Bauxite Việt Nam

Thomas Fuller (NYT)

Hoàng Hưng dịch

TPHCM, VN – Các giá sách của ông ngập những tuyển tập Marx, Engels, HCM, dấu xác nhận cho một nghề nghiệp tận trung trong ĐCS, nhưng Nguyễn Phước Tương (tức GS Tương Lai – ND) 77 tuổi, nói ông không còn tin tưởng nữa. Nguyên cố vấn cho hai đời Thủ tướng, cũng giống như nhiều người VN hôm nay, ông Tương phát biểu mạnh mẽ chống lại chính quyền.

“Hệ thống của chúng tôi bây giờ là sự cai trị toàn trị của đảng”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn tại căn hộ của mình ở ngoại thành TP HCM. “Tôi xuất thân từ trong lòng hệ thống – Tôi hiểu tất cả mọi sai lầm, mọi khiếm khuyết, tất cả sự suy đồi của nó”, ông nói. “Nếu hệ thống không được chỉnh đốn, nó sẽ tự sụp đổ”.

Đảng đã chiến thắng các lực lượng Nam VN được Mỹ chống lưng vào năm 1975, nay đang đối mặt nỗi giận dữ gia tăng trước một nền kinh tế suy thoái và bị chia rẽ vì sự tranh chấp giữa những người bảo thủ muốn duy trì các nguyên lý xã hội chủ nghĩa dẫn dắt đất nước và sự độc quyền quyền lực với những người kêu gọi một hệ thống đa nguyên hơn và hoàn toàn đi theo chủ nghiã tư bản.

Có lẽ quan trọng nhất là đảng đang cố gắng để đối phó với một xã hội được thông tin tốt hơn và có sự phê phán nhiều hơn vì những tin tức và ý kiến được lan truyền qua Internet đang phá vỡ hệ truyền thông do nhà nước kiểm soát.

Kể từ khi thống nhất đất nước 38 năm trước, ĐCS đã bị thử thách qua những cuộc đụng độ với TQ, Cambodia, những cuộc khủng hoảng tài chính và những sự chia rẽ nội bộ. Điều khác biệt hôm nay, theo Carlyle A. Thayer, một trong những học giả ngoại quốc hàng đầu về VN, là sự phê phán các nhà lãnh đạo “đã bùng nổ khắp xã hội”.

Trong một hoàn cảnh khác của nền độc tài, những sự chia rẽ trong đảng đã thực sự khuyến khích tự do ngôn luận vì các phe phái hăng hái bôi nhọ lẫn nhau, TS Thayer nói.

“Có sự mâu thuẫn ở VN”, ông nói. “Bất đồng nở rộ, nhưng đồng thời đàn áp cũng thế”.

Khi những tiếng nói bất đồng đã nhân lên gấp bội trong số 92 triệu dân, chính phủ đã tìm cách ngăn chặn. Những phiên toà xử án tù nhiều blogger, nhà báo và nhà hoạt động, tuy nhiên sự phê phán, đặc biệt trên mạng, tiếp tục có vẻ không giảm sút. Chính phủ chặn một số trang mạng, nhưng nhiều người VN sử dụng phần mềm hay website để luồn qua kiểm duyệt.

“Thêm nhiều người tìm cách tự mình lên tiếng hơn trước để phê phán chính phủ”, Trương Huy San, một nhà viết sách, nhà báo, và blogger nổi tiếng, nói. “Và những điều họ nói lên mang tính nghiêm trọng hơn nhiều”.

Ông San, đang là nghiên cứu sinh tại Harvard, là tác giả cuốn “Bên thắng cuộc”, có lẽ là cuốn sách lịch sử VN mang tính phê phán toàn diện đầu tiên kể từ năm 1975 do một người ở trong nước viết ra. Được đọc rông rãi ở VN, tác phẩm 2 tập mang bút danh Huy Đức đã được in mà không có giấy phép của chính phủ và mô tả những hành vi như thanh trừng những đảng viên không trung thành và tịch thu tài sản của các doanh nhân VN.

Đối với những người khách tình cờ đến thăm VN, chứng cớ bề mặt của sự tiến bộ về kinh tế có thể khiến họ khó lòng hiểu được nỗi bi quan sâu sa mà nhiều người biểu tỏ. Hàng triệu người một thập niên trước chỉ có một chiếc xe đạp giờ đây phóng vi vút trên xe gắn máy qua những xí nghiệp và cao ốc văn phòng.

Sự nở rộ về kinh tế trong những năm 1990 sau đổi mới đã sinh ra một hỗn hợp rắc rối của nền kinh tế thị trường bị ĐCS kèm cặp một cách chặt chẽ. Đến bây giờ, kinh tế VN vẫn còn được dự kiến tăng khoảng 4-5% năm nay, nhờ một phần vào xuất khẩu mạnh mẽ gạo, cà phê và những nông sản khác.

Nhưng thị trường bất động sản bị đóng băng do vượt quá khả năng tiêu thụ, ngân hàng đeo gánh nặng nợ xấu, báo chí chạy những tin tức về thất nghiệp gia tăng, và nước này bị xếp vào số nước tham nhũng nhất thế giới bởi Minh bạch Quốc tế, một tổ chức giám sát tham nhũng toàn cầu. (xếp hạng 132 trong danh sách 176 nước, số càng nhỏ là tham nhũng càng ít).

Giới kinh doanh VN than phiền về những luật lệ của chính quyền quan liêu được áp đặt bởi một đảng vốn tin rằng mình là tiên phong của các doanh nghiệp tư bản chủ nghĩa.

Và nhiều người nói rằng VN đang mất phương hướng, bất kể nó có một nền công nghiệp không thể kiềm chế và có dân chúng trẻ trung.

“Trong suốt 21 năm sống ở đây, tôi chưa bao giờ thấy mức vỡ mộng đối với hệ thống cao như thế này trong giới trí thức và doanh nhân”, ông Peter R. Ryder, Giám đốc điều hành Indochina Capital, một công ty đầu tư ở VN, nói. “Có sự tranh cãi đầy ý nghĩa trong cộng đồng doanh nhân và trong đảng – mọi người hết sức băn khoăn về hướng đi của đất nước”.

Trong Diễn đàn Kinh tế Mùa Xuân, một hội nghị họp vào đầu tháng 4, tổ chức bởi Ủy ban Kinh tế Quốc hội, những người tham gia “giành nhau lên micro”, theo lời Lê Đăng Doanh, một nhà nghiên cứu kinh tế hàng đầu tham dự diễn đàn mà ông mô tả là “bão táp”.

Ông nói có sự phê phán rộng rãi rằng mặc dù nền kinh tế cần có sự tái cơ cấu sâu sa, “nhưng hầu như chẳng có gì được thực hiện”.

“Đó là sự khủng hoảng lòng tin”, ông Doanh nói. “Năm nào cũng hứa hẹn sẽ có thời kỳ tốt đẹp hơn, nhưng nhân dân chẳng thấy gì”.

Ở trung tâm cơn bão chính trị là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, người đã nắm quyền từ năm 2006. Phong cách ngạo nghễ (brash style) và chương trình tham vọng về kinh tế của ông Dũng thoạt tiên khiến ông được nhiều người ủng hộ vì ông phá vỡ cái khuôn nặng nề buồn tẻ của cán bộ đảng.

Nhưng ông đã làm cho nhiều đảng viên giận ghét vì giải tán một ban cố vấn từng là lực lượng lãnh đạo đứng sau công cuộc đổi mới (trong ban này có ông Tương, học giả Marxist và nhiều đảng viên lão thành khác).

Quan trọng hơn, chính sách nổi bật của ông Dũng, thúc ép dựng lên các công ty quốc doanh theo đường lối các cheabol Nam Hàn, đã thất bại thay vì thành công như mong đợi.

Được điều hành bởi những giám đốc có quan hệ thân cận với các cấp ĐCS, các doanh nghiệp này bành trướng ra nhiều lĩnh vực kinh doanh mà họ không có năng lực quản lý, các kinh tế gia nói thế, và đầu cơ vào thị trường chứng khoán và bất động sản. Hai trong số các doanh nghiệp nhà nước lớn nhất gần như phá sản và vẫn gần như không trả được nợ.

Ông Tương, học giả Marxist, nói sự căng thẳng trong ĐCS đã lên cao do những bất ổn về kinh tế.

Tháng Hai, ông giúp thảo lá thư ngỏ gửi Tổng BT đảng Nguyễn Phú Trọng, hối thúc những thay đổi về Hiến pháp để “bảo đảm thực quyền thuộc về nhân dân”. Ông vẫn chưa được trả lời.

Ông Tương nói ông đã hăng hái thúc đẩy sự thay đổi kể từ khi ông là cố vấn cho Thủ tướng Võ Văn Kiệt, người đã giúp cải tổ nền kinh tế trong những năm 1990.

Nhưng giờ đây ông cảm thấy sức ép của thời gian. Ông bị ung thư, mặc dù căn bệnh có vẻ được thuyên giảm, và ông nói căn bệnh giống như một kiểu giải phóng trí tuệ thúc ông nói lên những gì giờ đây ông thấy là sự thật.

“Nói tóm lại, Marx là nhà tư tưởng lớn”, ông nói. “Nhưng nếu chúng ta không bao giờ có Marx thì có lẽ còn tốt hơn”.

T.F.

Nguồn bản gốc: nytimes.com

Dịch giả gửi trực tiếp cho BVN