Bauxite Việt Nam

Minh Phương

Đã một tuần kể từ khi cuộc xung đột giữa Israel-Iran nổ ra, tình hình vẫn chưa hạ nhiệt. Hàng loạt các báo Pháp số ra hôm nay, 20/06/2025, vẫn dành nhiều bài viết về cuộc chiến ở Trung Đông. Tổn thất nhiều tướng lĩnh, lực lượng Iran liệu có thể trụ vững? Hoa Kỳ có thực sự định can thiệp trực tiếp vào cuộc xung đột? Iran có đang đơn thương độc mã chiến đấu?  

Tranh vẽ trên một bức tường ở đường phố Teheran, Iran. Hình chụp ngày 05/06/2025.  via REUTERS - Majid Asgaripour

Nhật báo thiên tả Libération trong bài “Can thiệp vào Iran: Donald Trump sử dụng vũ khí thời gian”, cho biết, nhiều phương tiện truyền thông Mỹ đã đưa tin rằng tổng thống Trump đã chấp thuận các kế hoạch đưa quân đến Iran, được Lầu Năm Góc ấp ủ suốt nhiều năm. Mảnh ghép then chốt trong kế hoạch này là một loại bom “chống boong-ke” có sức công phá chưa từng có, kết quả của 15 năm nghiên cứu và phát triển. Loại bom này được thiết kế riêng để tấn công Fordo – cơ sở hạt nhân của Iran nằm sâu trong lòng núi, một mục tiêu mà các tên lửa thông thường của Israel không thể tiếp cận. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu nguyên thủ Mỹ có thực sự muốn biến lời đe dọa chiến tranh thành hành động hay không? Hay như thường lệ, ông Trump tin rằng chỉ cần viết những lời đe dọa can thiệp quân sự trên mạng cũng đủ để buộc Teheran phải “đầu hàng vô điều kiện” và từ bỏ chương trình hạt nhân? 

Nhiều chuyên gia đã cảnh báo về hậu quả nghiêm trọng nếu Washington can dự trực tiếp tại khu vực Trung Đông. Từ Afghanistan, Irak đến Libya, việc Mỹ can thiệp đã khiến các quốc gia bị tàn phá, hàng trăm ngàn người thiệt mạng, hàng tỷ đô la bị tiêu tán, hỗn loạn sắc tộc và chính trị, mất khả năng hòa giải, oán giận lan rộng và xu hướng cực đoan hóa ngày càng tăng. Libération nhấn mạnh từ sự trỗi dậy của Nhà nước Hồi giáo (IS) trên tàn tích của chế độ Saddam Hussein, tới các vụ tấn công khủng bố ở Bataclan, sự trở lại của Taliban ở Kabul, các làn sóng di cư chết chóc qua Địa Trung Hải, nội chiến tại Libya và sự bùng nổ các hoạt động khủng bố khắp vùng Sahel, đây đều là hệ quả "gián tiếp" của những “cuộc thập tự chinh” do Washington phát động. 

Còn theo cựu đại sứ Mỹ tại Israel Daniel Kurtzer và cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Clinton và Obama Steven Simon, nếu Washington tấn công Fordo, “Iran gần như chắc chắn sẽ đáp trả bằng cách giết hại dân thường Mỹ. Khi đó, Hoa Kỳ buộc phải trả đũa, và vòng xoáy sẽ tiếp diễn. Chẳng mấy chốc, mục tiêu duy nhất còn lại với Washington sẽ là giới lãnh đạo chế độ Iran, và Hoa Kỳ sẽ lại dấn thân vào 'cuộc chơi thay đổi chế độ' như trước đây”.

Iran và Mỹ so găng 

Còn từ phía Iran thì sao? Nhật báo thiên hữu Le Figaro hôm nay chạy tựa: “Đối mặt với những lời đe dọa tấn công của Mỹ, Iran từ chối đầu hàng”. Tờ báo dẫn lời các chuyên gia về địa chính trị, cho rằng khả năng Teheran chịu đầu hàng trước những lời đe dọa của Washington là rất thấp. Ông Gregory Brew, nhà nghiên cứu tại Eurasia Group ở Hoa Kỳ, khẳng định: “Iran sẽ không dễ dàng đầu hàng và tôi không nghĩ chúng ta nên kỳ vọng điều đó sẽ thay đổi trong vài ngày tới”. 

Vậy nếu Hoa Kỳ không chỉ dọa suông mà thực sự dùng bom xuyên phá tấn công cơ sở Fordo của Iran thì sao? Ông Brew nhận xét: “Sau một cuộc tấn công như vậy sẽ dễ dàng hơn cho Iran trong việc chấp nhận yêu cầu của Mỹ về việc ngừng làm giàu uranium, vì khi đó sẽ không còn hệ thống máy ly tâm nào hoạt động tại Fordo nữa (…) Khi đó, chế độ Iran sẽ tố cáo là bị xâm lược. Iran sẽ thua, nhưng Khamenei sẽ thà bị đánh bại bởi siêu cường số một thế giới còn hơn là bởi Israel – quốc gia đã tuyên chiến với ông ta. Iran có thể mất thể diện, nhưng sẽ đỡ nhục nhã hơn”. 

Còn theo ông Vali Nasr, chuyên gia về Iran tại Đại học Johns Hopkins ở Washington, giáo chủ Iran“Khamenei sẽ tiếp tục đáp trả Trump bằng cách nói với ông ta rằng: nếu ông điên, thì chúng tôi còn điên hơn – chúng tôi sẵn sàng liều mình bước vào một cuộc chiến tranh toàn diện. Liệu ông có sẵn sàng xâm lược Iran với hàng chục ngàn binh sĩ và sa lầy ở Trung Đông hay không?”. Le Figaro nhận định những giờ tới sẽ cho thấy liệu ngoại giao có thể vượt lên trên tư tưởng phiêu lưu quân sự hay không.

Iran: Rắn mất đầu hay bạch tuộc mất vòi?

Về tình hình nội bộ của Iran, nhật báo Le Monde hôm nay chạy tựa bài viết “Iran: Đội ngũ chỉ huy vẫn cầm cự dù tổn thất nhiều nhân mạng”. Tờ báo thống kê trong làn sóng tấn công đầu tiên của Israel ngày 13/06, nhiều nhân vật chủ chốt trong hệ thống quân sự Iran đã thiệt mạng. Trong đó có thể kể tới như Mohammad Bagheri, tổng tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang; Hossein Salami, tổng tư lệnh Vệ binh Cách mạng; Amir Ali Hajizadeh, chỉ huy lực lượng chịu trách nhiệm về kho tên lửa đạn đạo, v.v.

Ngoài ra, số phận của nhiều chỉ huy cấp cao khác thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo vẫn còn là dấu hỏi lớn, làm dấy lên đồn đoán về khả năng họ bị thương, mất tích hoặc đã chết nhưng chưa được công bố chính thức. Kể từ khi xung đột bắt đầu, người ta không còn thấy bất kỳ tuyên bố công khai hay hình ảnh xuất hiện nào của họ, trong khi trước đây họ vốn là những tiếng nói cứng rắn nhất của chế độ.

Sự im lặng đột ngột của họ, kết hợp với việc chưa bổ nhiệm người thay thế ở nhiều vị trí còn trống đã làm dấy lên những nghi vấn về mức độ tổn thất thực sự trong hàng ngũ chỉ huy quân sự cấp cao của Iran. Israel tuyên bố đã tiêu diệt khoảng 20 sĩ quan cấp cao của Iran, trong khi chính quyền Iran chỉ thừa nhận khoảng một nửa số thương vong đó. 

Theo nhà nghiên cứu Ali Alfoneh, thuộc Viện các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập, loạt ám sát có chủ đích này phản ánh “mức độ xâm nhập sâu sắc của tình báo Israel vào bộ máy phòng thủ của Iran và cho thấy sự thất bại trong các hoạt động phản gián của Iran”. Ông nhận định thêm: “Bị cuốn vào các hoạt động đàn áp trong nước và bảo vệ chế độ, lực lượng tình báo Iran đã không kịp thích ứng với mức độ đe dọa từ bên ngoài, bỏ qua những bài học từ sự sụp đổ của Hezbollah, vụ ám sát lãnh đạo HamasIsmaïl Haniyeh ngay trên đất Iran và hàng loạt vụ tiêu diệt các nhà khoa học hạt nhân. Tình trạng tham nhũng có hệ thống và sự bất mãn trong dân chúng cũng đã tạo điều kiện cho sự xâm nhập của Israel”.

Tuy nhiên, việc mất đi các chỉ huy không đồng nghĩa với việc lực lượng vũ trang của Iran trở thành rắn mất đầu. Vì theo nhà nghiên cứu Ali Alfoneh, về mặt thể chế lực lượng này hoạt động “với một cơ cấu chỉ huy phi tập trung, điều này làm giảm hiệu quả tác chiến, nhưng lại tăng khả năng chống chịu trước các chiến dịch ám sát”. Trong khi đó, ông Alfoneh cho biết thêm, “các quy trình tác chiến tiêu chuẩn của lực lượng này vẫn không thay đổi: mặc dù bộ chỉ huy lực lượng hàng không vũ trụ bị tiêu diệt ngay từ ngày đầu, Iran vẫn tiếp tục phóng tên lửa đạn đạo và triển khai drone tấn công Israel”. Theo ông, điều khó khăn với Iran không phải là việc mất đi các tướng lĩnh cấp cao, mà chính là “kiến trúc phòng thủ tên lửa nhiều tầng và vững chắc của Israel”. 

Iran đơn thương độc mã 

Trong khi đó nhật báo Công giáo La Croix lại tìm lời giải cho câu hỏi : Tại sao Hezbollah, lực lượng được coi là tuyến đầu phòng thủ của Teheran trước Israel, lại không can thiệp vào cuộc xung đột lần này? 

Theo bà Aurélie Daher, giảng viên - nhà nghiên cứu tại Đại học Paris Dauphine, nguyên nhân đầu tiên khiến Hezbollah không hành động là bởi “nguyên tắc của Trục kháng chiến là lợi ích quốc gia được đặt lên trên tinh thần đoàn kết”.

Nguyên nhân thứ hai cần phải kể tới là do Teheran không yêu cầu sự can thiệp từ các lực lượng thân Iran tại Liban, Iraq hoặc Yemen. Ông Heiko Wimmen, nhà nghiên cứu tại Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (International Crisis Group), nhận định : “Khi Iran bị tấn công, họ tự phản công – đó là vì lòng tự hào dân tộc và để duy trì năng lực răn đe trước Israel”. 

Và nguyên nhân thứ ba là do Hezbollah đã chịu tổn thất nặng nề và bị suy yếu nghiêm trọng sau cuộc chiến hồi đầu năm với Israel. Thủ lĩnh của nhóm này là Hassan Nasrallah đã thiệt mạng và bộ chỉ huy quân sự bị xóa sổ, Hezbollah đã phải trả giá đắt cho sự ủng hộ của mình đối với phong trào Hamas. Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu họ có sẵn sàng tiếp tục hy sinh cho Iran? 

Trung Quốc: Chờ thời cơ để đóng vai nhà hoà giải 

Iran không nhận được sự giúp đỡ từ các lực lượng trong Trục kháng chiến, vậy còn đối tác thân thiết Trung Quốc thì sao? Les Echos nhận định Bắc Kinh đã mạnh mẽ lên án các cuộc tấn công quân sự của Israel nhằm vào Iran. Tuy nhiên, dù mối quan hệ giữa Trung Quốc và Iran ngày càng gắn bó, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới lại có rất ít hành động can thiệp trong cuộc xung đột này.

Trái với cuộc chiến ở Ukraina, diễn ra tại châu Âu và đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Trung Quốc làm giàu tại Nga, cuộc xung đột lần này lại xảy ra gần hơn và đe dọa trực tiếp đến các lợi ích kinh tế của Trung Quốc trong khu vực. Ông Théo Nencini, giảng viên tại Đại học Khoa học Chính trịSciences Po Grenoble và Viện Công giáo Paris, nhấn mạnh rằng: “Hơn một nửa lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc đi qua eo biển Hormuz. Trung Quốc mua từ 12% đến 18% lượng dầu từ Iran”. Hơn nữa Trung Quốc là nước nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, do đó rất dễ bị tổn thương trước những biến động giá dầu. Nếu xung đột leo thang và vượt khỏi tầm kiểm soát, hậu quả đối với Trung Quốc có thể rất nghiêm trọng. 

Kể từ khi Tập Cận Bình lên nắm quyền vào cuối năm 2012, mối quan hệ giữa Trung Quốc và Iran đã không ngừng được củng cố. Thực tế, Trung Quốc xem Iran là một mắt xích trong một chiến lược rộng lớn hơn. Hai nhà nghiên cứu Christopher Chivvis và Jack Keating thuộc viện nghiên cứu Carnegie Endowment for International Peace (Mỹ) phân tích: “Iran là một phần trong chiến lược tổng thể của Trung Quốc – nhằm tăng cường ảnh hưởng tại Trung Đông để đảm bảo thị trường và nguồn cung năng lượng ổn định, đa dạng, đồng thời làm suy yếu ảnh hưởng của Hoa Kỳ”.

Ngoài ra, Les Echos nhận định, nếu ủng hộ quân sự cho Iran, Bắc Kinh có thể đối mặt với các lệnh trừng phạt từ Washington, đúng vào thời điểm hai nền kinh tế vừa đạt được một lệnh đình chiến về thương mại. Do vậy, nhiều khả năng Trung Quốc vẫn sẽ giữ vị trí thụ động trong cuộc chiến này và tới khi thời cơ chín muồi họ sẽ đóng vai người hoà giải mà họ vẫn ưa thích, còn giờ thì Bắc Kinh chỉ chờ đợi bước tiếp theo của Washington thôi. 

M.P.

Nguồn: RFI Tiếng Việt