Bauxite Việt Nam

Lê Thọ Bình

Tôi đọc một status trên mạng xã hội: bức ảnh Giáo sư Ngô Bảo Châu (Chau Ngo) ngồi xe lăn, kèm lời bình xuyên tạc: “Chẳng biết anh Tập đối đãi nhân tài thế nào mà giáo sư còn trẻ mà đã tàn phế rồi.”  

Ngay sau đó, hàng loạt bình luận xuất hiện. Có người viết: “Phản quốc thì báo ứng là tất nhiên.” Người khác chế giễu: “Phải gọi là Trâu chứ không phải Châu.” Nhiều lời lẽ cay nghiệt, nặng nề, thậm chí tục tĩu mà tôi không tiện nhắc lại ở đây.

Tôi chợt rùng mình. Cái rùng mình ấy không phải vì tin giả, bởi ngay sau đó bác sĩ Nguyen Lan Hieu đã lên tiếng đính chính: Giáo sư chỉ chấn thương thể thao, và cũng không làm việc cho Trung Quốc.

Cái rùng mình đến từ thái độ hả hê, reo vui trước nỗi đau của một con người.

Nó khiến tôi nhớ đến những hình ảnh trên đường phố Bắc Kinh, La Habana năm 2001, khi nhiều người nhảy múa mừng rỡ sau vụ khủng bố 11/9. Trái lại, ở New York, Paris, Madrid, hàng vạn người đã lặng lẽ thắp nến cầu nguyện cho các nạn nhân.

Gần đây hơn, đầu năm 2025, khi trận động đất ở Shigatse (Tây Tạng) cướp đi hàng trăm sinh mạng, nhiều người dân Pháp, Mỹ, Tây Ban Nha tụ họp đốt nến cầu an. Nhưng ở một số diễn đàn khác, có những giọng cười cợt, coi đó là “quả báo” cho Trung Quốc.

Câu hỏi ám ảnh tôi: Vì sao một bộ phận không nhỏ lại có thể vui mừng trên nỗi đau và bệnh tật của người khác?

Trong xã hội học, niềm vui trên bất hạnh của kẻ khác có tên là schadenfreude. Nó thường gắn với tâm lý ganh ghét, hằn học, mặc cảm hoặc cảm giác “chiến thắng” khi người mình không ưa gặp rủi ro. Đó là phản ứng nguyên thủy, non nớt, dễ bùng phát ở những cộng đồng thiếu nền tảng đối thoại và khoan dung.

Trường hợp GS Ngô Bảo Châu là một ví dụ. Ông có thể có những phát ngôn gây tranh luận, có thể khiến nhiều người không đồng tình. Nhưng thay vì phản biện bằng lý lẽ, một số người chọn cách hả hê khi thấy ông gặp chấn thương. Thái độ ấy không phản ánh sự mạnh mẽ, mà ngược lại, phơi bày sự thiếu trưởng thành trong ứng xử xã hội.

Quan điểm khác nhau, nhưng nhân cách phải giữ:

Một xã hội đa dạng ý kiến là điều cần thiết. Ta có quyền bất đồng với GS Châu, với chính trị gia, hay với bất kỳ cá nhân nào. Nhưng bất đồng không đồng nghĩa với việc được phép mạt sát hay hân hoan trước nỗi đau của họ.

Giáo sư Nguyễn Hữu Liêm từng nhận xét: “Con người Việt Nam chung chung vẫn đang như một chàng trai 16 tuổi.” Ẩn dụ này rất đáng suy ngẫm: ở tuổi 16, con người đầy cảm xúc, dễ hưng phấn, nhưng chưa đủ chín chắn để biết kìm nén, để hiểu thế nào là bao dung, tôn trọng khác biệt. Thay vì tranh luận, nhiều người chọn cách chửi rủa. Thay vì cảm thông, họ chọn cách cười cợt.

Một cộng đồng trưởng thành không phải là cộng đồng đồng thuận tuyệt đối, mà là cộng đồng biết bất đồng trong khuôn khổ nhân văn. Ngay cả ở các quốc gia phát triển, nơi đối lập chính trị gay gắt, khi một nhân vật đối thủ lâm bệnh, công chúng thường gửi lời chúc lành. Đó là văn hóa của một xã hội đã vượt qua tâm thế “tuổi 16”.

Ngược lại, khi xã hội coi việc hả hê trước nỗi đau là bình thường, thì đó là tín hiệu báo động. Nó cho thấy cộng đồng chưa xây dựng được hệ giá trị nhân văn vững chắc, dễ sa vào bạo lực biểu tượng, từ lời nói, bình luận, cho đến hành động.

Câu chuyện về GS Ngô Bảo Châu cho thấy: vấn đề không chỉ là tin giả, mà là phản ứng xã hội trước nỗi đau của người khác. Niềm hả hê ấy là một tấm gương phản chiếu sự non nớt của cộng đồng.

Nếu muốn thật sự trưởng thành, chúng ta phải học cách buồn cùng nỗi buồn của đồng loại, kể cả khi họ không cùng quan điểm với ta. Khi nào cộng đồng biết lặng lẽ cầu chúc cho một người bị bệnh, thay vì reo hò chửi rủa, khi đó chúng ta mới có thể nói rằng dân tộc mình đã bước ra khỏi “tuổi 16” để bước vào sự chín chắn của một xã hội nhân văn.

Nguồn: https://www.facebook.com/letho.binh/posts/pfbid02TZA111FuDposs221QBZgukBjEPWpR5Mr1PcxdritTaxppqCAsQg9fq4F8KxB1Quvl