Bauxite Việt Nam

Ngô Huy Cương

Đây là một câu hỏi rất lớn và có nhiều câu trả lời khác nhau ở những góc nhìn khác nhau.

Theo tôi, có rất nhiều nguyên nhân ở nhiều tầng nấc khác nhau tạo thành một hỗn hợp các vấn đề bi thương:

- Nguyên nhân thứ nhất: Nước ta thay đổi liên tục các kiểu loại pháp luật theo những truyền thống pháp luật khác nhau. Từ một hệ thống pháp luật độc lập có thể có trước năm 40 sau Công nguyên, ta bị ép buộc chấp nhận truyền thống pháp luật Viễn Đông, rồi bị ép buộc chấp nhận truyền thống Civil Law, tiếp đến là “tự nguyện” theo đuổi truyền thống Soviet Law. Và kể từ khi Liên Xô sụp đổ và ta bắt tay vào xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, thì hệ thống pháp luật của ta lại càng pha tạp nhiều hơn giữa nhiều truyền thống pháp luật mà có cả đôi tý của truyền thống Common Law.

Điều đặc biệt đáng lưu ý là chúng ta chưa kịp xây dựng nền tảng tư tưởng khi tiếp nhận (bắt buộc hoặc tự nguyện) bất kỳ truyền thống pháp luật nào thì lại bị chuyển đổi tiếp nhận truyền thống pháp luật khác.

- Nguyên nhân thứ hai: Chúng ta thực sự không hiểu hết vai trò của pháp luật trong xã hội (dù ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào) vì chúng ta luôn phản kháng với sự tiếp nhận pháp luật nước ngoài mà chủ yếu do bị ép buộc trong các cuộc xâm lăng cả về quân sự lẫn văn hóa của nước ngoài.

Vì vậy chúng ta thiếu hẳn những tư tưởng nền tảng cho sự phát triển pháp luật.

Có một trường hợp rất tuyệt vời về tư tưởng pháp lý nền tảng được xướng lên trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 và Hiến pháp năm 1946. Nhưng sau đó ta lại rơi vào tình trạng chiến tranh triền miên cho tới khi lại thay đổi tiếp kiểu loại pháp luật.

- Nguyên nhân thứ ba: Chúng ta phát triển pháp luật hiện nay trên nền tảng du nhập “trường phái thực chứng pháp lý cực đoan” theo cách gọi của nhà luật học so sánh để chỉ một trường phái pháp luật hầu như chỉ xem “văn bản quy phạm pháp luật” là loại nguồn duy nhất của pháp luật.

Vì vậy tất cả cái gọi là “tư tưởng pháp lý chính thống” chỉ tán quanh những đạo luật do Quốc hội thông qua, trong khi chúng đầy khiếm khuyết và xu thời.

Vì vậy mà ảnh hưởng nghiêm trọng tới đào tạo luật học cũng theo xu thời đó và xáo trộn liên tục.

- Nguyên nhân thứ tư: Không ít trường đại học chỉ chạy theo lợi ích của cá nhân giáo viên để tiến hành đào tạo, từ thiết kế chương trình đào tạo, cho tới tuyển chọn giáo viên,…

Đặc biệt đào tạo sau đại học, dù quy chế có quy định số lượng thành viên hội đồng đánh giá luận án tiến sỹ và chấm luận văn thạc sỹ phải có quá nửa là người ngoài cơ sở đào tạo.

Thế nhưng “chủ nghĩa thân hữu” và “chủ nghĩa trao đổi” được đẩy lên cao độ. Họ chỉ mời những người cùng cánh hẩu. Họ mời những người cán bộ lãnh đạo, quản lý (không cần biết đến trình độ chuyên môn hay quỹ thời gian của người được mời) ngồi hội đồng đánh giá luận án hay chấm luận văn thạc sỹ, hay tham gia giảng dạy, làm đề tài nghiên cứu. Và cái lợi họ được hưởng là được mời ngược lại ở phía bên kia. Quá trình này tiếp diễn cho tới khi người được mời không còn làm lãnh đạo, quản lý nữa. Quá trình mời lại tiếp tục với người lãnh đạo, quản lý mới. Cực đểu cáng cả về mặt tình nghĩa và bất chấp chuyên môn.

Có cơ sở bắt buộc chọn người ngồi hội đồng đánh giá luận án tiến sỹ phải là người có bài báo quốc tế.

Nhưng than ôi! Nhiều ai đó bỏ ra vài nghìn đô la Mỹ là có được một hoặc thậm chí vài bài quốc tế. Thế là những người khác đôi khi bị xấu hổ bởi phải ngồi hội đồng cũng những người này, đầu họ thì rỗng tuếch nói chẳng câu nào ra câu nào về mặt chuyên môn.

Gọi là hội đồng đánh giá luận án tiến sỹ nhưng thường xuyên chúng tôi phải nghe là: “văn phong của luận án thiếu tính hàn lâm”; “nhiều lỗi chính tả, nhiều lỗi đánh máy”; “nhẽ ra tiểu mục 3.1 phải được đưa lên Chương 2”; “người đọc còn cảm thấy thòm thèm về lý luận”; “luận án cần chỉnh trang về hình thức trang trọng hơn”; “kết luận chương và kết luận chung của luận án cần phản ánh đầy đủ hơn kết quả nghiên cứu của luận án”; “luận án là một công trình có giá trị tham khảo”; “giá như luận án mạnh dạn hơn trong việc phân tích thực trạng của pháp luật thì còn thành công hơn nữa”; “luận án cần dùng từ ‘chúng tôi’ thay cho từ ‘tôi’ khi khẳng định quan điểm của mình một cách khiêm tốn hơn”… Trong khi họ không đưa ra được đánh giá nào về mặt khoa học hay nghệ thuật của luận án, thậm chí còn không biết tới những cái sai kiến thức nền tảng luật học…

Những người có lòng tự trọng luôn muốn đóng góp thật cho đất nước thì bị loại ra khỏi cuộc chơi.

Cần hết sức lưu ý rằng: Đối với toán, lý, hóa, kỹ thuật, công nghệ, y, dược… đã không biết thì không nói phét được. Còn đối với luật thì không biết vẫn nói phét được, nhưng chỉ những người sành sỏi thì mới biết đó là “tán láo” và “đập phát chết ngay”.

Vì vậy đăng tạp chí quốc tế về luật thì có lẽ phần lớn chỉ cần thêm chữ “Việt Nam” vào là thế giới chịu, ví dụ “Sự phát triển của chế định pháp nhân trong luật dân sự Việt Nam”. Phản biện thì thế giới có biết đâu, mời ù ù cạc cạc đầy, trong khi họ lại cần biết về cái anh Việt Nam nó ra sao.

Vì vậy tôi nghĩ Bộ Giáo dục và Bộ Tư pháp cũng như Quốc hội sẽ vô cùng vất vả sắp tới để cải cách pháp luật Việt Nam nhằm đáp ứng các yêu cầu của Kỷ nguyên mới theo sự lãnh đạo của Đảng, mà trước hết là tư tưởng nền tảng về pháp lý

N.H.C.

Nguồn: FB Cương Huy Ngô