Bauxite Việt Nam

Thư ngỏ gửi Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính

Mạc Văn Trang
PGS TS Tâm lý học

Tôi rất lo ngại khi thấy: “Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ đạo đưa AI vào giảng dạy cho học sinh trong các trường phổ thông ngay từ lớp 1”. Ý kiến chỉ đạo này được nói trong hội nghị do Bộ Chính trị, Ban bí thư Trung ương Đảng tổ chức sáng 16.9.2025. Hội nghị bàn bốn vấn đề trọng đại, trong đó có “đột phá phát triển giáo dục, đào tạo”.

Với tư cách người nghiên cứu tâm lý học giáo dục lứa tuổi học sinh tôi xin có mấy ý kiến:

1. Đây là vấn đề hết sức hệ trọng, Thủ tướng đừng vội biến ý kiến “chỉ đạo” miệng thành văn bản khiến toàn ngành giáo dục phải thực hiện.

Thủ tướng hãy tổ chức một hội nghị, mời một số chuyên gia về Tâm lý học, giáo dục, AI, nhà giáo có kinh nghiệm, cha mẹ học sinh tiêu biểu có con học tiểu học để Thủ tướng tham vấn về ý kiến chỉ đạo nêu trên.

2. Sau Hội nghị này, Thủ tướng hãy giao cho Bộ GD&ĐT xây dựng kế hoạch/chiến lược, đưa AI vào giảng dạy ở các cấp học, lớp học như thế nào. Giáo viên làm gì với AI trong giảng dạy? Học sinh làm gì với AI trong học tập? Cha mẹ học sinh làm gì với AI trong việc hỗ trợ con học tập? Kế hoạch/chiến lược này được trình lên Thủ tướng xem xét kỹ lưỡng rồi hãy có văn bản “chỉ đạo đưa AI vào giảng dạy cho học sinh trong các trường phổ thông” như thế nào…

3. Tôi lo lắng vì mục đích của giáo dục là phát triển con người toàn diện: Khoẻ mạnh về thể chất, minh mẫn về tinh thần; nhân cách hài hoà, thấm nhuần các giá trị Chân, Thiện, Mỹ, Ích, có kỹ năng làm việc chân tay và trí óc một cách sáng tạo. Muốn vậy, phải giáo dục trẻ em bằng sống THẬT chứ không phải bằng sống ẢO.

Trẻ em ở tiểu học phải học lòng đồng cảm, biết vui, buồn, thương, nhớ, cảm thông với ông bà, cha, mẹ, anh em, bạn bè, nhân loại, muôn loài. Muốn vậy, trẻ em phải được giao tiếp trực tiếp, sống thật với những trải nghiệm thật trong đời sống.

Trẻ em phải học óc-tò-mò-quan-sát thiên nhiên và đời sống xã hội. Chúng phải thích thú quan sát, so sánh phát hiện ra những đặc điểm thú vị của từng đối tượng trong tự nhiên, xã hội một cách trực quan sinh động để cho trí óc, tâm hồn trở nên tinh tế, nhạy cảm, phong phú với thế giới THỰC.

Từ đó trẻ em mới biết tưởng tượng, liên tưởng bằng những biểu tượng từ thế giới THỰC và rung động, sáng tạo trên cơ sở CÁI THỰC, chứ không phải bị cuốn vào thế giới ảo một cách mê muội, mất kiểm soát.

Năm ngoái, tôi đến thăm vợ chồng người bà con ở Hà Nội, không ngờ đúng vào hôm sinh nhật bà. Hai đứa cháu nội và ba đứa cháu ngoại tuổi khoảng từ 8 đến 15 ríu rít hello bà! Hello ông! Rồi mấy đứa cắm đầu vào điện thoại.

Bà bảo, chúng nó bây giờ giỏi lắm, thành thạo IT, tiếng Anh như gió, hai đứa lớn học trường quốc tế. Ông bảo, ừ thì giỏi đấy, nhưng chúng nó như vô cảm.

Sau mấy tuần trà, tôi thoái thác ra về, lòng đầy suy tư: Sao chúng không biết trò chuyện với ông bà nhỉ? Ông nuôi một con vẹt rất đẹp treo ở ban-công, dưới đó là khá nhiều cây cảnh hoa lá xanh tươi… Tất cả, chúng không ngó đến! Đúng là vô cảm với thế giới Thực, say mê với sức hút của thế giới Ảo.

Theo tôi, đối với học sinh tiểu học không cho học sinh sử dụng điện thoại trong lớp và ngoài lớp cũng nên hạn chế, chưa nói đến AI.

4. Tôi lo lắng vì mặt trái của AI cũng rất nguy hiểm với học sinh. Khi bất kỳ bài tập gì học sinh cũng nhờ AI làm giùm thì bộ óc của chúng sẽ lười biếng, trơ lì… Tôi đồng ý với nhà báo Hoàng Tư Giang khi viết, như vậy thì trẻ em sẽ “THỐI NÃO”!

Kết quả của các bài làm sẽ gần 100% giống nhau, kể cả văn, thơ. Đây, tôi bảo ChatGPT làm bài thơ ca ngợi bác Tô Lâm, bác Chính, hai nhà lãnh đạo tiêu biểu của Việt Nam. Mấy giây có ngay bài thơ 14 câu, sau khi ca ngợi “hai bác” tận mây xanh, nó kết bốn câu:

…“Không màng danh lợi, quyền chung,

Chỉ mong hạnh phúc, khắp cùng nhân gian.

Tên Người hòa với giang san,

Để mai hậu nhớ: dân an, nước bền”.

Các cháu học sinh lớp Một đã biết “làm thơ” như thế, các bác có tin được không? Có khoái không?

Trong nhà trường, trong xã hội tràn ngập những sản phẩm “giả như thật” thì sẽ ra sao?

5. Tôi kiến nghị:

5.1. Chỉ những học sinh khi đã trưởng thành, có vốn kiến thức cơ bản, có đầu óc độc lập suy nghĩ, biết đặt câu hỏi, biết phản biện, biết chịu trách nhiệm về những gì mình công bố, lúc đó hãy nên dùng AI làm trợ lý cho mình.

Để học sinh sớm trưởng thành ở bậc THCS thì giáo dục phải Khai phóng, học sinh được tự do suy nghĩ, tự do biểu đạt, tranh luận, phản biện… Không có những điều kiện này thì giáo dục có làm gì cũng chẳng có “đột phá”!

5.2. Nên cho mở các trường thực nghiệm:

– Trường thực nghiệm AI: Đưa AI vào từ lớp Một. Ai ưa thích thì cho con vào học;

– Trường thực nghiệm công nghệ giáo dục: Theo phương pháp công nghệ giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại;

– Trường thực nghiệm Cánh Buồm: Theo phương pháp giáo dục của nhà giáo Phạm Toàn.

– …

Nội dung phải bảo đảm chương trình giáo dục phổ thông do Nhà nước quy định, nhưng ý tưởng mới, cách làm mới nên cho thực nghiệm “Trăm hoa đua nở” sẽ tạo nên một nền giáo dục đa dạng, phong phú cho sự phát triển đa dạng các cá nhân với nhiều loại cá tính, năng lực, sở trường, năng khiếu khác nhau.

Xã hội cần bao nhiêu loại nhân lực khác nhau, trong đó mấy phần trăm nhân lực làm trong lĩnh vực sáng tạo AI như FPT mong muốn? Cho nên hãy cân nhắc cẩn thận cho học sinh sử dụng AI sao cho phù hợp.

Rất mong các cơ quan giúp việc đưa ý kiến của tôi đến với Tổng Bí thư và Thủ tướng.

Xin chân thành cảm ơn.

Ngày 18.9.2025

M.V.T.

Tác giả gửi BVN