Bauxite Việt Nam

Hnb Tran và Phuc lai GB tổng hợp phân tích 

Điện Kremlin đang ca ngợi chuyến thăm của Tập Cận Bình tới lễ duyệt binh ngày 9 tháng 5 là một thành tựu ngoại giao. Nhưng Bắc Kinh và Moscow thực sự hợp tác như thế nào? Nga đang ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc (theo Viện Nghiên Cứu “Re:Russia”).

Ngày 09 tháng 5 năm 2025

(Bài phân tích của think tank “Re:Russia” rất dài nhưng đầy ắp dữ liệu, sự kiện. Nếu ngại đọc, có thể đọc các đoạn mở đầu cho đến bullet point đầu tiên là khá đủ).

Vào ngày 7 tháng 5, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến Moscow trong chuyến thăm chính thức và kể từ đó đã có cuộc hội đàm với Vladimir Putin, trong đó họ đã thảo luận về "cuộc khủng hoảng Ukraine" và tham gia Lễ duyệt binh Chiến thắng tại Quảng trường Đỏ. Chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc sẽ kéo dài đến ngày 10 tháng 5. Điện Kremlin đang mô tả chuyến thăm của ông là một chiến thắng ngoại giao trong bối cảnh các nhà lãnh đạo thế giới khác từ chối tham dự lễ kỷ niệm 80 năm Chiến thắng, cũng như cuộc khủng hoảng trong quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington. Viện nghiên cứu Re:Russia tin rằng chiến thắng này rất có thể thuộc về phía Trung Quốc. Với sự cho phép của trang web, Meduza sẽ xuất bản toàn bộ văn bản này.

Sự hiện diện của Tập Cận Bình sẽ là điểm nhấn địa chính trị chính của lễ kỷ niệm chiến thắng – một minh chứng mang tính biểu tượng cho thấy NỖ LỰC CỦA CHÍNH QUYỀN TRUMP NHẰM GÂY CHIA RẼ GIỮA TRUNG QUỐC VÀ NGA ĐÃ THẤT BẠI.

Mặc dù những nỗ lực này ban đầu không có cơ hội thành công, liên minh Nga-Trung có vẻ không ổn định và dễ bị tổn thương trong dài hạn. Tuy nhiên, giống như trường hợp trước đó về tình bạn Nga-Trung và sự rạn nứt sau đó, cuộc khủng hoảng trong quan hệ có thể không phải là kết quả của áp lực bên ngoài, mà là của logic nội tại trong mối quan hệ giữa hai nước.

Trong bối cảnh nói về "tình bạn không biên giới", ngày nay liên minh này dựa trên sự bất đối xứng sâu sắc trong các mối quan hệ mang lại lợi ích đáng kể cho Trung Quốc và lợi ích tối thiểu cho Nga. Trung Quốc là nước mua duy nhất một phần đáng kể tài nguyên của Nga và là nước cung cấp duy nhất các mặt hàng nhập khẩu quan trọng cho Nga. Tỷ trọng nguyên liệu khoáng sản thô trong xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc đã đạt gần 80%. Đồng thời, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Nga vẫn ở mức tối thiểu và hầu như không tăng trưởng.

Do đó, mô hình tương tác kinh tế của Trung Quốc với Nga có vẻ mang tính thực dân hơn nhiều so với quan hệ đối tác Nga-châu Âu vào đêm trước chiến tranh. Thay vào đó, có thể so sánh với hồ sơ mà Nga có trong thương mại với châu Âu vào những năm 1990, nơi mà nước này đã tiến xa trong hai mươi lăm năm qua.

Sự phụ thuộc về kinh tế buộc Nga phải nhượng bộ Trung Quốc và hạn chế tham vọng của mình trong một số lĩnh vực. Trong cuộc đấu tranh với phương Tây vì một thế giới đa cực, bản thân Nga thấy mình đang ở trong một thế giới đơn cực mới, trong đó các cơ hội của nước này đang thu hẹp lại thay vì mở rộng.

Giới tinh hoa và dư luận Nga đã chấp nhận khái niệm "xoay trục sang phương Đông", nhưng họ sẽ phải chịu một sự thất vọng lớn trong tương lai gần. Trong trường hợp đó, bản năng đế quốc của họ có thể trở thành động lực cho "sự phẫn nộ với Trung Quốc" ngày càng tăng, thay thế cho "sự phẫn nộ với phương Tây" vốn là nền tảng cho chủ nghĩa dân tộc nhà nước của Putin.

Cuộc điễu hành chiến thắng chống Trump

Sự xuất hiện của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Moscow sẽ là điểm chính về mặt địa chính trị của lễ kỷ niệm 80 năm chiến thắng. Tuy nhiên, sự xuất hiện của Tập tại lễ kỷ niệm đã được dự đoán trước. Nghi lễ này lần đầu tiên được thực hiện vào dịp kỷ niệm 70 năm vào năm 2015: đầu tiên là Tập Cận Bình đến Nga vào ngày 9 tháng 5, sau đó Putin đến dự lễ kỷ niệm kết thúc Thế chiến II tại chiến trường Thái Bình Dương vào ngày 3 tháng 9. Đồng thời, trong mười năm qua, việc Putin và Tập Cận Bình cùng nhau và riêng rẽ với các nhà lãnh đạo phương Tây kỷ niệm ngày đầu hàng của Berlin và Tokyo đã mang thêm ý nghĩa tượng trưng.

Lễ kỷ niệm chung này càng có thêm ý nghĩa khi Trung Quốc đang trong tình trạng chiến tranh thuế quan với Hoa Kỳ, và Moscow chưa đáp ứng được Trump và đã vạch ra ranh giới sau ba tháng tán tỉnh ngoại giao của chính quyền mới của Hoa Kỳ. Mục tiêu của sự tán tỉnh này là lôi kéo Nga vào các dự án hợp tác mới với Hoa Kỳ, được cho là sẽ gây chia rẽ trong quan hệ giữa Moscow và Bắc Kinh hoặc ít nhất là tạo ra một giải pháp thay thế cho liên minh quá chặt chẽ của họ. Về mặt biểu tượng, vào đúng ngày nhậm chức của Trump, Putin và Tập Cận Bình đã nói chuyện qua liên kết video, qua đó chứng minh rằng họ đã sẵn sàng cùng nhau đối mặt với những thách thức mà nhiệm kỳ tổng thống mới hứa hẹn với họ. Và vào ngày 9 tháng 5, họ sẽ đứng cạnh nhau trên Quảng trường Đỏ, chấp nhận "cuộc diễu hành chiến thắng", không phải là cuộc diễu hành chiến thắng trước Ukraine, nhưng trong mọi trường hợp trông giống như một cuộc diễu hành của sự thống nhất địa chính trị giữa Moscow và Bắc Kinh, đã chống lại cuộc tấn công ngoại giao của Washington.

Kế hoạch Trump-Whitkoff, vốn có ý định gây chia rẽ liên minh Nga-Trung trong vài tháng qua, có vẻ nhẹ nhàng, đơn giản và kém cỏi ngay từ đầu. Về mặt kinh tế, các dự án hợp tác năng lượng Bắc Cực giữa Hoa Kỳ và Nga vẫn rất mơ hồ và mang tính giả thuyết, và trên thực tế, không phát triển hơn các dự án giao dịch kim loại hiếm với Ukraine. Sự trở lại thực sự của họ, nếu có thể, trong mọi trường hợp, nằm ngoài tầm nhìn của nhiệm kỳ tổng thống Trump hiện tại, trong khi sự phụ thuộc của Nga vào Trung Quốc ở giai đoạn này có vẻ rất quan trọng và không thể nhanh chóng khắc phục ngay cả khi các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ được dỡ bỏ. Ngoài ra, quan hệ đối tác chiến lược giữa Putin và Tập dựa trên một tập hợp khá rộng các giá trị và mục tiêu dài hạn. Nó dựa trên sở thích mạnh mẽ của hai nhà lãnh đạo đối với chủ nghĩa nhà nước chính trị và kinh tế, tức là niềm tin vào vai trò lãnh đạo của nhà nước trong đời sống xã hội và kinh tế, thái độ thù địch với chủ nghĩa tự do phương Tây và chủ nghĩa xét lại chính sách đối ngoại – mong muốn thay đổi cán cân quyền lực và luật chơi trên trường thế giới.

Lập luận về cơ sở dựa trên giá trị (phản dân chủ) của liên minh giữa Moscow và Bắc Kinh, nói riêng, được phát triển một cách thuyết phục trong bài viết của #Michael_McFaul, một chuyên gia về các nước hậu Xô Viết và cựu Đại sứ Hoa Kỳ tại Nga, và #Evan_Medeiros, một giáo sư tại Đại học Georgetown. Xung đột giữa Moscow và Bắc Kinh trong Chiến tranh Lạnh, mà những người ủng hộ ngoại giao "gây hấn" mơ tưởng về sự lặp lại, không phải là kết quả của những nỗ lực của Hoa Kỳ, mà là hậu quả của một logic nhất định về mối quan hệ giữa hai nước cộng sản, các tác giả nhắc lại. Ngày nay, cũng như trước đây, nó không thể bị áp đặt từ bên ngoài. Và một nỗ lực can thiệp thô bạo và rõ ràng vào mối quan hệ của họ bởi một "kẻ thù địa chính trị" có nhiều khả năng củng cố liên minh này hơn là làm suy yếu nó. Theo nghĩa này, những cuộc ve vãn của Trump với Điện Kremlin đã phải chịu thất bại. Một nguồn tin của The Washington Post tuyên bố rằng các cuộc thảo luận về cách Hoa Kỳ sẽ cố gắng kích động sự chia rẽ như vậy đã là chủ đề liên tục trong các cuộc tiếp xúc giữa các nhà lãnh đạo Nga và Trung Quốc gần đây.

Tuy nhiên, nghịch lý là mặc dù mục tiêu và lợi ích hiện tại của Putin và Tập Cận Bình trong cuộc đối đầu với Hoa Kỳ và phương Tây nói chung trùng khớp, nhưng cấu hình của liên minh Trung-Nga hiện tại có vẻ không bền vững trong dài hạn. Lý do cho điều này là sự bất đối xứng và bất bình đẳng của nó, điều này phân phối lại lợi ích của liên minh theo hướng có lợi cho Băc Kinh. Và mặc dù hiện nay Nga buộc phải chịu đựng tình trạng này, đang trong giai đoạn đối đầu bên ngoài gay gắt, nhưng trong tương lai, sự bất cân xứng này sẽ dẫn đến sự bất mãn gia tăng, căng thẳng lẫn nhau và rất có thể làm trầm trọng thêm mối quan hệ. Nói cách khác, mặc dù các nỗ lực ngoại giao bên ngoài khó có thể khiến liên minh suy yếu, cũng giống như chúng không phải là nguyên nhân khiến liên minh suy yếu như lần trước, nhưng các mô hình không tin tưởng nhau, ngờ vực lẫn nhau và chủ nghĩa trả thù lịch sử có thể, trong một số điều kiện nhất định, dẫn mối quan hệ giữa Nga và Trung Quốc đến một quỹ đạo khủng hoảng tương tự.

Thương mại bất đối xứng và hậu quả của nó 

Yếu tố chính trong sự bất ổn lâu dài có thể xảy ra của liên minh Nga-Trung tất nhiên là sự bất cân xứng trong quan hệ kinh tế, hứa hẹn quá ít lợi ích cho Moscow, trái ngược với Bắc Kinh.

Theo Tổng cục Hải quan Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, khối lượng thương mại song phương giữa hai nước đạt 245 tỷ đô la vào năm 2024 và thị phần của Trung Quốc trong kim ngạch thương mại nước ngoài của Nga là 35%. Trước chiến tranh, các nước EU chiếm gần như cùng một thị phần, trong khi thị phần của Trung Quốc không vượt quá 18% (hiện tại, ngược lại, thị phần của châu Âu đã giảm xuống còn 11%). Tuy nhiên, khối lượng thương mại giữa hai nước, sau một thời gian tăng trưởng nhanh chóng, rõ ràng đã đạt đến mức trần, chỉ tăng thêm 1,9% vào năm 2024.

Trong khi xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc lên tới 129,3 tỷ đô la vào năm 2024, thì 78% trong số này, theo hải quan Trung Quốc, là nguyên liệu khoáng sản thô. Để so sánh, thị phần của nước này trong xuất khẩu của Nga sang EU vào năm 2021 chỉ là 62%. Trung Quốc tập trung chặt chẽ hơn vào việc nhập khẩu các sản phẩm có hàm lượng chế biến thấp của Nga. Một ví dụ điển hình: vào năm 2024, nước này đã tăng nhập khẩu đồng cô đặc từ Nga lên 71%, trong khi nhập khẩu đồng thành phẩm và các sản phẩm đồng, ngược lại, giảm 6%. Xu hướng tương tự cũng được thể hiện trong dự án chuyển sản xuất Niken Norilsk sang Trung Quốc, một mặt sẽ "làm sạch" các sản phẩm của họ khỏi các hạn chế trừng phạt, nhưng cũng sẽ tước đi một số giá trị gia tăng của Nga.

Đồng thời, thị phần của Nga trong kim ngạch thương mại của Trung Quốc chỉ khoảng 4%. Tất nhiên, nguồn cung dầu, khí đốt và các nguyên liệu thô khác của Nga rất quan trọng đối với Trung Quốc, bao gồm cả việc chúng được chiết khấu (đôi khi lên tới 45% so với giá của châu Âu), nhưng chúng có thể bị thay thế nếu cần thiết. Tình hình hoàn toàn khác ở phía Nga: trong bối cảnh trừng phạt và cắt đứt quan hệ với phương Tây, Nga không có người mua thay thế cho nguyên liệu khoáng sản thô của mình cũng như không có nhà cung cấp thay thế cho các mặt hàng nhập khẩu quan trọng. Hơn một nửa – khoảng 60% hàng nhập khẩu của Nga từ Trung Quốc là các sản phẩm công nghệ cao: máy móc và thiết bị, phương tiện, đồ điện tử không thể có được từ các nguồn khác.

Lợi thế chính trị của việc là nhà cung cấp và người mua duy nhất – sự kết hợp giữa độc quyền và độc quyền mua mang đến cho Trung Quốc nhiều cơ hội mở rộng thị trường Nga. Do đó, theo dữ liệu của #Avtostat, thị phần ô tô Trung Quốc trong doanh số bán hàng của Nga đã đạt 60%. Đồng thời, các thương hiệu Trung Quốc không chỉ thay thế ô tô phương Tây lắp ráp tại Nga đã ngừng sản xuất mà còn "ép" AvtoVAZ vào phân khúc có biên lợi nhuận thấp, cung cấp cho khách hàng mức chiết khấu lớn, chủ tịch công ty Maxim Sokolov phàn nàn. Tuy nhiên, nghịch lý là sau khi chia tay với #Renault, chính hãng sản xuất ô tô lớn nhất của Nga đã buộc phải định hướng lại sang lắp ráp ô tô Trung Quốc, nơi hiện đang gắn logo của mình.

Theo Avtostat, thị phần của "người Trung Quốc" trên thị trường vận tải hàng hóa thậm chí còn cao hơn – khoảng hai phần ba. Năm ngoái, KAMAZ đã mất vị trí dẫn đầu chung lần đầu tiên, để nhà sản xuất Trung Quốc Sitrak vươn lên dẫn đầu. Trong năm, doanh số bán xe KAMAZ đã giảm hơn một phần ba (thị trường sụt giảm do không có khoản vay mua ô tô và chi phí cho thuê tăng do lãi suất chủ chốt tăng). Các thương hiệu xe Trung Quốc phổ biến chứng kiến doanh số bán hàng của họ giảm không quá 27%, trong khi doanh số bán xe Sitrak chỉ giảm 18%. Kết quả là, hãng này chiếm 20% thị trường Nga, trong khi KAMAZ hiện chỉ còn 17%. Tổng giám đốc điều hành #Rostec Sergei Chemezov thậm chí còn yêu cầu chính phủ hạn chế nhập khẩu xe Trung Quốc. Và mặc dù yêu cầu của ông đã được đáp ứng một phần – #Rosstandart tạm thời cấm nhập khẩu một trong những mẫu xe Shacman – nhưng điều này sẽ không thay đổi xu hướng.

Thực tế là Trung Quốc đã trở thành người mua duy nhất của một phần đáng kể xuất khẩu nguyên liệu thô của Nga và là nhà cung cấp duy nhất của một phần lớn hàng nhập khẩu công nghệ cao, Nga phải trả giá bằng thị phần trong nước của mình, vốn bị các nhà sản xuất Trung Quốc chiếm mất từ tay các nhà sản xuất Nga. Nếu Hoa Kỳ và Trung Quốc không thể nhanh chóng nhất trí chấm dứt chiến tranh thương mại, Trung Quốc có thể phá giá đồng nhân dân tệ, điều này sẽ tạo điều kiện cho việc mở rộng hơn nữa hoạt động nhập khẩu của Trung Quốc, Kirill Tremasov, cố vấn của Chủ tịch Ngân hàng Trung ương Nga lo ngại.

Nga buộc phải nhập khẩu rủi rot hay vì nhập khẩu vốn 

Không giống như khối lượng thương mại, đầu tư của Trung Quốc vào nền kinh tế Nga thực tế không tăng trưởng. Theo Ngân hàng Phát triển Á-Âu (EDB), tính đến giữa năm 2024, khối lượng đầu tư trực tiếp tích lũy từ Trung Quốc chỉ đạt 18,2 tỷ đô la, trong đó 4,3 tỷ đô la là của một dự án  #Yamal_LNG. Một sự gia tăng đáng kể từ 15 tỷ đô la lên 18 tỷ đô la đã được quan sát thấy vào năm 2022. Vào cuối năm 2023, khối lượng đầu tư trực tiếp tích lũy ở mức 17,8 tỷ đô la. Đây là một con số rất nhỏ, chưa đến 1% GDP của Nga. Tổng khối lượng đầu tư tích lũy của Trung Quốc vào #Kazakhstan là 10,4 tỷ đô la (khoảng 4% GDP), ở #Turkmenistan là 9,5 tỷ đô la (hơn 15% GDP), ở #Mông_Cổ là 10,3 tỷ đô la (khoảng 50% GDP).

Đúng vậy, trong số các quốc gia thuộc khu vực Á-Âu, Nga đứng đầu về đầu tư trực tiếp tích lũy vào lĩnh vực sản xuất: 14 dự án đang hoạt động trị giá 6,6 tỷ đô la. Tuy nhiên, dự án lớn nhất được triển khai trong những năm gần đây không phải ở Nga mà là ở #Uzbekistan – đây là dự án sản xuất ô tô EXEED.

Các nhà phân tích tài chính Nga được Vedomosti phỏng vấn thừa nhận rằng Trung Quốc luôn thận trọng khi đầu tư vào Nga. Ở đó, họ chủ yếu coi đây là thị trường bán hàng và các ngành công nghiệp mà Nga cần vốn và các ngành công nghiệp mà Trung Quốc muốn đầu tư là khác nhau. Thật khó để hình dung Trung Quốc là nhà đầu tư vào các doanh nghiệp công nghệ cao bên ngoài biên giới của mình. Ngoài ra, rủi ro về các lệnh trừng phạt thứ cấp là một yếu tố hạn chế đáng kể. Rủi ro này cũng cản trở các nỗ lực thu hút vốn vay từ Trung Quốc. Tuy nhiên, ngay cả trước khi lệnh trừng phạt được áp dụng, các ví dụ về việc thu hút các khoản vay của Trung Quốc là cực kỳ hiếm, các nhà phân tích thừa nhận.

Đồng thời, không thể chuyển đổi hoàn toàn, đồng nhân dân tệ đã đóng vai trò một loại tiền tệ dự trữ ở Nga (số liệu thống kê chính xác vẫn chưa được công bố, nhưng trong báo cáo về kết quả công việc năm 2023, Ngân hàng Trung ương lưu ý: khả năng đa dạng hóa các tài sản dự trữ bị hạn chế, điều này "xác định trước vai trò quan trọng của đồng nhân dân tệ Trung Quốc" trong quá trình hình thành của chúng). Điều này tiềm ẩn rủi ro cao, vì chính phủ Trung Quốc tích cực sử dụng đồng nhân dân tệ như một công cụ của chính sách xuất khẩu và công nghiệp. Nếu Trung Quốc thực sự quyết định phá giá đồng nhân dân tệ, như Kirill Tremasov lo ngại, không chỉ các nhà sản xuất mà cả dự trữ của Nga cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Theo chuyên gia phân tích của #Bloomberg, Shuli Ren, kịch bản như vậy rất có thể xảy ra. Năm 2018, trong cuộc chiến thương mại đầu tiên với Hoa Kỳ, Trung Quốc đã làm đồng nhân dân tệ suy yếu 10% để bù đắp cho việc áp dụng mức thuế chỉ 20%. Ren chỉ ra rằng tuần trước, Ngân hàng Nhân dân TQ đã ấn định tỷ giá hối đoái chính thức của đồng nhân dân tệ ở mức trên 7,2 đổi 1 đô la, một mốc quan trọng về mặt tâm lý chưa từng bị vượt qua kể từ tháng 9 năm 2023, bất chấp đồng đô la suy yếu so với các loại tiền tệ khác. Đồng thời, cơ quan quản lý đã yêu cầu các ngân hàng nhà nước giảm mua đô la để đồng nhân dân tệ không giảm giá nữa trong giao dịch. Ren cho biết có vẻ như chính quyền đã bóp cò.

Nói cách khác, việc định hướng lại về phía Đông trong lĩnh vực tài chính khiến Nga về cơ bản phải nhập khẩu rủi to thay vì vốn. Trong bối cảnh kích thích ngân sách tăng và doanh thu xuất khẩu cao trong giai đoạn 2022–2023, cú sốc tiêu cực từ đầu tư nước ngoài phần lớn đã được giảm bớt, nhưng khi hiệu ứng này lắng xuống, theo thời gian, tình trạng không thể tiếp cận đầu tư sẽ ngày càng trở thành một cái thòng lọng chậm chạp đối với doanh nghiệp Nga.

Mô hình tương tác kinh tế của Trung Quốc với Nga có vẻ MANG TÍNH THỰC DÂN hơn nhiều so với quan hệ đối tác Nga-châu Âu trước chiến tranh. Thay vào đó, có thể so sánh với mô hình tương tác kinh tế mà Nga có với châu Âu vào những năm 1990 và đã tiến xa trong 25 năm qua. Trong những năm này, Nga dần dần kéo các bộ phận cận biên của chuỗi giá trị vào chính mình, điều này được tạo điều kiện thuận lợi, đặc biệt là nhờ khả năng tiếp cận rộng rãi hơn với thị trường vốn. Bây giờ, Nga đã quay trở lại và khả năng lặp lại con đường tương tự trong quan hệ đối tác với Trung Quốc là rất nhỏ.

Nga buộc phải nhượng bộ 

Các chuyên gia và nhà phân tích lưu ý một số lĩnh vực tiềm ẩn sự cạnh tranh trong quan hệ giữa Moscow và Bắc Kinh. Ví dụ, trong khi cuộc thập tự chinh của Nga chống lại phương Tây bề ngoài là nhằm mục đích bảo vệ phạm vi ảnh hưởng của mình, thì ở Trung Á và một phần ở Kavkaz, nước này buộc phải chịu đựng sự thâm nhập ngày càng tăng của Trung Quốc. Mặc dù vị thế của Nga trong khu vực vẫn vững chắc, nhưng sự hung hăng đế quốc của nước này đang thúc đẩy mong muốn của giới tinh hoa địa phương nhằm phòng ngừa rủi ro địa chính trị bằng cái giá phải trả của Bắc Kinh.

Chiến lược của Trung Quốc ở Trung Á và Kavkaz khác biệt rõ rệt so với chiến lược của nước này ở Nga. Trung Quốc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và khai thác khoáng sản tại đây, do đó khóa chặt xuất khẩu của họ. Năm 2023, khối lượng thương mại của Trung Quốc với các nước Trung Á đã tăng lên 89 tỷ đô la (tăng 27% so với năm trước). Đối tác kinh tế lớn nhất của nước này trong khu vực là #Kazakhstan: đến cuối năm 2024, khối lượng thương mại của họ đạt 44 tỷ đô la. Chuyên gia Lorena Lombardozzi của Đại học London lưu ý rằng Bắc Kinh nhập khẩu hơn 80% khí đốt của Uzbekistan. Ngoài ra, trong 20 năm qua, Trung Quốc đã đưa vào hoạt động ba nhánh đường ống dẫn khí đốt chính đến #Turkmenistan qua #Uzbekistan, #Tajikistan và #Kyrgyzstan với công suất 55 tỷ mét khối mỗi năm và có kế hoạch bắt đầu xây dựng một nhánh khác trong năm nay.

Tại #Kyrgyzstan và #Tajikistan, Bắc Kinh đóng vai trò chủ đạo trong việc khai thác các khoáng sản quan trọng và đã đầu tư mạnh vào phát triển cơ sở hạ tầng giao thông. Tuyến đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan (#CKU railway) đang được xây dựng sẽ cung cấp cho Bắc Kinh quyền tiếp cận trực tiếp đến khu vực, giảm sự phụ thuộc vào mạng lưới vận tải của Nga. Trung Quốc cũng đang tăng cường hợp tác với các nước Trung Á trong lĩnh vực an ninh, các chuyên gia từ dự án E-International Relations viết: bao gồm cung cấp vũ khí, sự hiện diện của các công ty an ninh tư nhân Trung Quốc trong khu vực và Sáng kiến An ninh Toàn cầu do Tập Cận Bình khởi xướng vào năm 2022.

Các lĩnh vực tiềm ẩn khác có thể xảy ra xung đột lợi ích giữa Nga và Trung Quốc bao gồm Balkan và Châu Phi. “Trong khi Băc Kinh tìm kiếm ảnh hưởng và coi trọng môi trường đầu tư ổn định, thì Moscow lại gieo rắc hỗn loạn và bán các dịch vụ an ninh tư nhân để phá hoại nó”, phụ đề của một bài viết dành riêng cho cuộc xung đột lợi ích giữa Nga và Trung Quốc tại Châu Phi có đoạn như vậy. Tuy nhiên, ảnh hưởng của Trung Quốc, với kim ngạch thương mại với Châu Phi là 295 tỷ đô la, và ảnh hưởng của Nga, với kim ngạch là 24,5 tỷ đô la, là không thể so sánh được ở đây, các tác giả lưu ý. Ngoài ra, về cơ bản, hoạt động của Nga tại Châu Phi – cả trong lĩnh vực dịch vụ quân sự tư nhân và trong các hoạt động gây ảnh hưởng thông tin – nhằm mục đích làm suy yếu sự hiện diện của phương Tây trên lục địa này, điều này khá phù hợp với lợi ích của Bắc Kinh, trong trường hợp này, Bắc Kinh có nhiều khả năng sử dụng kết quả hoạt động của Nga cho các mục tiêu kinh tế dài hạn của riêng mình. Mặc dù Trung Quốc và Nga có những điểm giao thoa lợi ích trực tiếp ở Châu Phi, nhưng tất nhiên, chúng không thể so sánh về mặt ý nghĩa với sự thống nhất chiến lược của các mục tiêu địa chính trị của Mátxcơva và Bắc Kinh ở giai đoạn này và với các yêu cầu cấp thiết của hợp tác kinh tế của họ.

Cũng có thể nói như vậy về sự cạnh tranh tiềm tàng giữa hai cường quốc ở Balkan. Ở đây cũng vậy, những nỗ lực của Trung Quốc nhằm gia tăng ảnh hưởng kinh tế của mình lại không đồng điệu với những nỗ lực của Nga nhằm gia tăng ảnh hưởng chính trị của mình. Trong tất cả các lĩnh vực này, Nga có thể nỗ lực thúc đẩy lợi ích của mình, nhưng trên thực tế, họ sẽ bị hạn chế rất nhiều do sự phụ thuộc kinh tế cơ bản vào Trung Quốc và thiếu các công cụ kinh tế có ảnh hưởng trong khu vực.

Tuy nhiên, theo một nghĩa nào đó, đây chính là vấn đề của quan hệ Nga-Trung: Nga buộc phải nhượng bộ Trung Quốc và giảm vai trò địa chính trị của mình trong tất cả các lĩnh vực này. Cuộc đấu tranh tuyệt vọng của họ vì một thế giới đa cực sẽ kết thúc bằng sự tự do của chính họ và tham vọng của nó không được thỏa mãn, trong khi Trung Quốc nhận được cổ tức thực sự.

Bản năng đế quốc: Bắc Cực và vũ khí 

Sự phụ thuộc về kinh tế của Nga và theo đó là sự thua kém về chính trị trong quan hệ với Trung Quốc có thể được nhận thấy đặc biệt rõ ràng ở hai lĩnh vực: Bắc Cực và quân sự.

Trong lĩnh vực quân sự, Nga theo truyền thống giữ vị trí dẫn đầu trong quan hệ song phương. Vào những năm 2000, Trung Quốc đã mua vũ khí của Nga với số lượng lớn, theo dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), và phần lớn hiện đại hóa lực lượng vũ trang của mình với sự giúp đỡ của họ. Tuy nhiên, kể từ cuối những năm 2000, các giao dịch mua đã giảm mạnh vì hai lý do: Trung Quốc đang đặt cược vào việc phát triển ngành công nghiệp quốc phòng của riêng mình và tăng xuất khẩu vũ khí không phải của Nga.

Một đợt tăng đột biến mới nhưng không kéo dài trong thời gian ngắn đã xảy ra vào nửa cuối những năm 2010. Tuy nhiên, đúng vào thời điểm này, căng thẳng trong quan hệ vũ khí Nga-Trung bắt đầu gia tăng, các chuyên gia từ dự án ChinaPower tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) viết. Nga ngày càng cáo buộc Trung Quốc đánh cắp và sao chép công nghệ quân sự của mình, cũng như vi phạm các thỏa thuận với các nhà cung cấp vũ khí của Nga và thiết kế ngược thiết bị của Nga. Năm 2019, Rostec cho biết đã ghi nhận 500 trường hợp sao chép trái phép các sản phẩm của mình trong 17 năm trước đó và công khai chỉ trích Trung Quốc vì sao chép động cơ máy bay, máy bay Sukhoi, máy bay trên tàu sân bay, hệ thống phòng không, tên lửa phòng không xách tay và các phiên bản tương tự của hệ thống tên lửa phòng không tầm trung Pantsir.

Tuy nhiên, đến thời điểm này, Trung Quốc ngày càng ít cần đến vũ khí và công nghệ của Nga. Và sau khi chiến tranh nổ ra, sự hợp tác quân sự này đã có bước ngoặt cuối cùng: giờ đây ngành công nghiệp quân sự của Nga thấy mình phụ thuộc vào nguồn cung cấp của Trung Quốc. Hơn nữa, trong khi thị phần của Nga trong xuất khẩu vũ khí toàn cầu giảm từ 20% vào giữa những năm 2010 xuống còn 4% vào năm 2024, Trung Quốc đã tăng xuất khẩu quân sự và đến cuối hai năm 2023 và 2024 đã vượt qua Nga về thị phần xuất khẩu toàn cầu, theo dữ liệu của SIPRI.

Các chuyên gia dự án #ChinaPower lưu ý động thái tương tự trong các cuộc tập trận quân sự chung giữa Nga và Trung Quốc. Các quốc gia bắt đầu thực hiện các cuộc tập trận như vậy vào những năm 2000, quy mô của chúng dần tăng lên và quân đội Trung Quốc, vốn không tham gia vào các cuộc xung đột quân sự lớn trong nhiều thập kỷ, đã có được kinh nghiệm quan trọng trong các tương tác chiến thuật. Tuy nhiên, kể từ đầu những năm 2020, cũng đã có một sự đảo ngược ở đây: các cuộc tập trận ngày càng diễn ra trên lãnh thổ Trung Quốc, chủ yếu sử dụng vũ khí và phát triển công nghệ của Trung Quốc và dưới sự chỉ huy của Trung Quốc. Các chuyên gia quân sự Trung Quốc mô tả cuộc tập trận "West. Interaction 2021" là thời điểm "đảo ngược vai trò" và đặt nền móng cho một thương hiệu tập trận mới của Trung Quốc với sự tham gia của Nga.

Một khu vực khác mà việc từ bỏ tham vọng của riêng mình vẫn là vấn đề lớn đối với Nga là Bắc Cực. Nga cảm thấy rằng quyền của mình đối với Bắc Cực là độc quyền dựa trên vị trí địa lý của mình. Mặt khác, Trung Quốc lại thúc đẩy một khái niệm khác: họ tự gọi mình là "quốc gia cận Bắc Cực", tuyên bố rằng Bắc Cực là tài sản của toàn thể nhân loại và nhấn mạnh vào quyền sử dụng tự do không phận và vùng nước của mình. Những khác biệt này đặc biệt rõ ràng trong quá trình phát triển Tuyến đường biển phía Bắc. Nga coi đây là hành lang vận tải quốc gia, còn Trung Quốc coi là một phần của Con đường tơ lụa trên băng quốc tế.

Rõ ràng là sự phát triển của Nga ở Bắc Cực là không thể nếu không có đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, theo quan điểm của Moscow, chủ quyền Bắc Cực của họ khiến họ trở thành đối tác cấp cao hoặc ít nhất là ngang hàng trong một liên minh Bắc Cực có thể có với Trung Quốc. Trong khi cách tiếp cận của Trung Quốc tước đi lợi thế "sở hữu" của Nga và một lần nữa ngụ ý vị thế thống trị trong liên minh Bắc Cực với Nga.

Đối với Vladimir Putin, chủ quyền Bắc Cực là một trong những thuộc tính của vị thế cường quốc của Nga, giống như sức mạnh quân sự của họ, vẫn chưa bị thách thức, ít nhất là trong lĩnh vực hạt nhân. Việc bỏ qua hoặc hạ thấp những lợi thế về địa vị này có thể sẽ tạo ra cảm giác khó chịu tột độ cho giới lãnh đạo Nga. Xung đột giữa Liên Xô và Trung Quốc vào những năm 1950 là kết quả của sự bất cân xứng tương tự. Mặc dù Trung Quốc yếu hơn Liên Xô rất nhiều về mặt kinh tế và quân sự, nhưng “bản năng đế quốc” của Trung Quốc không cho phép họ chấp nhận ý tưởng rằng Liên Xô và Bộ Chính trị của họ có thể chỉ đạo đường lối ứng xử của Trung Quốc theo cùng cách mà họ đã làm với các vệ tinh Đông Âu của mình.

Từ “trăng mật” đến “sự phẫn nộ với Trung Quốc”

Cuộc chiến và các lệnh trừng phạt quy mô lớn đối với Nga đã dẫn đến sự quay đầu sang phía Đông và sự phấn khích ủng hộ Trung Quốc trong dư luận Nga, rất giống với sự phấn khích của kỷ nguyên đầu tiên của liên minh vào cuối những năm 1940 và đầu những năm 1950.

Đồng thời, chứng sợ Trung Quốc (cinephobia) là một hiện tượng khá truyền thống đối với Nga, nó bắt nguồn sâu sắc từ tuyên truyền của Liên Xô thời Brezhnev và sự bùng phát của nó đã được quan sát thấy trong thời kỳ hậu Xô Viết, đặc biệt là ở phía Đông của đất nước. Chỉ từ những năm 2010, trong bối cảnh xung đột ngày càng mở rộng với phương Tây, Trung Quốc mới bắt đầu được coi là gần như là sự hỗ trợ chính của Nga trong cuộc đối đầu này. Những tình cảm này đạt đến đỉnh điểm vào năm 2023, khi Trung Quốc cuối cùng xuất hiện như vị cứu tinh của Nga khỏi các lệnh trừng phạt của phương Tây. Theo Trung tâm Levada, trong giai đoạn 2006-2012, Trung Quốc chỉ được 20% số người được hỏi nêu tên trong số các quốc gia thân thiện nhất với Nga, trong giai đoạn 2014-2021, sau khi sáp nhập Crimea, làn sóng trừng phạt đầu tiên và xung đột với phương Tây, tỷ lệ của họ tăng lên 40% và đến năm 2024 đạt 65%.

Tuy nhiên, trong hai năm trở lại đây, những dấu hiệu đầu tiên cho thấy sự thất vọng nhất định trong quan hệ đối tác Trung-Nga có thể được nhìn thấy trong cả giới tinh hoa Nga và trong các cuộc thăm dò dư luận. 

Dữ liệu từ các cuộc thăm dò của #FOM trong giai đoạn 2023–2025 cho thấy rõ ràng rằng tỷ lệ đánh giá tích cực về Trung Quốc và bản chất mối quan hệ của nước này với Nga, mặc dù vẫn ở mức cao, đã giảm 7–13 điểm phần trăm trong thời gian này. Sự thay đổi đáng chú ý nhất nằm ở câu trả lời cho câu hỏi liệu mối quan hệ với Trung Quốc đã được cải thiện hay xấu đi trong năm qua: nếu vào năm 2023, tỷ lệ này là 63 so với 23%, thì hiện tại là 50 so với 34%. Tỷ lệ những người tin rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc không đe dọa đến Nga đã giảm từ 72 xuống 65%, trong khi tỷ lệ những người tin rằng Trung Quốc gây ra mối đe dọa như vậy đã tăng nhẹ (từ 14 lên 16%) và tỷ lệ những người không chắc chắn về câu trả lời đã tăng từ 14 lên 19%. Theo Trung tâm #Levada, 18% số người được hỏi đã trả lời "có" và "khá có" cho câu hỏi về mối đe dọa từ Trung Quốc; ngược lại, 25% chắc chắn rằng Trung Quốc không gây ra mối đe dọa và gần một nửa (47%) số người được hỏi trả lời "khá là không".

Những quan sát này được xác nhận bởi dữ liệu của các nhóm tập trung về chủ đề nhận thức về Trung Quốc. Người đứng đầu Trung tâm Levada, Denis Volkov viết: "Trong những năm gần đây, hiếm khi nghe những người tham gia nhóm tập trung mô tả mối quan hệ Nga-Trung là đồng minh. Họ thường nói về sự hợp tác cùng có lợi dựa trên việc các bên sử dụng thận trọng lẫn nhau". Ở Trung Quốc, những người tham gia nhóm tập trung, một mặt, nhìn thấy một vị cứu tinh, mặt khác, họ nhận thấy mối quan hệ với nước này là không cân xứng và có lợi hơn cho Trung Quốc, ông nói tiếp; "chúng tôi cung cấp cho họ tài nguyên, hóa thạch, gỗ, và họ áp đảo chúng tôi bằng hàng hóa giá rẻ, họ không thực sự muốn chia sẻ công nghệ"; "họ lấy nguyên liệu thô với mức chiết khấu lớn, gần như không mất gì"; "họ vắt chúng tôi như vắt sữa bò".

Sự lạc quan về Trung Quốc trong những năm 2010 và đầu những năm 2020 phần lớn được xác định bởi hệ tư tưởng “xoay trục sang phương Đông” được giới lãnh đạo Nga chính thức thúc đẩy. Theo đó, trong hoạt động thương mại với phương Tây, Nga đóng vai trò là “phụ lục nguyên liệu thô” và nhận hàng nhập khẩu từ phương Tây để đổi lấy tài nguyên, điều này cản trở sự phát triển của ngành công nghiệp và nền kinh tế Nga, trong khi thương mại theo hướng đông được cho là thúc đẩy việc thay thế nhập khẩu và sự phát triển của ngành công nghiệp Nga. Thoạt nhìn, động lực kinh tế của giai đoạn 2023–2024 tương ứng với giả định này. Tuy nhiên, sự thay đổi trong xu hướng kinh tế từ cuối năm 2024 sẽ thúc đẩy người Nga phải suy nghĩ lại về mức độ thành công của “xoay trục sang phương Đông”.

Như có thể thấy từ dữ liệu của FOM, theo quan điểm của người Nga, một mặt, Nga đang phát triển kém hơn nhiều so với Trung Quốc, mặt khác, nước này vẫn có vị thế cao hơn Trung Quốc trong hệ thống phân cấp thế giới. 56% người Nga chắc chắn rằng họ có ảnh hưởng lớn hơn Trung Quốc trên thế giới và so với năm 2023, tỷ lệ những người nghĩ như vậy thậm chí còn tăng lên. Trả lời câu hỏi của Trung tâm Levada, 63% hiện công nhận Trung Quốc là "cường quốc" (so với 48% vào năm 2016). Tuy nhiên, 80% người Nga được hỏi gọi Nga là "cường quốc". Nói cách khác, người Nga không coi mình là đối tác "cấp dưới" trong cặp đôi này, mặc dù họ thừa nhận quỹ đạo phát triển của Trung Quốc đang đi lên.

Trong những điều kiện này, "sự oán giận Trung Quốc", tức là cảm giác hy vọng ngày càng tăng về Trung Quốc bị thất vọng, có triển vọng đáng kể. Do đó, nó có thể thay thế "sự oán giận phương Tây", mà chủ nghĩa dân tộc theo chủ nghĩa nhà nước của Putin trong những năm 2010 và đầu những năm 2020 được xây dựng trên đó. Có thể mong đợi một sự thay đổi như vậy trong bối cảnh hai đến ba năm động lực kinh tế tiêu cực ở Nga, chứng minh rằng "xoay trục sang phương Đông" hóa ra lại là một canh bạc sai lầm. 

Trước xu hướng tiêu cực trong quan hệ, trong đó vị thế của Nga cùng với Trung Quốc sẽ suy yếu theo nhiều hướng khác nhau, tuyên truyền của Nga sẽ khó có thể đối phó với bản năng đế quốc của người dân và giới tinh hoa, ngay cả khi họ nỗ lực đáng kể để làm như vậy.

 Nguồn: FB Hnb Tran