Bauxite Việt Nam

TS Trần Đình Bá

Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam

Sự kiện khoa học đang đốt nóng dư luận xã hội đó là Thủy điện Sông Tranh 2 và dự án Cảng Lạch Huyện (được mệnh danh là “Cảng tỷ đô“). Tuy ở hai lĩnh vực kinh tế kỹ thuật, lại xa nhau hàng trăm km về địa lý song sẽ có chung một bài học đắt giá.

Suốt 12 năm nghiên cứu với 10 cuộc hội thảo khoa học của hơn 200 tiến sỹ ở các cục vụ viện là thứ trưởng, cục trưởng, vụ trưởng, viện trưởng Bộ GTVT và tổ chức hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA). Đến giờ phút chót chuẩn bị “nhấn nút” khởi công thì dự án vẫn chưa có được tài liệu đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Đó là điều khuất tất đến kỳ lạ cho một dự án trọng điểm quốc gia với mệnh giá tỷ đô!

Tài liệu ĐTM từ thủy điện Sông Tranh 2

Với 200 trang “Báo cáo đánh giá tác động môi trường…” hoàn thành vào tháng 12/2006, do Tập đoàn điện lực VN (EVN) ký duyệt, gửi đến các bộ ngành, địa phương liên quan thì công trình mới được khởi công.

Vậy nhưng không ai lường được sau đó công trình đã xảy ra sự cố rò rỉ thân đập tới mức “ào ào thác đổ“ và động đất kích thích liên tiếp xảy ra cho một vùng rộng lớn của một huyện Trà My. Theo dự báo tần suất và cường độ sẽ giảm, đi đến ổn định song các vụ động đất “đậm đặc “tới mức vượt quá dự đóan, nó cứ như ma quỷ “bỡn cợt” với nhiều tiến sỹ xuất sắc nhất của Viện Vật lý địa cầu thuộc Viện khoa học và công nghệ VN. Chỉ oan cho người dân, nhà đã bị nứt toác, phải hốt hoảng di tản, lại bị các nhà khoa học gán cho “thiếu hiểu biết”…

Các nhà khoa học đang nổ lực trấn an chính quyền và nhân dân, ngược lại người dân không tin vào các nhà khoa học. Mãi tới khi lục lại hồ sơ các nhà khoa học, chuyện gia “mổ xẻ” mới tá hỏa: Bản báo cáo ĐTM dày 200 trang của thủy điện Sông Tranh 2 là sự sao chép từ những báo cáo trước đó.

TS Lê Trần Chấn, một nhà địa lý sinh vật, chuyên nghiên cứu về đa dạng sinh học có tên trong tài liệu ĐMT khẳng định mình không phải là một chuyên gia về động đất và ông cũng không biết đánh giá của mình lại được EVN đưa vào báo cáo. “EVN liều thật. Họ đã hợp pháp hóa tài liệu của hội thảo thành nghiên cứu khoa học về động đất kích thích tại thủy điện Sông Tranh 2. Thậm chí họ liều đến mức còn “bịa” rằng báo cáo phân tích... của tôi đánh giá về Thủy điện Sông Tranh 2”, tác giả chia sẻ với báo giới!

Sau hội chứng “phong trào” làm thủy điện, “Sông Tranh 2” đang gióng lên hồi chuông cảnh báo và vấn đề ĐMT cho các dự án trọng điểm quốc gia, các dự án tỷ đô dù đó là vốn ODA, BOT, PPP hay vốn tự có của các doanh nghiệp.

Khi dự án cảng “tỷ đô” chưa có đánh giá tác động môi trường

Cho đến nay dự án cảng biển Lạch Huyện vẫn chưa tìm được vị trí để đổ “bùn thải”, theo phương án ban đầu, thống nhất đề xuất cho đổ bùn vào khu vực sau đê chắn sóng của hai bến khởi động tại khu vực Nam Cát Hải hoặc tại Khu công nghiệp Nam Đình Vũ. Vậy nhưng theo tư vấn của phía JICA thì việc đổ bùn ra biển chỉ làm ảnh hưởng ở một phạm vi có bán kính 10 km. Tuy nhiên, ý kiến này ngay sau đó đã gặp phản ứng từ một số chuyên gia thành viên Hội đồng đánh giá tác động môi trường.

Với 40 triệu m³ đất mang đổ ra biển Đông với rất nhiều công sức, tiền của, trong khi từng mét khối đất là tài nguyên – tài sản tính được bằng tiền cả hàng ngàn tỷ đồng. Thế nhưng việc này sẽ phải trả giá đắt bằng hàng trăm hecta đất canh tác, nhà cửa ruộng vườn bên bờ sông Lạch Huyện sẽ bị nhấn chìm. Giống như việc hút cát ở các lòng sông để xuất khẩu, gây sạt lở nhiều vùng đất ven bờ đang đe dọa cuộc sống của hàng vạn hộ dân ĐBSCL, miền Trung và vùng châu thổ sông Hồng. Như vậy dự án vẫn chưa tính đến vấn đề di dời dân tránh sạt lở, điều mà hơn 200 tiến sĩ Bộ GTVT cùng JICA tham gia nghiên cứu dự án  suốt 12 năm trời với 10 cuộc hội thảo khoa học... chưa hề tính đến.

Và chuyện “ cả vú lấp miệng em “ trong khoa học

Qua khảo sát thực tế, nhiều nhà khoa học của cå Bộ Tài nguyên và Môi trường là thành viên đoàn khảo sát cho rằng, việc đổ bùn ra biển là khó có thể chấp nhận, bởi chất thải dưới biển có những kết cấu phức tạp có nguy cơ ô nhiễm môi trường cao. Như vậy, phạm vi ảnh hưởng đến các vùng biển du lịch với hệ sinh thái đa dạng như Cát Hải, Cát Bà, Đồ Sơn sẽ chịu thiệt hại nặng nề. Theo một số ý kiến các nhà khoa học, nếu bùn đổ thải không kiểm soát được diện tích để tái phát tán thì quay ngược lại vùng nạo vét tại cảng Lạch Huyện. TS. Trần Đình Lân, Phó Viện trưởng Viện Tài nguyên và Môi trường biển (thuộc Viện KHCN Việt Nam), thành viên đoàn khảo sát cho rằng, mô hình của phía JICA đưa ra chưa thuyết phục được các nhà khoa học Việt Nam đặc biệt về yếu tố quản lý chất thải bùn. Việc quản lý đổ thải trên bờ đã rất khó ở việc đánh giá tác động môi trường ngắn hạn cũng như lâu dài. Phía JICA thiết kế một mô hình đổ bùn ra biển mà chưa có những khảo sát kỹ càng, kết quả phân tích mẫu thải, địa hình nơi đổ thải, chế độ hải lưu là không ổn.Nhiều GSTS của các trường đại học và viện nghiên cứu cho rằng, những thông số mà JICA đưa ra còn thiếu nhiều dữ kiện và chưa thuyết phục được Hội đồng.

Tại cuộc hội thảo lớn do Tổng Hội Xây dựng VN cùng Bộ GTVT tổ chức, phương án hiến kế về cảng biển của Công ty TNHH Sơn Trường – Hải Phòng được các nhà khoa học hoan nghênh, còn phương án của Bộ GTVT có nhiều hạn chế về khối lượng nạo vét bùn đất khi khởi công và nạo vét hàng năm quá lớn, chưa tính kỹ về hiệu quả đầu tư, đánh giá môi trường và kiến nghị bằng văn bản dừng xây dựng dự án để tiếp tục nghiên cứu.

Vậy nhưng, với câu nói cửa miệng vốn có đầy tính cửa quyền – quan liêu thường trực ở bộ GTVT “hiến kế không có gì mới“, họ đã “cả vú lấp miệng em” để vẫn quyết phương án của mình theo JICA và tuyên bố “sẽ khởi công ngay sau khi có báo cáo ĐMT ”.

EVN đã “vượt mặt” các nhà khoa học và họ đang phải trả giá khá đắt vì tài liệu ĐTM. Hy vọng bài học này sẽ đánh thức Bộ GTVT và Cục Hàng hải VN để tránh khỏi một “siêu Vinashin và Vinalines” tiếp theo!

T.Đ.B.

Nguồn: http://www.vncold.vn/Web/Content.aspx?distid=3140