Từ «giải cứu binh nhì» Zelenskyi đến «Big Bang quốc phòng» châu Âu
09/03/2025
Donald Trump và Ukraina cùng với châu Âu là chủ đề lớn của các tuần báo kỳ này. L’Express khẳng định «Phải giải cứu ‘’binh nhì’’ Zelensky». Bị sốc nặng trước thái độ của chính quyền Trump, châu Âu buộc phải vũ trang và tổ chức lại việc bảo vệ an ninh, mà Le Nouvel Obs gọi là một một vụ «Big Bang» về quốc phòng.
Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky được đón tiếp nồng nhiệt tại hội nghị thượng đỉnh châu Âu tại Luân Đôn ngày 02/03/2025. via REUTERS - Javad Parsa
Người hùng Zelenskyi trước Quốc hội Mỹ nay bị sỉ nhục ở Phòng Bầu dục
Courrier International đặt câu hỏi «Ukraina: Hòa bình với cái giá nào?». Le Nouvel Obs phỏng vấn dân biểu châu Âu Raphael Glucksmann, ông khẳng định «Trước Trump và Putin, đối với châu Âu là bây giờ hoặc không bao giờ». L’Express nói về «Sự chóng mặt của một thế giới mới», The Economist nhận xét «Ảo tưởng kinh tế của Donald Trump đang làm tổn thương nước Mỹ». Riêng Le Point dành hồ sơ cho «Quyền lực phụ nữ» nhân ngày Quốc tế Phụ nữ 8 tháng Ba.
L’Express khẳng định «Phải giải cứu ‘’binh nhì’’ Zelenskyi». Chừng như đã quá xa vời, cảnh tượng xúc động khi toàn thể Quốc hội Hoa Kỳ đồng loạt đứng dậy vỗ tay kéo dài hoan nghênh Volodymyr Zelenskyi. Cuối tháng 12/2022, vị tổng thống trong chiếc áo pull màu kaki phải vất vả vượt qua lối đi giữa các hàng ghế để lên đến bục diễn đàn, trong tiếng vỗ tay vang dậy, và ông hứa sẽ không bao giờ đầu hàng. Hai năm rưỡi sau, nhân vật được nước Mỹ đón chào như anh hùng lại được tổng thống Hoa Kỳ đối xử chẳng ra gì.
Toàn thế giới sững sờ khi thấy Donald Trump thô bạo sỉ nhục tổng thống Ukraina tại Phòng Bầu dục hôm 28/02, cáo buộc ông đùa với «đại chiến thế giới lần thứ ba». Ba ngày sau, Trump ngưng tất cả viện trợ quân sự cho Kiev để buộc Zelensky phải xin lỗi và chấp nhận ngưng bắn với Nga. Washington và Matxcơva đổi trắng thay đen, coi nhà lãnh đạo một đất nước bị Nga xâm lăng là người phải triệt hạ. Tuần báo nhấn mạnh vào lúc Mỹ gia tăng sức ép, châu Âu cần phải hỗ trợ mạnh mẽ Zelenskyi.
Một «kỷ nguyên ô nhục» bắt đầu
Le Nouvel Obs dẫn câu nói của bà Annalena Baerbock, ngoại trưởng Đức sau vụ đấu khẩu ở Phòng Bầu dục tối thứ Sáu: «Đêm qua, chúng ta hiểu ra rằng một kỷ nguyên ô nhục đã bắt đầu».Người ta đã phải trực tiếp chứng kiến nguyên thủ một đất nước bị xâm lăng lại bị cáo buộc là hiếu chiến, một người anh hùng bị hai nhân vật mafia tấn công – theo tuần báo. Một trật tự thế giới mới đã được khai sinh.
Nhà bình luận Mara Goyet trên Le Nouvel Obs phê phán một số ý kiến trên truyền hình sau đó. Nào là Zelenskyi đã phạm sai lầm ngoại giao, hoặc lẽ ra không nên đến, hay phải mặc đồ vét, nên im lặng, nói tiếng Anh chưa hay… Những chỉ trích này là đáng xấu hổ, đối với tổng thống một đất nước đang chiến tranh.
Trả lời L’Express, ông David Frum, cây bút viết diễn văn cho cựu tổng thống George W. Bush cho biết tại Hoa Kỳ, một số người vẫn tự hỏi: Tại sao nhà lãnh đạo can đảm nhất thế giới hiện nay – người đã từ chối chạy khỏi thủ đô, đối diện với kẻ thù, sống sót sau nhiều mưu toan ám sát – lại không quy phục trước Trump? Đơn giản vì Volodymyr Zelenskyi là một người chính trực. Theo David Frum, cho dù Zelenskyi có nhịn nhục, để cho Trump đóng vai trò đẹp đẽ trước công chúng, ký vào thỏa thuận vô nghĩa, ông vẫn sẽ bị Trump đâm sau lưng.
Khái niệm «phương Tây» bị Donald Trump khai tử
Le Figaro cuối tuần nhận định «Donald Trump đã hạ nốc-ao khái niệm phương Tây». Mất đi một phần ý nghĩa sau chiến tranh lạnh, được Putin đánh thức với cuộc xâm lăng Ukraina, phương Tây đang bị Donald Trump khai tử.
Liên minh rộng lớn giữa Hoa Kỳ và châu Âu được xây dựng trong hai cuộc đại chiến thế giới ở thế kỷ 20, hai lần chứng kiến những người lính Mỹ vượt qua Đại Tây Dương để giúp đồng minh đánh bại trục tội ác, là một cộng đồng các giá trị, dân chủ và Nhà nước pháp trị. Sau Đệ nhị Thế chiến, phương Tây đoàn kết trước mối nguy Liên Xô. Thế giới dưới sự lãnh đạo của Hoa Kỳ, bảo vệ dân chủ và đa phương, gắn bó với kinh tế thị trường, đã tạo ra một thời kỳ hòa bình ổn định lâu dài chưa từng thấy tại châu lục.
Bức tường Berlin sụp đổ, Liên Xô tan rã khiến phương Tây bỗng mất đi kẻ thù cộng sản, mang lại ảo tưởng có thể lan tỏa tư tưởng dân chủ trên toàn cầu. Nga xâm lược Ukraina năm 2022 khiến NATO và phương Tây cùng hồi sinh. Nhưng cú đâm chết người lại từ bên trong: chẳng ai ngờ chỉ trong vài ngày, khái niệm phương Tây đã bị hạ sát bởi đất nước đã khai sinh ra nó – sự phản bội của bạn thân mới làm ta đau nhất.
Chỉ trong 5 tuần, đôi bờ Đại Tây Dương đã xa lìa
Tất nhiên trước đó đã có những dấu hiệu cảnh báo. Barack Obama xoay trục sang châu Á, Donald Trump 1 rồi Joe Biden xác nhận ý định rút chân khỏi châu Âu. Năm 2013, Obama đã bỏ rơi Pháp và Anh vào giờ chót lúc đã chuẩn bị tấn công Syria, tự xóa đi lằn ranh đỏ về vũ khí hóa học. Tuy nhiên chưa tổng thống Mỹ nào đặt lại vấn đề về các giá trị phương Tây và dân chủ. Việc này đã kết thúc với Donald Trump, người vội vã quay lại với chủ nghĩa đế quốc và vũ lực như hồi thế kỷ 19.
Trump tấn công trước tiên vào các đồng minh, muốn sở hữu Greenland, vùng đất tự trị của Đan Mạch – một trong những người bạn trung thành nhất của Washington. Tổng thống bất chấp luật pháp quốc tế, các quyền căn bản, Nhà nước pháp trị, biên giới bất khả xâm phạm. Nhưng không chỉ chia tay với kỷ nguyên Ánh sáng, Donald Trump còn đứng về phía Vladimir Putin chống lại Ukraina, hành động như để giúp Kremlin chiến thắng và củng cố chiếc ghế của Putin. Chuyên gia François Heisbourg, Quỹ Nghiên cứu Chiến lược chú ý đến bài diễn văn hung hăng của phó tổng thống JD Vance ở Munich, vì ông này mới 43 tuổi và tự cho là người kế nhiệm Trump.
Chỉ trong năm tuần lễ, Donald Trump đã chia rẽ được đôi bờ Đại Tây Dương thành hai thế giới khác nhau, với những ưu tiên và giá trị khác biệt. Muốn gạt châu Âu ra ngoài lề trong đàm phán về Ukraina, Donald Trump đã đánh thức châu lục. Một số vẫn còn chưa dứt khoát: Giorgia Meloni của Ý muốn duy trì sự hòa hợp phương Tây, Emmanuel Macron và Keir Starmer vẫn còn muốn Mỹ hỗ trợ một phần về Ukraina, hay một số nước Đông Âu bị Nga đe dọa nhiều nhất. Còn lại một câu hỏi: Liệu châu Âu có sức mạnh và ý chí để đơn thương độc mã quyết định tương lai phương Tây hay không?
«Big Bang» quốc phòng châu Âu
Bị sốc nặng trước thái độ của chính quyền Trump, châu Âu buộc phải vũ trang và tổ chức lại việc bảo vệ an ninh. Le Nouvel Obs gọi đây là một cuộc cách mạng văn hóa, một vụ «Big Bang» về quốc phòng. Tuần báo dẫn ra câu nói của thủ tướng Ba Lan Donald Tusk: «Có một nghịch lý: 500 triệu người châu Âu đòi 300 triệu người Mỹ bảo vệ để chống lại 140 triệu người Nga».
Trước khi lên phi cơ sang Luân Đôn dự hội nghị thượng đỉnh, ông nói thêm: «Nếu châu Âu còn thiếu điều gì, thì đó là sự tin tưởng vào sức mạnh của mình», và tuyên bố: «Một người khổng lồ đã thức giấc». Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen cổ vũ «khẩn cấp tái vũ trang». Chính khách vốn là bộ trưởng quốc phòng trong chính phủ Angela Merkel, thời kỳ của khẩu hiệu «Châu Âu là hòa bình», kêu gọi gia tăng chi quốc phòng và «chuẩn bị cho điều tệ hại nhất».
Những tệ hại nào?
Elon Musk và vài người thân cận Donald Trump đã cáo buộc viện trợ cho Ukraina là «vụ rửa tiền quy mô», thậm chí cả sự hiện diện của Hoa Kỳ ở NATO. Volodymyr Zelenskyi dự báo Nga sẽ tấn công một quốc gia thuộc Liên hiệp Châu Âu từ 2026; tình báo Đức, Đan Mạch và Ba Lan thì cho rằng từ nay đến năm năm tới. Nhà nghiên cứu Guntram Wolff của Viện Bruegel nhận định: «Chúng ta đối mặt với một quân đội Nga được huấn luyện, trang bị và hiệu quả hơn so với cách đây ba năm. Nếu ký hòa ước với Ukraina và Nga vẫn duy trì nền kinh tế chiến tranh, trong hai năm nữa Matxcơva sẽ có số lượng vũ khí và quân số rất lớn, với kinh nghiệm chiến trường nóng hổi».
Bức tường Berlin sụp đổ, châu Âu thanh lý vũ khí
Vladimir Putin vừa ký một hiệp ước an ninh với Belarus, cho phép thiết lập các căn cứ quân sự. Và Dinh Tổng thống Litva chỉ nằm cách biên giới Belarus có 30 kilomet. Emmanuel Macron tuyên bố: «Nếu Vladimir Putin không bị chặn lại, chắc chắn ông ta sẽ tấn công Moldova và có thể cả Rumani». «Khó thể có việc một cường quốc tấn công vào một nước NATO» - đó là nhận định trong báo cáo của Nghị Viện Châu Âu được công bố ngày 17/02/2022, chỉ một tuần trước khi Nga kéo quân sang thủ đô nước láng giềng Ukraina.
Chuyên gia Michel Goya nhắc nhở trên Le Nouvel Obs, từ 1962 Pháp đã từng tham gia vào 20 cuộc chiến và 13 chiến dịch « cảnh sát quốc tế », nhưng đó là các cuộc viễn chinh, chống khủng bố chứ không phải chiến tranh cường độ cao. Cựu trung tá Guillaume Ancel, tác giả cuốn «Những bài học nhỏ về chiến tranh» cho biết thế hệ sĩ quan của ông đã giải thể binh đoàn thiết giáp sau khi bức tường Berlin sụp đổ, lập ra các đơn vị viễn chinh gọn nhẹ. Hàng trăm doanh trại quân đội bị bán đi, các trung đoàn bị giải tán, vũ khí bị phá hủy hay bán lại.
Các láng giềng của Pháp cũng thanh lý các kho vũ khí, thụ hưởng «cổ tức hòa bình». Không có chiếc xe tăng nào được xuất xưởng ở Pháp kể từ 2008, dự án xe tăng tương lai MGCS của Pháp và Đức không thể thực hiện trước 2040. Ba tuần sau khi Nga xâm lăng Ukraina, tổng tham mưu trưởng quân đội Thierry Burkhard khiến các dân biểu trong cuộc họp kín của Quốc hội phải bàng hoàng trước báo cáo rằng quân đội Pháp không thể đối phó với một cuộc chiến tranh quy mô như ở Ukraina quá hai tuần lễ, vì không đủ đạn dược.
Thành cột trụ an ninh vì không có chọn lựa nào khác
Điện Élysée đưa ra bảy lãnh vực ưu tiên: không gian, phòng không, không vận, tấn công chiều sâu, drone và công nghệ chống drone, hỏa tiễn và đạn pháo, trí thông minh nhân tạo.Theo Le Nouvel Obs, trên lý thuyết, châu Âu có quân đội đông nhất thế giới với gần 2,6 triệu quân nhân, 3.000 chiến đấu cơ, 14.400 khẩu pháo – số liệu này gộp cả Ukraina đang chiến tranh và Thổ Nhĩ Kỳ. Vấn đề là phối hợp tác chiến.
Tại Liên hiệp Châu Âu có đến 178 hệ thống vũ khí (trong đó có 12 loại xe tăng) so với Hoa Kỳ là 30 hệ thống (và một loại xe tăng duy nhất). Các nước tự sản xuất và đặt hàng riêng rẽ, thủ tục hành chánh phức tạp, thế nên 15 tháng sau khi Ukraina bị tấn công, có đến 78% thiết bị quân sự phải mua ngoài Liên hiệp, 63% từ Hoa Kỳ. Có đến 24/27 nhà lãnh đạo EU đã gởi thông điệp ủng hộ Volodymyr Zelenskyi sau cuộc gặp ở Nhà Trắng – trừ Hungary, Ý và Slovakia.
Ý tưởng một Hội đồng An ninh Châu Âu do Emmanuel Macron đưa ra từ 2019 lại được nêu ra, cơ cấu này giúp hội nhập các nhân tố ngoài Liên hiệp Châu Âu như Anh quốc, Na Uy, Canada và ngay cả Thổ Nhĩ Kỳ, và vấn đề chiếc dù nguyên tử Pháp tiến triển hơn. Gésine Weber, chuyên gia của GMF nhận xét: «Liên Hiệp Châu Âu nay xuất hiện như một nhân tố an ninh quan trọng, đơn giản chỉ vì không có chọn lựa nào khác».
Pháp-Anh-Đức: Bộ ba liên minh mới?
Theo Le Point, tại Bruxelles có những nguồn tin nói rằng tổng thống Zelenskyi qua những kênh không chính thức đã nhận được thông điệp là đừng đến Washington. Một số đã đánh hơi được cái bẫy, nhưng ông vẫn muốn đi vì nghe theo Emmanuel Macron. Kiệt lực vì ba năm chiến tranh, tổng thống Ukraina không chuẩn bị về mặt tâm lý cho cuộc đụng độ. Bức xúc vì bị đặt vấn đề về tính chính danh, chỉ trích trang phục trong khi Zelenskyi vừa đưa cho Trump xem những hình ảnh đau thương của dân tộc mình, sự cố là không thể tránh khỏi.
Từ ngày thứ Sáu đáng buồn ấy, ba nhân vật thay nhau vận động để «còn nước còn tát». Đó là tổng thống Pháp Emmanuel Macron, thủ tướng Anh Keir Starmer và thủ tướng tương lai của Đức Friedrich Merz, ba nhà lãnh đạo bỗng nằm ở trung tâm trò chơi địa chính trị trong thời điểm thế sự đảo điên này. Macron 47 tuổi, có tầm nhìn xa về tự chủ chiến lược châu Âu. Starmer, 62 tuổi, thấy được cơ hội bất ngờ để Anh quốc đóng một vai trò ở châu Âu, 5 năm sau Brexit. Và Mertz, 69 tuổi, mạnh dạn chấm dứt nhiều thập niên thụ động của Đức. Trong những tháng tới, bộ ba này sẽ lo về an ninh châu Âu.
Macron, mà thời gian đã chứng minh là có lý, chỉ trong một tháng đã điện đàm nhiều lần với tất cả các nhà lãnh đạo châu Âu và ngoài EU như Justin Trudeau, liên lạc thường xuyên với Donald Trump. Starmer rất khéo léo: tại Washington, ông chìa thư mời đến thăm Anh quốc của vua Charles III trước các ống kính để làm hài lòng Donald Trump «thứ dân». Lá thư đề nghị gặp gỡ tại Scotland, quê mẹ của Trump và là nơi ông sở hữu hai sân gôn. Lớn tuổi hơn và nghiêm khắc hơn, Merz mang lại trọng lượng kinh tế của Đức và cái nhìn thực tế về tương quan lực lượng, gây ngạc nhiên cho mọi người qua chủ trương độc lập đối với Hoa Kỳ.
Nguy cơ hiển hiện ở châu Âu, lo lắng nơi châu Á
Trên Le Point, triết gia Bernard-Henri Levy cảnh báo «Đã đến ‘’gần nửa đêm’’ ở Ukraina và châu Âu». Châu lục bị bội phản bởi người bạn Mỹ đã mang cả vũ khí lẫn hành lý nhảy sang phía kẻ thù. Ngay từ bây phải dựa vào quân đội châu Âu còn phôi thai (Bộ tham mưu và Ủy ban quân sự EU tại Bruxelles, Lực lượng phản ứng nhanh, Nhóm liên quân chiến thuật) để lập ra một lực lượng răn đe hiệu quả. Quốc phòng châu Âu đã được khai sinh, sự sống sót của nền dân chủ có cái giá phải trả.
Le Figaro cuối tuần và The Economist đều đề cập đến nỗi lo nơi các đồng minh châu Á của Mỹ. Từ Hàn Quốc đến Singapore, sự quay ngoắt của Donald Trump với Ukraina khiến các nước phải cảnh giác, nhưng đồng thời lại hy vọng Washington cứng rắn hơn trước Trung Quốc. Seoul bắt đầu nghĩ đến vũ khí nguyên tử, Nhật Bản tránh chỉ trích trực tiếp nhưng nhấn mạnh đến sự đồng thuận của G7.
Các nước Châu Á-Thái Bình Dương khác cũng trong tình trạng báo động: Sẽ đến lượt ai đây? Một quan chức Đài Loan nhìn nhận với The Economist là không thể nào ngủ được, Đài Bắc lo sợ việc Ukraina bị bỏ rơi sẽ khuyến khích Tập Cận Bình thực hiện mục tiêu «thống nhất» trong «Trung Hoa mộng». Tân Hoa Xã tranh thủ để cảnh báo nguy cơ khi là đồng minh của Mỹ, có thể thành «những con cờ bị vứt bỏ».
T.M.
Nguồn: RFI Tiếng Việt