Từ casino Campuchia đến “cơ chế đặc biệt” Việt Nam: Tránh vết xe đổ của kinh tế ngầm

Phan Mai Lợi

Thế giới ngày nay không chỉ nhìn một quốc gia qua tăng trưởng GDP, mà còn qua cách quốc gia đó kiểm soát sự liêm chính của dòng vốn và uy tín của hệ thống pháp lý.

Hôm qua, trong một bữa trưa giản dị, một cán bộ ngoại giao đã nghỉ hưu, từng có nhiều chiêm nghiệm ở Phnom Penh – Chị vốn nói chuyện nhỏ nhẹ, nhưng mỗi khi nhắc đến Campuchia, giọng lại trở nên sôi nổi: “Nước đó giỏi lắm, biết cách sống bằng kinh tế ngầm. Không gọi là đặc khu, nhưng họ đã biến cả một dải biên giới thành khu kinh tế tự do kiểu riêng – nơi tiền Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan đổ vào như nước”.

Lời chị kể khiến tôi nhớ lại nhiều năm trước, mỗi lần sang Phnom Penh hay thị trấn Bavet (giáp Tây Ninh) đều ngạc nhiên vì quy mô mỗi năm một khác của các casino — hoành tráng, sáng đèn suốt đêm, nhưng vắng bóng người Khmer. “Toàn khách Việt và Trung Quốc chơi thôi. Người Khmer họ chỉ phục vụ”, chị cười.

Nghe vậy, tôi lại nhớ đến tin vừa nóng: Chính phủ Việt Nam chỉ đạo Bộ Tài chính trình trước ngày 25/10 dự thảo cơ chế đặc biệt hơn cho ba khu vực Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc. Những cái tên này từng làm nóng nghị trường năm 2018 khi Dự thảo Luật Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt bị rút lại vì lo ngại an ninh, chủ quyền và rủi ro thể chế. Nay, khái niệm “đặc khu” trở lại – nhưng không còn là một đạo luật chung, mà là các “cơ chế thí điểm riêng biệt” cho từng địa bàn.

Câu hỏi đặt ra: liệu Việt Nam có thể tạo ra mô hình đặc khu hiện đại, minh bạch và bền vững, hay sẽ vấp phải những hệ lụy giống “bài học Campuchia”?

Kinh tế ngầm Campuchia và cú sụp của tỷ phú Chen 

Nếu như nhiều năm trước, Campuchia từng được ca ngợi là “điểm đến mới của đầu tư châu Á”, thì nay, hình ảnh đó đã thay đổi chóng mặt. Vụ việc tỷ phú Chen Zhi (Trần Chí) – ông chủ tập đoàn Prince Group – bị liên minh Anh-Mỹ truy nã, phong tỏa và tịch thu khối tài sản 15 tỷ USD trên toàn cầu (tương đương hơn 60% GDP của Campuchia) là minh chứng rõ ràng nhất.

Chen từng là “ngôi sao kinh tế” của Phnom Penh, được truyền thông nhà nước tung hô như “nhà tài trợ quốc gia”. Nhưng theo cáo buộc của Mỹ, các công ty trong mạng lưới Prince Group dính líu đến rửa tiền xuyên biên giới, đánh bạc trực tuyến, buôn người và đầu tư trá hình vào hạ tầng để rút vốn.

Cú ngã của Chen không chỉ làm rung chuyển giới tài phiệt, mà còn khiến Campuchia bị quốc tế nhìn bằng con mắt ngờ vực. Liên minh châu Âu và Mỹ đều cảnh báo Phnom Penh về nguy cơ trở thành “thiên đường tội phạm tài chính”, trong khi hàng loạt quốc gia cấm công dân mình tham gia các nền tảng casino trực tuyến có nguồn gốc Campuchia.

Giờ đây, những thành phố từng được gọi là “thiên đường giải trí” như Sihanoukville hay Bavet trở nên hoang tàn. Các tòa nhà cao tầng bỏ hoang, biển quảng cáo Trung - Anh xen lẫn, còn người dân địa phương thì quay lại nghề đánh bắt và buôn bán nhỏ. 

“Tiền đã đến nhanh như một cơn bão, và đi cũng như vậy” – chị bạn tôi thở dài.

Bài học rõ ràng 

Chính vì thế, khi Việt Nam đang chuẩn bị “cơ chế đặc biệt hơn” cho Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc, câu chuyện Campuchia trở thành một lời cảnh báo quý giá: Phát triển đặc khu không thể chỉ dựa vào dòng vốn và sự hào nhoáng, mà phải đặt nền tảng trên kỷ cương, minh bạch và năng lực thể chế.

Khác Campuchia, Việt Nam đã chọn con đường cẩn trọng hơn: thay vì một “Luật Đặc khu” chung, Chính phủ giờ chuyển sang cơ chế thí điểm đa mô hình (site-specific) – mỗi nơi một cách làm, một ưu tiên.

• Vân Phong (Khánh Hòa) được trao quyền tự chủ tài chính mạnh theo Nghị quyết 55/2022/QH15, tập trung đẩy nhanh giải phóng mặt bằng và triển khai hạ tầng lớn, tránh “tắc nghẽn vốn”.

• Vân Đồn (Quảng Ninh) đang hướng tới mô hình Khu thương mại tự do (Free Trade Zone), dự kiến cho phép giao đất trực tiếp cho nhà đầu tư chiến lược, và nới điều kiện cấp phép casino nhằm hút vốn chất lượng cao.

• Phú Quốc (Kiên Giang) tiếp tục là “thí điểm du lịch quốc tế”, được hưởng thuế thu nhập doanh nghiệp 10% – thấp nhất cả nước, song vẫn chịu gánh nặng thủ tục và chi phí không chính thức khiến nhiều dự án chậm trễ.

Cả ba địa phương đều chung một bài toán: làm sao “đặc biệt” mà không “đặc quyền”, mở cửa mà vẫn kiểm soát được rủi ro pháp lý, tài chính và an ninh.

“ĐẶC BIỆT” KHÔNG Ở ƯU ĐÃI, MÀ Ở THỂ CHẾ

Bảy năm sau khi Dự luật Đặc khu bị rút lại, Việt Nam dường như đã học được bài học: ưu đãi thuế và đất đai không phải là chìa khóa vạn năng.

Nhà đầu tư chiến lược không cần “miễn thuế 50 năm”, họ cần môi trường minh bạch, thủ tục nhanh, chi phí thấp và cam kết bảo vệ pháp lý rõ ràng.

Một nhà nghiên cứu ở Viện Kinh tế Việt Nam nhận xét: “Đặc khu chỉ thực sự đặc biệt nếu ở đó người dân và doanh nghiệp được làm đúng, làm nhanh, làm thật”.

Nếu cơ chế mới cho Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc chỉ dừng ở việc “tăng ưu đãi”, “nới trần” mà không cải cách hành chính triệt để, thì chúng ta sẽ lại quay về điểm xuất phát — nơi ưu đãi bị lợi dụng, thể chế bị bẻ cong, và “đặc khu” trở thành vùng xám như bài học Campuchia.

TRÁNH VẾT XE ĐỔ

Chị bạn ngoại giao của tôi khi đứng dậy, nói một câu khiến tôi suy nghĩ mãi:

“Campuchia không sai khi mơ làm Singapore, nhưng họ đi đường tắt bằng tiền của người khác. Còn Việt Nam, nếu muốn vươn lên, chỉ có thể làm đặc khu bằng thể chế, chứ không bằng đặc quyền”.

Vâng, bài học từ cú sụp 15 tỷ USD của tỷ phú Chen Zhi là lời nhắc không thể quên: thế giới ngày nay không chỉ nhìn một quốc gia qua tăng trưởng GDP, mà còn qua cách quốc gia đó kiểm soát sự liêm chính của dòng vốn và uy tín của hệ thống pháp lý.

Khi Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc đang đứng trước cơ hội lớn – cũng là rủi ro lớn – thì điều “đặc biệt” nhất mà chúng ta có thể làm, có lẽ không nằm trong ưu đãi thuế hay đất, mà nằm ở chính tư duy cởi mở, kỷ luật và minh bạch của người quản lý.

Phát triển đặc khu không thể là trò chơi “đi tắt đón đầu” bằng chính sách, mà phải là hành trình kiên định xây thể chế.

Tránh được “vết xe đổ Campuchia” – đó mới là thước đo thật sự của một “cơ chế đặc biệt”.

A document with a red stamp

AI-generated content may be incorrect.A screenshot of a video

AI-generated content may be incorrect.

P.M.L.

Nguồn: FB Lợi Phan Mai

Sáng lập:

Nguyễn Huệ Chi - Phạm Toàn - Nguyễn Thế Hùng

Điều hành:

Nguyễn Huệ Chi [trước] - Phạm Xuân Yêm [nay]

Liên lạc: bauxitevn@gmail.com

boxitvn.online

boxitvn.blogspot.com

FB Bauxite Việt Nam


Bài đã đăng

Được tạo bởi Blogger.

Nhãn