng Khánh cũng không dám đi câu cá giải trí ở chỗ nào khác ngoài các ao nhân tạo trong các khu “công viên câu cá”. Trong khi ấy, hàng triệu người dân Thượng Hải sinh sống ngay vùng bờ biển và cửa sông, nhưng chẳng ai dám liều tắm hoặc bơi lội trong các vùng nước nguy hiểm chết người quanh thành phố đó.

Để thấy nỗi hổ thẹn môi trường này từ quan điểm Hoa Kỳ, hãy xét cảnh ngộ của hồ Thái. Đây là thắng cảnh tương đương hồ Placid tuyệt đẹp ở Adirondacks, Hoa Kỳ, hồ này lớn thứ ba ở Trung Quốc và là nơi có hơn 90 hòn đảo, nổi tiếng với các tuyệt tác đá vôi thiên tạo. Nhưng ngày nay, quần thể hồ Thái lâm nguy lại nổi danh do có khuynh hướng đổi sang màu xanh lục sáng vì tảo sinh sôi mạnh đang làm cạn kiệt ô-xy, giết chết tôm cá trong hồ, làm cho nước hồ hoàn toàn không uống được.

Số phận của một tài nguyên thiên nhiên Trung Quốc đang bị hủy diệt như trường hợp hồ Thái sẽ ra sao khi một nhà bảo vệ môi trường đã bị tra tấn vì cố bảo vệ nó?  Ngô Lập Hồng (Wu Lihong) đã kiên gan [không chịu nhận ‘tội’] trong năm ngày trước khi bị công an buộc “thú nhận tội lỗi” và ném vào tù – ở Trung Quốc là trại trừng trị.

Tai họa vô hình của Trung Quốc - Đất nhiễm độc 

Ông Chu Sanh Hiền (Zhou Xiansheng), Giám đốc Cơ quan Bảo vệ Môi trường Chính phủ (SEPA) cảnh báo: Đất canh tác của Trung Quốc – nơi nuôi dưỡng cho 22% dân số thế giới này – đang đối mặt với sự ô nhiễm và thoái hóa tồi tệ... Sự thoái hóa chất lượng đất trở thành một vấn đề đáng lo ngại nhất trong số các tác dụng phụ của tăng trưởng kinh tế bất chấp hậu quả kiểu Trung Quốc. Kim loại nặng tích tụ trong đất, làm cứng bề mặt đất và giảm màu mỡ của đất và dư lượng phân hóa học và thuốc trừ sâu thấy rõ trong các nông sản, gây ngộ độc cho cả con người và vật nuôi. Gần đây, có khoảng 10 triệu hec-ta đất trồng trọt – tương đương 10% đất trồng nước này - bị ô nhiễm và hủy hoại. – Worldwatch Institute

Tờ Thời báo Môi trường Trung Quốc gọi nhiễm độc đất là “sự ô nhiễm vô hình” bởi vì nó không thể thấy rõ bằng mắt thường như sự ô nhiễm nước và không khí. Ngày nay, ở bất cứ nơi nào tại Trung Quốc nào, thực sự là bạn đang “lựa chất độc để chết”.

Ví dụ, ở các trung tâm sản xuất đồ điện tử ở đồng bằng châu thổ Châu Giang, vấn đề nghiêm trọng nhất là kim loại nặng trong đất gồm thủy ngân, chì và nickel. Tuy nhiên, ở vựa lúa mì miền Bắc, đất đai ngập trong thuốc trừ sâu, còn các vùng trồng rau chính của Trung Quốc tràn lan chất nitrate gây ung thư do bón quá nhiều phân hóa học. Trong khi đó, các vùng trồng cây ăn quả và vườn cây trái trên cả nước  lại sử dụng quá nhiều “các chất diệt trùng và thuốc trừ sâu có thành phần sulfate đồng dẫn đến nhiễm độc trái cây tràn lan có thể gây ngộ độc mãn tính”. Bất chấp lệnh cấm DDT trên cả nước, hóa chất này vẫn được sử dụng thường xuyên và những tác hại dài hạn thấy hiển nhiên ở các khu vực tuyệt nhiên không còn côn trùng lẫn chim chóc ở các vùng nông nghiệp phía Tây Trung Quốc.

Điều thiển cận gây ra sự ô nhiễm độc hại đó phát xuất từ cái triết lý điên rồ bệnh hoạn “càng nhiều càng tốt” được hàng triệu nông dân Trung Quốc tán đồng. Dù là phân bón hay thuốc trừ sâu cho mùa màng, chất kháng sinh cho gia súc (hay chì trong đồ chơi và sơn của chúng ta), ở Trung Quốc chẳng có khái niệm sử dụng khéo léo hóa chất nào ngoài cái tâm lý “cứ đổ vào” hay “cứ tô lên”, chẳng khác gì dùng plutonium làm gia vị cho khoai tây chiên.

Bệnh dịch bón quá nhiều phân của Trung Quốc trầm trọng như sau: Các nông dân nước này sử dụng hơn 30 triệu tấn phân đạm mỗi năm và thường xuyên dùng gấp đôi hay gấp ba lượng cần thiết. Theo chuyên gia về đất Trương Phúc Tỏa (Fusuo Zhang) ở Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, bón phân quá lượng làm độ pH trong đất giảm mạnh, kết quả đất bị a-xít hóa sẽ làm giảm sản lượng cây trồng từ 30-50% ở một số khu vực.

Tương tự như vậy, việc hám dùng thuốc trừ sâu đến bệnh hoạn – đi đôi với việc dùng thuốc không đúng cách – làm ô nhiễm hơn 5% đất trồng Trung Quốc. Như đã nói trên, tổng cộng đất canh tác bị mất do nhiễm độc lên tới 10%. Cụ thể hơn, đó là hơn 10 triệu hecta đất nhiễm độc; tương đương với phá hủy hoàn toàn hơn 80% đất nông nghiệp ở tiểu bang Iowa.

Tuy nhiên, câu chuyện này vẫn chưa hết. Một vấn đề nữa là Trung Quốc sẵn sàng – quả thực còn vô cùng háo hức – trở thành bãi rác thải cho những hợp chất độc hại nhất mà thế giới hiện đại tạo ra – cái gọi là “chất thải điện tử”.

Chất thải điện tử gồm những thứ còn lại của các máy điện toán hỏng bị vứt bỏ, điện thoại di động lỗi thời và các đồ điện tử khác; quả là một buổi trình diễn nhạc heavy metal thực sự ‘không giống ai hết’. Tờ Science Daily kể: “Mỗi năm có tới 50 triệu tấn chất thải điện tử được tạo ra trên toàn cầu – đủ để chất đầy đoàn xe tải thu gom rác xếp hàng dài tới nửa vòng trái Đất"; và đương nhiên, Trung Quốc sẵn sàng có đủ xe tải chở rác để thu gom tới 70% số rác thải điện tử đó.

Đây không chỉ là Tây phương xả rác sang Đông phương. Đó còn là nơi thế kỷ 15 hội ngộ thế kỷ 21. Trong thế giới chất thải điện tử bẩn thỉu đó, nông dân Trung Quốc ngồi xổm trước lò than củi bé tẹo để hơ chảy mối hàn chứa chì ở các bảng mạch và cũng chỉ dùng chiếc quạt cầm tay nhỏ để quạt làn khói độc hại trong khi họ dùng các ngón tay trần tách các con chip máy điện toán, các tụ điện và điốt để bán lại cho các nhà máy sản xuất đồ dùng điện.

Đó đúng là một quá trình tái chế vô cùng thô sơ ngay trong cuộc sống đầy dẫy các dụng cụ hiện đại. Điều đó cho các nhà máy Trung Quốc có thêm một mũi nhọn cạnh tranh đối với các nước như Brazil, Mexico hay Pháp, Hoa Kỳ là nơi sẵn lòng đối xử với công dân nước họ như những con người chứ không phải những vật hy sinh cho cái mục tiêu vô thần của sản xuất giá rẻ.

Sự thật đáng ghê tởm ấy đã và vẫn tiếp diễn, và thậm chí còn tệ hơn thế bởi vì bụi độc hại từ quá trình tái chế sẽ bay xa nhiều dặm đến tận các vùng nông thôn Trung Quốc. Thực vậy, ở tại và xung quanh khu ổ chuột của quá trình tái chế chất thải điện tử đó, như vùng Quý Tự (Guiyu) ở tỉnh Quảng Đông, mức độ ô nhiễm đồng, chì, nickel và nhiều loại kim loại nặng khác cao gấp 100, 200 và tới 300 lần mức an toàn.

Vậy thì phí tổn tổng cộng của tất cả mọi nguồn nhiễm độc đất – từ hóa chất, phân bón và thuốc trừ sâu cho tới chất thải điện tử – sẽ là bao nhiêu? Theo các nhà khoa học của chính Trung Quốc, mức giá phải trả là hơn 10 triệu tấn ngũ cốc mất đi hằng năm – con số tương đương một phần sáu tổng thu hoạch lúa mì của Hoa Kỳ, một nửa sản lượng bắp của Mexico, và gần như toàn bộ sản lượng lúa gạo hằng năm của Nhật. Do đó nhìn cái bảng giá này theo cách khác, khi đến chỗ trả tiền của hiệu thực phẩm nơi mình cư ngụ chúng ta sẽ đau lòng nhận ra [số tiền cao phải trả] chính là vì 10 triệu tấn ngũ cốc bị Trung Quốc hằng năm cướp từ nguồn cung lương thực của các quốc gia khác do thiếu sự quản lý môi trường ở trong nước họ.

Hoàng Đế hâm nóng toàn cầu

Thế giới chưa bao giờ phải đối mặt với mối đe dọa dự đoán đến sản xuất lương thực có quy mô lớn như mối đe dọa khi các núi băng châu Á tan chảy. Trung Quốc và Ấn Độ là hai nước hàng đầu thế giới về sản xuất lúa mì và gạo – loại cây lương thực chính của nhân loại. Sản lượng thu hoạch lúa mì của Trung Quốc gần gấp đôi Hoa Kỳ, nước đứng thứ ba sau Ấn Độ. Còn với lúa gạo, hai nước này bỏ xa các nước sản xuất hàng đầu khác, tổng sản lượng lúa gạo hai nước chiếm phân nửa sản lượng toàn cầu. – Friends of the Earth

Đến lúc này, chúng tôi nghĩ bạn đã nhìn rõ bức tranh về sự ô nhiễm và việc Trung Quốc không đếm xỉa đến nguồn tài nguyên thiên nhiên có tác động đến tất cả chúng ta. Tuy thế, vẫn còn một vấn đề môi trường khác chúng ta cần đặt lên bàn thảo luận cấp hành tinh. Đó là vấn đề trầm trọng về sự góp phần khủng khiếp của các nhà máy của Trung Quốc vào biến đổi khí hậu.

Trước khi chúng ta đi sâu vào vấn đề này, chúng tôi biết rằng nhiều người Mỹ không tin vấn đề biến đổi khí hậu là có thật, càng không tin đó là một nguy cơ chính đáng. Chúng tôi chỉ muốn nói điều này với các bạn ở đây:

Cái giá phải trả cho hậu quả việc không ngăn chặn biến đổi khí hậu nếu nó đúng là có thật sẽ cao hơn nhiều bất kỳ số chi phí nào chúng ta cần bỏ ra để ngăn ngừa biến đổi khí hậu nếu hóa ra đó chỉ là lời cảnh báo sai. Nhìn dưới khía cạnh này, hành động đối với việc biến đổi khí hậu dường như là một hợp đồng bảo hiểm thận trọng chống lại một hiện tượng chúng ta vẫn chưa biết đến một cách đầy đủ.

Vì vậy, trong bối cảnh của những quan sát này, chúng tôi nhận thấy thêm rằng ngay từ năm 2006 – nhiều năm trước khi bất kỳ chuyên gia nào thực sự nghĩ điều đó có thể xảy ra – Trung Quốc đã nhảy vọt qua mặt Hoa Kỳ trong việc trở thành quốc gia thải khí gây hiệu ứng nhà kính lớn nhất. Hơn nữa, sau vài thập niên tới, nếu không ngăn chặn, mô hình tăng trưởng nhờ-đốt-than của Trung Quốc, đi đôi với sự có mặt tất yếu của hàng trăm triệu xe hơi mới chen chúc trên đường phố Trung Quốc, sẽ dẫn đến sự gia tăng các loại khí gây hiệu ứng nhà kính theo cấp số nhân – mức độ tăng mà mọi quốc gia khác kể cả Hoa Kỳ cộng lại cũng không so sánh kịp.

Đương nhiên, phái biện hộ cho Trung Quốc sẽ lập luận rằng nước này có “quyền” gây ô nhiễm thế giới tương ứng với mức độ đông dân của nó. Nhưng xin đặt ra câu hỏi rằng đúng ra thì ai chịu trách nhiệm trước hết về việc Trung Quốc quá đông dân đến mức trầm trọng như vậy? Trung Quốc chắc chắn không thể đổ trách nhiệm này cho bất kỳ ai nữa.

Sự trớ trêu lớn nhất của tất cả việc này là Trung Quốc thực ra cũng là một trong số các nạn nhân lớn nhất của biến đổi khí hậu. Để hiểu tại sao, nên biết rằng các dòng nước mạnh chảy vào hai con sông lớn nhất Trung Quốc là Hoàng Hà và Dương Tử phần lớn bắt nguồn từ vùng phủ tuyết và các dòng băng của cao nguyên Tây Tạng - Thanh Hải. Vùng đóng băng này mỗi năm đã tan ra khoảng 7%, nếu hành tinh Trái Đất thực sự tiếp tục nóng lên, các sông băng này sẽ tan nhanh hơn nhiều. Hậu quả là Trung Quốc sẽ là nước đầu tiên phải đối mặt với những trận lũ lịch sử trong nhiều thập niên – sau đó là hạn hán và đói kém triền miên khi cả hai con sông lớn nhất này cạn kiệt.

Trong khi đó, các mỏm băng vùng cực trái Đất tiếp tục tan và mực nước biển dâng lên, các thành phố ven biển như Thượng Hải và Thiên Tân sẽ ngập nước. Đây là một sự kiện rõ ràng có thể xảy ra được xác nhận bằng một cảnh báo cực kỳ nghiêm trọng của tiến sĩ Peter Walker ở Hội Hồng Thập Tự: “Trong vòng 80 năm, vùng đất hiện có 30 triệu người Trung Quốc sẽ chìm dưới biển, chúng ta biết điều đó sắp xảy ra, vì vậy chúng ta phải tìm cách để bảo vệ khu vực đó".

Vậy đấy, Trung Quốc, sao quý vị không bắt đầu bảo vệ chính quý vị và người hàng xóm Ấn Độ cùng các người khác – thay vì đổ lỗi cho các nước khác về vấn đề này và yêu sách châu Âu hay Hoa Kỳ trả tiền cho giải pháp nào đó?

Tại sao Trung Quốc lại tự đưa mình – và cả hành tinh này – đến chỗ chết

Một thành phố kỹ nghệ như Điền Doanh (Tianying) – dù Trung Quốc chưa thật sự có loại thành phố nào khác – sản xuất hơn nửa sản lượng chì nước này. Vì kỹ thuật sản xuất thấp kém, qui định sản xuất an toàn còn lỏng lẻo hơn, nhiều kim loại độc hại đọng lại trong đất và nguồn nước của Điền Doanh, rồi đi vào máu trẻ em vùng này. – Time

Để kết thúc chương này, chúng ta cần phải trả lời một câu hỏi bây giờ đã trở nên rất rõ ràng. Tại sao chính phủ độc tài toàn trị Trung Quốc – cái bộ máy có thể kiểm soát bất cứ cái gì nó muốn trong phạm vi biên giới của nó – lại để nước mình biến thành bãi rác của thế giới?

Lời giải thích cho câu hỏi này rất quan trọng – không chỉ đối với nhân dân Trung Quốc. Bởi vì chắc chắn là sự đối xử với Mẹ Thiên nhiên của Trung Quốc sẽ gây ra sự đau khổ kinh hoàng hơn bất kỳ điều gì người dân Trung Quốc đã từng chịu đựng trong vụ Cưỡng hiếp Nam Kinh khủng khiếp những năm 30 do quân Nhật hoàng gây ra, hoặc hơn cả “cuộc chiến tranh nha phiến” tàn nhẫn của Đế quốc Anh vào thế kỷ 19. Thật vậy, những vụ “sỉ nhục do ngoại bang gây ra” mà Đảng Cộng sản Trung Quốc thích rêu rao với thế giới đó, dù đã vô cùng tàn bạo và gây xúc động sâu rộng thời điểm ấy, không thấm vào đâu so với nỗi nhục nhã về môi trường mà Đảng Cộng sản Trung Quốc bây giờ đang gây ra cho người dân.

Vậy chính xác thì tại sao Thảm kịch vĩ đại của dân chúng này lại xảy ra? Chắc chắn, một phần lỗi cũng nằm đâu đó trong phòng Hội đồng quản trị của các công ty nước ngoài như BASF, DuPont, GE, Intel và Volkswagen, những kẻ xuất cảng ô nhiễm một cách chiến lược sang Trung Quốc. Ngoài việc bị cám dỗ bởi nhiều biện pháp trợ giá bất hợp pháp mà chính phủ Trung Quốc dùng để khuyến khích chuyển sản xuất về nước mình, các lãnh đạo công ty nước ngoài hẳn cũng thích các quy định lỏng lẻo sơ sài của “Cơ quan Phá hoại Môi trường” Trung Quốc hơn nhiều so với qui định của các Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ, Nhật hay Liên minh Âu châu.

Tuy vậy, suy cho cùng, kẻ chịu trách nhiệm về sự “Mệnh chung của Hành tinh lớn” phải là chính Đảng Cộng sản Trung Quốc vì nó không chỉ chấp nhận sự hủy hoại môi trường nhục nhã mà còn trợ giúp kỹ thuật lẫn tài chính cho việc đó. Thực vậy, cái kiểu sốt sắng chưa từng thấy của một “Trung Quốc màu-gì-cũng-được-trừ-màu-Xanh” cho phép gây ô nhiễm quy mô lớn cho không khí, nước và hệ sinh thái đất trồng được qui về ba yếu tố đơn giản phối hợp nhuần nhuyễn một cách chết người với sự hoàn toàn chẳng có chút tầm nhìn nào cho tương lai.

Yếu tố thứ nhất được thể hiện trong nguyên tắc bất thành văn của Đảng Cộng sản “ô nhiễm và tăng trưởng trước, bảo vệ môi trường sau”. Từ góc nhìn thiển cận đó, họ thà đánh đổi một phần môi trường Trung Quốc để cướp đi vài triệu việc làm của Tây phương – và nhờ đó để giữ ổn định chính trị trong nước – hơn là trả chi phí bảo vệ môi trường.

Yếu tố thứ hai bắt nguồn từ việc rất nhiều doanh nghiệp ở Trung Quốc là xí nghiệp quốc doanh, con cáo không chỉ canh chừng cái chuồng gà môi trường; nó còn nắm toàn bộ việc điều khiển cả gà lẫn trứng gà. Thực vậy, các xí nghiệp quốc doanh cũng nằm trong đám tội đồ tệ hại nhất xả cả đống chất thải vào các nguồn nước và lên mảnh đất Trung Quốc.

Còn yếu tố thứ ba tạo ra sự dửng dưng trước môi trường nằm trong tư tưởng Khổng giáo, theo đó, con người đóng vai trò chinh phục thiên nhiên chứ không phải thích nghi và sống cộng sinh cùng môi trường. Một trong những minh họa bi thảm nhất về ảo tưởng lập dị này bắt nguồn từ thời Mao Trạch Đông và Đại nhảy vọt vào những năm 60. Cái chiến dịch “Giết chim sẻ” tai tiếng của Mao – kẻ độc tài Trung Quốc nhằm làm cho nông thôn sạch bóng chuột, muỗi và kẻ thù số một của công chúng là con chim sẻ tầm thường.

Cái trọng tội ngu xuẩn chống lại thiên nhiên ấy cứ như một vở nhạc kịch cách mạng Trung Quốc khi Chủ tịch Mao huy động hàng triệu nông dân hát hò, la hét và đập xoong chảo beng beng để xua đuổi lũ chim sẻ ra khỏi các cánh đồng. Mục tiêu của Mao là ngăn lũ sẻ không ăn hạt ngũ cốc. Nhưng điều vị Chủ tịch không tính đến là lũ chim sẻ ăn số côn trùng còn nhiều gấp mấy lần số hạt ngũ cốc.

Cho nên ngay sau khi Trung Quốc đàn áp được số lượng chim sẻ, các vùng đất nông nghiệp chính của Trung Quốc đã bị đám châu chấu đói tàn phá. Tuy hậu quả nạn đói, theo đúng nghĩa đen, cướp đi sinh mạng hàng chục triệu người Trung Quốc nhưng điều bi thảm vẫn còn tiếp diễn vì Đảng Cộng sản vẫn chưa học được tí gì để quản trị môi trường một cách khôn ngoan.

P. N. và G. A.

Chú thích:

(*) Tác phẩm nổi tiếng của Rachel Louise Carson (1907 – 1964), Mùa xuân im lặng (Silent Spring) 1962, được ghi nhận là xuất phát điểm cho phong trào bảo vệ môi trường trên toàn cầu.

(**) Sierra Club: Tổ chức môi trường lớn nhất, lâu đời nhất và có ảnh hưởng rộng rãi nhất ở Hoa Kỳ, được thành lập từ năm 1892 ở San Francisco.

(***) National Rifle Association – NRA là tổ chức ủng hộ cho việc bảo vệ và thúc đẩy quyền sở hữu súng, nhóm vận động hành lang có ảnh hưởng nhất với gần bốn triệu thành viên.

Nhóm dịch giả gửi trực tiếp cho BVN.