Bauxite Việt Nam

Thái Hạo

Sáng nay, ngày 13.8, để khẳng định ý chí “Phải có một bộ sách giáo khoa phổ thông chung do Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn”, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhận định: “Thế giới có hàng tỷ bộ sách học tiếng Anh, ai chọn bộ nào chọn, nhưng một trường bao giờ cũng có một bộ sách của họ. Nước nào cũng có một bộ sách của Nhà nước, còn nước mình Nhà nước giữ vai trò chủ chốt". https://tuoitre.vn/co-quan-quoc-hoi-de-nghi-nghien-cuu-co...

Bởi vì tôi đã viết quá nhiều về chủ đề này, những gì cần nói cũng hình như đã nói cả, xét đủ các khía cạnh như lịch sử, triết lý, các mô hình mà thế giới đang thực hiện…, nên không muốn lặp lại nữa. Cảm giác là quá chán ngán và bất lực. Ở đây tôi chỉ bàn về những thông tin mà ông Định đưa ra, để xem chúng có phản ánh đúng thực tế quốc tế trong giáo dục hay không.

1. 

Ông Nguyễn Khắc Định nói, [trên thế giới] “một trường bao giờ cũng có một bộ sách của họ”. Điều này có đúng không? Không. 

Rất nhiều nước coi SGK là tài liệu tham khảo chính, nhưng không bắt buộc đồng nhất cho cả trường. Ở Phần Lan, giáo viên có quyền tự do lựa chọn sách hoặc tự biên soạn tài liệu, nên cùng một trường có thể có giáo viên A dùng bộ A, giáo viên B dùng bộ B. Ở Canada, đặc biệt là bậc trung học, nhiều môn không có “bộ sách duy nhất” mà dùng tổng hợp tài liệu từ nhiều nguồn: sách in, tài liệu mạng, video, bài nghiên cứu. Ở Mỹ, tùy từng môn, từng lớp, giáo viên có thể chọn tài liệu khác nhau; thậm chí trong cùng một môn và khối, các lớp có thể dùng song song các sách khác nhau.

Bên cạnh đó, họ còn có mô hình thư viện học liệu mở: Một số nước (New Zealand, Úc, Singapore) phát triển kho học liệu mở (Open Educational Resources - OER), nơi sách giáo khoa chỉ là một phần nhỏ. Học sinh và giáo viên thường dùng nhiều đầu sách cùng lúc, lấy từ thư viện hoặc mạng. Việc dạy học dựa nhiều vào học liệu số và tài liệu chuyên đề khiến khái niệm “một bộ sách của trường” trở nên mờ nhạt.

2.

Ông Nguyễn Khắc Định nói, “Nước nào cũng có một bộ sách của Nhà nước”. Điều này cũng không đúng với thực tế quốc tế. 

Như đã gián tiếp nhắc đến ở mục 1, rõ ràng, các nước tiên tiến sẽ có nhiều sách giáo khoa cho mỗi môn học.

Thêm nữa, hiện nay (và đã từ lâu) nhiều nước đang áp dụng hệ thống “một chương trình, nhiều sách giáo khoa”. Ở Nhật Bản các nhà xuất bản tư nhân biên soạn sách, cơ quan Giáo dục sẽ cấp phép, rồi mỗi địa phương chọn từ danh sách đã phê duyệt; ở Mỹ, dựa trên khung chương trình liên bang, các bang/quận chọn sách phù hợp; giáo viên có nhiều quyền tự chủ lựa chọn; ở Phần Lan không quy định sách bắt buộc; giáo viên tự do chọn tài liệu, góp phần khuyến khích sáng tạo và tự học. 

3. 

Vậy những nước nào có “một bộ sách giáo khoa ‘chuẩn’ dùng chung”?

Đó là Trung Quốc và các nước Xô-Viết trước đây: Cả quy trình từ biên soạn, xuất bản đến phân phối đều do Nhà nước (hoặc nhà in thuộc chính phủ) đảm trách hoàn toàn. (Lưu ý: Trung Quốc hiện nay cũng đã có những thay đổi). 

Đó là Bangladesh: Có cơ quan biên soạn, sản xuất và phát hành sách cho cấp tiểu học đến trung học. 

Đó là một số nước Trung Á như Tajikistan, Kyrgyzstan, Uzbekistan. 

Đó là Việt Nam trước khi đổi mới (2018): Nhà nước kiểm soát toàn bộ quy trình biên soạn - xuất bản - phê duyệt sách giáo khoa.

Chương trình 2018 là một cú bứt phá ngoạn mục. Tiếc thay, đến nay nhiều người vẫn nằng nặc đòi quay lại với một quá khứ đáng ra phải mau chóng quên đi.

Tôi không muốn bình luận gì thêm (vì đã viết quá nhiều). Chỉ thông qua các thông tin này, mỗi người hãy bằng nhận thức và hiểu biết của mình mà tự đưa ra đánh giá và nhìn nhận rằng mình nên chọn cái nào, bỏ cái nào. Và hãy thử đặt câu hỏi, vì sao lại cố quay về một mô hình lỗi thời (1 bộ sách dùng chung) vốn đã bị hầu hết các nền giáo dục tiên tiến thuộc các nước văn minh từ bỏ? Giáo dục là nền tảng cho sự phát triển mọi mặt của một quốc gia. Giáo dục lạc hậu thì sẽ không thể có xã hội tiến bộ, đó là nhân quả, không khác được.

T.H.

(*) Tựa đề do BVN đặt 

Tác giả gửi BVN