Bauxite Việt Nam

BBC - 28 tháng 12 2025

Chụp lại hình ảnh: Hình ảnh các xe tăng và xe bọc thép của Nga bị phá hủy tại làng Dmytrivka, phía tây Kyiv, Ukraine hồi năm 2022. Nguồn hình ảnh: Reuters

Cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine đã mở ra một mỏ vàng tiềm năng cho Vladimir Arsenyev, theo Reuters.

Nhà khoa học 75 tuổi này đứng đầu một công ty tại Moscow chuyên sản xuất linh kiện cho thiết bị liên lạc dùng trong các kíp lái xe tăng. 

Khi xe tăng Nga tiến vào Ukraine năm 2022, doanh nghiệp của ông ngập trong các đơn đặt hàng quốc phòng.

Nhưng những đơn hàng mà ông giành được hóa ra lại là chén thuốc độc, ông kể lại trong một loạt cuộc phỏng vấn. Đây là lần đầu tiên ông lên tiếng công khai về những khó khăn của mình. Ông đã phải tăng tốc sản xuất với tốc độ chóng mặt và giao hàng đúng hạn với mức giá do Bộ Quốc phòng Nga ấn định.

Thất bại là điều không thể chấp nhận. Gợi lại bóng ma của nhà độc tài Xô Viết Joseph Stalin, chính phủ Nga đã đe dọa các nhà sản xuất quốc phòng bằng án tù nếu họ không thực hiện đúng các nghĩa vụ hợp đồng.

Đến mùa xuân năm 2023, nhà máy của Arsenyev đã bị chậm tiến độ sản xuất, và các giám đốc cấp cao bắt đầu đấu đá lẫn nhau, theo các cuộc phỏng vấn với hai nhân vật chủ chốt và hồ sơ tòa án.

Sergei Mosiyenko, một cổ đông thiểu số, cho hay ông nhận thấy công ty sắp lỡ thời hạn bàn giao nên đã báo cáo vụ việc. "Bộ Quốc phòng là khách hàng", ông nói. "Họ luôn luôn đúng".

Vị giám đốc nhà máy nói những quan chức mà ông tìm đến để nhờ giúp đỡ đều phớt lờ ông.

Khi công ty đang bên bờ vực phá sản, vào ngày 26 /7/2024 Arsenyev đã đi bộ vào Quảng trường Đỏ ở Moscow, phía ngoài Điện Kremlin, gần lăng của người sáng lập nhà nước Xô Viết Vladimir Lenin, ông đã đổ xăng lên người và tự thiêu.

Ông kể mình đã phải nằm viện nhiều tuần với những vết bỏng nặng.

Trả lời từ bệnh viện, Arsenyev phủ nhận việc các hợp đồng đang gặp rắc rối. Ông cho rằng những người muốn hãm hại ông đã gửi các khiếu nại vô căn cứ đến cơ quan chức năng.

"Tại sao một công ty – vẫn nhận được đơn hàng ngày càng nhiều và vẫn hoàn thành các đơn hàng đó – lại có thể đang chết dần được?", ông đặt câu hỏi. "Điều đó cho thấy có thể đang có một vấn đề nào đó".

Điện Kremlin và Bộ Quốc phòng Nga đã không phản hồi các câu hỏi chi tiết về trường hợp của Arsenyev cũng như cách họ xử lý các hợp đồng quốc phòng nói chung.

Công nghiệp quốc phòng chịu áp lực 

Chụp lại hình ảnh: Những chiếc xe tăng Nga bị phá hủy gần làng Bohorodychne thuộc vùng Donetsk, Ukraine năm 2024. Nguồn hình ảnh: Reuters

Những khó khăn tại công ty của Arsenyev, Viện Nghiên cứu Khoa học Trung ương Volna, đã phơi bày các áp lực đè nặng lên các doanh nghiệp quốc phòng Nga, vốn đã phải đối mặt với yêu cầu tăng tốc sản xuất trong nhiều năm qua.

Khó khăn của Arsenyev không phải là cá biệt, theo kết quả các phán quyết của tòa án Moscow.

Dựa trên các tài liệu được đăng tải trên trang web của các tòa án thẩm quyền chung tại Moscow, đã có ít nhất 34 người phải đối mặt với cáo buộc hình sự vì làm gián đoạn các đơn đặt hàng quốc phòng của nhà nước kể từ khi cuộc chiến Ukraine bắt đầu. Trong số đó có ít nhất 11 giám đốc công ty và 2 quản lý cấp cao.

Kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh đưa quân vào Ukraine vào tháng 2/2022, các nhà sản xuất của nước này đã tăng sản lượng đạn pháo, tên lửa, xe tăng và máy bay không người lái, vượt xa khả năng sản xuất hoặc nguồn cung từ các đồng minh phương Tây của Kyiv. 

Tuy nhiên, theo Mathieu Boulegue, chuyên gia tư vấn tại Viện nghiên cứu Chatham House (Anh), cùng một số nhà phân tích an ninh phương Tây khác, lĩnh vực này cũng đang bị kìm hãm do sự kém hiệu quả và tham nhũng, dẫn đến chi phí leo thang, trì hoãn sản xuất và không đạt chỉ tiêu.

Trả lời phỏng vấn, ông Boulegue cho hay phản ứng của Điện Kremlin – bao gồm việc tập trung quyền quyết định vào Bộ Quốc phòng và tập đoàn quốc phòng nhà nước Rostec, đồng thời áp đặt các quy tắc cứng nhắc lên các nhà thầu – đang làm tổn hại đến khả năng đổi mới và hiện đại hóa của các công ty.

Trong một bài viết hồi tháng Bảy, ông Boulegue đánh giá trong ngắn hạn, điều này có thể sẽ không ảnh hưởng đến khả năng đe dọa của Nga đối với Ukraine và phương Tây, nhưng "sẽ khiến Nga khó duy trì sức cạnh tranh với các đối thủ của mình hơn".

Tập đoàn Rostec đã bác bỏ, và gọi những khẳng định về sự "suy thoái" của ngành công nghiệp quốc phòng Nga là "những câu chuyện tuyên truyền".

"Mọi thứ của ngành công nghiệp quốc phòng Nga đều ổn", Rostec tuyên bố trên tài khoản Telegram của mình. "Các đối thủ phương Tây chỉ có thể mơ về tốc độ tăng trưởng mà Rostec đang thể hiện".

Tuy nhiên, rốt cuộc thì quân đội đã không nhận được các thiết bị cần thiết đúng hạn, theo Luch Factory –đơn vị lắp ráp các thiết bị liên lạc và thuộc sở hữu chung của Rostec thông qua một chuỗi công ty. 

Trong báo cáo thường niên năm 2023, Luch Factory chỉ ra nguyên nhân một phần là do công ty của Arsenyev đã không cung cấp linh kiện đúng dự kiến, một cáo buộc mà Arsenyev phủ nhận. Báo cáo không nêu rõ quy mô đơn hàng hay thời gian trì hoãn là bao lâu. 

Giám đốc Luch Factory, ông Andrei Pestryaev, từ chối cung cấp chi tiết.

Arsenyev cho biết một tranh chấp với chính phủ về giá linh kiện của Volna đã khiến công ty rơi vào tình trạng thiếu hụt tài chính.

Sau đó, các tài khoản của công ty đã bị phong tỏa do nợ thuế, theo thông tin từ Arsenyev và SPARK, một cơ sở dữ liệu do hãng thông tấn Interfax của Nga tạo ra để tổng hợp thông tin từ các hồ sơ doanh nghiệp và nhà nước. Lương nhân viên không được chi trả, dẫn đến các vụ kiện tụng.

"Chúng tôi đột nhiên thấy mình cận kề bờ vực phá sản", ông Arsenyev nói.

Trang web của các nhân viên thi hành án cho thấy, khi họ được triệu tập để thu hồi nợ vào tháng 9 năm 2024, họ đã không thể tìm thấy tài sản nào có thể tịch thu.

Để đáp ứng nhu cầu của quân đội, Luch Factory đã phải tự thiết kế và sản xuất phiên bản linh kiện riêng thay thế cho Volna, ông Pestryaev nói.

Tính đến tháng Một, các thiết bị của Luch Factory đang bị thiếu hụt, một thương nhân kinh doanh thiết bị quân sự, người cung cấp hàng cho các đơn vị tiền tuyến của Nga, cho hay trong điều kiện ẩn danh. Chưa thể xác định liệu tình trạng này còn tiếp diễn hay không. Ông Pestryaev từ chối bình luận.

Rostec đã không trả lời các câu hỏi về vụ việc này hay cách xử lý các hợp đồng quốc phòng. Phía quân đội cũng không đưa ra bình luận nào.

Gợi lại bóng ma Stalin 

Chụp lại hình ảnh: Nhà lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin. Nguồn hình ảnh: Getty Images

Cách thức Điện Kremlin đối đãi với các nhà sản xuất đã được định hình từ Dmitry Medvedev, cựu Tổng thống Nga, hiện là phó tướng cho ông Putin trong vai trò Chủ tịch Ủy ban Công nghiệp - Quân sự, cơ quan giám sát ngành quốc phòng.

Tại một cuộc họp với các lãnh đạo ngành vào tháng 3/2023, ông Medvedev đã đọc một bức điện tín từ thời Thế chiến II của Stalin, trong đó tuyên bố rằng bất kỳ nhà sản xuất nào không giao vũ khí đúng hạn sẽ bị "nghiền nát như những tên tội phạm".

"Hỡi các đồng nghiệp, tôi muốn các vị nghe rõ những gì tôi đang nói và hãy ghi nhớ lời của đại nguyên soái", ông Medvedev nói với căn phòng chật kín các nhà quản lý, theo một đoạn video được đăng trên tài khoản Telegram của ông. 

Ông Medvedev đã không phản hồi các câu hỏi, được gửi thông qua Điện Kremlin, về những phát ngôn này.

Cơ sở về lời đe dọa của ông Medvedev là một đạo luật năm 2017, quy định việc gây tổn hại đến hợp đồng quốc phòng vì mục đích trục lợi cá nhân là một tội hình sự - có thể bị phạt tù lên đến 10 năm. Trước khi chiến tranh bắt đầu, chỉ có duy nhất một vụ truy tố được ghi nhận trên trang web của tòa án Moscow.

Vào tháng 9 /2022, luật này đã được sửa đổi để mở rộng danh sách các sai phạm có thể bị truy tố. Giờ đây, luật bao gồm cả việc từ chối ký hợp đồng quốc phòng hoặc không có khả năng thực hiện hợp đồng mà trong một số trường hợp nhất định, không cần phải chứng minh bị cáo có mục đích trục lợi cá nhân.

Tháng Một năm sau đó, ông Putin đã thúc giục các công tố viên nhà nước "tăng cường giám sát" việc thực hiện đúng hạn các đơn đặt hàng quốc phòng.

Ít nhất 5 trong số 35 người bị cáo buộc đã bị kết án tù lên đến 6 năm và 15 người khác đang bị tạm giam chờ xét xử.

Trong số đó có Sergei Kryuchkov, cựu giám đốc một công ty xây dựng Nga từng được trao hợp đồng xây dựng trung tâm hậu cần cho Cơ quan Dự trữ Nhà nước Liên bang (Rosrezerv), cơ quan quản lý dự trữ chiến lược về thực phẩm, nhiên liệu và thiết bị để triển khai trong chiến tranh và các tình trạng khẩn cấp quốc gia.

Luật sư của ông Kryuchkov đã trình bày trước tòa án Moscow vào tháng 1/2024 rằng việc hạn chế quyền tự do đối với thân chủ của mình đang "gây ra những vấn đề nghiêm trọng" cho khả năng thực hiện 12 hợp đồng quốc phòng của công ty, theo hồ sơ tòa án. 

Kryuchkov bị quản thúc tại gia từ tháng 8/2023 và bị kết án vào tháng Bảy vừa qua với mức án 5 năm 6 tháng tù giam. Ông bị cáo buộc gây thiệt hại các hợp đồng quốc phòng qua việc sử dụng tiền tạm ứng cho công ty để thuê các phương tiện không được đề cập trong thỏa thuận, trong đó ít nhất ba chiếc xe thể thao đa dụng (SUV) nhãn hiệu BMW.

Kryuchkov lập luận rằng những chiếc xe đó phục vụ cho mục đích công việc và khẳng định công ty của ông, GES-Montazh, vẫn đang hoàn thành các nghĩa vụ hợp đồng. Ông đã kháng cáo bản án, nhưng kết quả hiện được giữ kín.

Các tài liệu không tiết lộ lý do tại sao ông bị cách chức vào năm ngoái. Luật sư của ông và công ty GES-Montazh đã không trả lời các câu hỏi về vụ việc. Rosrezerv và Văn phòng Tổng công tố cũng không đưa ra bình luận.

Cựu đặc phái viên về quyền doanh nghiệp của ông Putin, Boris Titov, được tờ báo RBC của Nga đưa tin vào tháng 4/2023 rằng ông đã yêu cầu ban hành các chỉ dẫn cho các công tố viên nhằm "đặc biệt thận trọng" khi áp dụng luật này. Ông cho rằng một phần đáng kể các vụ án là do lỡ thời hạn - điều mà đôi khi là không thể tránh khỏi.

Văn phòng đặc phái viên nói rằng các hướng dẫn như vậy sau đó đã được Văn phòng Tổng công tố ban hành, và kể từ đó, họ đã ngừng nhận được các khiếu nại về đạo luật này. Văn phòng Tổng công tố không đưa ra bình luận nào.

Radio gắn mũ cối 

Chụp lại hình ảnh: Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev thị sát hoạt động sản xuất vũ khí trong chuyến thăm Nhà máy Cơ khí Thử nghiệm Aleksinsky tại thị trấn Aleksin thuộc vùng Tula, Nga. Nguồn hình ảnh: Reuters

Vài tháng sau khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược, các kíp lái xe tăng của nước này đã phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt máy vô tuyến, theo Andrei Morozov, một lính Nga tại miền đông Ukraine.

"Thiết bị thiếu hụt. Không có nguồn cung bổ sung", Morozov viết trong một bài đăng trên blog vào tháng 8/2022.

Vào thời điểm đó, quân đội Ukraine đang phá hủy nhiều xe tăng Nga, vốn cần phải được thay thế cùng với các thiết bị như máy vô tuyến mà kíp lái dùng để liên lạc.

Morozov đã tự sát vào tháng 2/2024, theo một nghị sĩ Nga dẫn lại thư từ mà ông nói là nhận được từ Bộ Quốc phòng. Một lá thư tuyệt mệnh đăng trên blog của Morozov cho hay đơn vị của ông lúc đấy đang chịu cảnh thiếu hụt trang thiết bị, điều chưa thể xác minh độc lập. Quân đội và Bộ Quốc phòng Nga không đưa ra bình luận.

Hệ thống liên lạc mà Morozov viết về là loại kết nối tai nghe và micro được gắn trong mũ bảo hiểm của binh sĩ với máy vô tuyến của xe tăng thông qua một thiết bị chuyển mạch. 

Volna khi đó là công ty duy nhất sản xuất các mô đun điện tử cho các thiết bị chuyển mạch này, theo hồ sơ tòa án liên quan đến các tranh chấp của công ty với Luch Factory và các tài liệu đăng trên trang web mua sắm công của Nga.

Trước cuộc chiến Ukraine, Volna sản xuất không quá 5.000 mô đun mỗi năm, theo hồ sơ tòa án. Nhưng sau cuộc xâm lược của Nga, nhu cầu đã tăng vọt. Vào tháng 9/2022, Volna đã ký hợp đồng cung cấp hơn 50.000 mô đun cho Luch Factory trong năm tiếp theo.

Các tài liệu cho thấy việc tăng sản lượng gấp 10 lần là một nỗ lực khổng lồ. Công ty đã phải thuê thêm nhân viên và cải tổ quy trình sản xuất.

Volna đã nhận được khoản tạm ứng trị giá khoảng 80% giá trị của một số hợp đồng. Nhưng đến tháng 4 năm 2023, Volna đã bị chậm kế hoạch sản xuất, theo các tài liệu liên quan đến một tranh chấp riêng biệt giữa công ty và kỹ sư trưởng lúc bấy giờ là Andrei Buchinsky.

Một người không rõ danh tính tại Volna đã khiển trách Buchinsky vì nộp muộn kế hoạch sửa đổi, điều mà ông lập luận trong một vụ kiện là không chính đáng. Tòa án đã đứng về phía Volna, nói rằng Buchinsky đã cung cấp kế hoạch đúng hạn nhưng không nộp theo đúng định dạng yêu cầu. Buchinsky từ chối bình luận về phán quyết.

Từ tháng 3-5/2023, ông Mosiyenko, cổ đông thiểu số, đã viết thư cho Rostec và Cơ quan An ninh Liên bang (FSB) – tổ chức kế thừa KGB của Liên Xô – nói rằng các hợp đồng đang gặp rắc rối.

"Với tư cách là một cổ đông, tôi không thể không làm gì", ông Mosiyenko nói. "Nếu không, tôi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự".

Các khiếu nại của ông Mosiyenko đã kích hoạt các cuộc điều tra. Ông đã cho Reuters xem một đoạn trích từ bức thư mà ông nói là nhận được từ Bộ Quốc phòng, cho biết các công tố viên quân sự đang xem xét những sai phạm bị cáo buộc trong việc thực hiện hợp đồng. Ông không chia sẻ toàn bộ bức thư với lý do luật bảo vệ bí mật quân sự.

Reuters không thể xác định tình trạng của các cuộc điều tra này nhưng không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy Arsenyev hay bất kỳ nhân viên nào của ông phải đối mặt với cáo buộc hình sự. Văn phòng Tổng công tố, Rostec và FSB đã không trả lời các câu hỏi về vụ việc được gửi qua email.

Theo Arsenyev, các cuộc thanh tra của nhiều cơ quan chức năng đã làm gián đoạn việc thực hiện các đơn hàng, nhưng hàng vẫn được giao đúng hạn.

Tháng 9 năm 2023, Bộ Quốc phòng đã đưa ra một quyết định gây chấn động: thông báo với Arsenyev rằng họ sẽ cắt giảm gần một nửa số tiền mà Luch phải trả cho các mô-đun của Volna, theo tài liệu liên quan đến tranh chấp giữa các công ty.

Các tài liệu cho thấy Luch Factory hiện đang tìm cách thu hồi hơn 65 triệu rúp (824.900 USD) tiền tạm ứng đã trả cho Volna. Con số này nhiều hơn 7 triệu rúp (88.000 USD) so với tổng doanh thu của Volna vào năm 2020, năm cuối cùng mà công ty này công bố báo cáo tài chính.

Bộ Quốc phòng nói với ông Arsenyev rằng họ đã tính toán lại giá sau khi Volna tự động hóa quy trình sản xuất giúp giảm chi phí.

Một quan chức Bộ Quốc phòng phụ trách các hợp đồng của Volna, phát biểu với điều kiện ẩn danh, nói rằng Volna đã không liên lạc với bộ để giải quyết tranh chấp, điều mà ông Arsenyev phủ nhận.

Ông Arsenyev cho biết Volna đã tạm dừng sản xuất trong sáu tuần và kiện quyết định này ra tòa.

Một thẩm phán đưa ra phán quyết trong vụ kiện do Luch Factory khởi xướng đã kết luận rằng quyết định giảm tiền thanh toán cho các mô đun của Bộ Quốc phòng đã làm tổn hại đến chuỗi cung ứng của Nga tại Ukraine.

Việc này đã dẫn đến "sự không hoàn thành (gián đoạn) chương trình mua sắm quốc phòng của nhà nước năm 2024 đối với các sản phẩm có nhu cầu đặc biệt cho SVO", thẩm phán viết, sử dụng từ viết tắt cho chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine.

Thẩm phán đã phán quyết có lợi cho Volna, nhưng còn hàng tá các vụ kiện liên quan vẫn chưa được giải quyết.

Sau vụ tự thiêu tại Quảng trường Đỏ, ông Arsenyev nói mình vẫn tiếp tục làm việc từ bệnh viện để giải quyết các vấn đề tài chính và pháp lý của nhà máy, nhưng không đạt được nhiều thành công. Công ty của ông vẫn duy trì hoạt động, nhưng đã phải cắt giảm quy mô và các đơn hàng thu hẹp lại.

Hiện ông đã quay lại làm việc nhưng dành phần lớn thời gian để dự các phiên tòa.

Dấu hiệu duy nhất cho thấy các quan chức hoặc công tố viên đã chú ý đến hành động tự thiêu trong tuyệt vọng của ông: vào tháng 10/2024, một tòa án đã phạt ông một số tiền không tiết lộ vì biểu tình trái phép tại một địa điểm nhạy cảm.

Nguồn: BBC Tiếng Việt