Bauxite Việt Nam

Mặc Lý

Hình minh họa: pixabay

Vào thập niên năm mươi, sáu mươi của thế kỷ trước, kinh tế nước Mỹ phát triển rực rỡ. Được đi trên một chiếc xe hơi Hoa Kỳ là niềm mơ ước của rất nhiều người tại các nước đang phát triển. Làm việc tại các hãng xe hơi ở Mỹ là gần như có việc suốt đời. Xăng dầu, nhà cửa, thực phẩm, tiêu dùng căn bản đều rẻ so với thu nhập trung bình tại Mỹ. Lúc đó Nhật và các nước Âu châu còn đang tái thiết sau Thế chiến 2 kinh hoàng. Lợi tức bình quân đầu người của Mỹ cao hơn nhiều nước tại Á Châu, Mỹ châu La Tinh gấp cả trăm lần hay vài chục lần. Sống ở nước Mỹ là giấc mơ Mỹ của nhiều người trên thế giới. Nước Mỹ là nước lãnh đạo thế giới tự do, có ảnh hưởng nhất về chính trị cũng như trên các chính sách kinh tế quốc tế quan trọng trên thế giới, đương đầu với khối độc tài toàn trị công sản do Liên Xô cầm đầu. 

Hiện nay, tình hình thế giới thay đổi. Khi Liên Xô tan rã, Nga nổi lên, tuy không còn thể chế cộng sản nhưng tính chất độc tài toàn trị vẫn còn. Trung Quốc, chứ không phải Nga, đứng đầu hệ thống các nước độc tài toàn trị. Nhưng nổi bật nhất là khoảng cách tương đối giữa lợi tức đầu người của Mỹ và các nước đang phát triển trên thế giới trước đây như các nước Đông Nam Á, Mỹ châu La Tinh, Trung Quốc, Ấn Độ … đã thu hẹp lại, không cón cả trăm lần mà chỉ còn mười lần hay ba, bốn lần thôi. Miếng bánh kinh tế thế giới của người Mỹ, tính theo sự so sánh tương đối giữa lợi tức đầu người của Mỹ và của các nước khác, không còn quá lớn như trước đây.

Nguyên nhân

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này. Nhưng nguyên nhân chính yếu là sự phát triển của thông tin, khoa học đã thúc đẩy sản xuất và đi kèm theo nó là sự phát triển giao thương, và toàn cầu hoá. Toàn cầu hoá, nhìn thuần theo khía cạnh kinh tế là một lối tối ưu hoá, phân chia khu vực sản xuất dựa vào nguyên vật liệu, thuế khoá, lao động để giúp cho chi phí sản xuất thấp. Nó là một hệ quả tự nhiên của kinh tế thị trường. Mọi nước tham gia vào toàn cầu hoá đều được hưởng lợi, không ít thì nhiều, tuỳ quốc gia. Quốc gia nào đứng ngoài toàn cầu hoá thì vẫn còn đứng phía sau. Những nước như Trung Quốc, Việt Nam và nhiều nước Đông Nam Á tham gia toàn cầu hoá, qua đó tăng cường giao thương, sản xuất cũng như tiêu thụ, đã thu hẹp khoảng cách tương đối với người dân Mỹ, không còn cách quá xa như trước. 

Nước Mỹ, như là một nước đứng đầu chuỗi toàn cầu hoá, có ảnh hưởng lớn trên các luật lệ thương mại và kinh tế, chính trị trên thế giới, hưởng lợi nhiều nhất. Các đại công ty Mỹ có đủ tài chánh và quyền lực để hoạch định toàn cầu hoá theo cách có lợi cho họ. Nhưng việc phân bố lợi tức đem lại sự không đồng đều, gây ra khoảng cách giàu nghèo lớn hơn nữa tại Mỹ. Ngoài ra ta cần phân biệt khoảng cách tuyệt đối và tương đối. Thí dụ sáu bảy mươi năm trước, một nước A có chỉ số kinh tế tính theo lợi tức đầu người là 1, còn Mỹ là 100, gấp 100 lần nước A. Ngày nay, nếu nước A có chỉ số kinh tế tăng thêm 50, còn Mỹ thêm 100 thì tuy chỉ số kinh tế nước Mỹ hơn nước A 150 (đúng ra 149), nhưng về vị trí tương đối chỉ số kinh tế nước Mỹ chỉ hơn nước A 4 lần. Giấc mơ Mỹ của những người nước khác và những người trẻ hay mới đến Mỹ không còn hồng như xưa.

Lối giải thích nguyên nhân của những người cực hữu

Những người cực hữu có một lối nhìn nguyên nhân khác. Họ cho rằng nhìn ra phía ngoài, nước Mỹ bị các nước khác lợi dụng, xem nước Mỹ là máy rút tiền, là con bò sữa. Giao thương với các nước là bị các nước lợi dụng. Chuyện nước Mỹ là siêu cường lại bị các nước nhỏ yếu hơn bắt nạt hay lợi dụng vẫn có người tin theo! Thay vì giao thương trao đổi hàng hoá, nước Mỹ cần sản xuất trong nước, mang việc làm về cho người dân Mỹ. Bên trong nước Mỹ, những chương trình và chính sách trợ giúp cho người nghèo hay có vị thế yếu kém bị xem là tốn tiền, do thế lực ngầm bày ra để cản trở và khuynh đảo nước Mỹ. Những lập luận như vậy đã khởi nguồn từ vài chục năm trước nhưng kể từ khi ông Trump bước vào chính trị nó đã trở thành một khẩu hiệu “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại (MAGA)” dễ hấp dẫn người dân.

Trump và khẩu hiệu “Make America Great Again”

Ông Trump là người không bị giới hạn với bất cứ rào cản đạo đức nào.  Ông ngậm thìa bạc từ lúc sinh ra, vốn là một đoanh nhân với cung cách làm ăn bất thường và kiến thức hạn hẹp – ai cũng nhớ việc ông Trump đề nghị chích thuốc tẩy rửa vào người để chống con vi rút Coronavirus. Nhưng là một nhà sản xuất truyền hình thực tế, ông có cách riêng để hấp dẫn số đông.

Nhiều người xem khẩu hiệu MAGA như mục tiêu, muốn trở lại thời hoàng kim của nước Mỹ sáu bảy mươi năm trước, khi lợi tức nước Mỹ gấp trăm lần nhiều nước đang phát triển trên thế giới. Đi kèm với nó là một khẩu hiệu khác, Nước Mỹ Trước Hết (America First), giúp những người có lý do ủng hộ ông Trump làm bất cứ điều gì ông muốn với thế giới, nhân danh quyền lợi nước Mỹ mà vượt qua mọi rào cản luật pháp, luân lý và đạo đức.

Chương trình MAGA của ông Trump và hiệu quả của nó

Chương trình MAGA của ông Trump trong nhiệm kỳ này khá rõ nét.  Về đối ngoại, nước Mỹ không cần đồng minh, hành động thúc đẩy bởi cái lợi ngắn hạn, dùng khẩu hiệu America First để biện minh cho mọi hành động trái luật pháp quốc tế hay đạo đức.

Những tuyên bố của ông Trump về dân Palestine ở giải Gaza không nên được quyền ở lại mà nên được gửi qua những nước gần đó còn Mỹ sẽ làm chủ giải đất này làm thế giới sững sờ. Những lời tuyên bố của ông Trump muốn sáp nhập nước láng giềng như Canada hay những vùng đất như Greenland, hoặc bằng kinh tế hoặc bằng vũ lực, làm người ta tự hỏi có một nguyên thủ quốc gia, dù từ một nước độc tài toàn trị đã nói một câu tương tự như thế không.

Chỉ nói về vài việc nổi bật gần đây. Việc đầu tiên là Ukraine. Ông Trump đã bắt tay với Nga, bỏ phiếu chống nghị quyết Liên Hiệp Quốc lên án Nga xâm lăng. Qua mạng xã hội, ông lại mạt sát tổng thông Zelenskyi là nhà độc tài và hăm he lấy quyền khai thác khoáng sản hiếm của Ukraine để trừ vào tiền viện trợ của Mỹ trước đây cho Ukraine. Nga và Mỹ thương thuyết riêng với nhau và ông Trump mời tổng thống Zelenskyi sang Mỹ để ký thoả thuận khai thác đất hiếm của Ukraine thì tỏ thái độ của kẻ mạnh, o ép lãnh đạo một nước nhỏ đang bị xâm lăng. 

Việc thứ hai là ông Trump quyết định áp thuế 25% lên mọi mặt hàng nhập khẩu vào Mỹ từ Canada và Mexico, 20% lên Trung Quốc. Với Canada, ông lấy lý do Canada để di dân lậu và thuốc fentanyl tràn vào Mỹ, tuy về cả fentanyl và di dân bất hợp pháp qua đường Canada chỉ chiếm chưa đến một phần trăm lượng fentanyl và di dân bất hợp pháp vào Mỹ. Theo chính dữ liệu của chính phủ Mỹ, lượng fentanyl vào Mỹ từ Canada chỉ chiếm 0.2% (19.5 kg – 43 lbs) lượng fentanyl bất hợp pháp vào Mỹ (21,889 lbs), trong khi lượng fentanyl bất hợp pháp đi theo chiều ngược lại, từ Mỹ vào Canada là 315 kg, gấp 16 lần. 

Theo World Bank năm 2022, thuế quan từ Canada sang Mỹ chịu thuế suất trung bình là 1.99% còn thuế quan lên hàng hoá từ Mỹ sang Canada chịu thuế suất trung bình là 3.19%, cao hơn một chút để điều chỉnh cho cân bằng với việc thuế sản suất ở Canada cao hơn ở Mỹ. Nay, trái với hiệp ước USMCA mà chính ông Trump ký trước đây hơn 5 năm trước, 25% thuế quan chắc chắn sẽ gây ra gián đoạn giao thương giữa hai nước, giá cả tăng thêm gây lạm phát, thất nghiệp do sản xuất chậm lại hay đình trệ. Dù Mỹ có kiếm được nguồn cung khác từ nơi khác thì giá cả sẽ tăng lên. Công việc sản xuất mà ông Trump hô hào sẽ mang lại về Mỹ, chắc chắn sẽ có giá thành cao hơn trong khi việc sản xuất của phần còn lại của thế sẽ hầu như không thay đổi, do thế giới sẽ tiếp tục giao thương và chuỗi toàn cầu hoá không đứt. Phần giao thương mà Mỹ không muốn, sẽ được tiếp tục với phần còn lại của thế giới. Cỗ máy thời gian ảo của ông Trump, không thể đưa ngược các nước khác về vạch sáu bảy mươi năm trước.

Bên trong nước Mỹ, những chính sách, chương trình, luật pháp dành cho người lợi tức và học vấn thấp, người yếu thế hay sắc tộc thiểu số bị dẹp bỏ hay thu hẹp lại. Những chính sách về Đa Dạng, Công Bằng và Hòa Nhập – Diversity, Equity, and Inclusion (DEI) đã bị bãi bỏ mà không qua một sự đánh giá độc lập về hiệu quả, dù đây là những chính sách từ lâu, qua bao nhiều đời tổng thống Mỹ, Dân chủ cũng như Cộng hoà.

Nội các ông Trump đã dự trù ngân sách năm tới, với 2,000 tỷ tiết kiệm do cắt giảm các chương trình và  thanh lọc các cơ quan, cùng với 4,500 tỷ giảm thuế. Việc cắt giảm chi tiêu về Medicare, Medicaid, Social Security chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến người nghèo hơn người giàu. Việc giảm thuế lên đến 4,500 tỷ, vị chi khoảng 30,000 cho một gia đình 2 vợ chồng. Nhưng chúng ta sẽ xem thực sự một gia đình trung bình nhận được giảm thuế bao nhiêu, và có đủ bù cho lạm phát gia tăng không. Giới tỷ phú sẽ được giảm thuế kỷ lục, mà nhiều người cho rằng đây là mục đích chính của những người cực hữu giàu có chủ trương MAGA.

Kết luận

Với những chính sách mà ông Trump đưa ra, bên ngoài ông Trump đã làm tan vỡ trật tự thế giới dựa vào luật lệ mà nước Mỹ đã xây dựng từ gần 100 năm nay và hưởng lợi rất lớn. Nước Mỹ ngày nay không cần  đồng minh, không có đồng minh, vì không ai tin tưởng nước Mỹ. Dù một tổng thống khác thay thế, việc này cũng không thay đổi một sớm một chiều. Những người hiểu biết về lịch sử thế giới qua những thời kỳ tranh chấp đa quốc gia, thí dụ thời Xuân Thu Chiến quốc bên Tàu, cũng biết đồng minh quan trọng như thế nào. Bên trong nước Mỹ, dù ông Trump hô hào như thế nào, đa số người Mỹ sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực với dịch vụ y tế và xã hội cắt giảm, lạm phát gia tăng. Tiếc thay, nhiều người bỏ phiếu cho ông Trump thuộc lớp người bị ảnh hưởng như vậy. Họ bị cuốn hút bởi cỗ máy thời gian ảo của ông Trump.

Với tình hình xáo trộn hiện nay, những âu lo về kềm hãm hâm nóng toàn cầu, giữ gìn hành tinh này cho thế hệ tương lai có lẽ không còn là quan tâm hàng đầu. Tài nguyên của nhiều quốc gia, thay vì để nâng cao mức sống của dân chúng, lại sẽ buộc phải chi tiêu cho vũ khí, quốc phòng.

M.L.

Nguồn: Diễn Đàn Thế Kỷ