Bauxite Việt Nam

Bùi Phú Châu

Cử nhân Luật 

Một trung tâm tài chính không phải được xây dựng nên chỉ bằng những cao ốc hay đại lộ hào nhoáng. Trung tâm tài chính được quyết định bằng sự hoàn thiện bên trong và uy tín của hệ thống pháp luật, ngân hàng, thanh toán quốc tế, chứng khoán, hệ thống trọng tài thương mại...

Khi nghĩ về triển vọng của một trung tâm tài chính mang tầm vóc quốc tế đang được lên kế hoạch tại TP.HCM, tôi nhớ đến ba câu chuyện mà tôi từng biết.

Câu chuyện thứ nhất: liên quan tới cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án

Tôi ít gặp trường hợp nào mà đối tác nước ngoài khi ký kết hợp đồng với khách hàng ở Việt Nam lại chủ động lựa chọn VIAC (Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam) ngay từ đầu để làm nơi giải quyết nếu có tranh chấp phát sinh.

Là phía Việt Nam, tôi thường tìm mọi cách để thuyết phục đối tác rằng, VIAC là một trung tâm uy tín, không khác gì các trung tâm tại Singapore hay Hong Kong, vốn là lựa chọn phổ biến của khách hàng. Chi phí trọng tài tại VIAC đỡ tốn kém hơn rất nhiều, và hợp đồng thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam thì Việt Nam sẽ là lựa chọn tối ưu. Tuy nhiên, chỉ số ít đối tác, trong những giao dịch không quá quan trọng, mới đồng ý với đề nghị đó. Hầu hết vẫn sẽ chọn SIAC (Singapore) hoặc HKIAC (Hong Kong) dù cho phí trọng tài, đi lại, ăn ở có thể gấp 3-4 lần.

Thống kê từ năm 1993 đến hết 2023 cho biết, VIAC thụ lý tổng cộng 2.940 vụ tranh chấp, 22% trong số đó có yếu tố nước ngoài. Tỷ lệ này của SIAC và HKIAC dao động 70-80%, theo thống kê hàng năm của các tổ chức này.

Câu chuyện thứ hai: về bảo lãnh ngân hàng

Một tập đoàn hàng đầu Nhật Bản đã ngỡ ngàng khi biết cái bảo lãnh thanh toán "vô điều kiện và không hủy ngang" họ đang cầm trên tay, do một đối tác Việt Nam cung cấp, lại bị ngân hàng từ chối thanh toán. Lý do đưa ra là bên đề nghị phát hành bảo lãnh chậm thanh toán phí dịch vụ bảo lãnh, ngân hàng phải xem xét lại hiệu lực bảo lãnh, chưa thể thanh toán ngay được. Nguyên nhân thực chất có thể đơn giản là ngân hàng muốn đảm bảo an toàn cho chính mình và bảo vệ khách hàng trong nước. Uy tín – vô hình là điều đã được đặt nhẹ hơn trong cân nhắc này.

Câu chuyện thứ ba: về việc công nhận cho thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài tại Việt Nam

Bộ Luật Tố tụng dân sự quy định: phán quyết trọng tài quốc tế sẽ không được công nhận và cho thi hành nếu "trái với các nguyên tắc cơ bản" của pháp luật Việt Nam. Nhưng không có văn bản nào quy định cụ thể về các "nguyên tắc cơ bản" của pháp luật Việt Nam. Nếu quy định này được giải thích gần với "nguyên tắc cơ bản" của pháp luật dân sự thì việc áp dụng sẽ gặp nhiều khó khăn với những nguyên tắc khó xác định như: trung thực, thiện chí, không xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc... Điều này dẫn tới khả năng một số lượng không nhỏ các phán quyết trọng tài nước ngoài không thể thi hành tại Việt Nam.

Thông tin được cung cấp tại Hội nghị bồi dưỡng nghiệp vụ luật sư năm 2023, chủ đề "Công nhận và cho thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài tại Việt Nam", cho biết, từ tháng 2/2012 đến tháng 9/2019, có 84 đơn yêu cầu công nhận và thi hành tại Việt Nam, trong đó 39 đơn được chấp nhận, 33 đơn bị từ chối và 12 vụ bị đình chỉ. Sau gần 30 năm Công ước New York có hiệu lực thi hành tại Việt Nam, tỷ lệ công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài ở Việt Nam được đánh giá vẫn ở mức thấp.

Bốn trung tâm tài chính lớn nhất của thế giới, theo nhiều bảng xếp hạng quốc tế, gồm: London, Hong Kong, Singapore, New York, và đây cũng là bốn địa điểm giải quyết tranh chấp thương mại uy tín hàng đầu.

Thực tế này không phải ngẫu nhiên. Một trung tâm tài chính hoàn thiện và toàn diện, trước hết và ít nhất, phải sở hữu một trung tâm giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế uy tín, phổ biến nhất là trọng tài thương mại. Đồng thời, hệ thống pháp luật ở đó phải đảm bảo rằng những phán quyết trọng tài công bằng ở các nơi khác trên thế giới phải được thi hành một cách hiệu quả. Nghĩa là thương nhân quốc tế, ngoài được phục vụ bởi những ngân hàng, tổ chức tài chính, còn phải được giải quyết tranh chấp hoặc thi hành phán quyết trọng tài thương mại – thứ phát sinh thường xuyên và liên tục – một cách nhanh gọn, công bằng, uy tín tại nơi mà mình đặt tiền nong, tài sản.

Uy tín của bốn trung tâm tài chính nói trên có thể được lý giải bởi việc cả bốn đều áp dụng, hoặc dựa trên hệ thống có nhiều điểm chung với thông luật Anh – một hệ thống pháp luật lâu đời, được xây dựng trên vô số án lệ và luật thành văn. Hệ thống này đề cao danh dự của những quý ông và tinh thần hiệp sĩ, đảm bảo tính công bằng, để lại rất ít khoảng trống cho sự lừa lọc hay mưu mô.

Nói điều này là để chỉ ra, một trung tâm tài chính không phải được xây dựng nên chỉ bằng những cao ốc hay đại lộ hào nhoáng. Trung tâm tài chính được quyết định bằng sự hoàn thiện bên trong và uy tín của hệ thống pháp luật, ngân hàng, thanh toán quốc tế, chứng khoán, hệ thống trọng tài thương mại...

Việt Nam đang từng bước nỗ lực để xây dựng TP.HCM trở thành trung tâm tài chính quốc tế và Đà Nẵng thành trung tâm tài chính khu vực. Có nhiều cơ sở làm điểm tựa cho tham vọng này. Tuy nhiên, muốn trở thành một trung tâm tài chính đích thực, Việt Nam không chỉ cần hạ tầng hiện đại mà còn phải xây dựng hệ thống pháp lý và tài chính đủ minh bạch, công bằng, và đáng tin cậy – để thương nhân toàn cầu sẵn sàng đặt niềm tin, giao phó tài sản và dòng vốn của họ.

B.P.C.

Nguồn: VNExpress.net