Bauxite Việt Nam

Vừa qua, trong chuyến sang khảo cứu chuyên môn tại Việt Nam, ông Thomas Engelbert, GS Việt học người Đức dạy ở ĐH Hamburg có ghé thăm GS Nguyễn Huệ Chi vào ngày 25-4-2013 chuyện trò về bộ môn Việt Nam học, nhân tiện phỏng vấn người chủ trì trang mạng BVN về một vài vấn đề mà nhiều trí thức nước ngoài hiểu biết về tình hình Việt Nam hiện đang quan tâm. Sau đây là bản ghi vắn tắt những câu hỏi và trả lời giữa hai bên, do phóng viên BVN chấp bút. Bauxite Việt Nam

1) Sự ra đời của trang Bauxite Việt Nam vào năm 2009. Tại sao GS lại được liên can đến một sự kiện như vậy?

- Trước đó 1 năm chúng tôi đã bắt đầu một thử nghiệm: đó là việc kiến nghị về tập Thơ Trần Dần. Người ta ra lệnh thu hồi tập thơ và như báo TP đưa tin sẽ phải đốt, nghĩa là trở lại kiểu hành xử trung cổ thời CCRĐ và thời mới chiếm SG. 7 người chúng tôi gồm nhà thơ, nhà văn, nhà giáo, nhà văn hóa... quyết lên tiếng ngăn chặn một hành vi vô văn hóa. Tôi cùng nhà thơ Dương Tường và nhà thơ Hoàng Hưng đến đưa kiến nghị tại trụ sở Bộ TTTT, được ông Thư ký Bộ trưởng tiếp. Và kết quả thành công. Tập thơ không bị thu hồi nữa. Ai nấy cùng vui mừng, nhận thấy kiến nghị xã hội xem ra có tác dụng.

- Xã hội VN vào năm 2009 đã bắt đầu dầm mình vào những bức bối lớn tuy chưa đến mức như hiện nay, nhưng nguy cơ lệ thuộc Tàu thì đã nhìn thấy trong nội bộ Đảng cầm quyền. Nguy cơ về môi trường cũng đã nổi cộm. Văn hóa nói chung ở tình thế bị o ép, các di sản, di tích bị phá hoại. Văn học nghệ thuật bị kiểm soát gắt gao. Một vài triển lãm hội họa ở Viện Goethe Hà Nội đến phút cuối bị bãi bỏ. Tập thơ Dự báo phi thời tiết bị cấm...

- Tôi được can dự vào những sự kiện phản biện của hai năm 2008 và 2009 cũng là ngẫu nhiên. Một số anh em văn nghệ sĩ và văn hóa có tinh thần cấp tiến muốn tìm một số bạn đồng tâm đồng chí để lên tiếng về những vấn đề này. Và họ nghĩ đến tôi, một người xưa nay không bị tư tưởng chính thống trói buộc. Khi bắt tay thảo các Kiến nghị và trao đổi câu chữ ngã ngũ thì họ đẩy tôi lên ký đầu tiên, nói rằng tôi có chức danh GS và từng là Chủ tịch HĐKH của một Viện. Tôi hồn nhiên nhận lời. Và từ bị động bỗng chuyển sang chủ động vào cuộc. Thế là thành người chủ trì trang BVN.

- Vị trí độc sáng của những Kiến nghị bauxite Tây Nguyên năm 2009 và sau đó là của trang BVN là: Chúng tôi đã đưa một vấn đề vốn chỉ mới thu hẹp trong phạm vi hội thảo “quan phương” ra giữa đời sống dân sự và gây một tác dụng đột biến không ngờ. Trước đó đã có một số thư phản biện tâm huyết của Đại tướng Võ Nguyên giáp và một vài nhà khoa học nổi danh như GS Nguyễn Văn Chiển; đã có nhà văn Nguyên Ngọc lên tiếng, TS Nguyễn Thành Sơn lên tiếng; nhưng tất cả chỉ mới giới hạn trong việc gửi lên các cấp quyền lực tối cao, và khuôn lại trong phạm vi những hội thảo khoa học chính thống. Lần đầu tiên chúng tôi – tôi, nhà giáo Phạm Toàn và GS TS Nguyễn Thế Hùng – mở tung được cánh cửa của các thứ giới hạn nghiêm ngặt đó để đẩy vấn đề bauxite – một nguy cơ cực lớn cho đất nước – ùa ra giữa cuộc đời. Phong trào dân sự từ lâu vẫn âm ỉ, nay bỗng nổ bùng và phát triển mạnh mẽ.

GS Thomas Engelbert và GS Nguyễn Huệ Chi trong cuộc chuyện trò thân mật chiều 25-4-2013

2) Sự phản ứng của cơ quan chức trách và của quần chúng.

- Quần chúng đón nhận lúc đầu cũng chưa đông đảo mấy, chủ yếu là những thành phần trí thức tiên tiến và các bloggers tự do. Họ lên tiếng ủng hộ rất mạnh, tạo khí thế cho trang BVN và làm cho phong trào ngày một đi sâu hơn vào dư luận. Càng về sau thì trang BVN đã trở thành một trung tâm điểm của tiếng nói trí thức không ở trong guồng máy và là một món ăn không thiếu được của dân cư mạng. Con số người vào trang vọt lên đến mức phi thường, được xếp vào hàng những trang mạng được đọc nhiều trên thế giới. Nhiều hôm đi trên xe, người lái xe nhận ra mặt tôi và bày tỏ sự ngưỡng mộ. Có hôm đi ăn với nhau ở một nhà hàng, một số người thập thò bảo là: “Đúng rồi, Đúng rồi”. Và họ đến, họ xưng là cựu sinh viên ĐHBK, độc giả trung thành của trang BVN, biết tôi trên ảnh. Họ hồ hởi đưa tôi về nhà và sẵn sàng giúp đỡ tôi nếu có việc gì cần.

- Còn chính quyền thì tất nhiên bị động. Khi bắt đầu đưa Kiến nghị, cơ quan Chính phủ và cơ quan Đảng CS thì phớt lờ, riêng cơ quan Quốc hội, cả UB Văn hóa và Giáo dục, và cả Văn phòng, đều tiếp đón niềm nở, lịch sự. Sau đó, một Ủy ban của Quốc hội cũng có hồi đáp, nhưng lại cho người phụ trách Phòng Hành chính viết thư trả lời và trả lời sai tên tôi làm cho giới công luận lên tiếng chế giễu. Và Ông Phó Chủ nhiệm UB đã chính thức xin lỗi một cách nghiêm chỉnh.

- Bước sang đầu năm 2010 thì cơ quan CA bất ngờ đến lục soát máy tính và thẩm vấn tôi liên tục 22 ngày. Họ muốn tìm ra một vài chứng cứ chứng tỏ chúng tôi liên hệ với các tổ chức bên ngoài mà họ gọi là “lực lượng thù địch”, nhất là Đảng Việt Tân, nhưng chúng tôi lại chẳng hề có chút dây mơ rễ má nào với những thành phần như họ nghĩ cả. Không có lý do gì để khép tội được tôi, họ đành dừng thẩm vấn, nhưng yêu cầu tôi “vì lợi ích của quốc gia” phải từ bỏ trang mạng (theo lệnh từ những người giữ quyền lực tối cao trong Bộ CA, song lại chỉ là lệnh miệng; khi tôi đòi lệnh giấy thì họ nói: về nguyên tắc không thể đưa lệnh giấy được). Trong áp lực đó, tôi ngẫm nghĩ khá căng và quyết định nhận lời, vào giây phút nói ra sự nhận lời tôi đã bật khóc.

Tuy nhiên, trang mạng là do 3 người sáng lập nên khi trở về trao đổi trong anh em thì hai đồng sáng lập có ý kiến: Việc tôi chấp thuận lúc bấy giờ là tình thế buộc không thể khác, nhưng đây là trang do 3 người lập ra nên cả 3 người không có một giao ước gì với chính quyền cả, vậy thì trang mạng vẫn hoạt động như thường. Tôi đã trả lời lại cơ quan chức năng như vậy khi họ đến “thăm”. Từ đấy chúng tôi lập ra một trang mạng mới, có thông báo cho Bộ VHTTDL theo đúng quy định (Bộ có phản hồi cho biết việc chúng tôi làm đúng luật định), và trở lại hoạt động bình thường (bởi vì trước khi tôi bị thẩm vấn, trang mạng đã bị đánh phá và xóa sổ, nhưng trong thời gian tôi bị thẩm vấn thì anh em cộng sự đã tạm lập ngay một trang blog để nhà giáo Phạm Toàn thay tôi điều hành, đưa tin liên tục về tôi với những bài viết trào lộng sắc bén làm cho dư luận được thông tin đều đặn). Tất nhiên, cơ quan an ninh vẫn “săn sóc” đặc biệt đến trang BVN, cho mãi đến gần đây.

3) Những mốc lịch sử quan trọng của trang BVN, sự mở rộng của trang ấy đề cập đến những v/d khác như thế nào?

- Có 5 mốc lịch sử: mốc đầu tiên vào tháng 5 năm 2009: sáng lập và tạo nên một tiếng nói đột xuất trong dư luận xã hội cả trong và ngoài nước. Được công chúng mạng và các blog khác hết lòng ủng hộ, truyền tải. Gây tiếng vang rộng rãi đến cả trong chính giới. Gặp khi miền Trung bị bão lụt nặng, chúng tôi đã tổ chức quyên góp và tiến hành hai đợt cứu trợ, cử một đoàn trực tiếp đến tận những nơi bị bão tàn phá nặng nề nhất, từ Phú Yên ra đến Quảng Ngãi, Quảng Nam, ra tận đảo Lý Sơn, lên Tây Nguyên, đến những nơi như Tu Mơ Rông, đưa tận tay đồng bào những món tiền và tài sản thiết thực nhất như tôn để người dân lợp lại nhà. Trong hoạt động này chúng tôi được một số trí thức ở Đà Nẵng tận tình giúp đỡ nên đạt kết quả có thể nói là mỹ mãn. Trở về, chúng tôi cho đăng đầy đủ chữ ký người nhận tiền và hiện vật, ảnh những nơi mình đi qua (có cả một bộ phim phóng sự) lên trang mạng, và nhận được nhiều lời cảm ơn chân tình. Mốc thứ hai vào đầu 2010 (sau khi tôi bị thẩm vấn): Trưởng thành vững vàng hơn, khẳng định lý do tồn tại của mình với tư cách một trang mạng xã hội, đóng góp những tiếng nói phản biện mũi nhọn trên nhiều mặt (kinh tế, văn hóa, an ninh, đời sống dân chúng, quyền con người, sự lộng hành của bộ máy, đàn áp của CA,...) góp phần phơi rõ những việc làm sai trái, hoặc bất lợi của chính quyền, với hy vọng bớt đi những hậu quả tồi tệ khiến đất nước tụt dốc trông thấy. Mốc thứ ba vào cuối năm 2010: Đi sâu vào phản biện những vấn đề thiếu dân chủ và vi Hiến, tùy tiện thực thi luật pháp của Nhà nước toàn trị. Kiến nghị chống lại những bản án bất công như vụ án TS CHHV. Mốc thứ 4 vào năm 2011: chống Trung Quốc cưỡng chiếm biển Đông, nêu cao mục tiêu độc lập và toàn vẹn lãnh thổ, ủng hộ biểu tình chống TQ xâm lược của các tầng lớp nhân dân Hà Nội, SG... Bản thân người chủ trì trang mạng cũng tham gia vào các hoạt động diễu hành này. Đồng thời, tiếp tục phản biện mạnh mẽ dự án bauxite và các chính sách làm cho đất nước suy thoái nặng nề, nhất là các dự án kinh tế thua lỗ khủng như Vinashin, Vinalines..., chống làm đường tàu cao tốc, chống xây nhà máy ĐHN,... Mốc thứ 5 từ đầu 2013: nhân sửa đổi Hiến pháp đặt vấn đề quyền con người, xóa bỏ điều 4 và đòi quyền sở hữu ruộng đất cho nông dân lên thành trọng tâm; yêu cầu thay đổi Hiến pháp theo hướng dân chủ hóa và yêu cầu bỏ điều luật 88 vi phạm quyền con người. BVN là một địa chỉ quan trọng đầu tiên đăng Tuyên bố về việc xóa bỏ điều 88 của Bộ luật hình sự cũng như đăng Kiến nghị 72, cũng là nơi để bạn đọc ghi danh vào các Tuyên bố và Kiến nghị ấy.

4) Có thể nói được rằng xung quanh trang web này có một nhóm trí thức "cấp tiến", là "tiên phong" trong việc xây dựng nên cái gọi là xã hội dân sự không? Theo GS, trang này giữ được vai trò riêng biệt hay là hãy còn có những trang hoặc những nhóm khác cũng giữ vai trò tương tự như vậy không?

- Đương nhiên là xung quanh BVN có cả một nhóm trí thức cấp tiến ủng hộ và làm nòng cốt, ngay từ buổi đầu ra các Kiến nghị dồn dập vào tháng 5 và tháng 6 năm 2009 đã có mặt họ. Họ là những chuyên gia đầu ngành cả trong và ngoài nước, có chức danh khoa học cao và có uy tín ở trong nước và trên thế giới. Họ là những người từng có chức có quyền, là lão thành cách mạng, là trí thức đấu tranh của SG thời trước, nay về hưu và phản tỉnh, thấy con đường của BVN hợp với tâm nguyện của mình nên hoặc tham gia viết bài, hoặc đứng sau ủng hộ, hoặc làm chỗ dựa cho BVN, một khi BVN lên tiếng thì lập tức ký tên không nề hà. Có cả những người như Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên đã từng ủng hộ nhiệt liệt buổi ban đầu, cùng với Lão tướng Nguyễn Trọng Vĩnh lên tiếng phản đối bán rừng đầu nguồn cho Trung Quốc và nước ngoài trên trang mạng, sau vì lý do này khác nên không thấy vị Trung tướng này tiếp tục lên tiếng nữa nhưng chắc trong thâm tâm thì vẫn coi BVN là tiếng nói gần gụi với mình. BVN không đơn độc vì còn có những trí thức thuộc các nhóm khác như IDS (tuy tổ chức thì đã giải thể nhưng con người vẫn tồn tại) cũng sát cánh dưới nhiều hình thức với chúng tôi và có những sự kiện chính họ chủ động khởi động trước, lấy chúng tôi làm diễn đàn. Chúng tôi phối hợp với nhau rất ăn ý.

- Sau khi BVN lên tiếng và ngày càng có nhiều tác động ra ngoài xã hội thì nhiều trang mạng hoặc blog độc lập khác cũng chuyển biến, hướng tới các vấn đề thời sự trực diện hơn trước và tiếng nói không dè dặt nữa mà cứng cáp hẳn. Mỗi trang một vẻ, có trang như Anhbasam tuy chỉ đóng vai trò tổng hợp đưa tin nhưng là trang đưa đủ tin từ nhiều phía, lại có kèm những lời bình ngắn và rất thẳng và sắc nên thu hút được rất nhiều độc giả (lượng độc giả vào trang này có lẽ đứng đầu các trang mạng hiện nay), vai trò hết sức lớn. Có những trang khác lần lượt nối nhau ra đời như Quê Choa, người buôn gió, Phạm viết Đào, J.B. Nguyễn Hữu Vinh, Trương Duy Nhất, Bà Đầm Xòe, Thùy Linh, Nguyễn Tường Thụy, Bùi Văn Bồng,... và nhiều blog nữa không thể kể hết, cũng đăng nhiều bài – và ngày càng đăng thường xuyên, sát sườn với thời cuộc, không xa xôi bóng gió mà đi thẳng vào các vấn đề xã hội bức xúc. Các trang này đều có đóng góp tích cực vào phong trào dân sự của xã hội Việt Nam. Có trang như Quê Choa, mới đầu thấy tôi bị thẩm vấn thì hơi sợ, im lặng một thời gian, về sau lại hăng hái trở lại. Có những blog độc lập có thể không chịu ảnh hưởng của BVN mà song trùng quan điểm với BVN hoặc nhiều khi còn mạnh mẽ hơn cả BVN như blog của Nhạc sỹ Tô Hải, v.v. Có thể nói, từ 2009 đến nay, thế giới mạng ở Việt Nam đã trở thành một bức tranh nhiều gam màu, phản ánh một sự trưởng thành vượt bậc trong yêu cầu dân chủ hóa đất nước cũng như trong mục tiêu bảo vệ Tổ quốc.

5) Cảm ơn GS rất nhiều. Kinh mến chào GS

Thomas Engelbert