Bauxite Việt Nam

“Những bài viết, sự kiện, những cơ quan, tổ chức… có điều gì hay/dở, những con người tốt/xấu đều có thể được hội tụ về đây, phơi bày, cọ sát, so sánh, được đông đảo cư dân mạng khắp trong ngoài nước tức khắc nhận biết. Kẻ xấu bị vạch mặt phải biết sợ, người tốt được động viên, gắn bó”.

“Dân mình thực ra rất quan tâm chính trị, chỉ phải cái đảng, nhà nước lại không muốn vậy, làm đủ cách để dân chán chính trị, nói đúng hơn là nghĩ, bàn chuyện chính trị theo “định hướng”, trong đó cách quan trọng nhất là thông qua báo đài nhà nước”.

“Dù chiến tranh hay hòa bình, vẫn có một mạch ngầm luôn luôn chảy, đó là mạch ngầm khai dân trí”.

(Ba Sàm – Nguyễn Hữu Vinh)

MỤC LỤC

Giới thiệu và tóm tắt 3

Lá thư từ một người vợ. 4

Sơ lược tiểu sử Nguyễn Hữu Vinh. 8

Sơ lược tiểu sử Nguyễn Thị Minh Thúy. 9

Trang mạng Anh Ba Sàm. 10

Một số diễn biến kể từ khi Nguyễn Hữu Vinh bị bắt. 11

Kết luận điều tra của Cơ quan An ninh Điều tra – Bộ Công an. 12

Bắt Anh Ba Sàm là trái pháp luật. 13

Sự nguy hiểm của Điều 258. 16

Viết blog cho một tương lai dân chủ. 21

Báo chí quốc tế viết về Anh Ba Sàm. 26

GIỚI THIỆU VÀ TÓM TẮT

Đây là một tập hợp báo cáo về một trong những blogger nổi tiếng và có ảnh hưởng nhất ở Việt Nam kể từ năm 2007, ông Nguyễn Hữu Vinh, tức blogger Anh Ba Sàm. Ông Vinh bị bắt cùng người cộng sự vào ngày 5/5/2014, cả hai cùng bị truy tố theo Điều 258, một điều khoản tai tiếng trong Bộ luật Hình sự Việt Nam.

Vụ án bộc lộ rất nhiều hành vi vi phạm nhân quyền, từ xâm phạm quyền riêng tư, bắt giữ tùy tiện, đến đối xử hạ thấp nhân phẩm, không đảm bảo quy trình tố tụng, và nói chung, nó phản ánh việc nhà nước Việt Nam đã không thực hiện đúng các chuẩn mực quốc tế về nhân quyền.

Báo cáo cung cấp những phân tích sâu về các vi phạm nhân quyền này, đồng thời, cũng kể lại quá trình Anh Ba Sàm sử dụng blog và mạng xã hội để khai dân trí và đấu tranh vì một nền dân chủ cho Việt Nam.

LÁ THƯ TỪ MỘT NGƯỜI VỢ

Kính gửi: Các độc giả của blog Anh Ba Sàm; các cơ quan ngoại giao và chính phủ; các tổ chức bảo vệ nhân quyền và các cơ quan truyền thông.

Kính thưa quý vị,

Tôi là Lê Thị Minh Hà, vợ của ông Nguyễn Hữu Vinh, tức blogger Anh Ba Sàm.

Chồng tôi được báo chí quốc tế đánh giá là một trong những nhà hoạt động dân quyền nổi tiếng nhất Việt Nam. Đối với người dân trong nước, đặc biệt là cộng đồng những người sử dụng Internet ở Việt Nam, ông là một trong những blogger nổi tiếng nhất, người sáng lập và điều hành trang blog Anh Ba Sàm, tức Thông Tấn Xã Vỉa Hè, gắn bó với độc giả Việt Nam từ năm 2007 đến nay.

Chồng tôi và cộng tác viên, cô Nguyễn Thị Minh Thúy, đã bị cơ quan an ninh điều tra thuộc Bộ Công an Việt Nam bắt giữ ngày 5/5/2014 và bị khởi tố theo Điều 258 Bộ luật Hình sự, “Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”. Chồng tôi và cô Minh Thúy đã bị tạm giam kể từ đó và cho đến nay vẫn chưa được gặp thân nhân.

Chồng tôi – Anh Ba Sàm – đã làm gì?

Là vợ của Anh Ba Sàm, vì hoàn cảnh sức khỏe không tốt, không chịu được điều kiện khí hậu-thời tiết miền Bắc, tôi không thường xuyên ở bên chồng tôi trong những năm qua; nhưng những gì tôi biết về ông lâu nay luôn thống nhất rằng: Ông là một người yêu nước bằng cả trái tim. Hơn thế nữa, ông là một trí thức, một blogger luôn ý thức được tầm quan trọng to lớn của mạng Internet đối với công cuộc dân chủ hóa và phát triển đất nước. Và ông đã luôn sử dụng Internet như một công cụ để thực hiện mong ước nhiệt thành của ông – “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”.

Trang mạng Anh Ba Sàm (địa chỉ hiện nay: basam.info, anhbasam.wordpress.com, basamnews.info) được thành lập năm 2007 nhằm mục đích “giải phóng bạn đọc khỏi sự nô lệ về tinh thần”, mà chồng tôi gọi tắt là “phá vòng nô lệ” và lấy đó làm chủ trương của trang. Ông tin rằng, người dân Việt Nam chỉ có thể có được những quan điểm chính trị riêng nếu được thông tin đầy đủ.

Theo tinh thần ấy, mỗi ngày Anh Ba Sàm đều tổng hợp thông tin về những vấn đề chính trị từ nhiều nguồn khác nhau: từ các cơ quan truyền thông Nhà nước, các hãng tin nước ngoài, từ những nhà hoạt động, nhà báo, những blog cá nhân và cả những trang mạng bị chính phủ Việt Nam gọi là “phản động”, “thù địch với Nhà nước”.

Ngoài ra, Anh Ba Sàm còn cống hiến cho độc giả các danh sách đường dẫn (link) phong phú đến 50 trang blog hàng đầu của các cá nhân và tổ chức xã hội dân sự Việt Nam, 50 trang truyền thông độc lập và của nhà nước bằng tiếng Việt, 56 trang truyền thông nước ngoài cũng như 19 trang mạng hướng dẫn cách vượt kiểm duyệt Internet. Những kỹ thuật của blog đã tạo điều kiện cho độc giả viết các bình luận nóng hổi về những sự kiện thời sự.

Theo nhiều nguồn thống kê khác nhau thì từ năm 2009, chồng tôi và cộng sự đã đưa lên Internet hàng trăm nghìn bài báo, trong đó có rất nhiều tư liệu quý như lịch sử Việt Nam từ 1945 đến 1995, sách trắng về quan hệ Việt Nam – Trung Quốc, và nhiều bài viết của các cây viết nổi tiếng Việt Nam. Mỗi ngày, trang mạng Anh Ba Sàm có trung bình một trăm nghìn lượt truy cập.

Rất có thể là Nghị định số 72/2013/ND-CP của Chính phủ về “Quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ Internet” đã được ban hành chỉ để nhằm kiểm duyệt trang Anh Ba Sàm. Khoản 4 Điều 20 và Khoản 4 Điều 26 của Nghị định này (có hiệu lực từ ngày 1/9/2013) cấm các chủ blog và trang mạng ở Việt Nam thu thập thông tin từ những cơ quan truyền thông Nhà nước hoặc từ những trang mạng của các cơ quan công quyền. Ở thời điểm đó, Anh Ba Sàm là trang mạng duy nhất có thể tiếp cận ở Việt Nam mà có một khối lượng tư liệu và số người truy cập ở mức đáng kể như thế.

Gia đình Anh Ba Sàm. Ảnh chụp năm 1992.

Chồng tôi có phạm tội không?

Chính phủ Việt Nam đã huy động hacker tấn công trang mạng Anh Ba Sàm, vì nó không được Nhà nước cho phép, nghĩa là bị xem là bất hợp pháp. Ngay từ năm 2007, trang mạng này đã liên tục bị đánh phá và làm tê liệt bằng những cuộc tấn công từ chối dịch vụ (DDoS). Từ năm 2010 đến năm 2013, nó bị tin tặc cướp ba lần và đã có lúc chủ nhân của nó bị mất quyền sở hữu. Trong thời gian này, 6 trang mạng và trang blog sao chép lại nội dung của Anh Ba Sàm cũng bị tin tặc cướp và xóa.

Bảy năm qua, trong quá trình điều hành trang mạng Anh Ba Sàm, chồng tôi cũng đã nhiều lần bị cơ quan an ninh nhắc nhở, đe dọa, ép buộc ông phải chấm dứt hoạt động làm blog, nhưng ông đều khéo léo và kiên quyết từ chối. Luôn chọn cách tiếp cận mềm dẻo, ôn hòa, ông chưa bao giờ tự coi mình là kẻ thù của chế độ, càng không chủ trương chống chính quyền bằng bạo lực – cho dù chỉ bằng ngôn từ. Tuy rất kiên trì trong mục đích cho người dân được tiếp cận rộng rãi với các nguồn thông tin khác nhau, nhưng ông không chọn cách đối đầu trực tiếp với các cơ quan chính quyền. Tôi tin rằng, những gì ông làm đã vừa góp phần “khai dân trí” như ông mong muốn, vừa giúp “khai quan trí” và giảm bớt mâu thuẫn giữa chính quyền và người dân, điều hòa căng thẳng trong xã hội. Ông là người có thể góp phần rất lớn cho một sự chuyển đổi ôn hòa ở Việt Nam theo hướng dân chủ hóa.

Bản thân chồng tôi cho rằng trang mạng của mình đã thúc đẩy tự do báo chí. Trong một diễn đàn thảo luận, ông đã lấy thí dụ rằng cùng một bài đăng, trên trang mạng của một tờ báo nhà nước thì nó chỉ nhận được một phản hồi, trong khi trang mạng của ông đã nhận được những 600 lời bình luận đối với chính bài báo ấy. Như thế, ở Việt Nam, trong bối cảnh truyền thông-báo chí bị Nhà nước kiểm soát chặt, đã hình thành những diễn đàn cho phản biện xã hội, có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng.

Chồng tôi mong ước: Một ngày nào đó báo chí tư nhân chuyên nghiệp sẽ được cho phép hoạt động ở Việt Nam. Và ông đã cố gắng hết sức để ngày đó sớm đến.

Từ những điều trên, với tình cảm của một người vợ đối với chồng mình và những hiểu biết về ông, tôi khẳng định: Chồng tôi – Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh – nếu có phạm tội gì, thì chỉ là tội yêu nước, yêu tự do, và mong muốn đất nước Việt Nam dân chủ hóa, người dân Việt Nam có quyền tự do.

Nguyễn Hữu Vinh là một người bảo vệ nhân quyền, đã nỗ lực tranh đấu ôn hòa cho quyền con người ở Việt Nam, đặc biệt là quyền tự do thông tin và báo chí. Việc bắt bớ ông là tùy tiện, vi hiến, trái pháp luật trong nước và vi phạm các tiêu chuẩn và điều ước quốc tế về nhân quyền mà Việt Nam đã ký kết.

Tôi xin kính đề nghị các độc giả của trang mạng Anh Ba Sàm, đề nghị các cơ quan Chính phủ và Quốc hội Mỹ, các tổ chức nhân quyền quốc tế lên tiếng và gây sức ép đòi hỏi chính quyền Việt Nam:

1. Trả tự do ngay tức khắc và vô điều kiện cho chồng tôi, nhà bảo vệ nhân quyền Nguyễn Hữu Vinh tức blogger Anh Ba Sàm, và cộng sự của ông là Nguyễn Thị Minh Thúy;
2. Hủy bỏ Điều 258 Bộ luật Hình sự Việt Nam về “lợi dụng các quyền tự do dân chủ”;
3. Tôn trọng quyền tự do thông tin và báo chí của người dân Việt Nam. Hủy bỏ ngay lập tức Nghị định số 72/2013/ND-CP về “Quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ Internet” và các văn bản luật tương tự có mục đích hạn chế quyền tự do thông tin và báo chí ở Việt Nam.

Ngày 18 tháng 10 năm 2014

Lê Thị Minh Hà

SƠ LƯỢC TIỂU SỬ NGUYỄN HỮU VINH

Họ tên: Nguyễn Hữu Vinh

Sinh ngày 15/9/1956

Địa chỉ: số 5/2/4D, phố Đặng Văn Ngữ, phường Trung Tự, quận Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam

Tình trạng hôn nhân: Có vợ và hai con trai

Hoàn cảnh gia đình: Vợ (bà Lê Thị Minh Hà, sinh năm 1958) nghỉ mất sức. Có mẹ già 94 tuổi đang sống thực vật.

Tốt nghiệp Học viện An ninh năm 1979

Từng công tác tại Tổng cục An ninh (1979-1984), Ban Việt kiều Trung ương (1984-1995), Bộ Công an Việt Nam (1995-2000)

Ra khỏi ngành an ninh và thành lập Công ty Điều tra và Bảo vệ V, năm 2000

Lập trang mạng Anh Ba Sàm, còn gọi là Thông Tấn Xã Vỉa Hè, ngày 9/9/2007.

Tham gia thành lập Nhóm 72 – gồm 72 trí thức, cùng ký vào một bản kiến nghị gọi là “Kiến nghị về sửa đổi Hiến pháp 1992”, tháng 1/2013

Thúc đẩy phong trào đấu tranh dân chủ của giới nhân sĩ-trí thức ở Việt Nam

Bị bắt ngày 5/5/2014

Bị khởi tố ngày 13/5/2014 theo Điều 258 Bộ luật Hình sự, “tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”.

Luật sư bào chữa: Hà Huy Sơn

SƠ LƯỢC TIỂU SỬ NGUYỄN THỊ MINH THÚY

Họ tên: Nguyễn Thị Minh Thúy

Sinh ngày 10/11/1980

Địa chỉ: số 411-E1, tập thể Thành Công, phường Thành Công, quận Ba Đình, Hà Nội

Tình trạng hôn nhân: Ly hôn. Có hai con trai 7 tuổi (song sinh)

Tốt nghiệp ngành điện tử viễn thông, Đại học Mở Hà Nội năm 2003

Nhân viên kế toán Công ty Điều tra và Bảo vệ V, từ năm 2003

Bị bắt ngày 5/5/2014

Bị khởi tố ngày 13/5/2014 theo Điều 258 Bộ luật Hình sự, “tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”.

Minh Thúy và hai con

TRANG MẠNG ANH BA SÀM

Địa chỉ website: http://anhbasam.wordpress.com/; http://basam.info; http://basamnews.info

Cung cấp RSS Feeds của 32 trang mạng của nhà báo, blogger chính trị nổi tiếng trong và ngoài nước: Quê Choa, Huỳnh Ngọc Chênh, Nguyễn Xuân Diện, Người Buôn Gió, Jonathan London, Thùy Linh…

Kết nối với 50 tờ báo tiếng Việt lớn, 50 cơ quan truyền thông quốc tế lớn

Đăng tải 3060 bài phân tích, bình luận (tính đến ngày 26/10/2014, không kể các dữ liệu bị hacker xóa bỏ), và nhiều tư liệu quý về: Hiến pháp Việt Nam và các nước, lịch sử Việt Nam, tư liệu về chiến tranh Việt Nam, Hồ Chí Minh, chính trị Việt Nam đương đại, hồi ký của các nhân vật lịch sử, v.v.

Đăng tải 2555 bản tin hàng ngày.

Cập nhật thông tin về tất cả các sự kiện chính trị lớn ở Việt Nam, đặc biệt những sự kiện mà báo chí quốc doanh không đăng tải như: biểu tình và đàn áp biểu tình, cưỡng chế đất đai, các vụ bạo hành của công an nhằm vào dân thường, phiên tòa xử người bất đồng chính kiến, nỗ lực đấu tranh dân chủ của các blogger, v.v.

“Bị tấn công nhiều lần, ba lần nặng nhất: 2/11/2010; 9/6/2011; 8/3/2013″.

MỘT SỐ DIỄN BIẾN KỂ TỪ KHI NGUYỄN HỮU VINH BỊ BẮT

Tháng 5/2014 – nay: Các tờ báo và trang mạng của công an liên tục đưa tin, viết bài công kích, bôi nhọ Nguyễn Hữu Vinh và trang Anh Ba Sàm.

10/5: Một số blogger, trong đó có blogger Đinh Ngọc Thu và luật gia Trịnh Hữu Long, đăng tải bài viết “Nguyễn Hữu Vinh bị bắt, nhưng Ba Sàm thì không”, tuyên bố tiếp tục hoạt động của trang mạng Anh Ba Sàm, bất chấp các hành động đàn áp của công an.

5/6: Bà Lê Thị Minh Hà, vợ ông Vinh, gửi đơn tố cáo và đơn khiếu nại lần thứ nhất. Đơn tố cáo cho rằng việc cơ quan an ninh bắt giam ông Vinh là hành vi bắt giữ tùy tiện, sai pháp luật, sai chuẩn mực tố tụng. Đơn khiếu nại yêu cầu trả tự do cho ông Vinh ngay lập tức.

Các cá nhân và cơ quan nhận khiếu nại, tố cáo (Trương Tấn Sang, Trần Đại Quang, Nguyễn Bá Thanh, Nguyễn Hòa Bình, Nguyễn Văn Hiện) không trả lời đơn của bà Hà.

16/6: Blogger Đinh Ngọc Thu, công dân Hoa Kỳ, ở bang California, kiện báo Pháp luật Việt Nam tội vu khống bà và ông Nguyễn Hữu Vinh khi đưa tin sai sự thật rằng “Nguyễn Hữu Vinh còn kết nối quan hệ với Việt Tân – một tổ chức ở Mỹ chuyên chống Việt Nam – thông qua “cầu nối” Đinh Ngọc Thu – một thành viên của Việt Tân, nhận sự chỉ đạo trực tiếp, đạo diễn của Thu cho những bài viết chống Việt Nam trên trang blog của mình”.

Đơn kiện của bà Thu không được tòa án nào ở Việt Nam thụ lý, cũng không nhận được phản hồi nào từ bất cứ ai.

27/7: Nhà thờ Thái Hà, Hà Nội tổ chức thắp nến cầu nguyện cho Nguyễn Hữu Vinh và Nguyễn Thị Minh Thúy.

28/8: Bà Lê Thị Minh Hà gửi đơn khiếu nại lần 2, vẫn không được phản hồi.

14/9: 51 nhà hoạt động nhân quyền và trí thức ở Việt Nam gửi kiến nghị đến Bộ trưởng Công an Trần Đại Quang, đòi trả tự do cho Nguyễn Hữu Vinh.

30/10: Cơ quan an ninh điều tra, Bộ Công an, có bản kết luận điều tra về “Vụ án Nguyễn Hữu Vinh cùng đồng bọn lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”

KẾT LUẬN ĐIỀU TRA CỦA CƠ QUAN AN NINH ĐIỀU TRA – BỘ CÔNG AN

Trích:

“Đây là vụ án nghiêm trọng, có tổ chức, với thủ đoạn phạm tội tinh vi, xảy ra trong tình hình các thế lực thù địch trong và ngoài nước đang gia tăng sử dụng Internet với sự tham gia của hàng trăm website, blog, mạng xã hội đưa tin xuyên tạc, vu cáo nhằm phá hoại tư tưởng, làm suy giảm lòng tin của nhân dân đối với vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước. Nguyễn Hữu Vinh, Nguyễn Thị Minh Thúy đã lợi dụng công nghệ thông tin và quyền tự do ngôn luận, đăng trên hai blog “Dân Quyền”, “Chép Sử Việt” 24 bài viết có nội dung sai sự thật, không có căn cứ; tuyên truyền xuyên tạc đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; bôi nhọ các cá nhân, làm ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan, tổ chức; đưa ra cái nhìn bi quan một chiều, gây hoang mang lo lắng, làm ảnh hưởng đến lòng tin của quần chúng nhân dân đối với sự lãnh đạo đất nước của Đảng, Chính phủ, Quốc hội và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hai blog “Dân Quyền” và “Chép Sử Việt” đã có hàng triệu lượt người truy cập, có nhiều ý kiến phản hồi có nội dung tiêu cực, thể hiện quan điểm đồng tình với các bài viết được đăng tải trên hai blog. Hành vi của Nguyễn Hữu Vinh và Nguyễn Thị Minh Thúy đã phạm vào tội “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân” quy định tại Điều 258 – Bộ luật Hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam…”.

Bản kết luận điều tra cũng cho rằng ông Nguyễn Hữu Vinh và bà Nguyễn Thị Minh Thúy không “thừa nhận hành vi phạm tội” và do đó “cần phải xử lý nghiêm trước pháp luật”.

BẮT ANH BA SÀM LÀ TRÁI PHÁP LUẬT

• Trịnh Hữu Long/ BBC tiếng Việt

Xét trên cả bình diện pháp luật nội địa lẫn quốc tế, việc bắt và giam giữ blogger Nguyễn Hữu Vinh (Anh Ba Sàm) cùng cộng sự Nguyễn Thị Minh Thúy là hoàn toàn tùy tiện và trái pháp luật.

Quy trình tố tụng sai từ đầu

Vụ án Anh Ba Sàm mở màn ngày 5/5 với việc bắt khẩn cấp ông Nguyễn Hữu Vinh và sau đó là bà Nguyễn Thị Minh Thúy.

Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự Việt Nam, quyết định bắt khẩn cấp khác với quyết định bắt thông thường ở chỗ nó không cần sự phê chuẩn của Viện Kiểm sát nhân dân cùng cấp trước khi thi hành. Việc phê chuẩn sẽ được tiến hành sau khi bắt người, trong vòng 12 tiếng kể từ khi Viện Kiểm sát nhận được đề nghị phê chuẩn từ cơ quan điều tra.

Quy định này trao cho cơ quan điều tra quyền hành động ngay lập tức, không chịu bất cứ sự kiểm soát nào, và hạn chế tối đa nguy cơ rò rỉ thông tin.

Tuy nhiên, quyết định bắt giữ khẩn cấp này của Cơ quan An ninh Điều tra (Bộ Công an) lại không nằm trong bất cứ trường hợp nào được phép bắt khẩn cấp theo quy định tại Điều 81, Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003.

Theo đó, việc bắt khẩn cấp chỉ được tiến hành trong trường hợp (i) khi có căn cứ để cho rằng người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng; (ii) khi người bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy và xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn; và (iii) khi thấy có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu huỷ chứng cứ.

Cả ba trường hợp nêu trên đều dễ dàng bị loại bỏ, bởi Điều 258, Bộ luật Hình sự không thuộc nhóm tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, không có người bị hại nào hoặc người nào có mặt tại nhà và văn phòng của ông Vinh và bà Thúy trông thấy họ đang thực hiện tội phạm gì, và cơ quan điều tra không chứng minh được dấu vết tội phạm gì ở người hoặc chỗ ở của hai người này. Bằng chứng là theo Bản Kết luận điều tra số 14/KLĐT ngày 30/10, tất cả các đồ vật thu giữ được tại nhà và văn phòng của họ đều được kết luận là “không liên quan trực tiếp đến vụ án”.

Việc sai phạm ngay từ khâu bắt giữ dẫn đến sai phạm của toàn bộ quy trình tố tụng sau đó.

Vi phạm quyền bí mật thông tin cá nhân

Bản Kết luận điều tra còn trực tiếp tiết lộ phương pháp thu thập chứng cứ trái pháp luật của cơ quan công an, mà những chứng cứ này lại được dùng làm cơ sở để ra quyết định bắt khẩn cấp đối với ông Vinh và bà Thúy.

Điều đó được thể hiện rõ ngay trang 1 của bản Kết luận điều tra, trình bày rằng vụ án đã được bắt đầu từ ngày 01/4 khi Cục Bảo vệ Chính trị 6 – Tổng cục An ninh I – Bộ Công an gửi Công văn cho Cơ quan An ninh Điều tra, cung cấp dữ liệu theo dõi hai thuê bao Internet (đăng ký với nhà mạng VDC và FPT) của ông Vinh và bà Thúy, với kết luận “thường xuyên đăng tải trên Internet các bài viết có dấu hiệu xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân”.

Điều này không khỏi khiến những ai quan tâm đặt ra một số câu hỏi: Liệu công an có được phép theo dõi và sao chép dữ liệu truy xuất Internet của người dùng hay không? Nếu công an muốn theo dõi và sao chép dữ liệu đó thì nhà mạng có nghĩa vụ cung cấp hay không? Và nhà mạng có được phép cung cấp dữ liệu của khách hàng cho công an hay không?

Một số người khác sẽ liên tưởng đến một chi tiết tuy nhỏ mà không nhỏ trong các vụ án ở phương Tây: Cảnh sát chỉ được phép nghe trộm điện thoại của công dân khi được tòa án cho phép.

Đối với pháp luật Việt Nam, câu trả lời có thể dễ dàng được tìm thấy tại Điều 38, Bộ luật Dân sự về quyền bí mật đời tư, theo đó, “thư tín, điện thoại, điện tín, các hình thức thông tin điện tử khác của cá nhân được bảo đảm an toàn và bí mật”.

Điều 72 của Luật Công nghệ thông tin cũng nghiêm cấm việc xâm nhập, sửa đổi, xóa bỏ nội dung thông tin của tổ chức, cá nhân khác trên môi trường mạng.

Tuy vậy, một số người có thể trích dẫn chính Điều 38, Bộ luật Dân sự để phản bác, rằng việc kiểm soát thư tín và thông tin điện tử vẫn có thể tiến hành theo quy định của pháp luật VÀ khi có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Vậy nhưng quy định đó là quy định nào và quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đó là quyết định nào thì bản Kết luận điều tra hoàn toàn không nhắc tới.

Nếu thực sự Bộ Công an được trao thẩm quyền theo dõi dữ liệu thuê bao Internet, và thực sự có quyết định của một cơ quan nào đó cho phép họ theo dõi thuê bao của ông Vinh và bà Thúy thì lại phải đặt một dấu hỏi lớn về tính hợp hiến, hợp pháp và hợp lý của các văn bản đó.

Cần lưu ý rằng, cho đến nay, hai văn bản trực tiếp quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Công an là Nghị định số 77/2009/NĐ-CP và số 21/2014/NĐ-CP đều không được tìm thấy trên hệ thống công báo cũng như các website tra cứu văn bản pháp luật. Một số nguồn tin nói rằng chúng được đóng dấu Mật và không được phép công khai.

Bắt giữ tùy tiện

Dưới lăng kính pháp luật quốc tế về nhân quyền, hành vi bắt và giam giữ ông Nguyễn Hữu Vinh và bà Nguyễn Thị Minh Thúy là sự vi phạm đối với quyền tự do thân thể của họ và được định nghĩa là hành vi bắt giữ tùy tiện.

Các Điều 9 của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền năm 1948 và Công ước Quốc tế về các Quyền dân sự và chính trị năm 1966 đều khẳng định “không ai có thể bị bắt giữ, giam cầm hay lưu đầy một cách tùy tiện”.

Việt Nam là thành viên đầy đủ của Liên Hiệp Quốc và đã ký kết, tham gia các văn kiện mang tính chất nền tảng và trụ cột này của luật nhân quyền quốc tế.

Quy định khá khái quát của hai văn kiện nêu trên, trong một nền pháp trị bình thường và với sự độc lập của hệ thống tư pháp, bao giờ cũng được giải thích và thực thi gần với công lý xã hội nhất, tiệm cận nhất có thể với điểm cân bằng giữa quyền của các cá nhân và sự an toàn của xã hội.

Vào năm 2000, Nhóm làm việc về bắt giữ tùy tiện của Liên Hiệp Quốc, một cơ quan bao gồm các chuyên gia nhân quyền độc lập chuyên điều tra các vụ bắt giữ tùy tiện ở các quốc gia thành viên, đã đưa ra một bộ ba tiêu chí cơ bản để xác định khi nào thì một hành vi bắt giữ được coi là tùy tiện.

Trong số ba tiêu chí đó, việc bắt giữ do thực thi các quyền tự do được quy định trong các văn kiện về nhân quyền của Liên Hiệp Quốc sẽ được coi là tùy tiện và được xếp vào Mục II (Category II).

Mặc dù ông Vinh và bà Thúy không khai nhận 24 bài viết được nêu trong bản Kết luận điều tra là do họ đăng tải, nhưng việc công an cho rằng họ đã đăng những bài viết đó và tiến hành bắt giữ họ, không gì khác hơn là sự vi phạm quyền tự do ngôn luận, và rơi vào Mục II nêu trên.

SỰ NGUY HIỂM CỦA ĐIỀU 258

• Trịnh Hữu Long – Phạm Đoan Trang

Lập luận căn bản mà một số người ủng hộ Điều 258 Bộ luật Hình sự đưa ra là: 258 là điều luật bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân; kẻ nào xâm phạm những giá trị ấy thì phải bị trừng phạt. Tuy nhiên, trái với lập luận căn bản này, 258 lại là một điều luật xâm phạm nghiêm trọng các quyền tự do của công dân, chứ không hề bảo vệ.

Nếu chỉ xét về khía cạnh tinh thần và lý tưởng lập pháp, Điều 258 Bộ luật Hình sự tỏ ra rất thuyết phục. Ta hãy xem:

“Điều 258. Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân. (1) Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm. (2) Phạm tội trong trường hợp nghiêm trọng thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm.”

Chung quy lại, điều luật này có nội dung là bảo vệ lợi ích của Nhà nước, tổ chức, công dân trong xã hội trước các hành vi xâm phạm của người khác. Có vẻ đó là một ý chí lương thiện và đầy tính lý tưởng, một thứ không thể phủ nhận và bất cứ kẻ nào phủ nhận đều đáng bị trừng phạt. Tuy vậy, các quyết định lập pháp không cần đến mạch máu nóng chuyên chở những suy nghĩ giản đơn về sự lương thiện như vậy. Nó cần hơn cả là một tư duy lập pháp, kỹ thuật lập pháp dựa trên nền tảng công lý và khoa học.

Mơ hồ, chung chung – điều tối kỵ trong ngôn ngữ lập pháp

Trong ngôn ngữ pháp luật, có ít nhất một điều mà các nhà soạn thảo phải tránh: sự mơ hồ, chung chung. Xem xét các điều khoản còn lại của Bộ luật Hình sự, ta nhận thấy hầu hết chúng đều quy định những hành vi rất cụ thể như giết người, gây thương tích, hiếp dâm, trộm cắp, buôn bán ma túy, nhận hối lộ, bắt giữ người trái pháp luật,… Các điều khoản này nhằm bảo vệ những lợi ích cụ thể của tổ chức và cá nhân trong xã hội. Lẽ dĩ nhiên, pháp luật được xây dựng nên để bảo vệ những lợi ích chính đáng của những thành viên trong xã hội. Vậy thì tại sao lại có hẳn một điều luật sinh ra chỉ để nhắc lại nguyên lý đó? Điều này cho chúng ta thấy phạm vi điều chỉnh của Điều 258 rộng đến mức có tính bao trùm lên toàn bộ hệ thống pháp luật chứ không đơn giản là một điều luật đơn lẻ trong một bộ luật đơn lẻ.

Theo Điều 8 Bộ luật Hình sự, “tội phạm” được định nghĩa là “hành vi nguy hiểm cho xã hội”. Khoa học hình sự chia hành vi thành hai loại: hành động hoặc không hành động, chỉ những phản ứng biểu hiện ra bên ngoài của một người. Như vậy, tội phạm là những gì rất cụ thể, chứ không phải là những nguyên lý hay lý tưởng.

Giả sử có một nghị định nào đó quy định trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước là tạo ra một môi trường Internet lành mạnh ở Việt Nam. Với tính từ “lành mạnh”, nghị định này trở thành mơ hồ, chung chung, vì nó không chỉ ra được một ranh giới cụ thể giữa những trường hợp vi phạm và không vi phạm. Không có tiêu chuẩn cụ thể nào để phân định “lành mạnh” và “không lành mạnh”. Việc xem phim sex chẳng hạn, có thể bị một người coi là đồi bại, không lành mạnh, nhưng lại là hoạt động có tính chất giải trí hoặc chữa bệnh, v.v. đối với người khác.

Một điều khoản hoặc điều luật mơ hồ, chung chung, nghĩa là nó có phạm vi áp dụng rất rộng trong những trường hợp rất cụ thể.

Điều 258 (Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân) không có tính từ nào phạm lỗi mơ hồ, chung chung, nhưng nó có một động từ (“lợi dụng”) và một số danh từ (“lợi ích của Nhà nước”) phạm lỗi này.

Nó dẫn đến một loạt câu hỏi:

- Thế nào là “lợi dụng”? Tận hưởng quyền tự do của con người đến mức nào thì bị coi là “lợi dụng”? Tại sao việc thực hiện quyền của mình lại bị coi là lợi dụng?

- Sử dụng, hay nói đúng hơn, tận hưởng, quyền tự do dân chủ đến mức nào thì bị Nhà nước coi là “lợi dụng”?

- Có thể sử dụng các quyền tự do dân chủ để làm những việc gì?

- Lợi ích của Nhà nước cụ thể là gì? Ai quy định lợi ích của Nhà nước? Đã từng có công dân nào nhìn thấy bảng danh sách các lợi ích của Nhà nước để biết đường tránh vi phạm chưa?

Ví dụ, hành động in áo phản đối đường lưỡi bò, chống dự án khai thác bauxite Tây Nguyên, v.v. của một số người, nếu đã xâm phạm lợi ích Nhà nước thì cụ thể là xâm phạm những gì, quy ra thành tiền là bao nhiêu để nếu có thể thì người phạm tội sẽ đền bù thiệt hại? Công dân Việt Nam có được hưởng quyền tự do dân chủ đủ để… in áo không, và nếu in thì in như thế nào là xâm phạm lợi ích Nhà nước, như thế nào là không xâm phạm?

Điều 258 không có câu trả lời cho các câu hỏi đó. Việc diễn giải hoàn toàn tùy thuộc lực lượng công an và hệ thống tòa án, dưới sự lãnh đạo duy nhất và tuyệt đối của Đảng. Và thế là sự tùy tiện và lạm quyền lên ngôi.

Điều 258 đã bảo vệ được ai?

Một số người bảo vệ Điều 258 cho rằng điều luật này bảo vệ tổ chức và công dân khỏi bị “xâm phạm lợi ích hợp pháp”, và họ suy luận thêm: Đó là bảo vệ tổ chức và công dân khỏi bị vu khống, bị xúc phạm danh dự và nhân phẩm.

Nếu vậy thì họ vướng vào một mâu thuẫn: Bộ luật Hình sự đã có các điều khoản quy định về tội làm nhục người khác (Điều 121) và tội vu khống (Điều 122). Hai tác giả bài viết này không hoàn toàn đồng tình với việc xem xét hành vi làm nhục và hành vi vu khống dưới góc độ hình sự, vì ở đây có dấu hiệu hình sự hóa các quan hệ dân sự. Tuy nhiên, điều này một lần nữa chứng minh sự chồng chéo và bao trùm của Điều 258.

Thông thường, việc xâm phạm danh dự, nhân phẩm được bảo vệ bằng Bộ luật Dân sự. Bộ luật Dân sự 2005 có Điều 37 về bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín; Điều 38 bảo vệ quyền bí mật đời tư; và các quy định về bồi thường thiệt hại.

Luật Báo chí cũng cấm việc đưa tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống nhằm xúc phạm danh dự của tổ chức, danh dự, nhân phẩm của công dân.

Điều vô duyên nhất sẽ đến khi Nhà nước bắt giữ một người vì cho rằng họ đã lợi dụng quyền tự do ngôn luận xâm phạm lợi ích của một người khác, kết luận điều tra được ban ra, Viện Kiểm sát truy tố, khi ra đến tòa thì người bị hại tuyên bố: Tôi không cảm thấy bị xâm phạm gì cả. Khi ấy, Nhà nước sẽ ăn nói ra sao?

Chừng đó quy định, điều khoản của pháp luật xem ra đã quá đủ cho công dân và tổ chức. Vậy thì, Điều 258 ra đời để bảo vệ ai? Câu trả lời: bảo vệ lợi ích của Nhà nước. Mà lợi ích của Nhà nước là gì thì lại tùy vào sự yêu ghét và diễn giải của bộ máy công quyền.

Nói cho đúng thì năm 2010, nền tư pháp và an ninh Việt Nam đã tạo tiền lệ sử dụng Điều 258 thay cho các điều khoản pháp luật hiện hành khác để xử lý một trường hợp “nói xấu” người khác. Đó là khi blogger Cô Gái Đồ Long bị bắt theo Điều 258, vì có hành động viết blog động chạm tới gia đình một ông tướng công an. Vụ bắt giam Cô Gái Đồ Long, do đó, khiến chúng ta tưởng như ông tướng công an đó chính là Nhà nước – bởi nếu ông là công dân thì đã có những điều luật khác để bảo vệ quyền và lợi ích, danh dự và nhân phẩm của ông rồi kia mà.

Như vậy, có thể nói ngắn gọn là: Điều 258 đã được vận dụng để bảo vệ lợi ích của Nhà nước và công an.

Hàng chục người đã bị bắt vì 258

Trên phương diện lập pháp, Điều 258 bất hợp lý, tùy tiện và xâm phạm quyền công dân như thế. Và trên thực tế, điều luật này quả thật đã được chính quyền lợi dụng để bắt giữ, xét xử và bỏ tù ít nhất 48 người, tính từ năm 2006 đến nay. (*) Trong số này, có một số trường hợp bị bắt vì Điều 258, nhưng về sau được/ bị chuyển đổi tội danh. Điều đó cũng cho thấy công dụng bảo vệ chế độ tuyệt vời của 258: Đôi khi nó là cái cớ ban đầu để công an bắt giữ những người nói/viết những gì mà chính quyền không ưa; cứ bắt giam cái đã rồi sẽ điều tra, nghiên cứu để chuyển đổi tội danh cho phù hợp sau.

- Năm 2006: Đoàn Văn Diên (Hiệp hội Đoàn kết Công Nông Việt Nam)

- Năm 2007: Trương Minh Đức (nhà báo tự do), Trương Minh Nguyệt (Hội Ái hữu Tù nhân Chính trị và Tôn giáo), Nguyễn Văn Ngọc, Trịnh Quốc Thảo (nhóm Người Việt Nam yêu nước)

- Năm 2008: Nguyễn Việt Chiến (báo Thanh Niên), Nguyễn Văn Hải (báo Tuổi Trẻ). Chuyển đổi tội danh thành Điều 281 Bộ luật Hình sự, “Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn khi thi hành công vụ”.

- Năm 2009: Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (tức blogger Mẹ Nấm), Bùi Thanh Hiếu (blogger Người Buôn Gió), Phạm Đoan Trang

- Năm 2010: Lê Nguyễn Hương Trà (nhà báo, blogger Cô Gái Đồ Long)

- Năm 2011: Nguyễn Văn Lía (tín đồ Phật giáo Hòa Hảo)

- Năm 2012: Trần Hoài Ân (tín đồ Phật giáo Hòa Hảo), 22 thành viên của Hội đồng Công luật Công án Bia Sơn. Các trường hợp thuộc Hội đồng Công luật Công án Bia Sơn sau này đều được/ bị chuyển đổi tội danh thành Điều 79 Bộ luật Hình sự.

- Năm 2013: Trương Duy Nhất, Phạm Viết Đào (nhà báo), Đinh Nhật Uy (blogger), Lý Văn Dinh, Dương Văn Tu, Hoàng Văn Sang, Thào Quán Mua, Lý Văn Hầu, Hoàng Văn Páo, Dương Văn Mình, Vừ A Sự.

- Năm 2014: Nguyễn Hữu Vinh (Ba Sàm), Nguyễn Thị Minh Thúy

Điểm chung lớn nhất giữa các trường hợp bị bắt tạm giam, hoặc bị xét xử và chịu án tù này là: Tất cả đều bị bắt vì tội lạm dụng các quyền tự do dân chủ, xâm phạm lợi ích – chủ yếu là của Nhà nước!

Điều 258 xâm phạm quyền công dân là thế, nhưng vẫn có một bộ phận dư luận ủng hộ, vì sao? Có lẽ tinh thần ủng hộ tuyệt đối đó xuất phát từ tư duy “Nhà nước luôn đúng”. Lối tư duy “Nhà nước luôn đúng” này khiến những người đó tin tưởng và ủng hộ đường lối, chủ trương, chính sách bất kể hay dở, và hằn học với tất cả các ý kiến phản bác hay đặt vấn đề trái chiều.

——-

(*) Danh sách trên đây chỉ bao gồm những trường hợp bị bắt vì Điều 258 mà giới truyền thông (báo chí, blog, mạng xã hội) có đề cập. Trên thực tế, ở Việt Nam có thể còn rất nhiều vụ bắt giữ (tạm giam hoặc tù có án) nhân danh “bảo vệ lợi ích Nhà nước” theo Điều 258 mà ít hoặc không được truyền thông biết đến.

Danh sách được cập nhật vào ngày 29/10/2014, dựa theo nguồn: International Society for Human Rights (ISHR), 2012.

VIẾT BLOG CHO MỘT TƯƠNG LAI DÂN CHỦ

• Phạm Đoan Trang

Một ngày cuối tháng 5 ở Hà Nội, công an Việt Nam đột ngột ập vào nhà, cũng là công ty, của một blogger nổi tiếng – Nguyễn Hữu Vinh, được biết đến dưới cái tên Anh Ba Sàm. Vinh và người trợ lý là cô Nguyễn Thị Minh Thúy – một người mẹ của hai đứa con song sinh 7 tuổi – bị bắt ngay lập tức.

Vụ bắt khẩn cấp rõ ràng nhằm làm Vinh bất ngờ. Hai website được cho là do ông điều hành, gồm Chép Sử Việt và Dân Quyền, bị đóng cửa, cho thấy công an đã lấy được mật khẩu vào cả hai trang.

Tuy nhiên, công an không kiểm soát được một số blog khác, mà đáng chú ý nhất là trang tin vốn đông người đọc Ba Sàm News, và các trang này vẫn tiếp tục hoạt động. Trên thực tế, chỉ 5 ngày sau khi Vinh và Thúy bị bắt, hai cộng sự khác của ông đã ra một tuyên bố đầy thách thức: “Nguyễn Hữu Vinh bị bắt, nhưng Ba Sàm thì không”. Tuyên bố này hàm ý rằng một phong trào viết blog mạnh mẽ hơn, viết vì sự thay đổi, sẽ tiếp tục nổi lên ở Việt Nam.

Vụ bắt bớ gây một làn sóng phẫn nộ lớn trong giới đấu tranh. Phong trào Con Đường Việt Nam, một tổ chức xã hội dân sự hoạt động vì quyền con người ở Việt Nam, cũng ra một tuyên bố vào ngày 7/5, nêu rõ: “(Bằng) Việc tiếp tục tước đoạt quyền tự do ngôn luận của các công dân trong nước như ông Nguyễn Hữu Vinh, bà Nguyễn Thị Minh Thúy và những nhà hoạt động, blogger khác chứng tỏ chính quyền Việt Nam không có thiện tâm hòa giải với chính người dân mình và cương quyết khước từ mọi đóng góp của người dân vào tiến trình giữ nước và dựng nước chung”.

Chính quyền phản công. Sử dụng hệ thống báo chí do công an và quân đội kiểm soát, chính quyền buộc tội Vinh và Thúy “đăng tải các bài viết có nội dung xấu, thông tin sai lệch, làm giảm uy tín, mất lòng tin trong nhân dân về cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội lên mạng Internet”, vi phạm Điều 258 Bộ luật Hình sự.

Trong một bài viết đặc biệt hằn học, một trang mạng của công an buộc tội Vinh: “Y chuyên viết về các vấn đề chính trị xã hội Việt Nam với phong cách bình luận chống đối, luôn tìm cách làm cho mọi thứ của Việt Nam xấu xa, tồi tệ giống với con người của y”.

Người muốn thắp lửa

Nguyễn Hữu Vinh không phải luôn luôn là người được phong trào dân chủ ưa thích. Bản thân vốn là một sĩ quan an ninh, ban đầu ông cũng bị nghi ngờ. Sinh năm 1956 trong một gia đình cán bộ cao cấp, ông có đầy đủ điều kiện để cũng trở thành một quan chức trong hệ thống cấp bậc của nhà nước cộng sản.

Ngay sau khi Vinh bị bắt, các blogger đã tìm lại tiểu sử gia đình ông, để nhắc lại rằng cha của Vinh, cụ Nguyễn Hữu Khiếu, từng làm Đại sứ Việt Nam tại Liên Xô hai nhiệm kỳ. Vào cái thời mà Liên Xô còn là “ông anh cả” của Việt Nam trong Chiến tranh Lạnh, làm đại sứ là một đặc quyền, và như chính Vinh từng viết trong một hồi ký ngắn vào năm 2012, ông và gia đình hồi đó sống một cuộc sống mà toàn bộ phần còn lại của xã hội chỉ có thể mơ tưởng.

Ngôi nhà nơi ông sinh sống hồi nhỏ bây giờ là nhà của thủ tướng đương nhiệm. “Khi người dân miền Bắc hầu như không biết đến hương vị bơ, sữa, thì mỗi sáng hắn tản bộ vài bước qua số 2 Hoàng Diệu, kế bên dinh thự của Tổng Bí thư Lê Duẩn, để mua những chai sữa tươi còn nóng hổi, những thỏi bơ, pa-tê, ổ bánh mì thơm phức”.

Vinh thậm chí còn được gặp Hồ Chí Minh một lần khi mới lên 5 tuổi – đó được coi là đặc ân đối với người dân miền Bắc Việt Nam hồi ấy.

Quan trọng nhất, nhờ thành phần gia đình, ông được tiếp cận với những cuốn sách mà dân thường hoàn toàn không thể động đến. Một trong số đó, gọi là “tài liệu tham khảo đặc biệt”, gồm những bài viết được Thông Tấn Xã Việt Nam dịch chọn lọc từ báo chí nước ngoài sang tiếng Việt.

“Những năm 1960’, loại này có chữ “Mật-Không phổ biến”, chỉ cấp bộ thứ trưởng trở lên được cung cấp, sau này thêm cấp vụ, cục. Rồi khoảng cuối 1990’ thì bán tự do. Dù thế nào thì những tài liệu này cũng đã giúp hắn “tự diễn biến” kha khá trong bao nhiêu năm “theo đảng”” – Vinh viết. Từ những tài liệu này mà ông biết đến sự tàn bạo của chế độ cộng sản Mao Trạch Đông, mà tiếc thay đó lại là lý tưởng mà chính quyền miền Bắc Việt Nam thời ấy cố vươn tới.

Chiến tranh leo thang, Vinh sơ tán về quê, nơi ông chứng kiến cuộc sống nghèo đói của những người dân ở dưới trong bậc thang xã hội. Nhưng niềm tin của ông vào lý tưởng cộng sản chỉ thật sự đảo lộn khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975, và ông có có cơ hội nhìn thấy khoảng cách phân chia sâu sắc giữa “miền Nam tư bản” và “miền Bắc cộng sản”. Ông không mất nhiều thời gian để đi đến kết luận rằng đời sống dưới chế độ tư bản, bất chấp những hạn chế của nó, vẫn thịnh vượng hơn và khắc hẳn cái cuộc sống được mô tả trong các tài liệu tuyên truyền của người cộng sản.

“Hắn được “mở mắt” thêm nhiều nữa” – Vinh viết. “Rồi thêm một thứ “diễn biến” khác là hắn đã liều bỏ không biết bao thời gian và tiền túi để lọ mọ học tiếng Anh và vi tính từ lúc mọi người còn coi là thứ xa lạ”.

Để thắp lên ngọn lửa

“Luôn quyết liệt, đam mê, và can đảm” – Phạm Xuân Cần, bạn học cũ của Vinh ở Học viện An ninh, viết, hòa thêm vào cơn phẫn nộ của cộng đồng blogger sau vụ bắt giữ Vinh. Ông Cần nhớ lại Vinh đã là một sinh viên của Học viện như thế nào, sau đó trở thành một sĩ quan an ninh, rồi làm việc ở Ban Việt kiều. Kinh nghiệm làm việc của Vinh với các trí thức Việt Nam ở nước ngoài – một số trong đó đã lưu vong từ năm 1975 – bổ sung thêm vào những hiểu biết của ông về “miền Nam tư bản”, khiến ông bị ám ảnh bởi cái ý nghĩ: “Bao nhiêu con người với những bộ óc tài ba đã bị phung phí”.

Năm 1999, gần như ngay sau khi Việt Nam thông qua Luật Doanh nghiệp, Vinh ra khỏi biên chế Nhà nước và thành lập công ty riêng, VPI, công ty thám tử tư đầu tiên ở Việt Nam. Công việc làm ăn của Vinh tiến triển tốt, và lợi nhuận của nó đủ làm Vinh nghĩ đến chuyện theo đuổi những sự nghiệp khác.

Năm 2005, khi mạng xã hội 360 (mà giờ đây đã sập) của Yahoo! xuất hiện, Vinh cũng tham gia làm blog như bất kỳ thanh thiếu niên Việt Nam nào. Ông tạo ra trang blog Anh Ba Sàm trên nền Yahoo, ban đầu chỉ đăng tải các bài mà ông viết cho báo chí nhà nước, cho đến khi ông nhận ra nhu cầu của những người dân Việt Nam, muốn biết “thế giới nghĩ gì về chúng ta”.

Thế là Vinh bắt đầu dịch các tin bài trên báo chí nước ngoài về Việt Nam sang tiếng Việt, và lượng độc giả tăng dần. Blog Anh Ba Sàm cũng cung cấp cả những tài liệu về mối quan hệ Việt Nam – Trung Quốc, mà cho đến tận bây giờ vẫn còn là một vấn đề chính trị nhạy cảm.

Mặc dù trang Anh Ba Sàm thu hút được một số lượng độc giả khá lớn (đối với một website chính trị), nhưng Vinh không dừng lại ở đó. Ông đi xa hơn trong sự nghiệp “khai dân trí” với sáng kiến xuất bản một bản tổng hợp những tin tức quan trọng nhất mỗi ngày. Vinh cũng thêm vào đó các comment (lời bình luận) – kết hợp giữa những suy nghĩ sâu sắc của một trí thức với văn phong dí dỏm, sắc sảo. Và các comment đã nhanh chóng trở thành đặc thù của trang Anh Ba Sàm, thu hút sự quan tâm của hàng trăm nghìn người đọc tiếng Việt trên khắp thế giới. Đó là một con số khá cao, đặc biệt khi mà lượng phát hành của tờ báo lớn Tuổi Trẻ chỉ đạt tới khoảng 200.000 bản.

“Tin tức được cập nhật 24/7. Đúng như kỳ vọng của độc giả, blog dành sự chú ý đặc biệt cho những câu chuyện mà nền báo chí quốc doanh của Việt Nam không được phép đưa tin. Món điểm tin hàng ngày này đã thu hút tới 100.000 độc giả thường xuyên” – David Brown, một nhà cựu ngoại giao người Mỹ thường có các bài viết được dịch đăng trên Anh Ba Sàm, đã viết như thế về trang mạng này vào tháng 3/2013, khi nó chịu một đợt tấn công nặng nề của các hacker “ủng hộ chính quyền”.

“Luôn đúng giờ, tuân thủ đạo đức báo chí, tức là chính xác, trung lập và bảo vệ nguồn tin, tôn trọng bản quyền. Đó là những nguyên tắc mà chúng tôi tuân theo trong suốt những năm qua” – Đinh Ngọc Thu, hiện là biên tập viên chính của trang Anh Ba Sàm, nói. Thu tham gia “điểm tin” cùng Vinh vào năm 2009, và lý do duy nhất khiến cô không bị bắt cùng Vinh và Thúy là vì cô đang sống ở California.

Quan hệ của Vinh với một số người trong bộ máy Nhà nước, xuất phát từ cương vị trước đây của ông trong các cơ quan nhà nước, cũng là những nguồn tin hữu ích. Tuy nhiên, đồng thời, chúng cũng gây nghi ngờ rằng ông là “an ninh trá hình”. Câu hỏi mà nhiều người đặt ra là tại sao Nguyễn Hữu Vinh mãi không bị bắt? Làm sao ông có thể “sống sót” qua rất nhiều đợt công an đàn áp blogger?

Bây giờ thì câu trả lời đã rõ ràng: Đó chỉ là vấn đề thời gian.

Công an vào cuộc

Chính quyền Việt Nam, với phần lớn là những gương mặt già nua, có lẽ không để ý nhiều đến sức mạnh của Internet, nhưng bộ máy an ninh của họ thì đã lưu tâm rất nhanh chóng. Bất kỳ người nào viết blog về các vấn đề chính trị sớm muộn cũng thấy có vấn đề với mạng lưới công an dày đặc ở Việt Nam. Vì thế, thật dễ hiểu khi Anh Ba Sàm được công an chú ý rất sớm, coi như một điểm tập kết của các lực lượng “phản động”.

Và dù sao thì đấy cũng là một niềm tin có cơ sở. Trang web đối kháng nào ở Việt Nam, hay nói đúng hơn là bằng tiếng Việt, cũng có lượng độc giả trung thành riêng của nó. Bạn đọc của Ba Sàm, như ông mô tả, có rất nhiều trí thức và đảng viên Đảng Cộng sản. Một tỷ lệ lớn trong số họ có thể vẫn còn trung thành với ý thức hệ cộng sản đã lạc hậu, và cái mà họ cần là “sự thật như nó vốn có” – trung lập và chính xác, không có sự kiểm duyệt của nhà nước.

Độc giả quả thật đã tạo thành một cộng đồng gắn kết, và bản thân độc giả cũng có người đọc của chính họ – có nhiều người vào Anh Ba Sàm chủ yếu để đọc các comment của Vinh và các blogger (“còm sĩ”) khác dưới mỗi bài. Rất nhiều còm sĩ đã trở nên nổi tiếng trong “đại gia đình bạn đọc Anh Ba Sàm”.

Chỉ có một đội ngũ rất ít người vừa lo nội dung vừa lo bảo mật, nên trang mạng thường xuyên bị tấn công. Ông Brown, nhà cựu ngoại giao, viết:

“… ngày 9/3, blog Ba Sàm bị tấn công triệt để. Bài vở, comment của mấy năm trời mất sạch. Tài khoản email của đội ngũ biên tập viên cũng mất. Nhóm Ba Sàm cho đến giờ vẫn chưa lấy lại được quyền kiểm soát trang anhbasam.wordpress.com. Tuy nhiên, đó vẫn còn là một bi kịch có thể xử lý được. Một ít nội dung đã được sao lưu dự phòng trên các máy chủ đặt ở nước ngoài”.

“… Một độc giả ngây thơ có thể kết luận rằng nhóm Anh Ba Sàm là một lũ phản động bất mãn, sống ở Mỹ, mưu lật đổ chính quyền Hà Nội”.

Sự thật là Vinh và cộng sự của ông chẳng nhận khoản trợ giúp tài chính nào từ bất cứ ai. Trên thực tế, khi nền kinh tế sa sút, công ty thám tử tư của Vinh cũng gặp khó khăn và đã gần trên bờ vực phá sản khi Vinh và Thúy bị bắt.

Một bạn đọc từng có đôi lần gặp Vinh kể lại một cuộc trò chuyện của chị với Vinh. Một cách nghi ngờ, bạn đọc đó hỏi: “Tại sao anh làm tất cả những việc này?”.

Ông đáp: “Bởi vì tôi ở vị thế tốt hơn bất cứ ai để làm việc này, cho nên nếu không làm, tôi sẽ cảm thấy có tội”.

Và ông bảo: “Bởi vì tôi đáp ứng đủ ba điều kiện. Thứ nhất, điều kiện kinh tế của tôi đủ tốt. Tôi có VPI, tôi không đến nỗi nghèo đói. Thứ hai, tôi có kiến thức về mạng. Và thứ ba, quan trọng nhất, là tôi hiểu họ – công an. Tôi đã từng ở trong họ, tôi hiểu họ”.

Tuy nhiên, có vẻ như cuối cùng ông đã thua. Người cựu sĩ quan an ninh đã không nghĩ rằng những đồng nghiệp cũ của ông có thể bắt ông, và ông bị bắt vào lúc không ngờ nhất.

Bản án đối với ông được dự đoán là sẽ nặng nề, bởi vì các tòa án của công an luôn xử nghiêm những người bị coi là “phản bội” nguồn gốc cộng sản của họ. Như Cù Huy Hà Vũ, con của một quan chức cộng sản cấp cao khác, cũng đã bị kết án 7 năm tù vào năm 2011.

Nhưng nói một cách lạc quan, chẳng phải đây là lúc để Vinh nghỉ ngơi hay sao? Ông đã làm việc quá nhiều, đấu tranh quá kiên trì trong suốt 7 năm qua, làm kiệt quệ cả bản thân ông lẫn các cộng sự. Và mặc dù ông có rất nhiều độc giả, cuối cùng, về cơ bản đó vẫn là một cuộc chiến đấu trong cô đơn.

Nhưng ông vẫn cứ blog.

BÁO CHÍ QUỐC TẾ VIẾT VỀ ANH BA SÀM

Cuộc tấn công bí ẩn nhằm vào một blog Việt Nam, Asia Sentinel, 18/3/2013: http://www.asiasentinel.com/index.php?option=com_content&task=view&id=5257&Itemid=188

Đội quân mạng của Việt Nam tấn công Mỹ, Pháp, AFP, 20/1/2014: http://bigstory.ap.org/article/vietnams-cyber-troops-take-fight-us-france

Blogger Việt Nam bị bắt vì tội “lạm dụng các quyền tự do dân chủ”, The Guardian, 5/5/2014: http://www.theguardian.com/media/greenslade/2014/may/07/press-freedom-vietnam

Việt Nam bắt giam 2 blogger đối kháng vì tội phê phán chính quyền, AP, 6/5/2014:

http://www.cbc.ca/news/world/vietnam-arrests-2-dissident-bloggers-for-criticizing-government-1.2633132 (đăng nhầm ảnh một người khác)

Tin từ công an: Blogger nổi tiếng bị bắt ở Việt Nam, AFP, 7/5/2014:

http://www.chinapost.com.tw/asia/vietnam/2014/05/07/407062/Prominent-blogger.htm

Viết blog vì một tương lai dân chủ: Câu chuyện Anh Ba Sàm, The Source, 14/7/2014: http://cima.ned.org/blog/blogging-for-a-future-democracy-anh-ba-sam/

Blogger Việt Nam trả giá đắt vì tự do Internet, iJMA USA (ICT for Development), 8/5/2014: http://www.ijma3.org/news/newsDetail.aspx?controlNum=1&newsId=2521

Trang mạng Anh Ba Sàm cũng được nhắc tới trong báo cáo năm 2014 của tổ chức Phóng viên Không Biên giới, “Việt Nam – kẻ thù của Internet: Nhằm vào blogger”, 12/3/2014: http://www.refworld.org/docid/533925aa23.html

Phạm Đoan Trang và cộng sự

Bản PDF – Tiếng Việt: Anh Ba Sàm – Vietnamese

Bản PDF – Tiếng Anh: Anh Ba Sam – English

Nguồn: http://anhbasam.wordpress.com/2014/11/17/anh-ba-sam-pha-vong-no-le/