Bauxite Việt Nam

TS. Nguyễn Thành Sơn

Trước ý kiến của ông Trần Xuân Hòa, Chủ tịch HĐTV Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam cho rằng “Lo lắng vừa qua của các nhà khoa học về dự án bauxite Tây Nguyên không khác gì lo lắng với dự án Nhà máy đồng Sinh Quyền (Lào Cai) trước đây. Tuy nhiên, thực tế cho thấy dự án có hiệu quả rất tốt, trái với những cảnh báo trước đó”, TS. Nguyễn Thành Sơn đã chỉ rõ những điểm khác biệt của hai dự án để thấy rằng không thể nói dự án Nhà máy đồng Sinh Quyền (Lào Cai) “có hiệu quả rất tốt” thì dự án bauxite Tây Nguyên cũng sẽ có hiệu quả tốt! Bauxite Việt Nam

So sánh dự án đồng Sinh Quyền và dự án alumina Nhân Cơ (hay Tân Rai) ta thấy các “nét” giống và khác nhau như sau:

Những “nét” giống nhau gồm: cùng là dự án khai khoáng; cùng chủ đầu tư là TKV; cùng nhà thầu Trung Quốc, công nghệ Trung Quốc; và cùng để xuất khẩu.

Ngoài ra, về mặt nguyên tắc, đã là dự án khai thác tài nguyên khoáng sản để xuất khẩu thì bất cứ dự án nào cũng phải có lãi.

Những “nét” khác nhau là chủ yếu gồm:

– Đồng (Cu) quý hơn nhôm (Al). Đồng là “kim loại quý”, còn nhôm chỉ là “kim loại cơ bản”. Đồng khó thay thế và có giá trị sử dụng rất cao, còn nhôm có thể dễ được thay thế bằng vật liệu khác, và giá trị sử dụng của nhôm kim loại rất thấp, chỉ có hợp kim của nhôm (là sản phẩm của công nghiệp đúc) mới có giá trị sử dụng cao.

– Dự án đồng Sinh Quyền là 1 trong 3 dự án được chính phủ Việt Nam và Trung Quốc đưa vào diện ưu tiên hợp tác đặc biệt do chính phủ TQ cho vay (dự án đồng Sinh Quyền của Tổng công ty Khoáng sản VN - khi đó chưa nhập vào TKV, dự án điện Cao Ngạn của TKV, và một dự án thủy điện ở miền trung của EVN). Vì vậy, chắc chắn giá vốn (bình quân gia quyền của vốn vay đầu tư) của dự án đồng Sinh Quyền thấp hơn nhiều so với alumina Nhân Cơ.

– Dự án đồng Sinh Quyền là dự án thuộc công nghiệp luyện kim làm ra sản phẩm đầu vào cho ngành cơ khí chế tạo. Còn dự án alumina chỉ thuộc lĩnh vực “khai thác - chế biến”, chỉ làm ra nguyên liệu khoáng sản làm đầu vào cho ngành luyện kim.

– Chất lượng sản phẩm: độ tinh khiết của đồng đạt “3 số 9” là 99,98% – trong khi để sử dụng được hiệu quả (làm dây điện) phải là 99,99%; còn độ tinh khiết của alumina chỉ có “1 con 9” (!) là 98,6%, thuộc loại “Coarse” hay “Sandy” (giống như “đường cát”) [độ tinh khiết thấp là sản phẩm kỹ thuật hay sản phẩm thô – BVN].

– Giá đồng trên thế giới tăng nhanh gấp 3 lần so với giá nhôm. Cụ thể, nếu tính từ 2003 đến 2011, giá đồng tăng vọt từ 1784 USD/tấn lên 8821 USD/tấn, bình quân tăng 22,11%/năm; Còn giá nhôm chỉ tăng từ 1432 USD/tấn lên có 2398 USD/tấn, bình quân chỉ tăng 6,7%/năm.

– Dự án đồng Sinh Quyền đã trải qua 3 bước “thăng trầm”: có giai đoạn lỗ nặng, có giai đoạn xuất khẩu quặng đồng có hiệu quả hơn luyện ra đồng thỏi rồi xuất khẩu, và hiện nay mới đang có lãi (do giá đồng tăng vọt như nêu trên). Còn dự án alumina Tân Rai hiện chưa nghiệm thu được.

– Dự án đồng Sinh Quyền, theo thiết kế, TKV còn thu ngay được thêm ít nhất 400 kg vàng/năm (nay mới chỉ thu được khoảng ½ số đó). Đây là nguồn lợi không nhỏ để dự án Sinh Quyền có hiệu quả. Còn dự án alumina Tân Rai/Nhân Cơ để làm ra được “sắt xốp” từ bùn đỏ (nhằm bù lỗ cho alumina) chắc phải sau 50 năm nữa!

– Về cơ sở hạ tầng: Dự án đồng Sinh Quyền có qui mô rất nhỏ (10.000 tấn/năm) nên không mắc các vấn đề như giao thông vận tải, và cấp nước. Còn dự án alumina Nhân Cơ/Tân Rai, thì ngược lại, đang bị mất cân đối về giao thông vận tải (tắc) và cấp nước (thiếu). Riêng việc cấp điện, dự án đồng Sinh Quyền được sử dụng nguồn điện từ lưới quốc gia, còn dự án alumina Tân Rai và Nhân Cơ phải đầu tư nhà máy nhiệt điện tự dùng trên vùng cao Tây Nguyên, nhưng lại dùng than đá chở từ miền biển lên!

– Chất thải độc hại của dự án đồng Sinh Quyền là axít (H₂SO₄) (hiện đang “mắc” không biết phải vận chuyển đi chôn cất hay bán như thế nào?). Còn chất thải độc hại của alumina Nhân Cơ là xút (NaOH), thay vì phải thu hồi ngay trong nhà máy thì TKV cho thải ra ngoài rồi “tái tuần hoàn” sau. Nếu không may (cầu trời chỉ không may thôi), các bể chứa axít bị vỡ, hay ô tô chở axít đi tiêu thị bị đổ thì đồng Sinh Quyền chắc đã kiếm đủ tiền “giắt lưng” sẵn để “đền bù, khắc phục hậu quả”. Còn nếu xút (NaOH) của Tân Rai/Nhân Cơ trong khi chờ chưa kịp “lắng” trong bể bùn đỏ, gặp mưa lớn tràn ra ngoài thì chắc TKV phải cử đoàn thứ 2 sang Hungary “học tập trao đổi kinh nghiệm” lại.

– Dự án đồng Sinh Quyền chỉ có một chút “dại” hơn alumina Tây Nguyên ở chỗ: quặng đồng được khai thác tại mỏ đồng Sinh Quyền (sát biên giới với TQ), phải vận chuyển khoảng 30 km về Tằng Lỏng để luyện thành đồng. Các dự án bauxite thì “khôn” hơn, khai thác và chế biến tại chỗ.

N.T.S.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN