Bauxite Việt Nam

Tô Văn Trường

Có những khoảnh khắc, con người đứng trước ranh giới sinh tử mới hiểu được ý nghĩa thật sự của sự sống. Tôi vừa đi qua một trận nhồi máu cơ tim cấp tính – một lần giáp mặt với cái chết trong gang tấc. May nhờ các bác sĩ ở Vinmec tận tâm cứu chữa, tôi được trở lại với đời. Cảm giác sau khi tỉnh dậy không phải là sợ hãi, mà là một thứ nợ đời chưa trả: còn bao điều chưa viết, bao sự thật chưa kịp nói.

Anh Nguyễn Văn Nên – Thường trực Tiểu ban Văn kiện Đại hội Đảng khóa XIV đã gửi lời chúc: “Chúc Anh luôn khỏe mạnh để tiếp tục nhả tơ cho đời.” Tôi đọc mà nghẹn. Bởi hơn ai hết, tôi hiểu “nhả tơ” là công việc âm thầm, cô độc nhưng cao quý nhất của người cầm bút: dệt nên ánh sáng giữa vô vàn bụi mù.

Nhiều người gọi tôi là nhà khoa học, nhà phản biện xã hội, nhà báo v.v... Nhưng tôi chỉ tự nhận mình là người cầm bút – một người muốn đi giữa đường hát cho đồng bào mình nghe. Hát bằng chữ, bằng niềm tin, và cả bằng những vết thương.

Với tôi, mỗi lần cầm bút là một lần đối diện với chính mình. Tôi từng viết trong bài thơ Tuyên ngôn người cầm bút:

“Tôi muốn là cây bút

Nhả mực viết trang đời

Dẫu biết khi mực cạn

Bút nằm chờ thời thôi.”

Ngòi bút ấy dẫu hữu hạn trong kiếp người vẫn khao khát được sống trọn với sự thật. Và tôi biết, chừng nào còn có thể “nhả mực viết trang đời”, chừng đó tôi còn món nợ với cuộc đời này.

Nghề báo – Sứ mệnh văn hóa và trách nhiệm công dân.

Trong tiến trình phát triển của mọi quốc gia, báo chí không chỉ là phương tiện truyền thông, mà là một trụ cột văn hóa. Nó góp phần hình thành nhân cách xã hội, bồi đắp đạo lý cộng đồng, và khơi mở trí tuệ công dân. Người làm báo, nếu trung thực với nghề, không thể chỉ coi đó là công việc mưu sinh mà là hành trình dấn thân, nhiều khi đầy cô độc.

Từ Nam phong tạp chí của Phạm Quỳnh, Tiếng dân của Huỳnh Thúc Kháng, đến Cứu quốc và Nhân dân – lịch sử báo chí Việt Nam luôn gắn với vận mệnh dân tộc. Những người cầm bút đi trước đã từng viết trong máu lửa, giữa gông cùm và họng súng, nhưng vẫn giữ được ngọn lửa lương tri.

Như cụ Đồ Chiểu từng khẳng khái:

“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm,

Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà.”

Một thế kỷ trôi qua, câu thơ vẫn là tấm gương soi chiếu người cầm bút hôm nay: trung thực, thẳng ngay, không cúi mình trước bóng tối của quyền lực hay đồng tiền.

Khi báo chí đứng giữa hai bờ “lề phải” và “lề trái”

Thời mạng xã hội, sự thật không còn là dòng chảy một chiều. Nó bị chia cắt, méo mó, lẫn lộn giữa đúng – sai, thiện – ác, thật – giả. Người dân bây giờ sống trong “vũ trụ thông tin” khổng lồ, nơi mỗi cú click có thể tạo ra một làn sóng dư luận. Trong bối cảnh ấy, người làm báo phải giữ được tâm thế tỉnh táo giữa hai bờ – “lề phải” và “lề trái”.

Cái bẫy của hai bờ dư luận này không nằm ở quan điểm, mà ở cảm xúc đám đông. "Lề phải" dễ bị cuốn vào sự tự mãn, ca ngợi một chiều; "lề trái" lại dễ sa vào sự phẫn nộ, phủ nhận cực đoan. Cả hai đều có thể "dẫn dắt" người cầm bút nếu tâm không vững. Bị tấn công từ cả hai phía là điều không tránh khỏi khi ta chọn đứng ở giữa để nói sự thật.

Cái đáng sợ không phải là khác biệt quan điểm, mà là khi sự thật bị bóp méo và niềm tin bị đánh cắp. Người làm báo, trong hoàn cảnh ấy, nếu giữ được cái tâm sáng và ngòi bút thẳng đó đã là một chiến thắng thầm lặng.

Như tôi từng viết trong “Tuyên ngôn người cầm bút”:

“Bút có trăm ngàn kiểu

Mực dăm bảy màu phơi

Tôi chọn màu ‘sự thật’

Viết cho đồng bào tôi.”

Màu "sự thật" ấy không phải lúc nào cũng lấp lánh, thậm chí nó gai góc và xù xì. Nhưng nó là màu duy nhất không phai, là thứ neo giữ lương tâm người viết. Và tôi tin rằng, một ngòi bút trung thực dù đơn độc vẫn có thể làm sáng cả vùng tối.

Viết để phản biện, không để đối đầu

Báo chí chân chính không đối đầu với chính quyền hay nhân dân. Nó chỉ đối đầu với sự giả dối, tham nhũng và bất công. Sự phản biện của báo chí là để kiến tạo, không phải phá bỏ; để làm sáng tỏ, không phải đổ thêm bóng tối.

Ranh giới giữa phản biện kiến tạo và sự phẫn nộ cực đoan rất mong manh. Phản biện cực đoan thường xuất phát từ cảm tính, tìm cách "hạ bệ", "phá bỏ" mà không cần quan tâm đến hệ lụy. Ngược lại, phản biện kiến tạo dựa trên "lý" - trên cơ sở dữ liệu, logic và sự thấu hiểu bối cảnh. Nó có thể rất gay gắt, nhưng mục đích cuối cùng là "làm sáng tỏ", là đưa ra giải pháp, là mong muốn mọi thứ tốt đẹp hơn, chứ không phải để thỏa mãn cái tôi hay sự tức giận nhất thời.

Tôi nhớ những ngày viết loạt bài phản biện dự án nhà máy giấy, bột giấy của Trung Quốc tại Hải Phòng. Khi bài đăng trên báo Người Lao động và Thanh Niên, dư luận rúng động. Nhưng điều tôi cảm động nhất không phải là kết quả dự án bị dừng, mà là khi một lãnh đạo cao cấp nói: “Nhờ những người như Anh, chúng tôi hiểu thêm góc nhìn của nhân dân.”

Khoảnh khắc ấy, tôi hiểu rằng: ngòi bút, nếu đặt đúng chỗ, có thể cứu một dòng sông, một vùng quê, một thế hệ tương lai.

Từ “nghiệp” đến “đạo”

Người ta hay nói nghề báo là “nghiệp” và đúng, nó là nghiệp, vì khó dứt. Nhưng nếu chỉ coi là nghiệp, thì người làm báo dễ bị cuốn theo cám dỗ danh vọng. Chỉ khi biến nghiệp thành đạo, ngòi bút mới thật sự mang sức cứu rỗi.

Tôi từng trải nghiệm đủ cung bậc: được khen nhiều nhưng có khi bị trách cứ vì phơi trần sự thật mà người ta muốn giữ kín. Nhưng qua tất cả, tôi càng tin rằng, chỉ có đạo đức nghề nghiệp mới giữ được người viết trước sóng gió của thời cuộc.

Như trong thơ tôi viết :

“Thẳng ngay và bền sức

Ngòi bút là tấm lòng

Đồng tiền dù thế lực

Không dễ gì bẻ cong.”

Cái "thế lực" ấy không chỉ là đồng tiền. Nó còn là danh vọng, là sự cám dỗ của quyền lực mềm, là áp lực của đám đông. Nhưng nếu bẻ cong ngòi bút, thì cái giá phải trả là chính nhân phẩm và niềm tin.

Bởi vậy, tôi vẫn dặn mình: viết chậm lại một chút để nghĩ sâu hơn, để không viết bằng cảm xúc tức thời, mà bằng trách nhiệm với xã hội, với thế hệ mai sau.

Viết cho đến khi không thể

Tôi cảm thông với nhà báo Hoàng Tuấn – người đã khép lại hành trình 25 năm làm báo bằng lời nhắn: “Tôi dừng lại, không phải để rời đi mà để giữ lấy chút ánh sáng ấy, cho đến hết đời.” Tôi hiểu nỗi mỏi mệt ấy. Nhưng riêng tôi, tôi chọn ở lại.

Không phải vì hào quang, mà vì tôi chưa viết hết những điều cần nói. Tôi vẫn còn thấy trong lòng mình ngọn lửa chưa tàn, như khổ cuối trong Tuyên ngôn người cầm bút:

“Bút chiến là vũ khí

Không cạn mực nhân sinh

Trọn đời không ngơi nghỉ

Tận hiến cho dân mình.”

Lời nguyện ước ấy là lý do tôi chọn ở lại, dù mỏi mệt và quỹ thời gian còn lại rất ít ỏi, tôi vẫn sẽ “nhả tơ cho đời”, vẫn ngồi bên chiếc laptop này, viết cho đến khi không thể.

Giữ lửa giữa hai bờ dư luận

Ngày nay, mạng xã hội khiến mỗi người trở thành “nhà báo của chính mình”. Dư luận nhiều khi biến thành cơn sóng cảm xúc, cuốn đi ranh giới giữa phản biện và phán xét. Người làm báo, nếu không đủ bản lĩnh, rất dễ bị kéo vào những dòng xoáy ấy.

Giữ lửa nghĩa là giữ tâm sáng giữa muôn tiếng ồn. Đó không phải là sự thỏa hiệp, mà là bản lĩnh của người biết im lặng khi cần và lên tiếng đúng lúc.

“Ngôn luận là biển lớn

Bút chỉ là thuyền thôi

Chẳng sợ cơn sóng cả

Bởi có tâm trong rồi.”

Khi tâm đã trong, không sóng gió nào có thể nhận chìm được con thuyền ngòi bút. Bởi viết, suy cho cùng, là hành trình đi tìm lẽ phải và gieo nhân văn, không phải cuộc đua để giành tiếng vang.

Lời kết – Giữ lấy ánh sáng

Có người hỏi tôi: “Anh viết để làm gì, khi thế giới này vẫn đầy dối trá?” Tôi cười, vì câu trả lời đã nằm trong thơ mình:

“Tôi chọn màu ‘sự thật’

Viết cho đồng bào tôi.”

Viết không phải để thay đổi thế giới, mà để thế giới này không thiếu một người còn dám nói điều đúng. Giữa hai bờ dư luận, giữa ồn ào và định kiến, người cầm bút chỉ có một hướng đi: về phía ánh sáng.

Tôi biết có thể mình chỉ là một giọt nước trong biển lớn, nhưng nếu giọt nước ấy mang vị mặn của lương tâm, nó vẫn làm nên sức sống của đại dương.

Tôi sẽ còn tiếp tục cầm bút cho đến khi không thể. Vì tôi tin, khi còn một người cầm bút trung thực, xã hội này vẫn còn hi vọng.

Và ánh sáng, dẫu nhỏ nhoi, vẫn đủ soi đường cho những người đi sau.

T.V.T.

Nguồn: vanviet.info