Bauxite Việt Nam

BVN xin không bàn thêm vào những điều mà nhà nghiên cứu văn hóa Vương Trí Nhàn đã nói rất chí lý trong bài tường thuật dưới đây. Hậu quả của một nghìn năm Bắc thuộc là cái giá không ai muốn nhưng vẫn phải trả chính là những tàn dư còn lại trong nếp sống như vậy đấy. Nhưng rõ ràng những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, dân chúng miền Bắc ăn tết giản dị mà ấm cúng hơn nhiều. Mà cũng không phải hoàn cảnh chiến tranh hạn chế sinh hoạt của mọi người. Hình như ở đây có vai trò của người điều hành đất nước. Với tầm mắt “canh gác” nghiêm ngặt theo một kiểu nào đó thì sự xô bồ, bắt chước, lai căng trong đời sống hôm nay có vẻ là cái phần mà người ta cảm thấy dầu có “thả lỏng” cũng vô hại. Tuy nhiên, nếu nhà chính khách có cái nhìn thực là viễn kiến thì đôi khi cái cần thắt buộc chưa hẳn đã đáng thắt buộc mà cái được buông thả biết đâu lại chẳng là điều rất đáng lo. Xin quý vị hãy thử nghe lại một bài thơ nói về phong tục tết của Việt Nam do ông vua anh hùng Trần Nhân Tông (1258-1308) sau khi đã ba phen đánh thắng giặc Nguyên oanh liệt, làm tặng sứ giả nhà Nguyên Trương Hiển Khanh :
Giá chi vũ bãi, thí xuân sam
Huống trị kim triêu tam nguyệt tam
Hồng ngọc đôi bàn xuân thái bính
Tòng lai phong tục cựu An Nam
(Múa giá chi rồi thử áo xuân
Hôm nay hàn thực, buổi thanh thần
Bánh rau đầy đặn bày mâm ngọc
Nước Việt, tục này theo cổ nhân
- Trần Lê Văn dịch).
Bauxite Việt Nam

Trong những ngày cận tết, xuất hiện nhiều bài viết trên mặt báo lo lắng cho việc ăn tiêu ngày tết quá thừa mứa của dân chúng.
Thói quen này không những tốn kém cho xã hội mà còn gây ra nạn tranh nhau mua sắm vì sĩ diện dẫn đến nợ nần chồng chất cho nhiều gia đình. Bên cạnh đó người dân đang có khuynh hướng chạy theo mê tín dị đoan hơn là gìn giữ bản sắc dân tộc đúng như truyền thống. Mặc Lâm có bài viết về vấn đề này gửi đến quý vị sau đây.

Vật phẩm Trung Quốc
“Người ta đổ xô về Văn Miếu. Dân đến đó là để cầu may tức là để xin chữ. Người viết thì còn non tay và đơn giản lắm thế nhưng người dân cứ thèm xin chữ Hán cầu may” – Ô. Vương Trí Nhàn.
Từ cả trăm năm trước, các cụ nhà báo theo Hán học nổi tiếng đã không ít lần lên tiếng trên các trang báo quốc ngữ về những trăn trở của họ cho người dân trước việc thi nhau mua sắm trong ba ngày tết. Hầu hết những vật phẩm này đều phát xuất từ Trung Quốc như vàng mã, lân, pháo, cho đến tục cúng tế. Nhiều ông thần không có trong phong tục nước nhà được bày biện trang trọng khấn vái trong nhiều gia đình Việt Nam. Các cụ cũng chứng minh rằng nếu người dân biết ngưng lại không mua sắm những vật dụng vô bổ này nữa thì việc ăn tết sẽ tiết kiệm được rất nhiều tiền, và từ đấy người dân nơi các làng quê hẻo lánh không còn phải chạy vạy trong ba ngày tết để phải còng lưng trả nợ nhiều tháng trời sau đó.
Ý kiến các cụ từ cả trăm năm trước tỏ ra vẫn còn đúng cho những thế hệ về sau. Kể cả ngày nay, khi mà dân chúng vẫn có khuynh hướng chạy theo nhau sắm sửa như ma đuổi vào những ngày giáp tết, bất kể giàu nghèo hay khó khăn đến mức nào. Tâm lý ăn tết sao cho đàng hoàng như nhà bên cạnh khiến hàng triệu người khổ sở và tâm lý này hầu như không thể bỏ bởi di sản lâu đời đè nặng trên đôi vai người nghèo, vốn đã oằn dưới sức ép của miếng ăn lại nặng hơn vào những ngày cận tết.

Ăn tết như thế không phải bây giờ mới có. Theo nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn thì vào những năm 40 đã có nhiều văn nghệ sĩ cố lên tiếng kêu gọi người dân nên quay lại với tinh thần ăn tết cần kiệm và thực hiện ý nghĩa cao quý của nó hơn là chạy đua theo thói quen đua đòi với nhà hàng xóm.
Rất nhiều lần tôi đã viết những bài báo như Nguyễn Công Hoan đã viết về nạn mừng tuổi của người Việt Nam nó khốn khổ thế nào. Tú Mỡ thì có những bài thơ ghét tết. Gần đây nhất tôi viết bài báo nói về ta phải ăn tết khác đi. Năm 46 tức là cái tết đầu tiên ông Xuân Diệu có bài viết văn hóa ăn tết của nước mình nó dài quá, lười quá… nó dễ dãi với nhau quá và ông đặt vấn đề là phải đúc kết lại, ông ấy bảo cái mà ta gọi là truyền thống ấy gần với trung cổ. Ông ấy viết một bài nói về tết độc lập đầu tiên cũng là cái tết trung cổ cuối cùng.
Việc mua sắm các loại hàng hóa có nguồn gốc từ Trung Quốc trong ngày tết thật ra đã thành nếp trong tâm lý người Việt. Người dân Việt Nam bị ảnh hưởng sâu nặng phong tục tập quán phương Bắc quá lâu và từ đó bị xâm chiếm trọn vẹn tới ngay cả tính thẩm mỹ của mình. Màu đỏ tượng trưng cho may mắn tài lộc không còn là độc quyền của người Trung Quốc nữa mà nhiều gia đình người Việt đã nghiễm nhiên xem màu đỏ, màu vàng nhũ, hoa văn rồng phượng  là truyền thống hay thậm chí là văn hóa Việt Nam. Người Việt sản xuất và mua bán các loại văn hóa phẩm phát xuất từ Trung Quốc một cách hồn nhiên và lâu dần họ thầm nhủ rằng thiếu những sản phẩm này trong ba ngày tết thì không còn là người Việt Nam đúng nghĩa.
Cứ đi một vòng trong ba ngày tết bất cứ nơi đâu trong toàn cõi Việt Nam, không khó khăn gì khi thấy rằng người dân chen nhau đi hái lộc đầu năm một cách rầm rộ. Hình như thiếu sinh hoạt hái lộc sẽ không còn không khí ngày tết. Lộc ở đây nhiều đến nỗi ai cũng có thể hái đựơc và yên tâm rằng cả năm sau gia đình mính sẽ không còn chật vật. Người ta hái lộc trong chùa thì đã đành, ngày nay họ kéo nhau vào các ngân hàng để hái lộc nữa. Ông Vương Trí Nhàn kể lại chuyện xảy ra trong ba ngày tết sau đây:
Ngày nay, sự mê tín cộng với tâm lý cầu may của dân mình nặng hơn bao giờ hết anh ạ. Hôm qua tôi đọc một tin trên báo biết là tại Quảng Bình tất cả các ngân hàng vào ngày tết thì người dân tràn vào nhặt hết lá trên các cây cảnh, gọi là hái lộc. Những cái cây ấy bị vặt trụi hết cả. Việc này xảy ra đã mấy năm nay rồi nhưng năm nay lại càng tệ hơn. Những ngân hàng nhà nước phải có công an đứng gác trước cửa nếu không thỉ người ta đổ xô vào bẻ bằng được mọi thứ và nghĩ rằng đấy là hái lộc. Tâm lý rất là lạ.
Chữ Hán mới “giàu”?
Chữ Hán tuy không còn được sử dụng trong hệ thống chữ viết của người Việt hàng trăm năm nay nhưng không biết vì duyên cớ gì lại có sức thuyết phục người dân rằng chỉ có chữ Hán mới đem lại giàu sang phú quý cho gia đình họ khi trưng những con chữ ấy trong nhà vào ba ngày tết. Từ Văn miếu cho đến hương thôn không nơi nào mà ngày tết lại vắng mặt những chữ Hán sơn son thếp vàng trong nhà, hay nơi công cộng. Mặc dù hoàn toàn không lãnh hội được ý nghĩa của loại chữ viết này nhưng người dân lại cả tin rằng nó sẽ mang lại tài lộc cho gia đình họ. Niềm tin này trở thành mê tín và nhiều người vẫn mang nặng trong lòng và bất cứ giá nào cũng phải xin được chữ treo trong gia đình.
Thứ hai nữa là tại Hà Nội trong khi các công viên vui chơi rất hiếm nên người ta đổ xô về Văn miếu. Dân đến đó là để cầu may tức là để xin chữ. Người viết thì còn non tay và đơn giản lắm thế nhưng người dân cứ thèm xin chữ Hán cầu may. Thanh niên đến đấy để xin chữ “đỗ đạt” hoặc là “lộc” để cầu lộc trong năm. Học sinh thì đến để mà xoa đầu rùa, lấy may để sau này thi cử thành công. Theo tôi hiều thời bây giờ con người thiếu tự tin, lo lắng cho tương lai nhưng không biết làm cách nào để mà tấn tới cả. Họ chỉ trông mong vào may rủi, thậm chí khi đến những nơi giải trí thì người ta không còn lòng dạ nào vui chơi nữa. Đấy là những nét rất rõ của Hà Nội trong năm nay.

Những hành động thiếu văn hóa thường xảy ra tại các nơi đông người và Văn miếu cũng không ngoại lệ. Báo chí than phiền về việc người dân xả rác, phá phách các vật dụng quý, xoa đầu rùa, chạy nhảy ồn ào tại nơi được xem là tượng trưng cho nền văn hóa nước nhà…. Du khách ngoại quốc sẽ nghĩ gì trước hiện tượng này khi chính quyền vẫn tỏ ra bất lực trước công tác bảo vệ những di sản quý giá như vậy?
Nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn tỏ ra băn khoăn khi ông nói rằng, đã rất lâu ông là người cổ vũ cho việc phải thay đổi cách ăn tết của người dân nhưng xem ra tiếng nói của ông cùng hàng trăm nhà văn hóa khác qua bao thế hệ vẫn tỏ ra rời rạc và không có tiếng vang nào.
Tôi là người sống tại Hà Nội 60 năm nay. Trong những năm 60 còn phong tục cũ có nhiều cái tác động cả xã hội chứ không riêng ai cả. Chúng ta phải có nếp sống khác với nếp sống cổ lỗ của thời trước. Thời của chúng tôi thì ăn tết đơn giản và tiết kiệm. Gần đây, theo tôi nó nằm trong tâm lý chung của dân chúng vì họ quá mệt mỏi. Sau chiến tranh bị áp lực với những truyền thống nhất là tại nông thôn, nó áp đặt lên đời sống, cựa không nổi. Sao không ăn tết khác đi? Ăn tết như vậy thì thật là khó tiêu hóa đối với lớp trẻ.
Khi nào danh từ truyền thống còn được hiểu một cách đơn giản, thiếu cân nhắc thì ngày ấy cách hành xử của người dân vẫn bị hướng dẫn theo một dòng chảy duy nhất. Vai trò của nhà nước là hướng dẫn người dân một cách lành mạnh để họ hiểu được đâu là mê tín dị đoan,  đâu là nét văn hóa đẹp đẽ của dân tộc cần phải giữ gìn. Và điều nổi trội và đáng lo hơn hết, khi những quán tính mà người dân theo từ bấy lâu nay nếu trở thành dân tộc tính thì sự lệ thuộc văn hóa ngoại nhân là điều không thể nào tránh khỏi.
Nguồn: rfa.org