Bauxite Việt Nam

Cù Tuấn dịch bài phân tích chính trị - kinh tế của New York Times

Cuộc đời của Elon Musk là một câu chuyện thành công vĩ đại của nước Mỹ. Ông đã nhiều lần dự đoán được thế giới sẽ đi về đâu, giúp tạo ra không chỉ những sản phẩm mới mà còn là những ngành công nghiệp mới. Những thành tựu của ông, từ vai trò tiên phong trong thanh toán trực tuyến đến việc xây dựng mạng lưới vệ tinh của SpaceX cho đến sản xuất hàng loạt xe điện Tesla, đã đưa ông trở thành người giàu nhất thế giới.

Nhưng tài sản của Musk không chỉ dựa vào tài năng cá nhân. Ông đã xây dựng đế chế kinh doanh của mình tại một quốc gia có hệ thống chính trị ổn định và cam kết không lay chuyển với pháp quyền, và ông đã xây dựng nó trên nền tảng các khoản trợ cấp, tiền cho vay và hợp đồng của liên bang. Các công ty của ông Musk đã nhận được ít nhất 38 tỷ đô la hỗ trợ của chính phủ, theo một phân tích của The Washington Post. NASA đã đầu tư hơn 15 tỷ đô la vào SpaceX; Tesla đã thu được 11 tỷ đô la trợ cấp để hỗ trợ ngành công nghiệp ô tô điện.

Bây giờ, với tư cách là cố vấn có ảnh hưởng của Tổng thống Trump, ông Musk đang phá bỏ một cách bừa bãi các bộ phận của chính phủ mà đã tạo điều kiện cho ông thăng tiến.

Là người đứng đầu một cơ quan mà ông đã tạo ra và đặt tên là Bộ Hiệu quả Chính phủ, hay DOGE, ông Musk đã đình chỉ hàng tỷ đô la chi tiêu và sa thải hàng nghìn nhà khoa học, nhà quản lý và các nhân viên chính phủ khác. Vung một chiếc cưa máy trong lần xuất hiện gần đây tại Hội nghị Hành động Chính trị Bảo thủ, ông hét lên: "Đây là cưa máy dành cho bộ máy quan liêu. Cưa máy!".

Ông Musk tuyên bố rằng chính phủ Mỹ là một doanh nghiệp cần sự thay đổi đột biến và mục tiêu của ông là loại bỏ lãng phí và cải thiện hiệu quả. Và ông nói đúng: Chính phủ liên bang thường lãng phí và kém hiệu quả. Người nộp thuế, chủ doanh nghiệp và người nhận trợ cấp liên bang đều biết sự thất vọng khi phải điều hướng bộ máy quan liêu liên bang. Đặc biệt, có những cơ hội lớn để chính phủ sử dụng công nghệ tốt hơn.

Nhưng DOGE không xây dựng một chính phủ tốt hơn. 

Thay vào đó, chiến dịch phá hủy bừa bãi của nó đang làm suy yếu công việc cơ bản của chính phủ và sự an toàn cũng như phúc lợi của người dân Mỹ. Ông Musk đã chỉ đạo sa thải các nhân viên an toàn hạt nhân, khiến ông phải nỗ lực điên cuồng để tuyển dụng lại họ chỉ vài ngày sau đó. Ông đã chấm dứt tài trợ của liên bang cho việc giám sát Ebola, và mặc dù sau đó ông thừa nhận rằng việc theo dõi Ebola có thể là một ý tưởng hay, nhưng nó vẫn chưa được khôi phục hoàn toàn. Chính phủ theo lệnh của ông Musk đã phá tan bộ phận nghiên cứu về ung thư, trì hoãn công việc của các dự án giao thông và tìm cách đóng cửa cơ quan được thành lập sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 để bảo vệ người tiêu dùng khỏi bị các ngân hàng cướp bóc.

Tệ hơn nữa là ông Musk, với sự ủng hộ của ông Trump, đã thể hiện sự coi thường những giới hạn mà Hiến pháp đặt ra đối với quyền lực của Tổng thống. Ông Musk và ông Trump nhấn mạnh rằng cử tri muốn thay đổi. Khẩu hiệu của DOGE là "Người dân đã bỏ phiếu cho cải cách lớn".

Nhưng trong chiến dịch thu hẹp chính quyền liên bang, ông Musk và ông Trump đã bất chấp các luật do Quốc hội thông qua, và họ đã thách thức thẩm quyền của tòa án liên bang trong việc xét xử tính hợp pháp của các hành động của họ. Ông Trump gần đây đã tự gọi mình là vua và sau đó khẳng định rằng ông chỉ nói đùa, nhưng không có sự mơ hồ nào trong việc ông khẳng định quyền lực thách thức các thành phần phân lập khác của chính quyền. Đó là sự bác bỏ các biện pháp kiểm tra và cân bằng đã bảo vệ nước Mỹ trong hơn 200 năm. Ông Musk và ông Trump không cố gắng thay đổi luật pháp; họ đang lật đổ luật pháp.

Ngay cả khi hành động của ông Musk vẫn nằm trong phạm vi của luật pháp, ông vẫn tỏ ra ít hiểu biết về sự khác biệt giữa doanh nghiệp và chính phủ. 

Ông Musk đã xây dựng công ty tên lửa của mình, SpaceX, bằng cách liên tục phóng những tên lửa thất bại cho đến khi ông học được cách phóng những tên lửa hoạt động tốt. Ngay cả bây giờ, công ty vẫn thường tiến hành các thí nghiệm thất bại, và ông Musk đã lập luận một cách thuyết phục rằng "nếu mọi thứ không thất bại, bạn chưa đủ sáng tạo". Nhưng việc quản lý hệ thống kiểm soát không lưu tầm quốc gia hoặc hệ thống thanh toán An sinh xã hội của Mỹ đòi hỏi một cách tính khác.

Các doanh nghiệp có thể chấp nhận rủi ro để theo đuổi lợi nhuận vì họ có thể thất bại. Người Mỹ không thể để các chức năng cơ bản của chính phủ thất bại. Nếu Twitter ngừng hoạt động, mọi người chỉ không thể tweet. Nhưng khi các dịch vụ của chính phủ Mỹ bị hỏng, mọi người có thể chết. Mặc dù chính phủ thường có lỗi về sự kém hiệu quả, nhưng chúng ta chấp nhận một số thứ kém hiệu quả vì nếu thay thế chúng sẽ tạo ra sự cố của cơ sở hạ tầng cơ bản, làm tổn hại lợi ích của công chúng.

“Tôi nghĩ chúng ta đang hành động hơi quá nhanh”, Dân biểu Rich McCormick, Đảng Cộng hòa của Georgia, nói với The Atlanta Journal-Constitution vào cuối tháng 2 sau khi các cử tri la ó ông tại một cuộc họp thị trấn. Ông đề xuất chính quyền Trump nên dừng lại để suy nghĩ trước khi hành động. “Chúng ta đang hành động quá nhanh chóng và chúng ta không biết tác động của nó ra sao”. Ông Trump, trả lời những lo ngại tương tự từ các thành viên trong chính quyền của mình, được cho là đã nói tại một cuộc họp nội các vào thứ năm rằng các Bộ trưởng nội các sẽ chịu trách nhiệm về các khoản cắt giảm trong tương lai tại các bộ phận của họ và rằng ông Musk sẽ bị hạn chế ở vai trò cố vấn. Nhưng vẫn chưa biết liệu điều đó có xảy ra hay không.

Hệ thống chính quyền của nước Mỹ được thiết kế rất vững chắc. Nó ổn định ngay cả khi so sánh với các nền dân chủ khác, nhiều nền dân chủ trong số đó được quản lý theo hệ thống nghị viện, trong đó kết quả của một cuộc bầu cử duy nhất có thể thay đổi mạnh mẽ chính sách công. Ở Mỹ, nơi quyền lực được phân chia giữa ba nhánh chính quyền ngang nhau, tương đối hiếm khi một đảng chính trị đạt được quyền lực to lớn như vậy trong bất kỳ giai đoạn nào.

Sự ổn định của luật pháp quốc gia và vai trò của chính phủ đã gây ra sự thất vọng trong suốt lịch sử nước Mỹ. Nó cũng là một loại nước sốt bí mật trong kinh doanh, tạo điều kiện cho tư nhân dám đầu tư và chấp nhận rủi ro, và đó là nguồn gốc của sự thịnh vượng của quốc gia này.

Sự ổn định đó hiện đang bị tấn công. Mỹ đã trải qua sự gia tăng đáng kể về bất ổn chính trị và thậm chí là bạo lực chính trị, đáng chú ý nhất là sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 và trong các nỗ lực ám sát ông Trump. Chỉ số ổn định chính trị của Ngân hàng Thế giới xếp hạng Mỹ ở mức thứ 66 trong số tất cả các quốc gia vào năm 2013. Đến năm 2023, nước Mỹ đã tụt xuống nửa dưới của bảng xếp hạng.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng ngay cả sự suy giảm nhỏ về ổn định chính trị cũng có thể gây ra những đòn giáng mạnh vào tăng trưởng kinh tế, chủ yếu là bằng cách ngăn cản đầu tư. Trong một môi trường hỗn loạn, như nước Anh hậu Brexit hay nước Mỹ của ông Trump, các doanh nhân ít có khả năng theo đuổi những ý tưởng lớn và các nhà đầu tư sẽ ngần ngại thực hiện các cam kết dài hạn.

Tất nhiên, DOGE chỉ là một trong những cách mà ông Trump gia tăng sự bất ổn, cùng với hàng loạt sắc lệnh hành pháp nhằm viết lại chính sách môi trường, ý nghĩa của Tu chính án thứ 14 và nhiều hơn thế nữa; các mức thuế quan lúc có lúc không; và sự đảo ngược chính sách đối ngoại của Mỹ, ve vãn Vladimir Putin trong khi coi thường các đồng minh lâu năm.

Ông Musk đã nói rõ rằng ông coi thường sự thận trọng. Nhưng Tổng thống Trump, người mà đã trao quyền cho ông Musk, nên lắng nghe những người trong đảng của ông đang nêu lên mối lo ngại về phương pháp và các ưu tiên của ông Musk. Đã có những dấu hiệu cho thấy sự hỗn loạn đang gây tổn hại đến nền kinh tế Mỹ. Kỳ vọng lạm phát đã tăng lên; giá cổ phiếu đã giảm mạnh.

Người Mỹ thích chấp nhận rủi ro; nhưng để làm như vậy, họ cần một chính phủ ổn định và đáng tin cậy.

Nguồn  bản dịch: FB Cù Tuấn  

*

Đọc thêm: 

Elon Musk cưa máy

Bong Lau

Cách đây mấy hôm mình đón coi TT Trump đọc diễn văn trước lưỡng đảng ở Quốc hội. Đang chăm chú nghe, đến đoạn TT Trump nói chính phủ Hoa Kỳ đã tìm ra sự gian lận ở cơ quan lo về an sinh xã hội. Có mấy chục triệu người (không nhớ con số chính xác) trên 100 tuổi vẫn còn nhận tiền trợ cấp chính phủ. Có mấy triệu trên 160 tuổi, có một người 300 tuổi, v.v. TT Trump mỉa mai người dân Mỹ sống lâu vì khỏe mạnh và nhiều người cười rộ thích chí. Có lẽ đây là báo cáo của ông Elon Musk.

Xạ thủ đã không cười rộ mà im lặng tắt TV rồi đi ngủ để lấy sức đi cày sáng hôm sau kiếm cơm. Mình không thể tiêu hóa các lời kết án mà không có bằng chứng. Hy zọng TT Trump sớm công bố chi tiết các khám phá bằng các bản sao copy hồ sơ gian lận cho lưỡng đảng Quốc hội duyệt xét và đề cử một ủy ban độc lập điều tra và truy tố để coi ai là thủ phạm. Khi đó xạ thủ sẽ tin và chân thành cám ơn Tổng thống. 

Mình nói rất nhiều lần trên FB rồi. Xạ thủ không phải là tín đồ của thuyết âm mưu. Cho dù thuyết đó đến từ đảng Cộng hòa hay Dân chủ.

Hiện nay quân đội và nhân viên Liên bang ngấm ngầm bất mãn nhưng không nói ra. Nhiều người trước đây đã ủng hộ bầu cho TT Trump. Hình ảnh ông Elon Musk cầm cưa máy múa may đòi cắt bỏ bộ máy chính quyền làm nhiều người bị phản cảm. Làm bộ máy rườm rà quan lại của chính quyền nhỏ hơn và hiệu năng hơn là cần thiết. Nhưng ông Elon Musk không làm điều đó mà đang phá hủy một cơ cấu phục vụ cho quốc gia và cho người dân Mỹ.

Mấy hôm nay báo chí loan tin rầm rộ là đang có sự chống đối nảy lửa của các bộ trưởng với ông Elon Musk. Đặc biệt là lời qua tiếng lại của Ngoại trưởng Marco Rubio với Elon Musk. Nghe nói TT Trump binh vực Ngoại trưởng Rubio, nhưng khi họp báo bị ký giả đặt câu hỏi về sự xung đột cãi vã thì TT Trump phủ nhận nói hỏng có choãng nhau (clashed) gì ráo. 

Bản chất của Ngoại trưởng Marco Rubio là không cuồng chủ thuyết MAGA. Ông Rubio có một quá trình chống Nga vì quê hương của ông là Cuba đã bị CS Liên Xô giúp Fidel Castro nhuộm đỏ hòn đảo xinh đẹp này. Ông là gốc tỵ nạn CS như bao con dân VNCH khác nên ông theo chủ thuyết Reagan là Hoa Kỳ phải bung ra giúp các dân tộc bất hạnh đấu tranh chống CS và độc tài. Ngoại trưởng Marco Rubio cũng đã từng nhiệt tình ủng hộ Ukraine chiến đấu chống Nga.

Nhưng sau vụ TT Volodymyr Zelenskyi cãi vã ở Tòa Bạch Ốc mấy tuần trước, Rubio thay đổi thái độ, lạnh lùng nói như cái máy lên án TT Zelenskyi làm nhiều người trước đây ngưỡng mộ ông nay thất vọng và ngao ngán. Và không ai biết bên trong nội các của TT Donald Trump có những bất hòa như thế nào. 

Có thể ông Rubio phải đóng kịch nói hùa theo để khỏi bị sa thải như trường hợp Ngoại trưởng Rex Tillerson (2017-2018) dưới nhiệm kỳ 1 của TT Trump. Ngoại trưởng Rex Tillerson được TT Trump bổ nhiệm, nhưng chỉ một thời gian ngắn sau ông bị cô lập. Ngoại trưởng Rex Tillerson có phát biểu nói TT Trump “dốt”. Sau đó ông đã bị cách chức đuổi về vườn. 

Ngoại trưởng Marco Rubio chỉ mới nhậm chức mới hơn một tháng nên chưa muốn nổ sảng để bị đuổi như ông Rex Tillerson chăng? Rex Tillerson là một Hướng Đạo Sinh có bằng Eagle Scout cao quý nhứt nên là con người khẳng khái danh dự. Còn Ngoại trưởng Marco Rubio là một TNS, là một cựu ứng viên Tổng thống có nhiều kinh nghiệm thương đau với cựu ứng cử viên TT Donald Trump nên ông khôn hơn, biết luồn lách để sống sót.

Nên khi báo chí loan tin Ngoại trưởng Rubio nổ lớn với ông Elon Musk là điều dễ hiểu thôi. Marco Rubio là Ngoại Trưởng Hoa Kỳ có nhiệm vụ xây dựng mối quan hệ ngoại giao với thế giới. Nhiệm vụ này mâu thuẩn, đi ngược lại chủ thuyết MAGA là co cụm bỏ mặc thế giới bỏ rơi đồng minh của mình. 

USAID là cơ quan chi nhánh của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. USAID có hàng ngàn chương trình viện trợ cho nhiều quốc gia nghèo trên thế giới. Ngày xưa thời VNCH, nhiều người vẫn còn nhớ những bao “gạo Mỹ” viện trợ có dấu hai bàn tay bắt nhau của cơ quan USAID. Nhiều nhân viên USAID đi vào các vùng quê miền Nam để giúp đỡ nông dân Việt Nam. Có một số nhân viên USAID bị Vi Xi bắt vì tưởng lầm là CIA. USAID là hình ảnh nhân đạo độ lượng và hào hiệp của người Mỹ, nhưng MAGA không chấp nhận những điều đó và dùng những dữ kiện tiêu cực riêng rẻ để triệt hạ USAID.

Ngoại trưởng Marco Rubio có lẽ đã không vui nhưng nhẫn nhục nhìn USAID bốc hơi dưới bàn tay sát thủ của Elon Musk. Nhưng hiện nay nhiều bộ trưởng đã bắt đầu phản công chống lại ông Elon Musk. Họ chống vì nhân viên liên bang bị khủng bố mất tinh thần, mất sự hăng say để phục vụ quốc gia. Họ chống vì quần chúng Mỹ bắt đầu phẫn nộ vì hệ thống chính quyền liên bang tê liệt không phục vụ họ hữu hiệu như lúc trước.

Sean Duffy là Bộ trưởng Giao thông được TT Tump đề cử. Sean Duffy từng là dân biểu Cộng hòa ở Wisconsin và cũng từng giữ chức Luật sư chính phủ của hệ thống Liên bang. 

Bộ trưởng Sean Duffy tức giận phản đối khi Elon Musk tìm cách sa thải nhân viên của FAA (Cơ quan Hàng không Liên bang - Federal Aviation Administration) của mình. Sean Duffy nói “tôi đang có nhiều tai nạn máy bay thì giờ họ muốn sa thải nhân viên đài không lưu”. Thì ra chính Elon Musk đã đưa tin vịt cho TT Trump là FAA có nhiều người da màu, nhân cơ hội một chiếc trực thăng Black Hawk đụng vào chiếc máy bay hàng không của American Airline ở Washington DC làm tất cả mọi người tử nạn. Khi đó TT Trump có tuyên bố tào lao và đổ thừa cho FAA và muốn tế thần cơ quan này.

Mình không biết các cơ quan liên bang khác như thế nào mà ông Elon Musk muốn tiêu diệt. Nhưng chắc chắn FAA là một cơ quan rất hữu ích cho quốc gia. Bởi vì xạ thủ là một phi công.

Những khi đi bay bất cứ lúc nào, 24/7 cho dù thời tiết xấu mây mù bão tố. Mình luôn luôn có một bản ghi các tần số của ATC (Air Traffic Control – đài không lưu) cột chặt nơi đùi và một cái đèn pin ánh sáng đỏ gắn trên đầu để đọc các tần số. Khi bay đơn độc trong không gian mờ mịt đêm khuya, chỉ cần bấm nút máy vô tuyến gọi đài không lưu là ngay tức khắc nghe một nhân viên không lưu trả lời làm mình cảm thấy an lòng. Xạ thủ nhờ họ theo dõi máy bay mình trên màn ảnh radar, nhờ họ coi phía trước có mây mù hay không và độ dày của lớp mây, v.v. (phi cụ hiện nay tối tân hơn, phi công có thể thấy chi tiết của mây trên màn ảnh của máy bay).

Có một lần đáp xuống một phi trường lúc tối khuya và hấp tấp phải cất cánh đi liền nên quên báo cáo cho ATC là đã đáp ở phi trường đó. Đài không lưu khi không nghe báo cáo nên họ đã gọi điện thoại tới phi trường đó hỏi quý vị có thấy chiếc máy bay số ### đã đáp ở đó chưa. Phi trường xác nhận có thấy chiếc ### đáp nhưng xin đi ngay chớ hỏng vào phi cảng. Nếu phi trường đó nói hỏng thấy chiếc ### nào tới đây cả thì ngay lập tức ATC sẽ báo động và bắt đầu một cuộc tìm kiếm chiếc ### đã mất tích trên tuyến bay đó.

Nhân viên đài không lưu làm việc cẩn thận như thế đó. Qua tần số vô tuyến xạ thủ nghe họ nói tiếng Anh lưu loát không nói ngọng như một số người thiểu số. Cho nên chụp mũ nói FAA không có khả năng vì thuê người da màu là thuyết âm mưu đầy kì thị và ác ý.

FAA điều hành các đài không lưu trên khắp lục địa Hoa Kỳ để giữ an toàn cho các máy bay và hành khách. Huấn luyện đào tạo nhân viên đài không lưu không dễ và đòi hỏi thời gian. Sa thải họ thì lấy đâu ra người để thay thế ngay được. Mỗi nhân viên ATC phải theo dõi hướng dẫn cả chục chiếc máy bay. Giờ nếu đuổi việc họ thì những nhân viên còn lại sẽ phải theo dõi mấy chục chiếc máy bay thì tai nạn sẽ xảy ra thường xuyên hơn. Chỉ có đám cuồng MAGA mới lú lẩn làm chuyện tào lao này.

FAA không những chỉ có đài không lưu. Máy bay mỗi năm định kỳ phải có chuyên viên cơ khí FAA khám xét mở tung máy bay ra để thay thế các bộ phận cũ. Nhiều khi thấy còn mới nhưng hết hạng thì phải thay, nếu không thay thì sẽ không được cấp giấy phép bay.

Phi công thì định kỳ 6 tháng, một năm, tùy loại phi công, phải đi khám sức khỏe với một bác sỹ của FAA để coi còn đủ tiêu chuẩn bay hay không. Xạ thủ đi Trung Đông về mắt nhìn xa vẫn tốt nhưng nhìn gần (cận thị) thì có vẻ hơi suy giảm có lẽ vì thức khuya chong mắt nhìn vào màn ảnh computer nhiều quá. Đi khám bác sỹ FAA thì không đọc được các hàng chữ chút xíu như hột cát nên cha bác sỹ FAA đuổi về nói đi khám mắt đeo kiếng quay trở lại khám nếu đọc được và qua được các mục khác thì mới cho giấy phép bay. Còn giờ thì chỉ được làm hành khách mà thôi.

Đó là về phi hành (FAA). Còn tàu thủy, xe lửa, xe cộ trên đường xá nữa. Bộ Giao thông lo về hàng ngàn vấn đề của giao thông ở lục địa Hoa Kỳ. Và đó chỉ là một bộ tương đối nhỏ không nổi tiếng và mạnh như Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng. Nhưng cái đám điên khùng MAGA nhào vô tàn sát vì nghĩ rằng sẽ tiết kiệm được một số tiền. Nhưng trên đường dài, dân Mỹ sẽ thấy họ sẽ không được bảo vệ nữa. Tương tự, trong cộng đồng thế giới, nước Mỹ sẽ đơn độc một mình không có đồng minh nhảy vào giúp quánh tiêu diệt khủng bố. Các nơi du lịch sẽ đóng cửa vì nhân viên bảo vệ công viên quốc gia đã bị sa thải. Cựu chiến binh trở về thương tật và tuổi già sẽ không được giúp vì hàng ngàn nhân viên Bộ Cựu Chiến binh đã bị sa thải. 

TT Trump và Elon Musk là tỷ phú, là nhà kinh doanh mua bán địa ốc và chế tạo hỏa tiễn xe hơi, v.v. Họ có thể thành công trong lãnh vực kiếm tiền, nhưng họ sống trong ốc đảo tiện nghi và chưa có kinh nghiệm hay đúng ra là chưa hiểu yếu tố con người bằng các ông Bộ trưởng vốn là những nhà lập pháp phải thường nghe các nguyện vọng của người dân và điều quan trọng là họ hiểu luật và Hiến pháp Hoa Kỳ hơn. 

Bởi vậy không lạ khi thấy các ông Bộ trưởng chống đối một nhân vật chưa có kinh nghiệm điều hành quốc gia là gì mà đứng cầm cưa máy múa may đòi hủy diệt hệ thống liên bang đã được xây dựng trăm năm nay. 

Hiện tượng chống đối này là điều lạc quan, vì một số Bộ trưởng dù là Cộng hòa do TT Trump tiến cử nhưng họ đã không mù lòa a dua bầy đàn nâng bi hùa theo một chính sách cực đoan tào lao. Xin nghiêng mình chào kính sự liêm sỹ của các quý vị ấy.

B.L.

Nguồn: FB Bong Lau