Bauxite Việt Nam

Hoàng Quốc Dũng

Từ thuở khai Thiên lập Địa cho đến nay, con người luôn luôn quá nhỏ bé và yếu đuối trước thiên nhiên vĩ đại. Lịch sử loài người là lịch sử của những cuộc đấu tranh – đấu tranh với thiên nhiên để giành sự sống, đấu tranh với cường quyền để phát triển. Đó cũng chính là cuộc đấu tranh vì tự do.

Trước sức mạnh vô biên của thiên nhiên, trước những khổ đau bất tận của mình, con người cần có niềm tin. Người ta tin vào Chúa, vào các Thánh Thần, tin vào một thiên đường nào đó ở bên kia cuộc sống. Nhưng rồi, hàng ngàn năm trôi qua mà những khổ đau của nhân loại vẫn còn nguyên đó.

Thế rồi chủ nghĩa cộng sản ra đời, vẽ ra một thiên đường “thật” – ngay trên mặt đất này, chứ không phải ở “bên kia bờ ảo vọng”.

Niềm tin là điều không thể thiếu. Trải qua gần hai chục thế kỷ, con người vẫn cần một điểm tựa tinh thần. Và khi họ thấy niềm tin “thực tế hơn”, một nửa nhân loại đã chọn nó như một tín điều sắt đá.

Sùng bái cá nhân đã có từ thời cổ đại. Nhưng lúc ấy chưa có tuyên truyền chính trị hiện đại – nó chỉ là sự pha trộn giữa quyền lực và tín ngưỡng. Thuật ngữ “sùng bái cá nhân” chỉ thật sự xuất hiện ở thế kỷ XX, chủ yếu gắn liền với các chế độ cộng sản với đặc trưng của nó là:

- Tuyên truyền đại chúng qua đài, báo, phim ảnh, truyền hình, áp phích…

- Giáo dục nhồi sọ tư tưởng.

- Xóa bỏ tuyệt đối sự phê bình và chỉ trích đối với lãnh tụ.

- Thần thánh hóa lãnh tụ như một vị cứu thế của dân tộc.

Rất đáng buồn là có một số đông người luôn cần một ngôi đền. Khi Chúa chết, họ dựng lên Lãnh tụ. Khi Lãnh tụ ngã, họ lại đi tìm một kẻ mới để quỳ gối. Lịch sử của loại người đó không phải là lịch sử của tự do, mà là lịch sử của sự tìm kiếm một kẻ mạnh để giao nộp tự do của mình.

Từ giáo đường đến quảng trường, từ thánh giá đến cờ đỏ hay lá cờ sao, chỉ thay biểu tượng chứ không thay bản chất. Những “đấng cứu thế” luôn được sinh ra từ nỗi sợ cô đơn của đám đông – họ muốn có ai đó nói thay, nghĩ thay, phán thay. Con người mệt mỏi với sự phức tạp, nên họ chọn sự đơn giản của mệnh lệnh. Và khi họ tung hô một người, họ tin rằng mình đang chọn tự do, trong khi thực ra, họ chỉ đang chọn một cái cũi mới.

Sự sùng bái cá nhân là căn bệnh di truyền của ý thức tập thể. Nó khiến ta quên mất rằng mọi “người vĩ đại” đều chỉ là một sinh vật bằng xương thịt – cũng đầy sợ hãi, dục vọng và dối trá. Nhưng một khi hình ảnh họ đã được thánh hóa, mọi sai lầm của họ đều trở thành tất yếu, và mọi tội ác của họ đều có thể biện minh. Từ đó, đạo đức bị bóp méo, và trí tuệ bị giam cầm.

Rồi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ, kéo theo nó là cơn hấp hối của tệ sùng bái cá nhân.

Trên hành tinh tám tỷ người này, thật đáng tiếc, số người nhẹ dạ vẫn rất đông – những kẻ “ăn tin” trên mạng xã hội như ăn gỏi, như uống rượu vang hảo hạng. Vì thế, căn bệnh ấy chỉ có thể ngắc ngoải, chứ chưa bao giờ chết hẳn; và khi có dịp, nó lại bùng phát.

Tôi đã từng ngây thơ nghĩ rằng: “Thế là từ nay nhân loại thoát nạn sùng bái cá nhân.”

Nhưng không.

Thế kỷ XX đã đổ máu vì những thần tượng: Hitler, Stalin, Mao, Pol Pot...

Thế kỷ XXI lại tái diễn trò cũ trong hình hài “dân chủ” – khi đám đông tự tạo ra thần tượng bằng tay mình: bằng lá phiếu, bằng lượt like, bằng cơn phấn khích nhất thời.

- Trump không cần bộ máy tuyên truyền – ông có mạng xã hội. Và mạng xã hội, vốn sinh ra để giải phóng cá nhân, lại trở thành nhà máy sản xuất sùng bái.

- Putin, ở một đất nước cựu cộng sản, có cả hai: bộ máy tuyên truyền lẫn mạng xã hội, nên ông ta còn “thánh” hơn cả Stalin.

Chúng ta tưởng rằng mình đang tự do, nhưng mỗi khi reo hò theo một người, ta đang đặt sợi xích vào cổ chính mình.

Một người bạn thân của tôi ở Nga từng nói qua điện thoại: “Em tôn trọng tổng thống của anh, thì anh cũng phải tôn trọng tổng thống Putin của em.” Tôi trả lời: “Khác với chú, anh không có ‘thánh’ nào cả. Chú cứ chửi bố chúng nó lên hộ anh, nếu chú thấy chúng làm điều gì không phải.”

Không có vị cứu tinh nào cả. Nếu còn tin vào họ, con người mãi mãi chỉ là tín đồ – không bao giờ là công dân. Và nhân loại, sau hàng nghìn năm ‘tự khai sáng’, vẫn đang lặp lại một nghi thức cũ: quỳ trước kẻ không đáng kính, mà tưởng là đang thờ một vị thần.

Đừng thờ một thằng “cha cam chú kết” nào cả. Hãy “thờ” chính những người thân của mình.

GỐC TÂM LÝ CỦA MỘT TÍN ĐỒ

Mọi sùng bái đều bắt đầu bằng nỗi sợ. Khi đứng một mình trước hỗn độn, con người thấy mình nhỏ bé, yếu đuối, và vô nghĩa. Thay vì học cách đứng vững, họ chọn cách tựa vào một biểu tượng mạnh hơn – để vay mượn cảm giác an toàn. Từ đó, “niềm tin” được sinh ra, không phải từ ánh sáng, mà từ bóng tối của bất an. Người ta yêu lãnh tụ như đứa trẻ yêu người cha nghiêm khắc: vừa sợ vừa kính, vừa muốn được che chở, vừa muốn được sai khiến. Sự phục tùng tạo ra cảm giác yên ổn, và chính cảm giác ấy thay thế lý trí. Một khi đã thuộc về đám đông, con người không còn cần suy nghĩ. Đám đông là liều thuốc gây mê ngọt ngào nhất mà lịch sử từng chế tạo (Sự thật này, tôi đã từng viết kỹ trong một bài khác về “hội chứng đám đông”).

Sùng bái cá nhân, vì thế, không chỉ là tội của kẻ được thờ, mà còn là sự trốn chạy của người đi thờ. Lãnh tụ chỉ tồn tại vì có kẻ muốn quỳ. Không có đám đông sẵn sàng tung hô, sẽ không bao giờ có “người vĩ đại”. Và bi kịch nhất là: khi đám đông bắt đầu yêu kẻ cai trị mình, thì nô lệ hóa đã hoàn tất.

TỪ CHÍNH TRỊ ĐẾN TRUYỀN THÔNG – NHÀ MÁY SẢN XUẤT THẦN TƯỢNG

Thế kỷ XX: thần tượng được dựng bằng loa phóng thanh, bằng tượng đài, bằng giáo điều.

Thế kỷ XXI: thần tượng được dựng bằng thuật toán, bằng hình ảnh, bằng “câu chuyện cá nhân”.

Chúng ta không còn nghe diễn văn, mà nghe “clip 30 giây”. Không còn học tư tưởng, mà học “cảm xúc nhất thời”. Truyền thông hiện đại đã thay thế nhà nước tuyên truyền bằng mạng xã hội, nhưng bản chất không đổi: vẫn là kỹ nghệ thao túng cảm xúc tập thể.

Công nghệ tạo ra ảo giác rằng ta đang “chọn” người mình ủng hộ, trong khi chính các thuật toán đang chọn hộ ta. Càng tin rằng mình đang tự do, ta càng dễ bị điều khiển.

Trump không sáng tạo ra hiện tượng sùng bái, ông chỉ khai thác bản năng cổ xưa của đám đông bằng công cụ hiện đại nhất.

Từ Moscow đến Bắc Kinh, từ Washington đến Hà Nội, nguyên lý ấy vẫn vận hành: một khuôn mặt, một khẩu hiệu, một giọng nói –  thế là đủ để hàng triệu con người tin rằng họ vừa tìm thấy “người cứu thế”.

QUYỀN ĐƯỢC KHÔNG TIN

Tự do không chỉ nằm trong quyền được nói, mà còn nằm trong quyền được không tin. Khi ta ngừng tôn thờ ai đó, thế giới mới bắt đầu có chỗ cho con người thật.

Mọi “lãnh tụ”, “vĩ nhân”, “người hùng” chỉ là tạm thời; chỉ có tinh thần hoài nghi và lòng tự trọng của con người mới là vĩnh viễn.

Không yêu thần tượng không có nghĩa là không yêu ai. Mà là yêu người – như một con người, chứ không phải như một vị thánh.

Ngày mà nhân loại hiểu được điều đó, thì có lẽ mọi cuộc cách mạng đều trở nên… thừa.

H.Q.D.

Nguồn: FB Quoc Dung Hoang