Trên RFA ngày 15-11-2012 (tức ngày 14-11-2012 theo giờ Hoa Kỳ) có bài
viết của Mặc Lâm: Tại sao Thủ tướng
không thể từ chức? trong đó có dẫn lời của PGS Tương Lai và ông Mai Thái
Lĩnh, một người không có chân trong Đảng CS nhưng đã từng đảm nhiệm chức Phó chủ tịch HĐND TP Đà
Lạt khóa 1989-1994. Điều đó dẫn đến lời bình trên trang Ba Sàm, rằng người viết
bài đã mượn lời hai vị thức giả uy tín để biện minh khéo léo cho ông Thủ tướng.
Đó là lý do khiến ông Mai Thái Lĩnh, cộng tác viên quen thuộc của BVN, gửi đến bài viết này. Trân trọng mời
bạn đọc xa dần theo dõi ý kiến của ông.
Bauxite Việt Nam
|
Sáng
ngày 14-11-2012, trong phiên chất vấn tại Quốc hội Việt Nam, đại biểu Dương
Trung Quốc đã đề nghị Thủ tướng nên từ chức để làm gương tốt, mở đầu cho “một
lộ trình là các quan chức của ta làm được cái điều mà các quốc gia tiên tiến
vẫn làm”.
Ông
đặt hai câu hỏi: (1) Thủ tướng nghĩ gì về
ý kiến cho rằng, mình đã nặng trách nhiệm với đảng, mà nhẹ trách nhiệm với
dân? (2) Thủ tướng có tán thành
là sẽ khởi đầu cho một sự tiến bộ của chính phủ, hướng tới một văn hóa từ
chức, để từng bước đoạn tuyệt với lời xin lỗi hay không?
Trong
phần trả lời, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng không đề cập gì đến việc “hướng tới một
văn hóa từ chức”, cũng không nói gì về “trách nhiệm với dân”. Thay vào đó, ông
nhắc đến quá trình “51 năm theo Đảng hoạt động cách mạng” qua đó ông trần tình:
“Và Đảng, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã hiểu rõ về tôi cả về ưu
điểm, khuyết điểm, cả về phẩm chất đạo đức, cả về năng lực, khả năng, cả về sức
khỏe thương tật, cả về tâm tư nguyện vọng của tôi”.
Về
việc đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng, ông lập luận: “Đảng đã quyết định phân công
tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ tướng
Chính phủ, Trung ương phân công. Và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm nhiệm vụ
Thủ tướng Chính phủ thì tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm túc
mọi quyết định của Đảng, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Tóm lại có thể nói là gần suốt cả cuộc đời tôi đi theo Đảng hoạt động cách
mạng, dưới sự lãnh đạo trực tiếp quản lý của Đảng, tôi cũng không có chạy, tôi
cũng không có xin và tôi cũng không có thoái thác, từ chối bất cứ nhiệm vụ gì
mà Đảng, Nhà nước quyết định phân công, giao phó cho tôi”.
Từ đó,
ông khẳng định: “Tôi sẽ tiếp tục thực hiện và nghiêm túc thực hiện như tôi đã
làm trong suốt 51 năm qua” (1)
Phản
ứng chung của dư luận là không hài lòng với phong cách và nội dung trả lời của
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Nhà báo Trương Duy Nhất bình luận trên blog của ông:
“Nghe Thủ tướng nói càng thấy đúng là ông chỉ nói về trách nhiệm trước đảng, về
sự tận tụy, lòng trung thành với đảng mà không hề ý thức được trách nhiệm trước
dân. Tôi có cảm giác dường như Thủ tướng nhầm lẫn quốc hội với đảng. Quốc hội
là đại diện của dân, trả lời chất vấn trước quốc hội là trách nhiệm trước dân
chứ không phải trách nhiệm trước đảng” (2)
1) Tại sao Thủ tướng lại nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách
nhiệm với Dân?
Vấn đề
đặt ra là: tại sao Thủ tướng lại có thể “nhầm
lẫn Quốc hội với Đảng”, đặt nặng trách nhiệm với Đảng mà xem nhẹ trách nhiệm với Dân?
Để có
thể hiểu rõ điều này, có lẽ chúng ta phải trở lại với cuộc “chỉnh đốn Đảng”, mà
trọng tâm là Hội nghị lần thứ 6 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (từ 1-10 đến
15-10-2012). Căn cứ vào Thông báo cuối hội nghị, chúng ta được biết kết quả của
“việc xem xét trách nhiệm tập thể và cá nhân Bộ Chính trị, Ban Bí thư”
trong đợt “chỉnh đốn Đảng” vừa qua là như sau:
“Bộ
Chính trị đã thống nhất cao tự nhận và đề nghị Ban Chấp hành Trung ương xem xét
có hình thức kỷ luật khiển trách về trách nhiệm chính trị đối với tập thể Bộ
Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị”. Nhưng: “Sau khi thảo luận, cân
nhắc nhiều mặt, Ban Chấp hành Trung ương đã bỏ phiếu quyết định không kỷ luật
Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị” (3)
Mặc dù
trong thông báo chỉ nói đến “một đồng chí trong Bộ chính trị” và trong cuộc tiếp xúc cử tri tại TP Hồ Chí Minh vào ngày
17-10-2012, Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang cũng không nêu đích danh mà
chỉ gọi là “đồng chí X”, hầu như mọi
người dân trong nước – và ngay cả báo chí nước ngoài, cũng có thể đoán ra “đồng
chí X” đó chính là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Như
vậy, “cuộc chỉnh đốn Đảng” từng được quảng cáo rầm rộ
đã dẫn đến kết quả “Ban chấp hành Trung ương biểu quyết không kỷ luật Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng”. Bình luận về sự kiện này, Tiến sĩ Lê Đăng Doanh có nhận xét:
“Việc
Bộ Chính trị không thuyết phục được Ban Chấp hành Trung ương là điều khiến mọi
người ngạc nhiên. Đây là điều mà tôi thấy hiện nay chưa giải thích được, và
chưa biết được rằng hệ quả sẽ như thế nào ? (…) Tôi nghĩ rằng, đây là một điều
rất không bình thường, và không biết rằng là sắp tới đây Bộ Chính trị sẽ thực
hiện sự lãnh đạo của mình như thế nào, nếu như mà việc Bộ Chính trị quyết định
100% đồng ý rồi, mà ra đến Trung ương lại không thuyết phục được. Đây là điều
mà cá nhân tôi, đã từng phục vụ cho một số đồng chí lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong một thời gian tương đối dài, hết sức lấy làm chú ý. Và hiện nay
tôi chưa có thể giải thích được điều này” (4)
Việc
Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam biểu quyết “không kỷ luật Ủy
viên Bộ Chính trị Nguyễn Tấn Dũng” đã dẫn đến hệ quả “Quốc hội không thể tiến
hành biểu quyết bất tín nhiệm Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”. Đó chính là nguyên
nhân khiến nhiều người đặt lòng tin vào cuộc “chỉnh đốn Đảng” cảm thấy hụt
hẫng.
Xét về
mặt hình thức, nếu căn cứ vào điều 84 của Hiến pháp 1992 (bản sửa đổi, bổ sung
năm 2001), chúng ta thấy Quốc hội có quyền “bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm” một số
chức vụ – trong đó có chức vụ Thủ tướng Chính phủ; đồng thời cũng có quyền “ bỏ
phiếu tín nhiệm đối với những người giữ các chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê
chuẩn" (trong số đó có chức vụ Thủ tướng). Thế nhưng, mặc dù quy định về
thủ tục “bỏ phiếu tín nhiệm” đã được ghi trong Luật Tổ chức Quốc hội 2002 và cả
trong bản sửa đổi năm 2007, Quốc hội lại không thể tự mình thực hiện quyền này.
Thực tế cho thấy chế độ “đảng trị” đã vô hiệu hóa công cụ hữu hiệu nhất của
Quốc hội để kiểm soát quyền lực của bộ máy hành pháp.
Cách
đây hai năm, vào ngày 1-11-2010, tại Quốc hội khóa trước (khóa XII), đại biểu
Nguyễn Minh Thuyết đã từng đề nghị bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ nhưng bị Ủy ban
Thường vụ Quốc hội bác bỏ[i].
Giải thích sự khó khăn của việc tiến hành thủ tục này, đại biểu Lê Văn Cuông đã
có nhận xét: “Điều
này đúng với pháp luật Việt Nam và điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, hiện nay
thiết chế ở Việt Nam là một đảng duy nhất lãnh đạo toàn xã hội trong đó có Quốc
hội, cho nên Quốc hội muốn “quyết” thì cũng phải xin ý kiến cấp có thẩm quyền
là Bộ Chính trị hoặc Ban Chấp hành Trung ương, những nơi này cân nhắc vấn đề
sau đó có chủ trương để cho Đảng đoàn Quốc hội và lãnh đạo Quốc hội thực hiện
các nhiệm vụ theo qui định pháp luật và điều lệ đảng cộng sản Việt Nam” (5)
Có thế nói nhận định hết sức thẳng thắn và trung thực của vị
cựu đại biểu Quốc hội này đã nói lên thực chất của Quốc hội Việt Nam: đó chỉ là
một cơ quan “đóng dấu” (rubber stamp) nhằm hợp pháp hóa các quyết định của Đảng
Cộng sản. Vì thế cho dù Hiến pháp và Luật có quy định, việc “bỏ phiếu tín
nhiệm” cũng chỉ có thể tiến hành một khi có lệnh của Bộ Chính trị hoặc Ban chấp
hành Trung ương Đảng.
Điều này giúp chúng ta hiểu được thái độ “tự tin” (mà những
người không hài lòng có thể coi là “ngạo mạn”) của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
tại diễn đàn Quốc hội. Là người theo Đảng lâu năm, ông hiểu rất rõ một điều:
nếu Ban chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định không kỷ luật ông thì không bao
giờ Quốc hội có thể tiến hành bất cứ thủ tục pháp lý nào để buộc ông phải từ
chức. Thái độ xem thường Quốc hội (đồng nghĩa với xem thường Dân) bắt nguồn từ
nhận thức đó.
2) Làm thế nào để buộc Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước
Dân?
Trái
với suy nghĩ của một số người, tập quán từ chức (tức là cái mà ở nước ta những
người sính chữ nghĩa hay gọi là “văn hóa từ chức”) không chỉ là kết quả của một
nền giáo dục, mà chủ yếu là kết quả của việc áp dụng các nguyên tắc dân chủ
trong một thời gian dài. Không phải người nắm quyền lực nào cũng sẵn sàng tự
nguyện từ chức, nhất là người đứng đầu một chính phủ. Sau vụ bê bối Watergate, Tổng thống Richard Nixon từ chức vào
ngày 9-8-1974 là nhằm để tránh nguy cơ bị Quốc hội Hoa Kỳ xét xử, nhất là sau
khi Ủy ban Tư pháp của Hạ viện đã bắt đầu tiến hành thủ tục luận tội Tổng
thống. Tại các quốc gia theo chế độ đại nghị, có lúc chính phủ chưa bị Nghị
viện “biểu quyết bất tín nhiệm” nhưng Thủ tướng vẫn từ chức, nhường chức vụ đó
cho một người khác trong đảng cầm quyền để tránh cho đảng không bị mất phiếu
trong kỳ tổng tuyển cử sắp tới.
Nói
cách khác, tập quán từ chức – một đặc điểm của “văn hóa chính trị” (political
culture) tại các quốc gia dân chủ, chịu ảnh hưởng của quy trình “bỏ phiếu bất
tín nhiệm” (vote of non-confidence) hay thủ tục “luận tội” (impeachment) đối
với các quan chức cao cấp trong bộ máy hành pháp. Vì thế, thay vì “kêu gọi” hay
“van xin” các quan chức cao cấp từ chức, cách tốt nhất là khởi động các biện
pháp chế tài để khi cần thiết, có thể bãi nhiệm, cách chức hay luận tội bất cứ
nhân vật nào trong chính phủ, để không ai có thể đứng trên pháp luật hoặc ngoài
pháp luật.
Xét về
nguyên tắc, dưới chế độ đại nghị, người dân không trực tiếp bầu người đứng đầu
chính phủ mà chỉ bầu các thành viên của cơ quan lập pháp (Nghị viện hay Quốc
hội). Chính Nghị viện (hay Quốc hội) – với tư cách là cơ quan được nhân dân
giao quyền lực, mới là cơ quan duy nhất có thẩm quyền chọn bộ máy hành pháp
(Thủ tướng và Nội các) để điều hành các công việc của đất nước. Vì lẽ đó, Thủ
tướng phải chịu trách nhiệm trước Nghị viện (hay Quốc hội) và bất cứ lúc nào,
Nghị viện (hay Quốc hội) cũng có thể bỏ phiếu bất tín nhiệm để buộc Thủ tướng
từ chức nếu xét thấy Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ. Tất nhiên, để bảo đảm
sự công bằng giữa hai bên, Thủ tướng có quyền đề nghị với nguyên thủ quốc gia
(Vua, Nữ hoàng hay Tổng thống) một giải pháp khác: giải tán cơ quan lập pháp để
bầu lại một Nghị viện (hay Quốc hội) khác. Trong trường hợp này, quyền lực được
giao trả lại cho nhân dân và cử tri cả nước sẽ trở thành trọng tài phân xử: một
Nghị viện (hay Quốc hội) mới sẽ hình thành để làm nhiệm vụ bầu chọn Thủ tướng
và Chính phủ mới.
Kiến nghị về một cuộc “bỏ phiếu bất tín nhiệm” có thể xuất
phát từ hai phía. Nếu xuất phát từ Nghị viện nhằm chứng minh sự bất tín nhiệm
của Nghị viện (hay Quốc hội) đối với Thủ tướng hay một Bộ trưởng nào đó, kiến nghị này được gọi là kiến nghị
bất tín nhiệm (motion of non-confidence) hoặc kiến nghị khiển trách (motion of censure). Nếu xuất phát từ phía
ủng hộ chính phủ nhằm hỗ trợ cho một dự án hay một dự luật được đánh giá là cực
kỳ quan trọng, có ảnh hưởng đến uy tín của chính phủ, kiến nghị này được gọi là
kiến nghị tín nhiệm (motion of
confidence). Để tạo điều kiện cho mỗi nghị sĩ hay dân biểu có thể tự mình
đề xuất việc bỏ phiếu tín nhiệm, tại nhiều quốc gia có quy định một “ngưỡng tối
thiểu” về số chữ ký ủng hộ để kiến nghị có thể được Nghị viện hay Quốc hội xem
xét. Vd: tại Thụy Điển, điều 4 chương 12 của “Văn kiện về chính quyền”
(Instrument of Government) – một trong bốn luật cơ bản hợp thành Hiến pháp Thụy
Điển, quy định: “Một kiến nghị làm căn cứ cho một tuyên bố bất tín nhiệm chỉ
được xem xét khi nó được đề xuất bởi ít nhất 10% số thành viên của Nghị viện”.
Có thể nói “bỏ phiếu bất tín nhiệm” chính là cơ chế vận hành
then chốt của các chế độ đại nghị trên thế giới. Không thực hiện được điều này,
Nghị viện hay Quốc hội không thể bãi nhiệm chính những người mình đã giao trách
nhiệm điều hành bộ máy hành pháp.
Cũng
cần lưu ý một điều: “bỏ phiếu bất tín nhiệm” ở các quốc gia theo đại nghị chế trên thế giới hoàn toàn khác với kiểu “lấy phiếu tín nhiệm,
bỏ phiếu tín nhiệm” mà Quốc hội Việt Nam sắp thực hiện – sau khi đã
thông qua đề án trong kỳ họp cuối năm này.
Sự khác nhau căn bản nằm ở chỗ: biểu quyết bất tín nhiệm dưới chế độ đại nghị
là một quy trình do Nghị viện tự định
đoạt, nhằm mục đích kiểm soát Thủ tướng và Nội các – những người được Nghị
viện giao trách nhiệm điều hành bộ máy hành pháp. Không có cá nhân, tổ chức nào đứng trên Nghị viện, kiểm soát Nghị viện
trong việc thực hiện quy trình này. Còn quy trình “lấy phiếu tín nhiệm – bỏ
phiếu tín nhiệm” ở Việt Nam
hiện nay – với thủ tục cực kỳ rườm rà, lại là một quy trình chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản
(nhất là của Bộ chính trị). Quy trình này sẽ có tác dụng như thế nào trong việc
răn đe, ngăn chặn nạn lạm quyền, tham nhũng? Về điều này, ngay cả Giáo sư
Nguyễn Minh Thuyết – một người ít nhiều vẫn còn tin vào sự lãnh đạo của Đảng
cộng sản, cũng tỏ ý hoài nghi. Theo đài BBC: “Giáo sư Thuyết cũng nói ông nghi
ngờ khả năng nghị quyết về bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh trong đó có cả Thủ
tướng và Chủ tịch nước mà Quốc hội đang bàn luận sẽ thay đổi được tình hình
hiện nay” (6)
Mặt khác, cũng cần phải phân biệt giữa “bất tín nhiệm” và
“luận tội”: khi Nghị viện hay Quốc hội bất tín nhiệm Thủ tướng thì điều đó chỉ
có nghĩa là Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ, không đủ năng lực, đánh mất sự
tin cậy của cơ quan đại diện nhân dân, chứ không có nghĩa là Thủ tướng “phạm
tội”. Điều này hoàn toàn khác với trường hợp của Tổng thống trong các chế độ
tổng thống hay nửa-tổng thống. Ở Hoa Kỳ, Quốc hội không thể bỏ phiếu bất tín
nhiệm Tổng thống vì Tổng thống do toàn dân bầu, chỉ có cử tri mới có quyền thay
đổi Tổng thống trong các cuộc bầu cử theo định kỳ. Nhưng Quốc hội (cả hai viện)
lại có quyền luận tội Tổng thống nếu xét thấy Tổng thống “phạm tội”. Dựa theo
thủ tục luận tội (impeachment) tại Hoa Kỳ, Hạ viện được quyền luận tội (nghĩa
là lập cáo trạng, indictment) và Thượng viện được quyền xét xử. Hình phạt được
áp dụng là bãi nhiệm Tổng thống, và có thể cấm đương sự giữ chức vụ đó trong
tương lai.
Các chế độ cộng sản (vd: Việt Nam và Trung Quốc) mặc dù xét về
mặt hình thức khá giống với mô hình đại nghị chế nhưng trong thực tế quyền hành
lại không nằm trong tay Quốc hội mà nằm trong tay Đảng.
Theo định kỳ, cứ 5 năm một lần, Đảng Cộng sản Việt Nam tiến
hành một kỳ Đại hội Đảng toàn quốc; đại hội này bầu ra Ban chấp hành Trung ương
và Bộ chính trị. Và trong suốt thời gian giữa hai kỳ Đại hội, Ban chấp hành
Trung ương trở thành một thứ “Quốc hội” của Đảng, trong khi “Bộ chính trị” trở
thành một cơ quan hành pháp của Đảng. Chính hai cơ quan này điều khiển tất cả
các công việc của Đảng và thông qua bộ máy Nhà nước điều khiển tất cả các công việc của đất nước.
Có thể nói ở các quốc gia cộng sản, các Đại hội Đảng thay
thế cho các cuộc tổng tuyển cử. Sau mỗi kỳ Đại hội Đảng, vấn đề nhân sự có thể
coi như đã được giải quyết xong – nhất
là những chức vụ then chốt trong bộ máy Nhà nước. Vì thế, Đại hội Đảng mới thực
sự là “tổng tuyển cử”, còn Bầu cử Quốc hội chẳng qua cũng chỉ là một màn kịch
mà hồi kết là phiên họp đầu tiên của Quốc hội nhằm “đóng dấu” hợp thức hóa các
chức vụ đã được Đảng chọn trước. Chỉ cần nhìn sang Trung Quốc – một đất nước
với một hệ thống chính trị giống với nước ta “như một cặp song sinh”: mặc dù
đến năm 2013, Đại hội Đại biểu Toàn quốc (tức Quốc hội) khóa XII mới được thành
lập, ngay từ bây giờ người ta cũng có thể đoán trước chức vụ Chủ tịch Nước sẽ
do Tổng bí thư Tập Cận Bình đảm nhiệm và ông Lý Khắc Cường sẽ là người nắm giữ
chức vụ Thủ tướng.
Chính việc Đảng Cộng sản giành quyền chọn lựa Quốc hội,
giành quyền bố trí các nhà lãnh đạo cao nhất của Nhà nước là nguyên nhân sâu xa
khiến cho Quốc hội trở thành “Quốc hội của Đảng”, chỉ biết làm theo lệnh Đảng chứ không thể hiện được ý chí và
nguyện vọng của nhân dân. Có thể nói việc các nhà lãnh đạo không phục tùng Quốc
hội hay không tôn trọng nhân dân bắt nguồn từ chỗ: nhân dân không có quyền chọn
lựa một Quốc hội xứng đáng và có đủ uy quyền để thực hành quyền lực do nhân dân
trao cho.
Vì thế, chỉ có một Quốc hội của Dân (chứ không phải là một
Quốc hội của Đảng) mới có thể lựa chọn một Thủ tướng và một Chính phủ đáng tin
cậy và đủ năng lực để điều hành các công việc của đất nước – dưới sự kiểm tra,
giám sát của Quốc hội (chứ không phải của Ủy ban Thường vụ Quốc hội). Chỉ có
một Quốc hội của Dân mới có thể buộc Thủ tướng và Chính phủ phải chịu trách
nhiệm trước Quốc hội (chứ không phải trước Đảng). Và một khi Thủ tướng hay bất
cứ thành viên nào trong Chính phủ tỏ ra không đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ
hoặc phạm sai lầm trong công tác, Quốc hội có thể tự mình tiến hành “bỏ phiếu
bất tín nhiệm” để bãi nhiệm thành viên ấy, thậm chí bãi nhiệm cả Thủ tướng (có
nghĩa là bãi nhiệm toàn bộ Chính phủ). Trong trường hợp cần thiết, nguyên thủ
quốc gia có thể tuyên bố giải tán Quốc hội nhằm giao lại quyền lực cho nhân dân
và bằng một cuộc tổng tuyển cử mới, nhân dân sẽ bầu ra một Quốc hội mới, từ đó
hình thành nên một Chính phủ mới.
Đó chính là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải xem trọng “trách nhiệm với Dân”, đặt quyền lợi của nhân dân lên trên quyền lợi của gia đình và quyền
lợi của đảng phái. Đó cũng là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải tôn trọng
Quốc hội – cơ quan đại diện nhân dân đã tín nhiệm mình. Một Quốc hội của Dân sẽ
là một Quốc hội có thực quyền, có đủ khả năng kiểm tra, giám sát Chính phủ do
mình bầu chọn và khi cần thiết, “đuổi Chính phủ” một cách nhẹ nhàng, đúng theo
Hiến pháp và pháp luật, không cần lựa chọn giải pháp cách mạng, không cần dựa vào bạo lực.
Không có được một Quốc hội của Dân, người dân chỉ còn là
những kẻ mất quyền làm chủ ngay trên quê hương mình. Không có được một Quốc hội
của Dân, chúng ta “sống một đời sống chính trị trung cổ” ngay trong một thế
giới văn minh, để “việc nước” rơi vào tay những kẻ đầu cơ chính trị, lạm quyền
và tham nhũng. Không có một Quốc hội của Dân, dân oan chỉ có thể khóc thầm hay
chết một cách oan khuất vì không thể trông cậy vào bất kỳ một vị “đại biểu nhân
dân” nào. Không có một Quốc hội của Dân, những người tù chịu những bản án bất
công sẽ không thể lên tiếng đòi lại sự công bằng. Không có một Quốc hội của
Dân, chúng ta không thể biểu tình một cách ôn hòa cho dù “tên láng giềng đê
tiện” ngang nhiên xây công sở, lập nhà máy, thậm chí tổ chức đi du lịch trên
những hòn đảo bị hắn chiếm đóng bằng vũ lực ngay trước cửa nhà mình.
Không có Quốc hội của Dân, chúng ta sẽ không bao giờ có được
người đứng đầu chính phủ biết chịu
trách nhiệm trước Dân, hết lòng bảo vệ Tổ quốc!
Đà Lạt ngày 19-11-2012
M.T.L.
Ghi chú:
(1) “Đại biểu Dương Trung Quốc chất vấn
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Ba Sàm 14-11-2012:
http://anhbasam.wordpress.com/2012/11/14/1383-dai-bieu-duong-trung-quoc-chat-van-thu-tuong-nguyen-tan-dung/
(2) Trương Duy Nhất, “Dân-
đảng”, Blog Trương Duy Nhất
15-11-2012:
http://www.truongduynhat.vn/dan-dang-2/
(3) Thông báo hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng, VNExpress 15-10-2012:
http://vnexpress.net/gl/xa-hoi/2012/10/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-6-ban-chap-hanh-trung-uong-dang/
(4) “Trung ương Đảng không theo
Bộ Chính trị, điều chưa từng xẩy ra” (Trọng Thành phỏng vấn Tiến sĩ Lê Đăng Doanh), RFI 16-10-2012:
http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20121016-viet-nam-trung-uong-dang-khong-theo-lenh-bo-chinh-tri-mot-dieu-chua-co-tien-le
(5) Người đứng đầu
Ủy ban Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng
bí thư của ĐCSVN.
(6) Nam Nguyên - phóng viên RFA, “Không thể bỏ phiếu tín nhiệm Thủ tướng”, RFA
12-11-2010:
http://www.rfa.org/vietnamese/vietnam/chinh-tri/national-assembly-standing-committee-says-no-about-suggestion-to-vote-of-confidence-to-prime-minister-nn-11122010170410.html
(7) Thủ tướng 'nên tự kỷ luật', BBC
tiếng Việt 14-11-2012: http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2012/11/121114_giao_su_thuyet_nhan_dinh_ve_chat_van_thu_tuong.shtml
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
Phụ lục:
Tại sao Thủ tướng không thể từ
chức?
Mặc
Lâm, biên tập
viên RFA
Chuyện bất ngờ vừa xảy ra tại nghị
trường Quốc hội sáng 14 tháng 11 khi Đại biểu Dương Trung Quốc đưa ra hai câu
hỏi quan trọng mà rất nhiều người đang mong đợi.
AFP photo. Thủ tướng Việt Nam Nguyễn
Tấn Dũng trong phiên chất vấn tại nghị trường Quốc hội hôm 14/11/2012
Bất ngờ
Trong phiên chất vấn Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng vừa qua, mặc dù Quốc hội chỉ nhận được duy nhất một câu hỏi
đăng ký trước nhưng rất bất ngờ, đại biểu Dương Trung Quốc đã dấy lên làn sóng
tại nghị trường bằng hai câu hỏi rất nóng. Chương trình trực tiếp của VTV1 cho
thấy hình ảnh cuộc chất vấn ngoài dự kiến này. Trước tiên ông Dương Trung Quốc
nhắc lại những lời xin lỗi của Thủ tướng trước Quốc hội mà vị đại biểu này cho
rằng người dân không đồng tình:
Trước kỳ họp toàn
dân đều được chứng kiến các nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng trong đó có Thủ
tướng đã có lời xin lỗi xin Trung ương Đảng kỷ luật còn tại Quốc hội Thủ tướng
chỉ xin lỗi về trách nhiệm chính trị liên quan đến một số tập đoàn nhà nước mà
thôi khiến người dân đặt câu hỏi dường như Thủ tướng xem nhẹ trách nhiệm trước
dân hơn trước Đảng.
Và đi vào câu hỏi, đại biểu Dương
Trung Quốc đưa ra hai vấn đề mà ông cho là người dân đang cần biết:
Kính thưa Thủ
tướng, tóm lại xin có hai câu hỏi. Một: Thủ tướng nghĩ gì về ý kiến cho rằng
mình đã nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách nhiệm với dân? Thứ hai: Thủ
tướng có tán thành sự khởi đầu cho một sự tiến bộ của Chính phủ hướng tới một
văn hóa từ chức để từng bước đoạn tuyệt với những lời xin lỗi hay không, xin
cám ơn Thủ tướng.
Hãng tin AFP nhận xét Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng khi trả lời câu hỏi của đại biểu Dương Trung Quốc, với khuôn
mặt đầy tự tin trước tiên ông Dũng nói về quá trình mà ông đuợc Đảng chọn vào
cương vị Thủ tướng:
Đối với tôi thì
hôm nay còn ba ngày nữa là tròn 51 năm tôi theo Đảng hoạt động cách mạng. Chịu
sự lãnh đạo quản lý trực tiếp của Đảng. Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng
cho tôi làm, cho tôi đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác
thì tôi cũng không từ chối, không thối thác bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, Nhà
nước giao phó cho tôi.
Trong tinh thần phục vụ những gì mà
Đảng yêu cầu như vậy, Thủ tướng Dũng khẳng định ông sẽ chỉ làm những gì mà Đảng
quyết định, và vì vậy ông gián tiếp trả lời với đại biểu Dương Trung Quốc đại
diện cho cử tri rằng ông sẽ không từ chức như ông Dương Trung Quốc rào đón:
Đảng ta cũng là
Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Đảng đã quyết định phân
công tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ
tướng Chính phủ do trung ương phân công và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm
nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ. Tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm
túc mọi quyết định của Đảng, của Ban chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội,
cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Thủ
tướng trả lời đúng, vậy ai sai?
Đại biểu Dương Trung Quốc (trái) và
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Source chinhphu.vn
Phản ứng của người xem truyền hình
buổi chất vấn này thật khác nhau, người đồng tình với người đặt câu hỏi cho
rằng Thủ tướng đang cố vòng vo tránh né câu trả lời. Tuy nhiên những Đảng viên
Đảng Cộng sản Việt Nam
đã có sẵn câu trả lời không khác gì của Thủ tướng. Một trong những ý kiến này
là của ông Mai Thái Lĩnh, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhân dân thành phố Đà
Lạt giải thích tại sao câu trả lời của Thủ tướng là chính xác đối với thể chế
hiện nay:
Tất cả những chức
vụ này nó đã được quyết định từ khi đại hội Đảng. Đại hội Đảng bầu xong, Ban
Chấp hành Trung ương cử ra Bộ Chính trị và Bộ Chính trị cử ra những người đó
còn Quốc hội chỉ làm một công việc là hợp thức hóa những gì Đảng đã sắp đặt.
Hai nữa Quốc hội không do dân cử ra mà do Đảng sắp xếp trước rồi bắt người dân
theo hình thức nào đó bầu lên, cho nên Quốc hội này cũng là Quốc hội của Đảng.
Vì lý do đó mà
người dân không có một tác động gì vào bộ máy lãnh đạo và bộ máy lãnh đạo cũng
không chịu bất cứ trách nhiệm gì với người dân. Đó chính là vấn đề căn bản của
thể chế Cộng sản và quyết định người nào làm chức gì do Bộ Chính trị chứ không
do dân tác động được.
Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng cho tôi làm, cho tôi
đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác thì tôi cũng không
từ chối, không thối thoát bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, nhà nước giao phó cho
tôi.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
Giáo sư Tương Lai, nguyên Viện
trưởng Viện Khoa Học Xã hội Việt Nam [thực ra là Viện Xã hội học, một Viện nằm
trong Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam – BVN]
phân tích thêm về cơ chế đã giao cho Tổng Bí thư hầu như toàn bộ quyền hành
trong mọi guồng máy của đất nước, từ đó để thấy rằng vị trí của Thủ tướng cũng
không hơn gì một công chức, mọi quyết định không từ Quốc hội mà từ Đảng Cộng
sản và vì vậy ông Thủ tướng không từ chức như người dân chờ đợi là điều bình
thường:
Có một sự thật như
thế này ông Tổng Bí thư có quyền to nhất thì không phải do dân bầu nhưng ông ấy
quyết định tất cả. Ví dụ như thế này, Quốc hội chưa thông qua luật đất đai
nhưng ông ấy tuyên bố thẳng thừng rằng đất đai vẫn là sở hữu toàn dân, đó là
bất di bất dịch. Như vậy thì chuyện thảo luận luật đất đai của Quốc hội trở nên
vô nghĩa bởi vì ông ấy đã tuyên bố trước.
Như thế có nghĩa
là vấn đề sắp xếp như ông Thủ tướng phát biểu là hoàn toàn đúng, Đảng đặt đâu
ông ấy ngồi đấy. Nếu Đảng phế truất ông ấy không làm Thủ tướng nữa thì ông ấy
cũng chấp nhận. Còn Đảng vẫn đặt ông ấy làm Thủ tướng thì ông ấy vẫn ngồi.
Cơ chế Đảng chỉ đạo cả ba nhánh Lập pháp,
Tư pháp và Hành pháp không phải người dân nào cũng biết. Sự tuyên truyền về vai
trò cao nhất nước của Quốc hội đã ăn sâu vào tâm trí ngưới dân nên mỗi lần Quốc
hội họp chất vấn là một lần niềm tin sẽ có sự thay đổi thay đổi khiến mọi người
phấn chấn.
Ông Dương Trung Quốc là một trong số
rất ít là đại biểu ngoài Đảng, tuy nhiên ông không hề mơ hồ về vai trò của Quốc
hội đối với Đảng cầm quyền. Vì vậy câu hỏi ông đặt ra có thể nhằm mục đích
khác: gợi ý cho người ngoài Đảng hiểu rõ quy trình hoạt động của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong vai trò lãnh đạo và sắp xếp nhân sự ở các vị trí cao nhất nước
để từ đó người dân cảm nhận rõ hơn về những hy vọng của mình.
Quốc
hội thiếu quyền lực
Ông Mai Thái Lĩnh thực tế hơn khi
cho rằng Quốc hội phải thực sự do dân bầu lên thì đất nước mới có cơ hội thực
hiện quyền dân chủ thực sự, mà một trong các quyền ấy là bãi nhiệm Thủ tướng:
Muốn làm được cái
điều Chính phủ chịu trách nhiệm trước dân thì trước hết Quốc hội phải là Quốc
hội của người dân. Người dân thực sự bầu ra khi Chính phủ đủ số phiếu tín nhiệm
của người dân thì đuợc làm, còn nếu Quốc hội không tín nhiệm nữa thì Chính phủ
phải từ chức. Việc bãi chức Thủ tướng trong một chế độ đại nghị là rất dễ, do
Quốc hội mà ra thôi. Quốc hội đó phải là Quốc hội của dân. Còn trong trường hợp
hiện nay, kể cả Hiến pháp sắp tới vẫn giữ chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi
cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác và cuối cùng không ai chịu trách
nhiệm trước người dân cả.
Trong trường hợp hiện nay, kể cả hiến pháp sắp tới vẫn giữ
chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác
và cuối cùng không ai chịu trách nhiệm trước người dân cả.
Ông Mai Thái Lĩnh
Giáo sư Tương Lai nhận xét sâu hơn
về điều mà ông gọi là tham nhũng quyền lực trong cách mà Đảng Cộng sản đang cầm
quyền hiện nay:
Trả lời của ông
Thủ tướng theo tôi nghĩ là chính xác. Vấn đề không phải thay đổi ông Thủ tướng,
ông Chủ tịch Quốc hội hay Chủ tịch nước mà thay đổi thể chế mới là quan trọng.
Cho nên trong tham nhũng thì tham nhũng về quyền lực mới là cái nguy hiểm nhất.
Câu hỏi và cách trả lời tuy khá rõ
ràng và đã giải tỏa phần nào thắc mắc của người dân, tuy nhiên, một câu hỏi
khác lớn hơn đã nảy sinh: khi Quốc hội không phải là cơ quan quyền lực nhất
nước thì ai là người lập lại kỷ cương khi Đảng có khuynh hướng đi ngược lại với
quyền lợi nhân dân đất nước?
M.L.
Nguồn:
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/why-pm-ntd-refuses-resign-ml-11142012131809.html
[i] Người đứng đầu Ủy ban
Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng bí
thư của ĐCSVN.
Mai Thái Lĩnh
Trên RFA ngày 15-11-2012 (tức ngày 14-11-2012 theo giờ Hoa Kỳ) có bài
viết của Mặc Lâm: Tại sao Thủ tướng
không thể từ chức? trong đó có dẫn lời của PGS Tương Lai và ông Mai Thái
Lĩnh, một người không có chân trong Đảng CS nhưng đã từng đảm nhiệm chức Phó chủ tịch HĐND TP Đà
Lạt khóa 1989-1994. Điều đó dẫn đến lời bình trên trang Ba Sàm, rằng người viết
bài đã mượn lời hai vị thức giả uy tín để biện minh khéo léo cho ông Thủ tướng.
Đó là lý do khiến ông Mai Thái Lĩnh, cộng tác viên quen thuộc của BVN, gửi đến bài viết này. Trân trọng mời
bạn đọc xa dần theo dõi ý kiến của ông.
Bauxite Việt Nam
Sáng
ngày 14-11-2012, trong phiên chất vấn tại Quốc hội Việt Nam, đại biểu Dương
Trung Quốc đã đề nghị Thủ tướng nên từ chức để làm gương tốt, mở đầu cho “một
lộ trình là các quan chức của ta làm được cái điều mà các quốc gia tiên tiến
vẫn làm”.
Ông
đặt hai câu hỏi: (1) Thủ tướng nghĩ gì về
ý kiến cho rằng, mình đã nặng trách nhiệm với đảng, mà nhẹ trách nhiệm với
dân? (2) Thủ tướng có tán thành
là sẽ khởi đầu cho một sự tiến bộ của chính phủ, hướng tới một văn hóa từ
chức, để từng bước đoạn tuyệt với lời xin lỗi hay không?
Trong
phần trả lời, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng không đề cập gì đến việc “hướng tới một
văn hóa từ chức”, cũng không nói gì về “trách nhiệm với dân”. Thay vào đó, ông
nhắc đến quá trình “51 năm theo Đảng hoạt động cách mạng” qua đó ông trần tình:
“Và Đảng, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã hiểu rõ về tôi cả về ưu
điểm, khuyết điểm, cả về phẩm chất đạo đức, cả về năng lực, khả năng, cả về sức
khỏe thương tật, cả về tâm tư nguyện vọng của tôi”.
Về
việc đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng, ông lập luận: “Đảng đã quyết định phân công
tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ tướng
Chính phủ, Trung ương phân công. Và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm nhiệm vụ
Thủ tướng Chính phủ thì tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm túc
mọi quyết định của Đảng, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Tóm lại có thể nói là gần suốt cả cuộc đời tôi đi theo Đảng hoạt động cách
mạng, dưới sự lãnh đạo trực tiếp quản lý của Đảng, tôi cũng không có chạy, tôi
cũng không có xin và tôi cũng không có thoái thác, từ chối bất cứ nhiệm vụ gì
mà Đảng, Nhà nước quyết định phân công, giao phó cho tôi”.
Từ đó,
ông khẳng định: “Tôi sẽ tiếp tục thực hiện và nghiêm túc thực hiện như tôi đã
làm trong suốt 51 năm qua” (1)
Phản
ứng chung của dư luận là không hài lòng với phong cách và nội dung trả lời của
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Nhà báo Trương Duy Nhất bình luận trên blog của ông:
“Nghe Thủ tướng nói càng thấy đúng là ông chỉ nói về trách nhiệm trước đảng, về
sự tận tụy, lòng trung thành với đảng mà không hề ý thức được trách nhiệm trước
dân. Tôi có cảm giác dường như Thủ tướng nhầm lẫn quốc hội với đảng. Quốc hội
là đại diện của dân, trả lời chất vấn trước quốc hội là trách nhiệm trước dân
chứ không phải trách nhiệm trước đảng” (2)
1) Tại sao Thủ tướng lại nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách
nhiệm với Dân?
Vấn đề
đặt ra là: tại sao Thủ tướng lại có thể “nhầm
lẫn Quốc hội với Đảng”, đặt nặng trách nhiệm với Đảng mà xem nhẹ trách nhiệm với Dân?
Để có
thể hiểu rõ điều này, có lẽ chúng ta phải trở lại với cuộc “chỉnh đốn Đảng”, mà
trọng tâm là Hội nghị lần thứ 6 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (từ 1-10 đến
15-10-2012). Căn cứ vào Thông báo cuối hội nghị, chúng ta được biết kết quả của
“việc xem xét trách nhiệm tập thể và cá nhân Bộ Chính trị, Ban Bí thư”
trong đợt “chỉnh đốn Đảng” vừa qua là như sau:
“Bộ
Chính trị đã thống nhất cao tự nhận và đề nghị Ban Chấp hành Trung ương xem xét
có hình thức kỷ luật khiển trách về trách nhiệm chính trị đối với tập thể Bộ
Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị”. Nhưng: “Sau khi thảo luận, cân
nhắc nhiều mặt, Ban Chấp hành Trung ương đã bỏ phiếu quyết định không kỷ luật
Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị” (3)
Mặc dù
trong thông báo chỉ nói đến “một đồng chí trong Bộ chính trị” và trong cuộc tiếp xúc cử tri tại TP Hồ Chí Minh vào ngày
17-10-2012, Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang cũng không nêu đích danh mà
chỉ gọi là “đồng chí X”, hầu như mọi
người dân trong nước – và ngay cả báo chí nước ngoài, cũng có thể đoán ra “đồng
chí X” đó chính là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Như
vậy, “cuộc chỉnh đốn Đảng” từng được quảng cáo rầm rộ
đã dẫn đến kết quả “Ban chấp hành Trung ương biểu quyết không kỷ luật Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng”. Bình luận về sự kiện này, Tiến sĩ Lê Đăng Doanh có nhận xét:
“Việc
Bộ Chính trị không thuyết phục được Ban Chấp hành Trung ương là điều khiến mọi
người ngạc nhiên. Đây là điều mà tôi thấy hiện nay chưa giải thích được, và
chưa biết được rằng hệ quả sẽ như thế nào ? (…) Tôi nghĩ rằng, đây là một điều
rất không bình thường, và không biết rằng là sắp tới đây Bộ Chính trị sẽ thực
hiện sự lãnh đạo của mình như thế nào, nếu như mà việc Bộ Chính trị quyết định
100% đồng ý rồi, mà ra đến Trung ương lại không thuyết phục được. Đây là điều
mà cá nhân tôi, đã từng phục vụ cho một số đồng chí lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong một thời gian tương đối dài, hết sức lấy làm chú ý. Và hiện nay
tôi chưa có thể giải thích được điều này” (4)
Việc
Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam biểu quyết “không kỷ luật Ủy
viên Bộ Chính trị Nguyễn Tấn Dũng” đã dẫn đến hệ quả “Quốc hội không thể tiến
hành biểu quyết bất tín nhiệm Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”. Đó chính là nguyên
nhân khiến nhiều người đặt lòng tin vào cuộc “chỉnh đốn Đảng” cảm thấy hụt
hẫng.
Xét về
mặt hình thức, nếu căn cứ vào điều 84 của Hiến pháp 1992 (bản sửa đổi, bổ sung
năm 2001), chúng ta thấy Quốc hội có quyền “bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm” một số
chức vụ – trong đó có chức vụ Thủ tướng Chính phủ; đồng thời cũng có quyền “ bỏ
phiếu tín nhiệm đối với những người giữ các chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê
chuẩn" (trong số đó có chức vụ Thủ tướng). Thế nhưng, mặc dù quy định về
thủ tục “bỏ phiếu tín nhiệm” đã được ghi trong Luật Tổ chức Quốc hội 2002 và cả
trong bản sửa đổi năm 2007, Quốc hội lại không thể tự mình thực hiện quyền này.
Thực tế cho thấy chế độ “đảng trị” đã vô hiệu hóa công cụ hữu hiệu nhất của
Quốc hội để kiểm soát quyền lực của bộ máy hành pháp.
Cách
đây hai năm, vào ngày 1-11-2010, tại Quốc hội khóa trước (khóa XII), đại biểu
Nguyễn Minh Thuyết đã từng đề nghị bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ nhưng bị Ủy ban
Thường vụ Quốc hội bác bỏ[i].
Giải thích sự khó khăn của việc tiến hành thủ tục này, đại biểu Lê Văn Cuông đã
có nhận xét: “Điều
này đúng với pháp luật Việt Nam và điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, hiện nay
thiết chế ở Việt Nam là một đảng duy nhất lãnh đạo toàn xã hội trong đó có Quốc
hội, cho nên Quốc hội muốn “quyết” thì cũng phải xin ý kiến cấp có thẩm quyền
là Bộ Chính trị hoặc Ban Chấp hành Trung ương, những nơi này cân nhắc vấn đề
sau đó có chủ trương để cho Đảng đoàn Quốc hội và lãnh đạo Quốc hội thực hiện
các nhiệm vụ theo qui định pháp luật và điều lệ đảng cộng sản Việt Nam” (5)
Có thế nói nhận định hết sức thẳng thắn và trung thực của vị
cựu đại biểu Quốc hội này đã nói lên thực chất của Quốc hội Việt Nam: đó chỉ là
một cơ quan “đóng dấu” (rubber stamp) nhằm hợp pháp hóa các quyết định của Đảng
Cộng sản. Vì thế cho dù Hiến pháp và Luật có quy định, việc “bỏ phiếu tín
nhiệm” cũng chỉ có thể tiến hành một khi có lệnh của Bộ Chính trị hoặc Ban chấp
hành Trung ương Đảng.
Điều này giúp chúng ta hiểu được thái độ “tự tin” (mà những
người không hài lòng có thể coi là “ngạo mạn”) của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
tại diễn đàn Quốc hội. Là người theo Đảng lâu năm, ông hiểu rất rõ một điều:
nếu Ban chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định không kỷ luật ông thì không bao
giờ Quốc hội có thể tiến hành bất cứ thủ tục pháp lý nào để buộc ông phải từ
chức. Thái độ xem thường Quốc hội (đồng nghĩa với xem thường Dân) bắt nguồn từ
nhận thức đó.
2) Làm thế nào để buộc Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước
Dân?
Trái
với suy nghĩ của một số người, tập quán từ chức (tức là cái mà ở nước ta những
người sính chữ nghĩa hay gọi là “văn hóa từ chức”) không chỉ là kết quả của một
nền giáo dục, mà chủ yếu là kết quả của việc áp dụng các nguyên tắc dân chủ
trong một thời gian dài. Không phải người nắm quyền lực nào cũng sẵn sàng tự
nguyện từ chức, nhất là người đứng đầu một chính phủ. Sau vụ bê bối Watergate, Tổng thống Richard Nixon từ chức vào
ngày 9-8-1974 là nhằm để tránh nguy cơ bị Quốc hội Hoa Kỳ xét xử, nhất là sau
khi Ủy ban Tư pháp của Hạ viện đã bắt đầu tiến hành thủ tục luận tội Tổng
thống. Tại các quốc gia theo chế độ đại nghị, có lúc chính phủ chưa bị Nghị
viện “biểu quyết bất tín nhiệm” nhưng Thủ tướng vẫn từ chức, nhường chức vụ đó
cho một người khác trong đảng cầm quyền để tránh cho đảng không bị mất phiếu
trong kỳ tổng tuyển cử sắp tới.
Nói
cách khác, tập quán từ chức – một đặc điểm của “văn hóa chính trị” (political
culture) tại các quốc gia dân chủ, chịu ảnh hưởng của quy trình “bỏ phiếu bất
tín nhiệm” (vote of non-confidence) hay thủ tục “luận tội” (impeachment) đối
với các quan chức cao cấp trong bộ máy hành pháp. Vì thế, thay vì “kêu gọi” hay
“van xin” các quan chức cao cấp từ chức, cách tốt nhất là khởi động các biện
pháp chế tài để khi cần thiết, có thể bãi nhiệm, cách chức hay luận tội bất cứ
nhân vật nào trong chính phủ, để không ai có thể đứng trên pháp luật hoặc ngoài
pháp luật.
Xét về
nguyên tắc, dưới chế độ đại nghị, người dân không trực tiếp bầu người đứng đầu
chính phủ mà chỉ bầu các thành viên của cơ quan lập pháp (Nghị viện hay Quốc
hội). Chính Nghị viện (hay Quốc hội) – với tư cách là cơ quan được nhân dân
giao quyền lực, mới là cơ quan duy nhất có thẩm quyền chọn bộ máy hành pháp
(Thủ tướng và Nội các) để điều hành các công việc của đất nước. Vì lẽ đó, Thủ
tướng phải chịu trách nhiệm trước Nghị viện (hay Quốc hội) và bất cứ lúc nào,
Nghị viện (hay Quốc hội) cũng có thể bỏ phiếu bất tín nhiệm để buộc Thủ tướng
từ chức nếu xét thấy Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ. Tất nhiên, để bảo đảm
sự công bằng giữa hai bên, Thủ tướng có quyền đề nghị với nguyên thủ quốc gia
(Vua, Nữ hoàng hay Tổng thống) một giải pháp khác: giải tán cơ quan lập pháp để
bầu lại một Nghị viện (hay Quốc hội) khác. Trong trường hợp này, quyền lực được
giao trả lại cho nhân dân và cử tri cả nước sẽ trở thành trọng tài phân xử: một
Nghị viện (hay Quốc hội) mới sẽ hình thành để làm nhiệm vụ bầu chọn Thủ tướng
và Chính phủ mới.
Kiến nghị về một cuộc “bỏ phiếu bất tín nhiệm” có thể xuất
phát từ hai phía. Nếu xuất phát từ Nghị viện nhằm chứng minh sự bất tín nhiệm
của Nghị viện (hay Quốc hội) đối với Thủ tướng hay một Bộ trưởng nào đó, kiến nghị này được gọi là kiến nghị
bất tín nhiệm (motion of non-confidence) hoặc kiến nghị khiển trách (motion of censure). Nếu xuất phát từ phía
ủng hộ chính phủ nhằm hỗ trợ cho một dự án hay một dự luật được đánh giá là cực
kỳ quan trọng, có ảnh hưởng đến uy tín của chính phủ, kiến nghị này được gọi là
kiến nghị tín nhiệm (motion of
confidence). Để tạo điều kiện cho mỗi nghị sĩ hay dân biểu có thể tự mình
đề xuất việc bỏ phiếu tín nhiệm, tại nhiều quốc gia có quy định một “ngưỡng tối
thiểu” về số chữ ký ủng hộ để kiến nghị có thể được Nghị viện hay Quốc hội xem
xét. Vd: tại Thụy Điển, điều 4 chương 12 của “Văn kiện về chính quyền”
(Instrument of Government) – một trong bốn luật cơ bản hợp thành Hiến pháp Thụy
Điển, quy định: “Một kiến nghị làm căn cứ cho một tuyên bố bất tín nhiệm chỉ
được xem xét khi nó được đề xuất bởi ít nhất 10% số thành viên của Nghị viện”.
Có thể nói “bỏ phiếu bất tín nhiệm” chính là cơ chế vận hành
then chốt của các chế độ đại nghị trên thế giới. Không thực hiện được điều này,
Nghị viện hay Quốc hội không thể bãi nhiệm chính những người mình đã giao trách
nhiệm điều hành bộ máy hành pháp.
Cũng
cần lưu ý một điều: “bỏ phiếu bất tín nhiệm” ở các quốc gia theo đại nghị chế trên thế giới hoàn toàn khác với kiểu “lấy phiếu tín nhiệm,
bỏ phiếu tín nhiệm” mà Quốc hội Việt Nam sắp thực hiện – sau khi đã
thông qua đề án trong kỳ họp cuối năm này.
Sự khác nhau căn bản nằm ở chỗ: biểu quyết bất tín nhiệm dưới chế độ đại nghị
là một quy trình do Nghị viện tự định
đoạt, nhằm mục đích kiểm soát Thủ tướng và Nội các – những người được Nghị
viện giao trách nhiệm điều hành bộ máy hành pháp. Không có cá nhân, tổ chức nào đứng trên Nghị viện, kiểm soát Nghị viện
trong việc thực hiện quy trình này. Còn quy trình “lấy phiếu tín nhiệm – bỏ
phiếu tín nhiệm” ở Việt Nam
hiện nay – với thủ tục cực kỳ rườm rà, lại là một quy trình chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản
(nhất là của Bộ chính trị). Quy trình này sẽ có tác dụng như thế nào trong việc
răn đe, ngăn chặn nạn lạm quyền, tham nhũng? Về điều này, ngay cả Giáo sư
Nguyễn Minh Thuyết – một người ít nhiều vẫn còn tin vào sự lãnh đạo của Đảng
cộng sản, cũng tỏ ý hoài nghi. Theo đài BBC: “Giáo sư Thuyết cũng nói ông nghi
ngờ khả năng nghị quyết về bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh trong đó có cả Thủ
tướng và Chủ tịch nước mà Quốc hội đang bàn luận sẽ thay đổi được tình hình
hiện nay” (6)
Mặt khác, cũng cần phải phân biệt giữa “bất tín nhiệm” và
“luận tội”: khi Nghị viện hay Quốc hội bất tín nhiệm Thủ tướng thì điều đó chỉ
có nghĩa là Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ, không đủ năng lực, đánh mất sự
tin cậy của cơ quan đại diện nhân dân, chứ không có nghĩa là Thủ tướng “phạm
tội”. Điều này hoàn toàn khác với trường hợp của Tổng thống trong các chế độ
tổng thống hay nửa-tổng thống. Ở Hoa Kỳ, Quốc hội không thể bỏ phiếu bất tín
nhiệm Tổng thống vì Tổng thống do toàn dân bầu, chỉ có cử tri mới có quyền thay
đổi Tổng thống trong các cuộc bầu cử theo định kỳ. Nhưng Quốc hội (cả hai viện)
lại có quyền luận tội Tổng thống nếu xét thấy Tổng thống “phạm tội”. Dựa theo
thủ tục luận tội (impeachment) tại Hoa Kỳ, Hạ viện được quyền luận tội (nghĩa
là lập cáo trạng, indictment) và Thượng viện được quyền xét xử. Hình phạt được
áp dụng là bãi nhiệm Tổng thống, và có thể cấm đương sự giữ chức vụ đó trong
tương lai.
Các chế độ cộng sản (vd: Việt Nam và Trung Quốc) mặc dù xét về
mặt hình thức khá giống với mô hình đại nghị chế nhưng trong thực tế quyền hành
lại không nằm trong tay Quốc hội mà nằm trong tay Đảng.
Theo định kỳ, cứ 5 năm một lần, Đảng Cộng sản Việt Nam tiến
hành một kỳ Đại hội Đảng toàn quốc; đại hội này bầu ra Ban chấp hành Trung ương
và Bộ chính trị. Và trong suốt thời gian giữa hai kỳ Đại hội, Ban chấp hành
Trung ương trở thành một thứ “Quốc hội” của Đảng, trong khi “Bộ chính trị” trở
thành một cơ quan hành pháp của Đảng. Chính hai cơ quan này điều khiển tất cả
các công việc của Đảng và thông qua bộ máy Nhà nước điều khiển tất cả các công việc của đất nước.
Có thể nói ở các quốc gia cộng sản, các Đại hội Đảng thay
thế cho các cuộc tổng tuyển cử. Sau mỗi kỳ Đại hội Đảng, vấn đề nhân sự có thể
coi như đã được giải quyết xong – nhất
là những chức vụ then chốt trong bộ máy Nhà nước. Vì thế, Đại hội Đảng mới thực
sự là “tổng tuyển cử”, còn Bầu cử Quốc hội chẳng qua cũng chỉ là một màn kịch
mà hồi kết là phiên họp đầu tiên của Quốc hội nhằm “đóng dấu” hợp thức hóa các
chức vụ đã được Đảng chọn trước. Chỉ cần nhìn sang Trung Quốc – một đất nước
với một hệ thống chính trị giống với nước ta “như một cặp song sinh”: mặc dù
đến năm 2013, Đại hội Đại biểu Toàn quốc (tức Quốc hội) khóa XII mới được thành
lập, ngay từ bây giờ người ta cũng có thể đoán trước chức vụ Chủ tịch Nước sẽ
do Tổng bí thư Tập Cận Bình đảm nhiệm và ông Lý Khắc Cường sẽ là người nắm giữ
chức vụ Thủ tướng.
Chính việc Đảng Cộng sản giành quyền chọn lựa Quốc hội,
giành quyền bố trí các nhà lãnh đạo cao nhất của Nhà nước là nguyên nhân sâu xa
khiến cho Quốc hội trở thành “Quốc hội của Đảng”, chỉ biết làm theo lệnh Đảng chứ không thể hiện được ý chí và
nguyện vọng của nhân dân. Có thể nói việc các nhà lãnh đạo không phục tùng Quốc
hội hay không tôn trọng nhân dân bắt nguồn từ chỗ: nhân dân không có quyền chọn
lựa một Quốc hội xứng đáng và có đủ uy quyền để thực hành quyền lực do nhân dân
trao cho.
Vì thế, chỉ có một Quốc hội của Dân (chứ không phải là một
Quốc hội của Đảng) mới có thể lựa chọn một Thủ tướng và một Chính phủ đáng tin
cậy và đủ năng lực để điều hành các công việc của đất nước – dưới sự kiểm tra,
giám sát của Quốc hội (chứ không phải của Ủy ban Thường vụ Quốc hội). Chỉ có
một Quốc hội của Dân mới có thể buộc Thủ tướng và Chính phủ phải chịu trách
nhiệm trước Quốc hội (chứ không phải trước Đảng). Và một khi Thủ tướng hay bất
cứ thành viên nào trong Chính phủ tỏ ra không đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ
hoặc phạm sai lầm trong công tác, Quốc hội có thể tự mình tiến hành “bỏ phiếu
bất tín nhiệm” để bãi nhiệm thành viên ấy, thậm chí bãi nhiệm cả Thủ tướng (có
nghĩa là bãi nhiệm toàn bộ Chính phủ). Trong trường hợp cần thiết, nguyên thủ
quốc gia có thể tuyên bố giải tán Quốc hội nhằm giao lại quyền lực cho nhân dân
và bằng một cuộc tổng tuyển cử mới, nhân dân sẽ bầu ra một Quốc hội mới, từ đó
hình thành nên một Chính phủ mới.
Đó chính là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải xem trọng “trách nhiệm với Dân”, đặt quyền lợi của nhân dân lên trên quyền lợi của gia đình và quyền
lợi của đảng phái. Đó cũng là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải tôn trọng
Quốc hội – cơ quan đại diện nhân dân đã tín nhiệm mình. Một Quốc hội của Dân sẽ
là một Quốc hội có thực quyền, có đủ khả năng kiểm tra, giám sát Chính phủ do
mình bầu chọn và khi cần thiết, “đuổi Chính phủ” một cách nhẹ nhàng, đúng theo
Hiến pháp và pháp luật, không cần lựa chọn giải pháp cách mạng, không cần dựa vào bạo lực.
Không có được một Quốc hội của Dân, người dân chỉ còn là
những kẻ mất quyền làm chủ ngay trên quê hương mình. Không có được một Quốc hội
của Dân, chúng ta “sống một đời sống chính trị trung cổ” ngay trong một thế
giới văn minh, để “việc nước” rơi vào tay những kẻ đầu cơ chính trị, lạm quyền
và tham nhũng. Không có một Quốc hội của Dân, dân oan chỉ có thể khóc thầm hay
chết một cách oan khuất vì không thể trông cậy vào bất kỳ một vị “đại biểu nhân
dân” nào. Không có một Quốc hội của Dân, những người tù chịu những bản án bất
công sẽ không thể lên tiếng đòi lại sự công bằng. Không có một Quốc hội của
Dân, chúng ta không thể biểu tình một cách ôn hòa cho dù “tên láng giềng đê
tiện” ngang nhiên xây công sở, lập nhà máy, thậm chí tổ chức đi du lịch trên
những hòn đảo bị hắn chiếm đóng bằng vũ lực ngay trước cửa nhà mình.
Không có Quốc hội của Dân, chúng ta sẽ không bao giờ có được
người đứng đầu chính phủ biết chịu
trách nhiệm trước Dân, hết lòng bảo vệ Tổ quốc!
Đà Lạt ngày 19-11-2012
M.T.L.
Ghi chú:
(1) “Đại biểu Dương Trung Quốc chất vấn
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Ba Sàm 14-11-2012:
http://anhbasam.wordpress.com/2012/11/14/1383-dai-bieu-duong-trung-quoc-chat-van-thu-tuong-nguyen-tan-dung/
(2) Trương Duy Nhất, “Dân-
đảng”, Blog Trương Duy Nhất
15-11-2012:
http://www.truongduynhat.vn/dan-dang-2/
(3) Thông báo hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng, VNExpress 15-10-2012:
http://vnexpress.net/gl/xa-hoi/2012/10/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-6-ban-chap-hanh-trung-uong-dang/
(4) “Trung ương Đảng không theo
Bộ Chính trị, điều chưa từng xẩy ra” (Trọng Thành phỏng vấn Tiến sĩ Lê Đăng Doanh), RFI 16-10-2012:
http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20121016-viet-nam-trung-uong-dang-khong-theo-lenh-bo-chinh-tri-mot-dieu-chua-co-tien-le
(5) Người đứng đầu
Ủy ban Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng
bí thư của ĐCSVN.
(6) Nam Nguyên - phóng viên RFA, “Không thể bỏ phiếu tín nhiệm Thủ tướng”, RFA
12-11-2010:
http://www.rfa.org/vietnamese/vietnam/chinh-tri/national-assembly-standing-committee-says-no-about-suggestion-to-vote-of-confidence-to-prime-minister-nn-11122010170410.html
(7) Thủ tướng 'nên tự kỷ luật', BBC
tiếng Việt 14-11-2012: http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2012/11/121114_giao_su_thuyet_nhan_dinh_ve_chat_van_thu_tuong.shtml
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
Phụ lục:
Tại sao Thủ tướng không thể từ
chức?
Mặc
Lâm, biên tập
viên RFA
Chuyện bất ngờ vừa xảy ra tại nghị
trường Quốc hội sáng 14 tháng 11 khi Đại biểu Dương Trung Quốc đưa ra hai câu
hỏi quan trọng mà rất nhiều người đang mong đợi.
AFP photo. Thủ tướng Việt Nam Nguyễn
Tấn Dũng trong phiên chất vấn tại nghị trường Quốc hội hôm 14/11/2012
Bất ngờ
Trong phiên chất vấn Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng vừa qua, mặc dù Quốc hội chỉ nhận được duy nhất một câu hỏi
đăng ký trước nhưng rất bất ngờ, đại biểu Dương Trung Quốc đã dấy lên làn sóng
tại nghị trường bằng hai câu hỏi rất nóng. Chương trình trực tiếp của VTV1 cho
thấy hình ảnh cuộc chất vấn ngoài dự kiến này. Trước tiên ông Dương Trung Quốc
nhắc lại những lời xin lỗi của Thủ tướng trước Quốc hội mà vị đại biểu này cho
rằng người dân không đồng tình:
Trước kỳ họp toàn
dân đều được chứng kiến các nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng trong đó có Thủ
tướng đã có lời xin lỗi xin Trung ương Đảng kỷ luật còn tại Quốc hội Thủ tướng
chỉ xin lỗi về trách nhiệm chính trị liên quan đến một số tập đoàn nhà nước mà
thôi khiến người dân đặt câu hỏi dường như Thủ tướng xem nhẹ trách nhiệm trước
dân hơn trước Đảng.
Và đi vào câu hỏi, đại biểu Dương
Trung Quốc đưa ra hai vấn đề mà ông cho là người dân đang cần biết:
Kính thưa Thủ
tướng, tóm lại xin có hai câu hỏi. Một: Thủ tướng nghĩ gì về ý kiến cho rằng
mình đã nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách nhiệm với dân? Thứ hai: Thủ
tướng có tán thành sự khởi đầu cho một sự tiến bộ của Chính phủ hướng tới một
văn hóa từ chức để từng bước đoạn tuyệt với những lời xin lỗi hay không, xin
cám ơn Thủ tướng.
Hãng tin AFP nhận xét Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng khi trả lời câu hỏi của đại biểu Dương Trung Quốc, với khuôn
mặt đầy tự tin trước tiên ông Dũng nói về quá trình mà ông đuợc Đảng chọn vào
cương vị Thủ tướng:
Đối với tôi thì
hôm nay còn ba ngày nữa là tròn 51 năm tôi theo Đảng hoạt động cách mạng. Chịu
sự lãnh đạo quản lý trực tiếp của Đảng. Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng
cho tôi làm, cho tôi đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác
thì tôi cũng không từ chối, không thối thác bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, Nhà
nước giao phó cho tôi.
Trong tinh thần phục vụ những gì mà
Đảng yêu cầu như vậy, Thủ tướng Dũng khẳng định ông sẽ chỉ làm những gì mà Đảng
quyết định, và vì vậy ông gián tiếp trả lời với đại biểu Dương Trung Quốc đại
diện cho cử tri rằng ông sẽ không từ chức như ông Dương Trung Quốc rào đón:
Đảng ta cũng là
Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Đảng đã quyết định phân
công tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ
tướng Chính phủ do trung ương phân công và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm
nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ. Tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm
túc mọi quyết định của Đảng, của Ban chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội,
cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Thủ
tướng trả lời đúng, vậy ai sai?
Đại biểu Dương Trung Quốc (trái) và
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Source chinhphu.vn
Phản ứng của người xem truyền hình
buổi chất vấn này thật khác nhau, người đồng tình với người đặt câu hỏi cho
rằng Thủ tướng đang cố vòng vo tránh né câu trả lời. Tuy nhiên những Đảng viên
Đảng Cộng sản Việt Nam
đã có sẵn câu trả lời không khác gì của Thủ tướng. Một trong những ý kiến này
là của ông Mai Thái Lĩnh, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhân dân thành phố Đà
Lạt giải thích tại sao câu trả lời của Thủ tướng là chính xác đối với thể chế
hiện nay:
Tất cả những chức
vụ này nó đã được quyết định từ khi đại hội Đảng. Đại hội Đảng bầu xong, Ban
Chấp hành Trung ương cử ra Bộ Chính trị và Bộ Chính trị cử ra những người đó
còn Quốc hội chỉ làm một công việc là hợp thức hóa những gì Đảng đã sắp đặt.
Hai nữa Quốc hội không do dân cử ra mà do Đảng sắp xếp trước rồi bắt người dân
theo hình thức nào đó bầu lên, cho nên Quốc hội này cũng là Quốc hội của Đảng.
Vì lý do đó mà
người dân không có một tác động gì vào bộ máy lãnh đạo và bộ máy lãnh đạo cũng
không chịu bất cứ trách nhiệm gì với người dân. Đó chính là vấn đề căn bản của
thể chế Cộng sản và quyết định người nào làm chức gì do Bộ Chính trị chứ không
do dân tác động được.
Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng cho tôi làm, cho tôi
đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác thì tôi cũng không
từ chối, không thối thoát bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, nhà nước giao phó cho
tôi.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
Giáo sư Tương Lai, nguyên Viện
trưởng Viện Khoa Học Xã hội Việt Nam [thực ra là Viện Xã hội học, một Viện nằm
trong Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam – BVN]
phân tích thêm về cơ chế đã giao cho Tổng Bí thư hầu như toàn bộ quyền hành
trong mọi guồng máy của đất nước, từ đó để thấy rằng vị trí của Thủ tướng cũng
không hơn gì một công chức, mọi quyết định không từ Quốc hội mà từ Đảng Cộng
sản và vì vậy ông Thủ tướng không từ chức như người dân chờ đợi là điều bình
thường:
Có một sự thật như
thế này ông Tổng Bí thư có quyền to nhất thì không phải do dân bầu nhưng ông ấy
quyết định tất cả. Ví dụ như thế này, Quốc hội chưa thông qua luật đất đai
nhưng ông ấy tuyên bố thẳng thừng rằng đất đai vẫn là sở hữu toàn dân, đó là
bất di bất dịch. Như vậy thì chuyện thảo luận luật đất đai của Quốc hội trở nên
vô nghĩa bởi vì ông ấy đã tuyên bố trước.
Như thế có nghĩa
là vấn đề sắp xếp như ông Thủ tướng phát biểu là hoàn toàn đúng, Đảng đặt đâu
ông ấy ngồi đấy. Nếu Đảng phế truất ông ấy không làm Thủ tướng nữa thì ông ấy
cũng chấp nhận. Còn Đảng vẫn đặt ông ấy làm Thủ tướng thì ông ấy vẫn ngồi.
Cơ chế Đảng chỉ đạo cả ba nhánh Lập pháp,
Tư pháp và Hành pháp không phải người dân nào cũng biết. Sự tuyên truyền về vai
trò cao nhất nước của Quốc hội đã ăn sâu vào tâm trí ngưới dân nên mỗi lần Quốc
hội họp chất vấn là một lần niềm tin sẽ có sự thay đổi thay đổi khiến mọi người
phấn chấn.
Ông Dương Trung Quốc là một trong số
rất ít là đại biểu ngoài Đảng, tuy nhiên ông không hề mơ hồ về vai trò của Quốc
hội đối với Đảng cầm quyền. Vì vậy câu hỏi ông đặt ra có thể nhằm mục đích
khác: gợi ý cho người ngoài Đảng hiểu rõ quy trình hoạt động của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong vai trò lãnh đạo và sắp xếp nhân sự ở các vị trí cao nhất nước
để từ đó người dân cảm nhận rõ hơn về những hy vọng của mình.
Quốc
hội thiếu quyền lực
Ông Mai Thái Lĩnh thực tế hơn khi
cho rằng Quốc hội phải thực sự do dân bầu lên thì đất nước mới có cơ hội thực
hiện quyền dân chủ thực sự, mà một trong các quyền ấy là bãi nhiệm Thủ tướng:
Muốn làm được cái
điều Chính phủ chịu trách nhiệm trước dân thì trước hết Quốc hội phải là Quốc
hội của người dân. Người dân thực sự bầu ra khi Chính phủ đủ số phiếu tín nhiệm
của người dân thì đuợc làm, còn nếu Quốc hội không tín nhiệm nữa thì Chính phủ
phải từ chức. Việc bãi chức Thủ tướng trong một chế độ đại nghị là rất dễ, do
Quốc hội mà ra thôi. Quốc hội đó phải là Quốc hội của dân. Còn trong trường hợp
hiện nay, kể cả Hiến pháp sắp tới vẫn giữ chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi
cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác và cuối cùng không ai chịu trách
nhiệm trước người dân cả.
Trong trường hợp hiện nay, kể cả hiến pháp sắp tới vẫn giữ
chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác
và cuối cùng không ai chịu trách nhiệm trước người dân cả.
Ông Mai Thái Lĩnh
Giáo sư Tương Lai nhận xét sâu hơn
về điều mà ông gọi là tham nhũng quyền lực trong cách mà Đảng Cộng sản đang cầm
quyền hiện nay:
Trả lời của ông
Thủ tướng theo tôi nghĩ là chính xác. Vấn đề không phải thay đổi ông Thủ tướng,
ông Chủ tịch Quốc hội hay Chủ tịch nước mà thay đổi thể chế mới là quan trọng.
Cho nên trong tham nhũng thì tham nhũng về quyền lực mới là cái nguy hiểm nhất.
Câu hỏi và cách trả lời tuy khá rõ
ràng và đã giải tỏa phần nào thắc mắc của người dân, tuy nhiên, một câu hỏi
khác lớn hơn đã nảy sinh: khi Quốc hội không phải là cơ quan quyền lực nhất
nước thì ai là người lập lại kỷ cương khi Đảng có khuynh hướng đi ngược lại với
quyền lợi nhân dân đất nước?
M.L.
Nguồn:
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/why-pm-ntd-refuses-resign-ml-11142012131809.html
[i] Người đứng đầu Ủy ban
Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng bí
thư của ĐCSVN.
Mai Thái Lĩnh
Trên RFA ngày 15-11-2012 (tức ngày 14-11-2012 theo giờ Hoa Kỳ) có bài
viết của Mặc Lâm: Tại sao Thủ tướng
không thể từ chức? trong đó có dẫn lời của PGS Tương Lai và ông Mai Thái
Lĩnh, một người không có chân trong Đảng CS nhưng đã từng đảm nhiệm chức Phó chủ tịch HĐND TP Đà
Lạt khóa 1989-1994. Điều đó dẫn đến lời bình trên trang Ba Sàm, rằng người viết
bài đã mượn lời hai vị thức giả uy tín để biện minh khéo léo cho ông Thủ tướng.
Đó là lý do khiến ông Mai Thái Lĩnh, cộng tác viên quen thuộc của BVN, gửi đến bài viết này. Trân trọng mời
bạn đọc xa dần theo dõi ý kiến của ông.
Bauxite Việt Nam
Sáng
ngày 14-11-2012, trong phiên chất vấn tại Quốc hội Việt Nam, đại biểu Dương
Trung Quốc đã đề nghị Thủ tướng nên từ chức để làm gương tốt, mở đầu cho “một
lộ trình là các quan chức của ta làm được cái điều mà các quốc gia tiên tiến
vẫn làm”.
Ông
đặt hai câu hỏi: (1) Thủ tướng nghĩ gì về
ý kiến cho rằng, mình đã nặng trách nhiệm với đảng, mà nhẹ trách nhiệm với
dân? (2) Thủ tướng có tán thành
là sẽ khởi đầu cho một sự tiến bộ của chính phủ, hướng tới một văn hóa từ
chức, để từng bước đoạn tuyệt với lời xin lỗi hay không?
Trong
phần trả lời, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng không đề cập gì đến việc “hướng tới một
văn hóa từ chức”, cũng không nói gì về “trách nhiệm với dân”. Thay vào đó, ông
nhắc đến quá trình “51 năm theo Đảng hoạt động cách mạng” qua đó ông trần tình:
“Và Đảng, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã hiểu rõ về tôi cả về ưu
điểm, khuyết điểm, cả về phẩm chất đạo đức, cả về năng lực, khả năng, cả về sức
khỏe thương tật, cả về tâm tư nguyện vọng của tôi”.
Về
việc đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng, ông lập luận: “Đảng đã quyết định phân công
tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ tướng
Chính phủ, Trung ương phân công. Và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm nhiệm vụ
Thủ tướng Chính phủ thì tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm túc
mọi quyết định của Đảng, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Tóm lại có thể nói là gần suốt cả cuộc đời tôi đi theo Đảng hoạt động cách
mạng, dưới sự lãnh đạo trực tiếp quản lý của Đảng, tôi cũng không có chạy, tôi
cũng không có xin và tôi cũng không có thoái thác, từ chối bất cứ nhiệm vụ gì
mà Đảng, Nhà nước quyết định phân công, giao phó cho tôi”.
Từ đó,
ông khẳng định: “Tôi sẽ tiếp tục thực hiện và nghiêm túc thực hiện như tôi đã
làm trong suốt 51 năm qua” (1)
Phản
ứng chung của dư luận là không hài lòng với phong cách và nội dung trả lời của
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Nhà báo Trương Duy Nhất bình luận trên blog của ông:
“Nghe Thủ tướng nói càng thấy đúng là ông chỉ nói về trách nhiệm trước đảng, về
sự tận tụy, lòng trung thành với đảng mà không hề ý thức được trách nhiệm trước
dân. Tôi có cảm giác dường như Thủ tướng nhầm lẫn quốc hội với đảng. Quốc hội
là đại diện của dân, trả lời chất vấn trước quốc hội là trách nhiệm trước dân
chứ không phải trách nhiệm trước đảng” (2)
1) Tại sao Thủ tướng lại nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách
nhiệm với Dân?
Vấn đề
đặt ra là: tại sao Thủ tướng lại có thể “nhầm
lẫn Quốc hội với Đảng”, đặt nặng trách nhiệm với Đảng mà xem nhẹ trách nhiệm với Dân?
Để có
thể hiểu rõ điều này, có lẽ chúng ta phải trở lại với cuộc “chỉnh đốn Đảng”, mà
trọng tâm là Hội nghị lần thứ 6 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (từ 1-10 đến
15-10-2012). Căn cứ vào Thông báo cuối hội nghị, chúng ta được biết kết quả của
“việc xem xét trách nhiệm tập thể và cá nhân Bộ Chính trị, Ban Bí thư”
trong đợt “chỉnh đốn Đảng” vừa qua là như sau:
“Bộ
Chính trị đã thống nhất cao tự nhận và đề nghị Ban Chấp hành Trung ương xem xét
có hình thức kỷ luật khiển trách về trách nhiệm chính trị đối với tập thể Bộ
Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị”. Nhưng: “Sau khi thảo luận, cân
nhắc nhiều mặt, Ban Chấp hành Trung ương đã bỏ phiếu quyết định không kỷ luật
Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị” (3)
Mặc dù
trong thông báo chỉ nói đến “một đồng chí trong Bộ chính trị” và trong cuộc tiếp xúc cử tri tại TP Hồ Chí Minh vào ngày
17-10-2012, Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang cũng không nêu đích danh mà
chỉ gọi là “đồng chí X”, hầu như mọi
người dân trong nước – và ngay cả báo chí nước ngoài, cũng có thể đoán ra “đồng
chí X” đó chính là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Như
vậy, “cuộc chỉnh đốn Đảng” từng được quảng cáo rầm rộ
đã dẫn đến kết quả “Ban chấp hành Trung ương biểu quyết không kỷ luật Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng”. Bình luận về sự kiện này, Tiến sĩ Lê Đăng Doanh có nhận xét:
“Việc
Bộ Chính trị không thuyết phục được Ban Chấp hành Trung ương là điều khiến mọi
người ngạc nhiên. Đây là điều mà tôi thấy hiện nay chưa giải thích được, và
chưa biết được rằng hệ quả sẽ như thế nào ? (…) Tôi nghĩ rằng, đây là một điều
rất không bình thường, và không biết rằng là sắp tới đây Bộ Chính trị sẽ thực
hiện sự lãnh đạo của mình như thế nào, nếu như mà việc Bộ Chính trị quyết định
100% đồng ý rồi, mà ra đến Trung ương lại không thuyết phục được. Đây là điều
mà cá nhân tôi, đã từng phục vụ cho một số đồng chí lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong một thời gian tương đối dài, hết sức lấy làm chú ý. Và hiện nay
tôi chưa có thể giải thích được điều này” (4)
Việc
Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam biểu quyết “không kỷ luật Ủy
viên Bộ Chính trị Nguyễn Tấn Dũng” đã dẫn đến hệ quả “Quốc hội không thể tiến
hành biểu quyết bất tín nhiệm Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”. Đó chính là nguyên
nhân khiến nhiều người đặt lòng tin vào cuộc “chỉnh đốn Đảng” cảm thấy hụt
hẫng.
Xét về
mặt hình thức, nếu căn cứ vào điều 84 của Hiến pháp 1992 (bản sửa đổi, bổ sung
năm 2001), chúng ta thấy Quốc hội có quyền “bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm” một số
chức vụ – trong đó có chức vụ Thủ tướng Chính phủ; đồng thời cũng có quyền “ bỏ
phiếu tín nhiệm đối với những người giữ các chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê
chuẩn" (trong số đó có chức vụ Thủ tướng). Thế nhưng, mặc dù quy định về
thủ tục “bỏ phiếu tín nhiệm” đã được ghi trong Luật Tổ chức Quốc hội 2002 và cả
trong bản sửa đổi năm 2007, Quốc hội lại không thể tự mình thực hiện quyền này.
Thực tế cho thấy chế độ “đảng trị” đã vô hiệu hóa công cụ hữu hiệu nhất của
Quốc hội để kiểm soát quyền lực của bộ máy hành pháp.
Cách
đây hai năm, vào ngày 1-11-2010, tại Quốc hội khóa trước (khóa XII), đại biểu
Nguyễn Minh Thuyết đã từng đề nghị bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ nhưng bị Ủy ban
Thường vụ Quốc hội bác bỏ[i].
Giải thích sự khó khăn của việc tiến hành thủ tục này, đại biểu Lê Văn Cuông đã
có nhận xét: “Điều
này đúng với pháp luật Việt Nam và điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, hiện nay
thiết chế ở Việt Nam là một đảng duy nhất lãnh đạo toàn xã hội trong đó có Quốc
hội, cho nên Quốc hội muốn “quyết” thì cũng phải xin ý kiến cấp có thẩm quyền
là Bộ Chính trị hoặc Ban Chấp hành Trung ương, những nơi này cân nhắc vấn đề
sau đó có chủ trương để cho Đảng đoàn Quốc hội và lãnh đạo Quốc hội thực hiện
các nhiệm vụ theo qui định pháp luật và điều lệ đảng cộng sản Việt Nam” (5)
Có thế nói nhận định hết sức thẳng thắn và trung thực của vị
cựu đại biểu Quốc hội này đã nói lên thực chất của Quốc hội Việt Nam: đó chỉ là
một cơ quan “đóng dấu” (rubber stamp) nhằm hợp pháp hóa các quyết định của Đảng
Cộng sản. Vì thế cho dù Hiến pháp và Luật có quy định, việc “bỏ phiếu tín
nhiệm” cũng chỉ có thể tiến hành một khi có lệnh của Bộ Chính trị hoặc Ban chấp
hành Trung ương Đảng.
Điều này giúp chúng ta hiểu được thái độ “tự tin” (mà những
người không hài lòng có thể coi là “ngạo mạn”) của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
tại diễn đàn Quốc hội. Là người theo Đảng lâu năm, ông hiểu rất rõ một điều:
nếu Ban chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định không kỷ luật ông thì không bao
giờ Quốc hội có thể tiến hành bất cứ thủ tục pháp lý nào để buộc ông phải từ
chức. Thái độ xem thường Quốc hội (đồng nghĩa với xem thường Dân) bắt nguồn từ
nhận thức đó.
2) Làm thế nào để buộc Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước
Dân?
Trái
với suy nghĩ của một số người, tập quán từ chức (tức là cái mà ở nước ta những
người sính chữ nghĩa hay gọi là “văn hóa từ chức”) không chỉ là kết quả của một
nền giáo dục, mà chủ yếu là kết quả của việc áp dụng các nguyên tắc dân chủ
trong một thời gian dài. Không phải người nắm quyền lực nào cũng sẵn sàng tự
nguyện từ chức, nhất là người đứng đầu một chính phủ. Sau vụ bê bối Watergate, Tổng thống Richard Nixon từ chức vào
ngày 9-8-1974 là nhằm để tránh nguy cơ bị Quốc hội Hoa Kỳ xét xử, nhất là sau
khi Ủy ban Tư pháp của Hạ viện đã bắt đầu tiến hành thủ tục luận tội Tổng
thống. Tại các quốc gia theo chế độ đại nghị, có lúc chính phủ chưa bị Nghị
viện “biểu quyết bất tín nhiệm” nhưng Thủ tướng vẫn từ chức, nhường chức vụ đó
cho một người khác trong đảng cầm quyền để tránh cho đảng không bị mất phiếu
trong kỳ tổng tuyển cử sắp tới.
Nói
cách khác, tập quán từ chức – một đặc điểm của “văn hóa chính trị” (political
culture) tại các quốc gia dân chủ, chịu ảnh hưởng của quy trình “bỏ phiếu bất
tín nhiệm” (vote of non-confidence) hay thủ tục “luận tội” (impeachment) đối
với các quan chức cao cấp trong bộ máy hành pháp. Vì thế, thay vì “kêu gọi” hay
“van xin” các quan chức cao cấp từ chức, cách tốt nhất là khởi động các biện
pháp chế tài để khi cần thiết, có thể bãi nhiệm, cách chức hay luận tội bất cứ
nhân vật nào trong chính phủ, để không ai có thể đứng trên pháp luật hoặc ngoài
pháp luật.
Xét về
nguyên tắc, dưới chế độ đại nghị, người dân không trực tiếp bầu người đứng đầu
chính phủ mà chỉ bầu các thành viên của cơ quan lập pháp (Nghị viện hay Quốc
hội). Chính Nghị viện (hay Quốc hội) – với tư cách là cơ quan được nhân dân
giao quyền lực, mới là cơ quan duy nhất có thẩm quyền chọn bộ máy hành pháp
(Thủ tướng và Nội các) để điều hành các công việc của đất nước. Vì lẽ đó, Thủ
tướng phải chịu trách nhiệm trước Nghị viện (hay Quốc hội) và bất cứ lúc nào,
Nghị viện (hay Quốc hội) cũng có thể bỏ phiếu bất tín nhiệm để buộc Thủ tướng
từ chức nếu xét thấy Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ. Tất nhiên, để bảo đảm
sự công bằng giữa hai bên, Thủ tướng có quyền đề nghị với nguyên thủ quốc gia
(Vua, Nữ hoàng hay Tổng thống) một giải pháp khác: giải tán cơ quan lập pháp để
bầu lại một Nghị viện (hay Quốc hội) khác. Trong trường hợp này, quyền lực được
giao trả lại cho nhân dân và cử tri cả nước sẽ trở thành trọng tài phân xử: một
Nghị viện (hay Quốc hội) mới sẽ hình thành để làm nhiệm vụ bầu chọn Thủ tướng
và Chính phủ mới.
Kiến nghị về một cuộc “bỏ phiếu bất tín nhiệm” có thể xuất
phát từ hai phía. Nếu xuất phát từ Nghị viện nhằm chứng minh sự bất tín nhiệm
của Nghị viện (hay Quốc hội) đối với Thủ tướng hay một Bộ trưởng nào đó, kiến nghị này được gọi là kiến nghị
bất tín nhiệm (motion of non-confidence) hoặc kiến nghị khiển trách (motion of censure). Nếu xuất phát từ phía
ủng hộ chính phủ nhằm hỗ trợ cho một dự án hay một dự luật được đánh giá là cực
kỳ quan trọng, có ảnh hưởng đến uy tín của chính phủ, kiến nghị này được gọi là
kiến nghị tín nhiệm (motion of
confidence). Để tạo điều kiện cho mỗi nghị sĩ hay dân biểu có thể tự mình
đề xuất việc bỏ phiếu tín nhiệm, tại nhiều quốc gia có quy định một “ngưỡng tối
thiểu” về số chữ ký ủng hộ để kiến nghị có thể được Nghị viện hay Quốc hội xem
xét. Vd: tại Thụy Điển, điều 4 chương 12 của “Văn kiện về chính quyền”
(Instrument of Government) – một trong bốn luật cơ bản hợp thành Hiến pháp Thụy
Điển, quy định: “Một kiến nghị làm căn cứ cho một tuyên bố bất tín nhiệm chỉ
được xem xét khi nó được đề xuất bởi ít nhất 10% số thành viên của Nghị viện”.
Có thể nói “bỏ phiếu bất tín nhiệm” chính là cơ chế vận hành
then chốt của các chế độ đại nghị trên thế giới. Không thực hiện được điều này,
Nghị viện hay Quốc hội không thể bãi nhiệm chính những người mình đã giao trách
nhiệm điều hành bộ máy hành pháp.
Cũng
cần lưu ý một điều: “bỏ phiếu bất tín nhiệm” ở các quốc gia theo đại nghị chế trên thế giới hoàn toàn khác với kiểu “lấy phiếu tín nhiệm,
bỏ phiếu tín nhiệm” mà Quốc hội Việt Nam sắp thực hiện – sau khi đã
thông qua đề án trong kỳ họp cuối năm này.
Sự khác nhau căn bản nằm ở chỗ: biểu quyết bất tín nhiệm dưới chế độ đại nghị
là một quy trình do Nghị viện tự định
đoạt, nhằm mục đích kiểm soát Thủ tướng và Nội các – những người được Nghị
viện giao trách nhiệm điều hành bộ máy hành pháp. Không có cá nhân, tổ chức nào đứng trên Nghị viện, kiểm soát Nghị viện
trong việc thực hiện quy trình này. Còn quy trình “lấy phiếu tín nhiệm – bỏ
phiếu tín nhiệm” ở Việt Nam
hiện nay – với thủ tục cực kỳ rườm rà, lại là một quy trình chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản
(nhất là của Bộ chính trị). Quy trình này sẽ có tác dụng như thế nào trong việc
răn đe, ngăn chặn nạn lạm quyền, tham nhũng? Về điều này, ngay cả Giáo sư
Nguyễn Minh Thuyết – một người ít nhiều vẫn còn tin vào sự lãnh đạo của Đảng
cộng sản, cũng tỏ ý hoài nghi. Theo đài BBC: “Giáo sư Thuyết cũng nói ông nghi
ngờ khả năng nghị quyết về bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh trong đó có cả Thủ
tướng và Chủ tịch nước mà Quốc hội đang bàn luận sẽ thay đổi được tình hình
hiện nay” (6)
Mặt khác, cũng cần phải phân biệt giữa “bất tín nhiệm” và
“luận tội”: khi Nghị viện hay Quốc hội bất tín nhiệm Thủ tướng thì điều đó chỉ
có nghĩa là Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ, không đủ năng lực, đánh mất sự
tin cậy của cơ quan đại diện nhân dân, chứ không có nghĩa là Thủ tướng “phạm
tội”. Điều này hoàn toàn khác với trường hợp của Tổng thống trong các chế độ
tổng thống hay nửa-tổng thống. Ở Hoa Kỳ, Quốc hội không thể bỏ phiếu bất tín
nhiệm Tổng thống vì Tổng thống do toàn dân bầu, chỉ có cử tri mới có quyền thay
đổi Tổng thống trong các cuộc bầu cử theo định kỳ. Nhưng Quốc hội (cả hai viện)
lại có quyền luận tội Tổng thống nếu xét thấy Tổng thống “phạm tội”. Dựa theo
thủ tục luận tội (impeachment) tại Hoa Kỳ, Hạ viện được quyền luận tội (nghĩa
là lập cáo trạng, indictment) và Thượng viện được quyền xét xử. Hình phạt được
áp dụng là bãi nhiệm Tổng thống, và có thể cấm đương sự giữ chức vụ đó trong
tương lai.
Các chế độ cộng sản (vd: Việt Nam và Trung Quốc) mặc dù xét về
mặt hình thức khá giống với mô hình đại nghị chế nhưng trong thực tế quyền hành
lại không nằm trong tay Quốc hội mà nằm trong tay Đảng.
Theo định kỳ, cứ 5 năm một lần, Đảng Cộng sản Việt Nam tiến
hành một kỳ Đại hội Đảng toàn quốc; đại hội này bầu ra Ban chấp hành Trung ương
và Bộ chính trị. Và trong suốt thời gian giữa hai kỳ Đại hội, Ban chấp hành
Trung ương trở thành một thứ “Quốc hội” của Đảng, trong khi “Bộ chính trị” trở
thành một cơ quan hành pháp của Đảng. Chính hai cơ quan này điều khiển tất cả
các công việc của Đảng và thông qua bộ máy Nhà nước điều khiển tất cả các công việc của đất nước.
Có thể nói ở các quốc gia cộng sản, các Đại hội Đảng thay
thế cho các cuộc tổng tuyển cử. Sau mỗi kỳ Đại hội Đảng, vấn đề nhân sự có thể
coi như đã được giải quyết xong – nhất
là những chức vụ then chốt trong bộ máy Nhà nước. Vì thế, Đại hội Đảng mới thực
sự là “tổng tuyển cử”, còn Bầu cử Quốc hội chẳng qua cũng chỉ là một màn kịch
mà hồi kết là phiên họp đầu tiên của Quốc hội nhằm “đóng dấu” hợp thức hóa các
chức vụ đã được Đảng chọn trước. Chỉ cần nhìn sang Trung Quốc – một đất nước
với một hệ thống chính trị giống với nước ta “như một cặp song sinh”: mặc dù
đến năm 2013, Đại hội Đại biểu Toàn quốc (tức Quốc hội) khóa XII mới được thành
lập, ngay từ bây giờ người ta cũng có thể đoán trước chức vụ Chủ tịch Nước sẽ
do Tổng bí thư Tập Cận Bình đảm nhiệm và ông Lý Khắc Cường sẽ là người nắm giữ
chức vụ Thủ tướng.
Chính việc Đảng Cộng sản giành quyền chọn lựa Quốc hội,
giành quyền bố trí các nhà lãnh đạo cao nhất của Nhà nước là nguyên nhân sâu xa
khiến cho Quốc hội trở thành “Quốc hội của Đảng”, chỉ biết làm theo lệnh Đảng chứ không thể hiện được ý chí và
nguyện vọng của nhân dân. Có thể nói việc các nhà lãnh đạo không phục tùng Quốc
hội hay không tôn trọng nhân dân bắt nguồn từ chỗ: nhân dân không có quyền chọn
lựa một Quốc hội xứng đáng và có đủ uy quyền để thực hành quyền lực do nhân dân
trao cho.
Vì thế, chỉ có một Quốc hội của Dân (chứ không phải là một
Quốc hội của Đảng) mới có thể lựa chọn một Thủ tướng và một Chính phủ đáng tin
cậy và đủ năng lực để điều hành các công việc của đất nước – dưới sự kiểm tra,
giám sát của Quốc hội (chứ không phải của Ủy ban Thường vụ Quốc hội). Chỉ có
một Quốc hội của Dân mới có thể buộc Thủ tướng và Chính phủ phải chịu trách
nhiệm trước Quốc hội (chứ không phải trước Đảng). Và một khi Thủ tướng hay bất
cứ thành viên nào trong Chính phủ tỏ ra không đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ
hoặc phạm sai lầm trong công tác, Quốc hội có thể tự mình tiến hành “bỏ phiếu
bất tín nhiệm” để bãi nhiệm thành viên ấy, thậm chí bãi nhiệm cả Thủ tướng (có
nghĩa là bãi nhiệm toàn bộ Chính phủ). Trong trường hợp cần thiết, nguyên thủ
quốc gia có thể tuyên bố giải tán Quốc hội nhằm giao lại quyền lực cho nhân dân
và bằng một cuộc tổng tuyển cử mới, nhân dân sẽ bầu ra một Quốc hội mới, từ đó
hình thành nên một Chính phủ mới.
Đó chính là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải xem trọng “trách nhiệm với Dân”, đặt quyền lợi của nhân dân lên trên quyền lợi của gia đình và quyền
lợi của đảng phái. Đó cũng là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải tôn trọng
Quốc hội – cơ quan đại diện nhân dân đã tín nhiệm mình. Một Quốc hội của Dân sẽ
là một Quốc hội có thực quyền, có đủ khả năng kiểm tra, giám sát Chính phủ do
mình bầu chọn và khi cần thiết, “đuổi Chính phủ” một cách nhẹ nhàng, đúng theo
Hiến pháp và pháp luật, không cần lựa chọn giải pháp cách mạng, không cần dựa vào bạo lực.
Không có được một Quốc hội của Dân, người dân chỉ còn là
những kẻ mất quyền làm chủ ngay trên quê hương mình. Không có được một Quốc hội
của Dân, chúng ta “sống một đời sống chính trị trung cổ” ngay trong một thế
giới văn minh, để “việc nước” rơi vào tay những kẻ đầu cơ chính trị, lạm quyền
và tham nhũng. Không có một Quốc hội của Dân, dân oan chỉ có thể khóc thầm hay
chết một cách oan khuất vì không thể trông cậy vào bất kỳ một vị “đại biểu nhân
dân” nào. Không có một Quốc hội của Dân, những người tù chịu những bản án bất
công sẽ không thể lên tiếng đòi lại sự công bằng. Không có một Quốc hội của
Dân, chúng ta không thể biểu tình một cách ôn hòa cho dù “tên láng giềng đê
tiện” ngang nhiên xây công sở, lập nhà máy, thậm chí tổ chức đi du lịch trên
những hòn đảo bị hắn chiếm đóng bằng vũ lực ngay trước cửa nhà mình.
Không có Quốc hội của Dân, chúng ta sẽ không bao giờ có được
người đứng đầu chính phủ biết chịu
trách nhiệm trước Dân, hết lòng bảo vệ Tổ quốc!
Đà Lạt ngày 19-11-2012
M.T.L.
Ghi chú:
(1) “Đại biểu Dương Trung Quốc chất vấn
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Ba Sàm 14-11-2012:
http://anhbasam.wordpress.com/2012/11/14/1383-dai-bieu-duong-trung-quoc-chat-van-thu-tuong-nguyen-tan-dung/
(2) Trương Duy Nhất, “Dân-
đảng”, Blog Trương Duy Nhất
15-11-2012:
http://www.truongduynhat.vn/dan-dang-2/
(3) Thông báo hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng, VNExpress 15-10-2012:
http://vnexpress.net/gl/xa-hoi/2012/10/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-6-ban-chap-hanh-trung-uong-dang/
(4) “Trung ương Đảng không theo
Bộ Chính trị, điều chưa từng xẩy ra” (Trọng Thành phỏng vấn Tiến sĩ Lê Đăng Doanh), RFI 16-10-2012:
http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20121016-viet-nam-trung-uong-dang-khong-theo-lenh-bo-chinh-tri-mot-dieu-chua-co-tien-le
(5) Người đứng đầu
Ủy ban Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng
bí thư của ĐCSVN.
(6) Nam Nguyên - phóng viên RFA, “Không thể bỏ phiếu tín nhiệm Thủ tướng”, RFA 12-11-2010:
http://www.rfa.org/vietnamese/vietnam/chinh-tri/national-assembly-standing-committee-says-no-about-suggestion-to-vote-of-confidence-to-prime-minister-nn-11122010170410.html
(7) Thủ tướng 'nên tự kỷ luật', BBC
tiếng Việt 14-11-2012: http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2012/11/121114_giao_su_thuyet_nhan_dinh_ve_chat_van_thu_tuong.shtml
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
Phụ lục:
Tại sao Thủ tướng không thể từ
chức?
Mặc
Lâm, biên tập
viên RFA
Chuyện bất ngờ vừa xảy ra tại nghị
trường Quốc hội sáng 14 tháng 11 khi Đại biểu Dương Trung Quốc đưa ra hai câu
hỏi quan trọng mà rất nhiều người đang mong đợi.
AFP photo. Thủ tướng Việt Nam Nguyễn
Tấn Dũng trong phiên chất vấn tại nghị trường Quốc hội hôm 14/11/2012
Bất ngờ
Trong phiên chất vấn Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng vừa qua, mặc dù Quốc hội chỉ nhận được duy nhất một câu hỏi
đăng ký trước nhưng rất bất ngờ, đại biểu Dương Trung Quốc đã dấy lên làn sóng
tại nghị trường bằng hai câu hỏi rất nóng. Chương trình trực tiếp của VTV1 cho
thấy hình ảnh cuộc chất vấn ngoài dự kiến này. Trước tiên ông Dương Trung Quốc
nhắc lại những lời xin lỗi của Thủ tướng trước Quốc hội mà vị đại biểu này cho
rằng người dân không đồng tình:
Trước kỳ họp toàn
dân đều được chứng kiến các nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng trong đó có Thủ
tướng đã có lời xin lỗi xin Trung ương Đảng kỷ luật còn tại Quốc hội Thủ tướng
chỉ xin lỗi về trách nhiệm chính trị liên quan đến một số tập đoàn nhà nước mà
thôi khiến người dân đặt câu hỏi dường như Thủ tướng xem nhẹ trách nhiệm trước
dân hơn trước Đảng.
Và đi vào câu hỏi, đại biểu Dương
Trung Quốc đưa ra hai vấn đề mà ông cho là người dân đang cần biết:
Kính thưa Thủ
tướng, tóm lại xin có hai câu hỏi. Một: Thủ tướng nghĩ gì về ý kiến cho rằng
mình đã nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách nhiệm với dân? Thứ hai: Thủ
tướng có tán thành sự khởi đầu cho một sự tiến bộ của Chính phủ hướng tới một
văn hóa từ chức để từng bước đoạn tuyệt với những lời xin lỗi hay không, xin
cám ơn Thủ tướng.
Hãng tin AFP nhận xét Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng khi trả lời câu hỏi của đại biểu Dương Trung Quốc, với khuôn
mặt đầy tự tin trước tiên ông Dũng nói về quá trình mà ông đuợc Đảng chọn vào
cương vị Thủ tướng:
Đối với tôi thì
hôm nay còn ba ngày nữa là tròn 51 năm tôi theo Đảng hoạt động cách mạng. Chịu
sự lãnh đạo quản lý trực tiếp của Đảng. Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng
cho tôi làm, cho tôi đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác
thì tôi cũng không từ chối, không thối thác bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, Nhà
nước giao phó cho tôi.
Trong tinh thần phục vụ những gì mà
Đảng yêu cầu như vậy, Thủ tướng Dũng khẳng định ông sẽ chỉ làm những gì mà Đảng
quyết định, và vì vậy ông gián tiếp trả lời với đại biểu Dương Trung Quốc đại
diện cho cử tri rằng ông sẽ không từ chức như ông Dương Trung Quốc rào đón:
Đảng ta cũng là
Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Đảng đã quyết định phân
công tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ
tướng Chính phủ do trung ương phân công và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm
nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ. Tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm
túc mọi quyết định của Đảng, của Ban chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội,
cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Thủ
tướng trả lời đúng, vậy ai sai?
Đại biểu Dương Trung Quốc (trái) và
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Source chinhphu.vn
Phản ứng của người xem truyền hình
buổi chất vấn này thật khác nhau, người đồng tình với người đặt câu hỏi cho
rằng Thủ tướng đang cố vòng vo tránh né câu trả lời. Tuy nhiên những Đảng viên
Đảng Cộng sản Việt Nam
đã có sẵn câu trả lời không khác gì của Thủ tướng. Một trong những ý kiến này
là của ông Mai Thái Lĩnh, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhân dân thành phố Đà
Lạt giải thích tại sao câu trả lời của Thủ tướng là chính xác đối với thể chế
hiện nay:
Tất cả những chức
vụ này nó đã được quyết định từ khi đại hội Đảng. Đại hội Đảng bầu xong, Ban
Chấp hành Trung ương cử ra Bộ Chính trị và Bộ Chính trị cử ra những người đó
còn Quốc hội chỉ làm một công việc là hợp thức hóa những gì Đảng đã sắp đặt.
Hai nữa Quốc hội không do dân cử ra mà do Đảng sắp xếp trước rồi bắt người dân
theo hình thức nào đó bầu lên, cho nên Quốc hội này cũng là Quốc hội của Đảng.
Vì lý do đó mà
người dân không có một tác động gì vào bộ máy lãnh đạo và bộ máy lãnh đạo cũng
không chịu bất cứ trách nhiệm gì với người dân. Đó chính là vấn đề căn bản của
thể chế Cộng sản và quyết định người nào làm chức gì do Bộ Chính trị chứ không
do dân tác động được.
Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng cho tôi làm, cho tôi
đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác thì tôi cũng không
từ chối, không thối thoát bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, nhà nước giao phó cho
tôi.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
Giáo sư Tương Lai, nguyên Viện
trưởng Viện Khoa Học Xã hội Việt Nam [thực ra là Viện Xã hội học, một Viện nằm
trong Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam – BVN]
phân tích thêm về cơ chế đã giao cho Tổng Bí thư hầu như toàn bộ quyền hành
trong mọi guồng máy của đất nước, từ đó để thấy rằng vị trí của Thủ tướng cũng
không hơn gì một công chức, mọi quyết định không từ Quốc hội mà từ Đảng Cộng
sản và vì vậy ông Thủ tướng không từ chức như người dân chờ đợi là điều bình
thường:
Có một sự thật như
thế này ông Tổng Bí thư có quyền to nhất thì không phải do dân bầu nhưng ông ấy
quyết định tất cả. Ví dụ như thế này, Quốc hội chưa thông qua luật đất đai
nhưng ông ấy tuyên bố thẳng thừng rằng đất đai vẫn là sở hữu toàn dân, đó là
bất di bất dịch. Như vậy thì chuyện thảo luận luật đất đai của Quốc hội trở nên
vô nghĩa bởi vì ông ấy đã tuyên bố trước.
Như thế có nghĩa
là vấn đề sắp xếp như ông Thủ tướng phát biểu là hoàn toàn đúng, Đảng đặt đâu
ông ấy ngồi đấy. Nếu Đảng phế truất ông ấy không làm Thủ tướng nữa thì ông ấy
cũng chấp nhận. Còn Đảng vẫn đặt ông ấy làm Thủ tướng thì ông ấy vẫn ngồi.
Cơ chế Đảng chỉ đạo cả ba nhánh Lập pháp,
Tư pháp và Hành pháp không phải người dân nào cũng biết. Sự tuyên truyền về vai
trò cao nhất nước của Quốc hội đã ăn sâu vào tâm trí ngưới dân nên mỗi lần Quốc
hội họp chất vấn là một lần niềm tin sẽ có sự thay đổi thay đổi khiến mọi người
phấn chấn.
Ông Dương Trung Quốc là một trong số
rất ít là đại biểu ngoài Đảng, tuy nhiên ông không hề mơ hồ về vai trò của Quốc
hội đối với Đảng cầm quyền. Vì vậy câu hỏi ông đặt ra có thể nhằm mục đích
khác: gợi ý cho người ngoài Đảng hiểu rõ quy trình hoạt động của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong vai trò lãnh đạo và sắp xếp nhân sự ở các vị trí cao nhất nước
để từ đó người dân cảm nhận rõ hơn về những hy vọng của mình.
Quốc
hội thiếu quyền lực
Ông Mai Thái Lĩnh thực tế hơn khi
cho rằng Quốc hội phải thực sự do dân bầu lên thì đất nước mới có cơ hội thực
hiện quyền dân chủ thực sự, mà một trong các quyền ấy là bãi nhiệm Thủ tướng:
Muốn làm được cái
điều Chính phủ chịu trách nhiệm trước dân thì trước hết Quốc hội phải là Quốc
hội của người dân. Người dân thực sự bầu ra khi Chính phủ đủ số phiếu tín nhiệm
của người dân thì đuợc làm, còn nếu Quốc hội không tín nhiệm nữa thì Chính phủ
phải từ chức. Việc bãi chức Thủ tướng trong một chế độ đại nghị là rất dễ, do
Quốc hội mà ra thôi. Quốc hội đó phải là Quốc hội của dân. Còn trong trường hợp
hiện nay, kể cả Hiến pháp sắp tới vẫn giữ chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi
cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác và cuối cùng không ai chịu trách
nhiệm trước người dân cả.
Trong trường hợp hiện nay, kể cả hiến pháp sắp tới vẫn giữ
chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác
và cuối cùng không ai chịu trách nhiệm trước người dân cả.
Ông Mai Thái Lĩnh
Giáo sư Tương Lai nhận xét sâu hơn
về điều mà ông gọi là tham nhũng quyền lực trong cách mà Đảng Cộng sản đang cầm
quyền hiện nay:
Trả lời của ông
Thủ tướng theo tôi nghĩ là chính xác. Vấn đề không phải thay đổi ông Thủ tướng,
ông Chủ tịch Quốc hội hay Chủ tịch nước mà thay đổi thể chế mới là quan trọng.
Cho nên trong tham nhũng thì tham nhũng về quyền lực mới là cái nguy hiểm nhất.
Câu hỏi và cách trả lời tuy khá rõ
ràng và đã giải tỏa phần nào thắc mắc của người dân, tuy nhiên, một câu hỏi
khác lớn hơn đã nảy sinh: khi Quốc hội không phải là cơ quan quyền lực nhất
nước thì ai là người lập lại kỷ cương khi Đảng có khuynh hướng đi ngược lại với
quyền lợi nhân dân đất nước?
M.L.
Nguồn:
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/why-pm-ntd-refuses-resign-ml-11142012131809.html
[i] Người đứng đầu Ủy ban
Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng bí
thư của ĐCSVN.
Mai Thái Lĩnh
Trên RFA ngày 15-11-2012 (tức ngày 14-11-2012 theo giờ Hoa Kỳ) có bài viết của Mặc Lâm: Tại sao Thủ tướng không thể từ chức? trong đó có dẫn lời của PGS Tương Lai và ông Mai Thái Lĩnh, một người không có chân trong Đảng CS nhưng đã từng đảm nhiệm chức Phó chủ tịch HĐND TP Đà Lạt khóa 1989-1994. Điều đó dẫn đến lời bình trên trang Ba Sàm, rằng người viết bài đã mượn lời hai vị thức giả uy tín để biện minh khéo léo cho ông Thủ tướng. Đó là lý do khiến ông Mai Thái Lĩnh, cộng tác viên quen thuộc của BVN, gửi đến bài viết này. Trân trọng mời bạn đọc xa dần theo dõi ý kiến của ông.
Bauxite Việt Nam
Sáng ngày 14-11-2012, trong phiên chất vấn tại Quốc hội Việt Nam, đại biểu Dương Trung Quốc đã đề nghị Thủ tướng nên từ chức để làm gương tốt, mở đầu cho “một lộ trình là các quan chức của ta làm được cái điều mà các quốc gia tiên tiến vẫn làm”.
Ông đặt hai câu hỏi: (1) Thủ tướng nghĩ gì về ý kiến cho rằng, mình đã nặng trách nhiệm với đảng, mà nhẹ trách nhiệm với dân? (2) Thủ tướng có tán thành là sẽ khởi đầu cho một sự tiến bộ của chính phủ, hướng tới một văn hóa từ chức, để từng bước đoạn tuyệt với lời xin lỗi hay không?
Trong phần trả lời, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng không đề cập gì đến việc “hướng tới một văn hóa từ chức”, cũng không nói gì về “trách nhiệm với dân”. Thay vào đó, ông nhắc đến quá trình “51 năm theo Đảng hoạt động cách mạng” qua đó ông trần tình: “Và Đảng, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã hiểu rõ về tôi cả về ưu điểm, khuyết điểm, cả về phẩm chất đạo đức, cả về năng lực, khả năng, cả về sức khỏe thương tật, cả về tâm tư nguyện vọng của tôi”.
Về việc đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng, ông lập luận: “Đảng đã quyết định phân công tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, Trung ương phân công. Và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ thì tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm túc mọi quyết định của Đảng, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi. Tóm lại có thể nói là gần suốt cả cuộc đời tôi đi theo Đảng hoạt động cách mạng, dưới sự lãnh đạo trực tiếp quản lý của Đảng, tôi cũng không có chạy, tôi cũng không có xin và tôi cũng không có thoái thác, từ chối bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, Nhà nước quyết định phân công, giao phó cho tôi”.
Từ đó, ông khẳng định: “Tôi sẽ tiếp tục thực hiện và nghiêm túc thực hiện như tôi đã làm trong suốt 51 năm qua” (1)
Phản ứng chung của dư luận là không hài lòng với phong cách và nội dung trả lời của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Nhà báo Trương Duy Nhất bình luận trên blog của ông: “Nghe Thủ tướng nói càng thấy đúng là ông chỉ nói về trách nhiệm trước đảng, về sự tận tụy, lòng trung thành với đảng mà không hề ý thức được trách nhiệm trước dân. Tôi có cảm giác dường như Thủ tướng nhầm lẫn quốc hội với đảng. Quốc hội là đại diện của dân, trả lời chất vấn trước quốc hội là trách nhiệm trước dân chứ không phải trách nhiệm trước đảng” (2)
1) Tại sao Thủ tướng lại nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách nhiệm với Dân?
Vấn đề đặt ra là: tại sao Thủ tướng lại có thể “nhầm lẫn Quốc hội với Đảng”, đặt nặng trách nhiệm với Đảng mà xem nhẹ trách nhiệm với Dân?
Để có thể hiểu rõ điều này, có lẽ chúng ta phải trở lại với cuộc “chỉnh đốn Đảng”, mà trọng tâm là Hội nghị lần thứ 6 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (từ 1-10 đến 15-10-2012). Căn cứ vào Thông báo cuối hội nghị, chúng ta được biết kết quả của “việc xem xét trách nhiệm tập thể và cá nhân Bộ Chính trị, Ban Bí thư” trong đợt “chỉnh đốn Đảng” vừa qua là như sau:
“Bộ Chính trị đã thống nhất cao tự nhận và đề nghị Ban Chấp hành Trung ương xem xét có hình thức kỷ luật khiển trách về trách nhiệm chính trị đối với tập thể Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị”. Nhưng: “Sau khi thảo luận, cân nhắc nhiều mặt, Ban Chấp hành Trung ương đã bỏ phiếu quyết định không kỷ luật Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị” (3)
Mặc dù trong thông báo chỉ nói đến “một đồng chí trong Bộ chính trị” và trong cuộc tiếp xúc cử tri tại TP Hồ Chí Minh vào ngày 17-10-2012, Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang cũng không nêu đích danh mà chỉ gọi là “đồng chí X”, hầu như mọi người dân trong nước – và ngay cả báo chí nước ngoài, cũng có thể đoán ra “đồng chí X” đó chính là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Như vậy, “cuộc chỉnh đốn Đảng” từng được quảng cáo rầm rộ đã dẫn đến kết quả “Ban chấp hành Trung ương biểu quyết không kỷ luật Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”. Bình luận về sự kiện này, Tiến sĩ Lê Đăng Doanh có nhận xét:
“Việc Bộ Chính trị không thuyết phục được Ban Chấp hành Trung ương là điều khiến mọi người ngạc nhiên. Đây là điều mà tôi thấy hiện nay chưa giải thích được, và chưa biết được rằng hệ quả sẽ như thế nào ? (…) Tôi nghĩ rằng, đây là một điều rất không bình thường, và không biết rằng là sắp tới đây Bộ Chính trị sẽ thực hiện sự lãnh đạo của mình như thế nào, nếu như mà việc Bộ Chính trị quyết định 100% đồng ý rồi, mà ra đến Trung ương lại không thuyết phục được. Đây là điều mà cá nhân tôi, đã từng phục vụ cho một số đồng chí lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong một thời gian tương đối dài, hết sức lấy làm chú ý. Và hiện nay tôi chưa có thể giải thích được điều này” (4)
Việc Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam biểu quyết “không kỷ luật Ủy viên Bộ Chính trị Nguyễn Tấn Dũng” đã dẫn đến hệ quả “Quốc hội không thể tiến hành biểu quyết bất tín nhiệm Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng”. Đó chính là nguyên nhân khiến nhiều người đặt lòng tin vào cuộc “chỉnh đốn Đảng” cảm thấy hụt hẫng.
Xét về mặt hình thức, nếu căn cứ vào điều 84 của Hiến pháp 1992 (bản sửa đổi, bổ sung năm 2001), chúng ta thấy Quốc hội có quyền “bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm” một số chức vụ – trong đó có chức vụ Thủ tướng Chính phủ; đồng thời cũng có quyền “ bỏ phiếu tín nhiệm đối với những người giữ các chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn" (trong số đó có chức vụ Thủ tướng). Thế nhưng, mặc dù quy định về thủ tục “bỏ phiếu tín nhiệm” đã được ghi trong Luật Tổ chức Quốc hội 2002 và cả trong bản sửa đổi năm 2007, Quốc hội lại không thể tự mình thực hiện quyền này. Thực tế cho thấy chế độ “đảng trị” đã vô hiệu hóa công cụ hữu hiệu nhất của Quốc hội để kiểm soát quyền lực của bộ máy hành pháp.
Cách đây hai năm, vào ngày 1-11-2010, tại Quốc hội khóa trước (khóa XII), đại biểu Nguyễn Minh Thuyết đã từng đề nghị bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ nhưng bị Ủy ban Thường vụ Quốc hội bác bỏ . Giải thích sự khó khăn của việc tiến hành thủ tục này, đại biểu Lê Văn Cuông đã có nhận xét: “Điều này đúng với pháp luật Việt Nam và điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, hiện nay thiết chế ở Việt Nam là một đảng duy nhất lãnh đạo toàn xã hội trong đó có Quốc hội, cho nên Quốc hội muốn “quyết” thì cũng phải xin ý kiến cấp có thẩm quyền là Bộ Chính trị hoặc Ban Chấp hành Trung ương, những nơi này cân nhắc vấn đề sau đó có chủ trương để cho Đảng đoàn Quốc hội và lãnh đạo Quốc hội thực hiện các nhiệm vụ theo qui định pháp luật và điều lệ đảng cộng sản Việt Nam” (5)
Có thế nói nhận định hết sức thẳng thắn và trung thực của vị cựu đại biểu Quốc hội này đã nói lên thực chất của Quốc hội Việt Nam: đó chỉ là một cơ quan “đóng dấu” (rubber stamp) nhằm hợp pháp hóa các quyết định của Đảng Cộng sản. Vì thế cho dù Hiến pháp và Luật có quy định, việc “bỏ phiếu tín nhiệm” cũng chỉ có thể tiến hành một khi có lệnh của Bộ Chính trị hoặc Ban chấp hành Trung ương Đảng.
Điều này giúp chúng ta hiểu được thái độ “tự tin” (mà những người không hài lòng có thể coi là “ngạo mạn”) của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại diễn đàn Quốc hội. Là người theo Đảng lâu năm, ông hiểu rất rõ một điều: nếu Ban chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định không kỷ luật ông thì không bao giờ Quốc hội có thể tiến hành bất cứ thủ tục pháp lý nào để buộc ông phải từ chức. Thái độ xem thường Quốc hội (đồng nghĩa với xem thường Dân) bắt nguồn từ nhận thức đó.
2) Làm thế nào để buộc Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước Dân?
Trái với suy nghĩ của một số người, tập quán từ chức (tức là cái mà ở nước ta những người sính chữ nghĩa hay gọi là “văn hóa từ chức”) không chỉ là kết quả của một nền giáo dục, mà chủ yếu là kết quả của việc áp dụng các nguyên tắc dân chủ trong một thời gian dài. Không phải người nắm quyền lực nào cũng sẵn sàng tự nguyện từ chức, nhất là người đứng đầu một chính phủ. Sau vụ bê bối Watergate, Tổng thống Richard Nixon từ chức vào ngày 9-8-1974 là nhằm để tránh nguy cơ bị Quốc hội Hoa Kỳ xét xử, nhất là sau khi Ủy ban Tư pháp của Hạ viện đã bắt đầu tiến hành thủ tục luận tội Tổng thống. Tại các quốc gia theo chế độ đại nghị, có lúc chính phủ chưa bị Nghị viện “biểu quyết bất tín nhiệm” nhưng Thủ tướng vẫn từ chức, nhường chức vụ đó cho một người khác trong đảng cầm quyền để tránh cho đảng không bị mất phiếu trong kỳ tổng tuyển cử sắp tới.
Nói cách khác, tập quán từ chức – một đặc điểm của “văn hóa chính trị” (political culture) tại các quốc gia dân chủ, chịu ảnh hưởng của quy trình “bỏ phiếu bất tín nhiệm” (vote of non-confidence) hay thủ tục “luận tội” (impeachment) đối với các quan chức cao cấp trong bộ máy hành pháp. Vì thế, thay vì “kêu gọi” hay “van xin” các quan chức cao cấp từ chức, cách tốt nhất là khởi động các biện pháp chế tài để khi cần thiết, có thể bãi nhiệm, cách chức hay luận tội bất cứ nhân vật nào trong chính phủ, để không ai có thể đứng trên pháp luật hoặc ngoài pháp luật.
Xét về nguyên tắc, dưới chế độ đại nghị, người dân không trực tiếp bầu người đứng đầu chính phủ mà chỉ bầu các thành viên của cơ quan lập pháp (Nghị viện hay Quốc hội). Chính Nghị viện (hay Quốc hội) – với tư cách là cơ quan được nhân dân giao quyền lực, mới là cơ quan duy nhất có thẩm quyền chọn bộ máy hành pháp (Thủ tướng và Nội các) để điều hành các công việc của đất nước. Vì lẽ đó, Thủ tướng phải chịu trách nhiệm trước Nghị viện (hay Quốc hội) và bất cứ lúc nào, Nghị viện (hay Quốc hội) cũng có thể bỏ phiếu bất tín nhiệm để buộc Thủ tướng từ chức nếu xét thấy Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ. Tất nhiên, để bảo đảm sự công bằng giữa hai bên, Thủ tướng có quyền đề nghị với nguyên thủ quốc gia (Vua, Nữ hoàng hay Tổng thống) một giải pháp khác: giải tán cơ quan lập pháp để bầu lại một Nghị viện (hay Quốc hội) khác. Trong trường hợp này, quyền lực được giao trả lại cho nhân dân và cử tri cả nước sẽ trở thành trọng tài phân xử: một Nghị viện (hay Quốc hội) mới sẽ hình thành để làm nhiệm vụ bầu chọn Thủ tướng và Chính phủ mới.
Kiến nghị về một cuộc “bỏ phiếu bất tín nhiệm” có thể xuất phát từ hai phía. Nếu xuất phát từ Nghị viện nhằm chứng minh sự bất tín nhiệm của Nghị viện (hay Quốc hội) đối với Thủ tướng hay một Bộ trưởng nào đó, kiến nghị này được gọi là kiến nghị bất tín nhiệm (motion of non-confidence) hoặc kiến nghị khiển trách (motion of censure). Nếu xuất phát từ phía ủng hộ chính phủ nhằm hỗ trợ cho một dự án hay một dự luật được đánh giá là cực kỳ quan trọng, có ảnh hưởng đến uy tín của chính phủ, kiến nghị này được gọi là kiến nghị tín nhiệm (motion of confidence). Để tạo điều kiện cho mỗi nghị sĩ hay dân biểu có thể tự mình đề xuất việc bỏ phiếu tín nhiệm, tại nhiều quốc gia có quy định một “ngưỡng tối thiểu” về số chữ ký ủng hộ để kiến nghị có thể được Nghị viện hay Quốc hội xem xét. Vd: tại Thụy Điển, điều 4 chương 12 của “Văn kiện về chính quyền” (Instrument of Government) – một trong bốn luật cơ bản hợp thành Hiến pháp Thụy Điển, quy định: “Một kiến nghị làm căn cứ cho một tuyên bố bất tín nhiệm chỉ được xem xét khi nó được đề xuất bởi ít nhất 10% số thành viên của Nghị viện”.
Có thể nói “bỏ phiếu bất tín nhiệm” chính là cơ chế vận hành then chốt của các chế độ đại nghị trên thế giới. Không thực hiện được điều này, Nghị viện hay Quốc hội không thể bãi nhiệm chính những người mình đã giao trách nhiệm điều hành bộ máy hành pháp.
Cũng cần lưu ý một điều: “bỏ phiếu bất tín nhiệm” ở các quốc gia theo đại nghị chế trên thế giới hoàn toàn khác với kiểu “lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm” mà Quốc hội Việt Nam sắp thực hiện – sau khi đã thông qua đề án trong kỳ họp cuối năm này. Sự khác nhau căn bản nằm ở chỗ: biểu quyết bất tín nhiệm dưới chế độ đại nghị là một quy trình do Nghị viện tự định đoạt, nhằm mục đích kiểm soát Thủ tướng và Nội các – những người được Nghị viện giao trách nhiệm điều hành bộ máy hành pháp. Không có cá nhân, tổ chức nào đứng trên Nghị viện, kiểm soát Nghị viện trong việc thực hiện quy trình này. Còn quy trình “lấy phiếu tín nhiệm – bỏ phiếu tín nhiệm” ở Việt Nam hiện nay – với thủ tục cực kỳ rườm rà, lại là một quy trình chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản (nhất là của Bộ chính trị). Quy trình này sẽ có tác dụng như thế nào trong việc răn đe, ngăn chặn nạn lạm quyền, tham nhũng? Về điều này, ngay cả Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết – một người ít nhiều vẫn còn tin vào sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, cũng tỏ ý hoài nghi. Theo đài BBC: “Giáo sư Thuyết cũng nói ông nghi ngờ khả năng nghị quyết về bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh trong đó có cả Thủ tướng và Chủ tịch nước mà Quốc hội đang bàn luận sẽ thay đổi được tình hình hiện nay” (6)
Mặt khác, cũng cần phải phân biệt giữa “bất tín nhiệm” và “luận tội”: khi Nghị viện hay Quốc hội bất tín nhiệm Thủ tướng thì điều đó chỉ có nghĩa là Thủ tướng không hoàn thành nhiệm vụ, không đủ năng lực, đánh mất sự tin cậy của cơ quan đại diện nhân dân, chứ không có nghĩa là Thủ tướng “phạm tội”. Điều này hoàn toàn khác với trường hợp của Tổng thống trong các chế độ tổng thống hay nửa-tổng thống. Ở Hoa Kỳ, Quốc hội không thể bỏ phiếu bất tín nhiệm Tổng thống vì Tổng thống do toàn dân bầu, chỉ có cử tri mới có quyền thay đổi Tổng thống trong các cuộc bầu cử theo định kỳ. Nhưng Quốc hội (cả hai viện) lại có quyền luận tội Tổng thống nếu xét thấy Tổng thống “phạm tội”. Dựa theo thủ tục luận tội (impeachment) tại Hoa Kỳ, Hạ viện được quyền luận tội (nghĩa là lập cáo trạng, indictment) và Thượng viện được quyền xét xử. Hình phạt được áp dụng là bãi nhiệm Tổng thống, và có thể cấm đương sự giữ chức vụ đó trong tương lai.
Các chế độ cộng sản (vd: Việt Nam và Trung Quốc) mặc dù xét về mặt hình thức khá giống với mô hình đại nghị chế nhưng trong thực tế quyền hành lại không nằm trong tay Quốc hội mà nằm trong tay Đảng.
Theo định kỳ, cứ 5 năm một lần, Đảng Cộng sản Việt Nam tiến hành một kỳ Đại hội Đảng toàn quốc; đại hội này bầu ra Ban chấp hành Trung ương và Bộ chính trị. Và trong suốt thời gian giữa hai kỳ Đại hội, Ban chấp hành Trung ương trở thành một thứ “Quốc hội” của Đảng, trong khi “Bộ chính trị” trở thành một cơ quan hành pháp của Đảng. Chính hai cơ quan này điều khiển tất cả các công việc của Đảng và thông qua bộ máy Nhà nước điều khiển tất cả các công việc của đất nước.
Có thể nói ở các quốc gia cộng sản, các Đại hội Đảng thay thế cho các cuộc tổng tuyển cử. Sau mỗi kỳ Đại hội Đảng, vấn đề nhân sự có thể coi như đã được giải quyết xong – nhất là những chức vụ then chốt trong bộ máy Nhà nước. Vì thế, Đại hội Đảng mới thực sự là “tổng tuyển cử”, còn Bầu cử Quốc hội chẳng qua cũng chỉ là một màn kịch mà hồi kết là phiên họp đầu tiên của Quốc hội nhằm “đóng dấu” hợp thức hóa các chức vụ đã được Đảng chọn trước. Chỉ cần nhìn sang Trung Quốc – một đất nước với một hệ thống chính trị giống với nước ta “như một cặp song sinh”: mặc dù đến năm 2013, Đại hội Đại biểu Toàn quốc (tức Quốc hội) khóa XII mới được thành lập, ngay từ bây giờ người ta cũng có thể đoán trước chức vụ Chủ tịch Nước sẽ do Tổng bí thư Tập Cận Bình đảm nhiệm và ông Lý Khắc Cường sẽ là người nắm giữ chức vụ Thủ tướng.
Chính việc Đảng Cộng sản giành quyền chọn lựa Quốc hội, giành quyền bố trí các nhà lãnh đạo cao nhất của Nhà nước là nguyên nhân sâu xa khiến cho Quốc hội trở thành “Quốc hội của Đảng”, chỉ biết làm theo lệnh Đảng chứ không thể hiện được ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Có thể nói việc các nhà lãnh đạo không phục tùng Quốc hội hay không tôn trọng nhân dân bắt nguồn từ chỗ: nhân dân không có quyền chọn lựa một Quốc hội xứng đáng và có đủ uy quyền để thực hành quyền lực do nhân dân trao cho.
Vì thế, chỉ có một Quốc hội của Dân (chứ không phải là một Quốc hội của Đảng) mới có thể lựa chọn một Thủ tướng và một Chính phủ đáng tin cậy và đủ năng lực để điều hành các công việc của đất nước – dưới sự kiểm tra, giám sát của Quốc hội (chứ không phải của Ủy ban Thường vụ Quốc hội). Chỉ có một Quốc hội của Dân mới có thể buộc Thủ tướng và Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Quốc hội (chứ không phải trước Đảng). Và một khi Thủ tướng hay bất cứ thành viên nào trong Chính phủ tỏ ra không đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ hoặc phạm sai lầm trong công tác, Quốc hội có thể tự mình tiến hành “bỏ phiếu bất tín nhiệm” để bãi nhiệm thành viên ấy, thậm chí bãi nhiệm cả Thủ tướng (có nghĩa là bãi nhiệm toàn bộ Chính phủ). Trong trường hợp cần thiết, nguyên thủ quốc gia có thể tuyên bố giải tán Quốc hội nhằm giao lại quyền lực cho nhân dân và bằng một cuộc tổng tuyển cử mới, nhân dân sẽ bầu ra một Quốc hội mới, từ đó hình thành nên một Chính phủ mới.
Đó chính là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải xem trọng “trách nhiệm với Dân”, đặt quyền lợi của nhân dân lên trên quyền lợi của gia đình và quyền lợi của đảng phái. Đó cũng là cách tốt nhất để buộc Thủ tướng phải tôn trọng Quốc hội – cơ quan đại diện nhân dân đã tín nhiệm mình. Một Quốc hội của Dân sẽ là một Quốc hội có thực quyền, có đủ khả năng kiểm tra, giám sát Chính phủ do mình bầu chọn và khi cần thiết, “đuổi Chính phủ” một cách nhẹ nhàng, đúng theo Hiến pháp và pháp luật, không cần lựa chọn giải pháp cách mạng, không cần dựa vào bạo lực.
Không có được một Quốc hội của Dân, người dân chỉ còn là những kẻ mất quyền làm chủ ngay trên quê hương mình. Không có được một Quốc hội của Dân, chúng ta “sống một đời sống chính trị trung cổ” ngay trong một thế giới văn minh, để “việc nước” rơi vào tay những kẻ đầu cơ chính trị, lạm quyền và tham nhũng. Không có một Quốc hội của Dân, dân oan chỉ có thể khóc thầm hay chết một cách oan khuất vì không thể trông cậy vào bất kỳ một vị “đại biểu nhân dân” nào. Không có một Quốc hội của Dân, những người tù chịu những bản án bất công sẽ không thể lên tiếng đòi lại sự công bằng. Không có một Quốc hội của Dân, chúng ta không thể biểu tình một cách ôn hòa cho dù “tên láng giềng đê tiện” ngang nhiên xây công sở, lập nhà máy, thậm chí tổ chức đi du lịch trên những hòn đảo bị hắn chiếm đóng bằng vũ lực ngay trước cửa nhà mình.
Không có Quốc hội của Dân, chúng ta sẽ không bao giờ có được người đứng đầu chính phủ biết chịu trách nhiệm trước Dân, hết lòng bảo vệ Tổ quốc!
Đà Lạt ngày 19-11-2012
M.T.L.
Ghi chú:
(1) “Đại biểu Dương Trung Quốc chất vấn Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Ba Sàm 14-11-2012:
http://anhbasam.wordpress.com/2012/11/14/1383-dai-bieu-duong-trung-quoc-chat-van-thu-tuong-nguyen-tan-dung/
(2) Trương Duy Nhất, “Dân- đảng”, Blog Trương Duy Nhất 15-11-2012:
http://www.truongduynhat.vn/dan-dang-2/
(3) Thông báo hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng, VNExpress 15-10-2012:
http://vnexpress.net/gl/xa-hoi/2012/10/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-6-ban-chap-hanh-trung-uong-dang/
(4) “Trung ương Đảng không theo Bộ Chính trị, điều chưa từng xẩy ra” (Trọng Thành phỏng vấn Tiến sĩ Lê Đăng Doanh), RFI 16-10-2012:
http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20121016-viet-nam-trung-uong-dang-khong-theo-lenh-bo-chinh-tri-mot-dieu-chua-co-tien-le
(5) Người đứng đầu Ủy ban Thường vụ Quốc hội lúc đó chính là ông Nguyễn Phú Trọng, nay trở thành Tổng bí thư của ĐCSVN.
(6) Nam Nguyên - phóng viên RFA, “Không thể bỏ phiếu tín nhiệm Thủ tướng”, RFA 12-11-2010:
http://www.rfa.org/vietnamese/vietnam/chinh-tri/national-assembly-standing-committee-says-no-about-suggestion-to-vote-of-confidence-to-prime-minister-nn-11122010170410.html
(7) Thủ tướng 'nên tự kỷ luật', BBC tiếng Việt 14-11-2012: http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2012/11/121114_giao_su_thuyet_nhan_dinh_ve_chat_van_thu_tuong.shtml
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
Phụ lục:
Tại sao Thủ tướng không thể từ chức?
Mặc Lâm, biên tập viên RFA
Chuyện bất ngờ vừa xảy ra tại nghị trường Quốc hội sáng 14 tháng 11 khi Đại biểu Dương Trung Quốc đưa ra hai câu hỏi quan trọng mà rất nhiều người đang mong đợi.
AFP photo. Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng trong phiên chất vấn tại nghị trường Quốc hội hôm 14/11/2012
Bất ngờ
Trong phiên chất vấn Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vừa qua, mặc dù Quốc hội chỉ nhận được duy nhất một câu hỏi đăng ký trước nhưng rất bất ngờ, đại biểu Dương Trung Quốc đã dấy lên làn sóng tại nghị trường bằng hai câu hỏi rất nóng. Chương trình trực tiếp của VTV1 cho thấy hình ảnh cuộc chất vấn ngoài dự kiến này. Trước tiên ông Dương Trung Quốc nhắc lại những lời xin lỗi của Thủ tướng trước Quốc hội mà vị đại biểu này cho rằng người dân không đồng tình:
Trước kỳ họp toàn dân đều được chứng kiến các nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng trong đó có Thủ tướng đã có lời xin lỗi xin Trung ương Đảng kỷ luật còn tại Quốc hội Thủ tướng chỉ xin lỗi về trách nhiệm chính trị liên quan đến một số tập đoàn nhà nước mà thôi khiến người dân đặt câu hỏi dường như Thủ tướng xem nhẹ trách nhiệm trước dân hơn trước Đảng.
Và đi vào câu hỏi, đại biểu Dương Trung Quốc đưa ra hai vấn đề mà ông cho là người dân đang cần biết:
Kính thưa Thủ tướng, tóm lại xin có hai câu hỏi. Một: Thủ tướng nghĩ gì về ý kiến cho rằng mình đã nặng trách nhiệm với Đảng mà nhẹ trách nhiệm với dân? Thứ hai: Thủ tướng có tán thành sự khởi đầu cho một sự tiến bộ của Chính phủ hướng tới một văn hóa từ chức để từng bước đoạn tuyệt với những lời xin lỗi hay không, xin cám ơn Thủ tướng.
Hãng tin AFP nhận xét Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khi trả lời câu hỏi của đại biểu Dương Trung Quốc, với khuôn mặt đầy tự tin trước tiên ông Dũng nói về quá trình mà ông đuợc Đảng chọn vào cương vị Thủ tướng:
Đối với tôi thì hôm nay còn ba ngày nữa là tròn 51 năm tôi theo Đảng hoạt động cách mạng. Chịu sự lãnh đạo quản lý trực tiếp của Đảng. Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng cho tôi làm, cho tôi đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác thì tôi cũng không từ chối, không thối thác bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, Nhà nước giao phó cho tôi.
Trong tinh thần phục vụ những gì mà Đảng yêu cầu như vậy, Thủ tướng Dũng khẳng định ông sẽ chỉ làm những gì mà Đảng quyết định, và vì vậy ông gián tiếp trả lời với đại biểu Dương Trung Quốc đại diện cho cử tri rằng ông sẽ không từ chức như ông Dương Trung Quốc rào đón:
Đảng ta cũng là Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Đảng đã quyết định phân công tôi ứng cử làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ do trung ương phân công và Quốc hội đã bỏ phiếu bầu tôi làm nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ. Tôi sẵn sàng chấp nhận, sẵn sàng chấp hành nghiêm túc mọi quyết định của Đảng, của Ban chấp hành Trung ương Đảng, của Quốc hội, cơ quan quyền lực cao nhất đối với tôi.
Thủ tướng trả lời đúng, vậy ai sai?
Đại biểu Dương Trung Quốc (trái) và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Source chinhphu.vn
Phản ứng của người xem truyền hình buổi chất vấn này thật khác nhau, người đồng tình với người đặt câu hỏi cho rằng Thủ tướng đang cố vòng vo tránh né câu trả lời. Tuy nhiên những Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam đã có sẵn câu trả lời không khác gì của Thủ tướng. Một trong những ý kiến này là của ông Mai Thái Lĩnh, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhân dân thành phố Đà Lạt giải thích tại sao câu trả lời của Thủ tướng là chính xác đối với thể chế hiện nay:
Tất cả những chức vụ này nó đã được quyết định từ khi đại hội Đảng. Đại hội Đảng bầu xong, Ban Chấp hành Trung ương cử ra Bộ Chính trị và Bộ Chính trị cử ra những người đó còn Quốc hội chỉ làm một công việc là hợp thức hóa những gì Đảng đã sắp đặt. Hai nữa Quốc hội không do dân cử ra mà do Đảng sắp xếp trước rồi bắt người dân theo hình thức nào đó bầu lên, cho nên Quốc hội này cũng là Quốc hội của Đảng.
Vì lý do đó mà người dân không có một tác động gì vào bộ máy lãnh đạo và bộ máy lãnh đạo cũng không chịu bất cứ trách nhiệm gì với người dân. Đó chính là vấn đề căn bản của thể chế Cộng sản và quyết định người nào làm chức gì do Bộ Chính trị chứ không do dân tác động được.
Trong 51 năm qua tôi không xin với Đảng cho tôi làm, cho tôi đảm nhiệm một chức vụ này hay một chức vụ khác và mặt khác thì tôi cũng không từ chối, không thối thoát bất cứ nhiệm vụ gì mà Đảng, nhà nước giao phó cho tôi.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
Giáo sư Tương Lai, nguyên Viện trưởng Viện Khoa Học Xã hội Việt Nam [thực ra là Viện Xã hội học, một Viện nằm trong Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam – BVN] phân tích thêm về cơ chế đã giao cho Tổng Bí thư hầu như toàn bộ quyền hành trong mọi guồng máy của đất nước, từ đó để thấy rằng vị trí của Thủ tướng cũng không hơn gì một công chức, mọi quyết định không từ Quốc hội mà từ Đảng Cộng sản và vì vậy ông Thủ tướng không từ chức như người dân chờ đợi là điều bình thường:
Có một sự thật như thế này ông Tổng Bí thư có quyền to nhất thì không phải do dân bầu nhưng ông ấy quyết định tất cả. Ví dụ như thế này, Quốc hội chưa thông qua luật đất đai nhưng ông ấy tuyên bố thẳng thừng rằng đất đai vẫn là sở hữu toàn dân, đó là bất di bất dịch. Như vậy thì chuyện thảo luận luật đất đai của Quốc hội trở nên vô nghĩa bởi vì ông ấy đã tuyên bố trước.
Như thế có nghĩa là vấn đề sắp xếp như ông Thủ tướng phát biểu là hoàn toàn đúng, Đảng đặt đâu ông ấy ngồi đấy. Nếu Đảng phế truất ông ấy không làm Thủ tướng nữa thì ông ấy cũng chấp nhận. Còn Đảng vẫn đặt ông ấy làm Thủ tướng thì ông ấy vẫn ngồi.
Cơ chế Đảng chỉ đạo cả ba nhánh Lập pháp, Tư pháp và Hành pháp không phải người dân nào cũng biết. Sự tuyên truyền về vai trò cao nhất nước của Quốc hội đã ăn sâu vào tâm trí ngưới dân nên mỗi lần Quốc hội họp chất vấn là một lần niềm tin sẽ có sự thay đổi thay đổi khiến mọi người phấn chấn.
Ông Dương Trung Quốc là một trong số rất ít là đại biểu ngoài Đảng, tuy nhiên ông không hề mơ hồ về vai trò của Quốc hội đối với Đảng cầm quyền. Vì vậy câu hỏi ông đặt ra có thể nhằm mục đích khác: gợi ý cho người ngoài Đảng hiểu rõ quy trình hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam trong vai trò lãnh đạo và sắp xếp nhân sự ở các vị trí cao nhất nước để từ đó người dân cảm nhận rõ hơn về những hy vọng của mình.
Quốc hội thiếu quyền lực
Ông Mai Thái Lĩnh thực tế hơn khi cho rằng Quốc hội phải thực sự do dân bầu lên thì đất nước mới có cơ hội thực hiện quyền dân chủ thực sự, mà một trong các quyền ấy là bãi nhiệm Thủ tướng:
Muốn làm được cái điều Chính phủ chịu trách nhiệm trước dân thì trước hết Quốc hội phải là Quốc hội của người dân. Người dân thực sự bầu ra khi Chính phủ đủ số phiếu tín nhiệm của người dân thì đuợc làm, còn nếu Quốc hội không tín nhiệm nữa thì Chính phủ phải từ chức. Việc bãi chức Thủ tướng trong một chế độ đại nghị là rất dễ, do Quốc hội mà ra thôi. Quốc hội đó phải là Quốc hội của dân. Còn trong trường hợp hiện nay, kể cả Hiến pháp sắp tới vẫn giữ chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác và cuối cùng không ai chịu trách nhiệm trước người dân cả.
Trong trường hợp hiện nay, kể cả hiến pháp sắp tới vẫn giữ chuyện Đảng độc quyền lãnh đạo rồi cũng sẽ đổ cho nhau vì lý do này lý do khác và cuối cùng không ai chịu trách nhiệm trước người dân cả.
Ông Mai Thái Lĩnh
Giáo sư Tương Lai nhận xét sâu hơn về điều mà ông gọi là tham nhũng quyền lực trong cách mà Đảng Cộng sản đang cầm quyền hiện nay:
Trả lời của ông Thủ tướng theo tôi nghĩ là chính xác. Vấn đề không phải thay đổi ông Thủ tướng, ông Chủ tịch Quốc hội hay Chủ tịch nước mà thay đổi thể chế mới là quan trọng. Cho nên trong tham nhũng thì tham nhũng về quyền lực mới là cái nguy hiểm nhất.
Câu hỏi và cách trả lời tuy khá rõ ràng và đã giải tỏa phần nào thắc mắc của người dân, tuy nhiên, một câu hỏi khác lớn hơn đã nảy sinh: khi Quốc hội không phải là cơ quan quyền lực nhất nước thì ai là người lập lại kỷ cương khi Đảng có khuynh hướng đi ngược lại với quyền lợi nhân dân đất nước?
M.L.
Nguồn: http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/why-pm-ntd-refuses-resign-ml-11142012131809.html
