Bauxite Việt Nam

Ls Nguyễn Văn Thân

Tuần trước, Rex Tillerson Ngoại trưởng Hoa Kỳ tiến hành chuyến công du đầu tiên với 3 nước Châu Á là Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Đề tài chính là Bắc Hàn. Tillerson tuyên bố là Hoa Kỳ đã mất hết kiên nhẫn với Bắc Hàn và phải áp dụng sách lược mới. Tất cả mọi giải pháp gồm có giải pháp quân sự sẽ được cứu xét. Hoa Kỳ có thể đánh phủ đầu bằng cách ném bom các cơ sở vũ khí hạt nhân của Bắc Hàn nhưng hậu quả thật khó đo lường. Bắc Hàn chắn chắn sẽ trả đũa bằng cách tấn công Nam Hàn và Nhật Bản cũng như căn cứ Mỹ tại hai nước này với vũ khí nguyên tử. Không ai có thể đoán được kết cuộc sẽ như thế nào.

Đối diện với vấn đề Bắc Hàn nóng hổi như vậy là một Ngoại trưởng Mỹ khá lạnh lùng. Trái với những lời phát biểu nảy lửa trong cuộc thẩm vấn trước Thượng viện là Hoa Kỳ phải cấm không cho Trung Quốc tiếp cận các đảo nhân tạo được cải đổi thành các tiền đồn quân sự tại Trường Sa, Rex Tillerson hầu như im hơi lặng tiếng kể từ khi nhậm chức vào ngày 1/2/2017. Trong chuyến công du dừng chân tại Trung Quốc vào cuối tuần qua, Tillerson lại có những lời phát biểu hầu như là lập lại quan điểm của Trung Quốc là hai nước phải hợp tác chặt chẽ và tôn trọng lẫn nhau, và bằng mọi cách tránh xung đột quân sự hoặc thương mại.

Cũng trong chuyến công du này, Tillerson đã phá vỡ thông lệ là không cho phép ký giả đi cùng máy bay. Thật ra các thông tấn xã và cơ quan báo chí đều trả chi phí cho ký giả của họ nhưng khi đi cùng máy bay thì ký giả có cơ hội nói chuyện và hiểu rõ suy nghĩ của Ngoại trưởng cũng như chính sách ngoại giao của chính quyền để đưa tin đến người dân một cách xác thực hơn. Tillerson biện bạch rằng chiếc máy bay quá nhỏ. Nghe thật là khó hiểu vì không lẽ nước Mỹ bỗng trở nên nghèo nàn đến nỗi không cấp cho ông Ngoại trưởng một chiếc máy bay lớn hơn có đủ chỗ ngồi cho ký giả hay sao? Sau khi các tờ báo lớn phản đối thì ông chỉ mời một nhà báo làm việc cho một tờ báo mạng có khuynh hướng bảo thủ và thân thiện đi theo. Sau đó, ông lý giải là ông không muốn phát biểu trước công luận về những chính sách hoặc ý tưởng mà ông chưa ấn định rõ ràng. Nhưng đâu có ai bắt ông làm việc đó. Đồng ý là thông lệ cho ký giả tháp tùng là một đặc quyền mà không phải nước nào cũng có nhưng nó có lợi hai chiều. Các ký giả có điều kiện tiếp cận gần gũi với người có thẩm quyền để lấy thông tin chính xác và trung thực cung cấp cho độc giả. Mặt khác, Ngoại trưởng có cơ hội truyền bá chính sách và đường lối của nhà nước đến với người Mỹ và khắp cả thế giới để hướng dẫn dư luận.

Trước đó thì Tillerson cũng đã phá lệ khi ông từ chối không xuất hiện giới thiệu Báo cáo Nhân quyền hàng năm của Bộ Ngoại giao Mỹ. Báo cáo Nhân quyền thường niên là do Quốc hội chỉ định và nêu lên vấn đề nhân quyền của 200 quốc gia trên thế giới được đúc kết từ tường trình của các nhân viên sứ quán Hoa Kỳ khắp mọi nơi. Truyền thống này đã bắt đầu từ nhiều đời Tổng thống trước. Hành vi phớt lờ này của Tillerson là dấu hiệu cho thấy chính quyền Trump sẽ không đặt nặng vấn đề nhân quyền trong đối sách ngoại giao của Mỹ trong thời gian sắp tới.

Ngoại trưởng là một trong những chức vụ béo bở và được thèm thuồng nhất trong một tân chính quyền Hoa Kỳ. Nhiều người ngạc nhiên là Trump đã chọn Tillerson. Về mặt biểu tượng, chọn ông vua dầu hỏa làm bộ mặt đại diện quốc gia mà một số người chỉ trích là chuyên lũng đoạn thị trường dầu hỏa thì chỉ có Trump mới nghĩ ra được. Trong buổi nói chuyện cầu hòa với CIA vào ngày 21/1, Tổng thống Trump bày tỏ tiếc nuối là Mỹ đã không nghĩ tới việc chiếm đoạt dầu của Iraq trước đây và trong tương lai nếu có cơ hội thì Mỹ nên thoải mái “cầm nhầm’’ tài nguyên này làm cho một số người Iraq lo sợ là Mỹ sẽ đưa quân tới xâm chiếm đất nước họ lần nữa. Bản thân Tillerson không có dính líu gì tới Trump. Rudy Giulani và Mitt Romney là hai người dẫn đầu cuộc đua tranh giành chức vụ Ngoại trưởng và cả hai đều là những nhà chính trị lão thành dày dạn kinh nghiệm. Trong khi đó, Tillerson gia nhập tập đoàn Exxon Mobil từ 1975 ngay sau khi tốt nghiệp kỹ sư và leo lên tới chức Tổng Giám đốc từ năm 2006. Chắc chắn là ông có nhiều khả năng mới có thể điều hành được một đại công ty dầu hỏa có cơ sở hoạt động khắp nơi trên toàn thế giới. Nhưng ông không có kinh nghiệm ngoại giao hoặc chính trường. Ngay cả việc chọn người làm phó cho mình mà ông cũng bị thất bại. Tillerson muốn chọn Elliot Abrams là một nhà ngoại giao kỳ cựu thuộc Đảng Cộng hòa dưới thời Tổng thống Reagan và Bush (cha) làm phụ tá nhưng bị Trump phủ quyết vì Abrams viết một vài bài báo chỉ trích chính sách đối ngoại của Trump trong lúc tranh cử. Có lẽ vì vậy mà có người cho rằng Tillerson vẫn chưa lấy được lòng tin của Trump nhất là khi có tới hai quân sư luôn ở bên cạnh Trump là chiến lược gia tranh cử Steve Bannon và con rể Jared Kushner. Tillerson không biết gì khi Michael Flynn chính thức cảnh cáo Iran về vụ nước này thử nghiệm hỏa tiển. Flynn là cựu cố vấn an ninh bị buộc phải từ chức vì nói dối với Phó Tổng thống Mike Pence là ông không có qua lại với Nga.

Khi Trump ban hành lệnh hành pháp cấm công dân của 7 quốc gia Hồi giáo vào Mỹ thì đã có hơn 1,000 nhân viên ngoại giao Hoa Kỳ ký tên phản đối vì bản chất kỳ thị và phản ngoại giao của nó. Phản ứng của Trump là cắt giảm tới 37% ngân sách của Bộ Ngoại giao. Ngân sách ngoại giao hiện nay là khoảng 50 tỷ Mỹ kim. So với ngân sách quốc gia trên 3,000 tỷ thì 50 tỷ chỉ bằng cái móng tay. Trong khi đó Tillerson thì im hơi lặng tiếng. Bộ Ngoại giao trở thành rắn không đầu. Nhiều nhân viên ngoại giao kỳ cựu chán nản hết tinh thần làm việc và bắt đầu lo tìm việc làm khác. Bao nhiêu kiến thức và kinh nghiệm là vốn quý của quốc gia trở thành phế thải. Để tìm cách đối phó với ngân sách ít hơn, Tillerson cho biết là Bộ Ngoại giao sẽ cắt viện trợ 10 tỷ một năm cho Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc vì tổ chức này có khuynh hướng đối xử “kỳ thị” với Do Thái nhất là đối với cách chính sách mở rộng khu định cư cho người Do Thái trong lãnh thổ chiếm đóng của Palestine. Với Trump, hai chữ ‘‘nhân quyền’’ quả thật là một xa xỉ phẩm.

Ngân sách quốc phòng của Mỹ hiện nay là khoảng 600 tỷ. Trump muốn tăng thêm 50 tỷ. Đó cũng là lý do tại sao phải cắt giảm ngân sách của Bộ Ngoại giao. Bộ trưởng Quốc Phòng James Mattis trước đây đã từng nói là nếu nhà nước không chi đầy đủ cho Bộ Ngoại giao thì quân đội phải mua thêm đạn. Trump không tin vào sức mạnh mềm. Trong các chi nhánh quyền lực, quốc hội ban hành luật và tòa thực thi pháp luật. Mọi chuyện đâu đó minh bạch và rõ ràng. Nhưng ngoại giao là một nghệ thuật tinh tế. Ngôn từ của các nhà ngoại giao thể hiện chính sách của quốc gia họ. Những gì họ nói và cách nói đều quan trọng như nhau. Ngay cả sự im lặng hoặc không lên tiến cũng ẩn chứa sách lược quốc gia mà các nước khác sẽ dựa vào để phản ứng. Sự im lặng cũng có tiếng vang lớn như những lời phát biểu (Every word you don’t say speaks as loudly as those you do). Sự thinh lặng của Tillerson khi từ chối lên tiếng bảo vệ các giá trị nhân quyền và giải trình minh bạch đường lối ngoại giao trước truyền thông và công chúng là một bước lùi tiêu cực và đáng lo ngại.

Robert Jervis là một giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Columbia cho rằng quyền lực của Ngoại trưởng Hoa Kỳ xuất phát không phải từ Hiến pháp mà là 5 nguồn khác gồm có hậu thuẫn của Tổng thống, yểm trợ từ nhân viên của Bộ Ngoại giao, quan hệ đồng minh với các bộ trưởng khác trong chính quyền, sự nể trọng của công chúng và được đánh giá là có khả năng bởi nhân viên ngoại giao của các nước khác. Vào thời điểm này thì Tillerson không được điểm cao trong cả 5 khía cạnh này. Chưa gì mà đã có người dự đoán Tillerson sẽ là Ngoại trưởng yếu kém nhất của Hoa Kỳ. Nhưng Tillerson mới vừa nhậm chức chưa đầy 2 tháng. Cũng còn quá sớm để vội vã đi đến bất cứ một kết luận nào. Từ một cái nhìn nào đó thì Trump và Tillerson là hai thái cực. Một bên thì ồn ào và hở ra là đốp chát qua twitter còn bên kia thì lại không thích nói nhiều. Cũng như cặp vợ chồng cần bổ sung cho nhau. Nếu cả hai đều lớn tiếng ồn ào thì ai nói ai nghe? Còn nói là phải tô vẽ và đánh bóng cho Tổng thống Trump thì đối với một nhà ngoại giao có tài năng gấp trăm lần hơn Tillerson cũng sẽ là một thách thức lớn.

“Người Mỹ trầm lặng” là một cuốn tiểu thuyết xuất bản vào năm 1955 của Graham Greene một nhà văn người Anh. Cốt chuyện liên quan tới Việt Nam trong buổi giao thời mà ba thế lực trên sân khấu lịch sử là chủ nghĩa thực dân ở giai đoạn cuối, Việt Minh và Hoa Kỳ. Bốn nhận vật chính trong chuyện là Thomas Fowler một ký giả người Anh thuộc hàng ngũ tuần đã sống và làm việc tại Việt Nam trong hai thập niên để tường thuật diễn biến của cuộc chiến tranh Đông Dương. Adam Pyle một nhân viên CIA là “người Mỹ trầm lặng” tin tưởng vào sức mạnh phi thường của Hoa Kỳ sẽ đưa Việt Nam sang một ngã rẽ tươi sáng hậu thực dân và phi cộng sản. Vigot là một thanh tra viên người Pháp cố gắng phục vụ chính quyền thực dân đang giãy chết. Còn Phượng là cô gái Việt Nam 20 tuổi mảnh mai, yếu đuối và ngả nghiêng giữa hai người đàn ông ngoại quốc là Fowler và Pyle. Thông điệp của câu chuyện là thái độ ngạo mạn và thiếu hiểu biết của người Mỹ trầm lặng đã dẫn đến kết cuộc bi đát cho đất nước Việt Nam. Quyết định của Mỹ đổ quân vào rồi lại bỏ rơi Việt Nam Cộng hòa 20 năm sau phần nào chứng thực khả năng tiên đoán của Graham Greene. Có tin đồn là Tillerson đã đạt thỏa thuận căn bản với Tập Cận Bình là Trung Quốc sẽ giúp Mỹ đối phó với mối đe dọa từ Bắc Hàn và ngược lại Mỹ sẽ nhượng bộ Trung Quốc trong ý đồ thâu tóm trọn Biển Đông. Không biết rồi đây ông Ngoại trưởng trầm lặng Tillerson sẽ có tác động gì đến vận mệnh của dân tộc Việt Nam đặc biệt là qua chính sách của Mỹ sắp tới liên quan tới chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải tại Hoàng Sa và Trường Sa.

N.V.T.

Tác giả gửi BVN.