Bauxite Việt Nam

Huyền Trân và Aghnia Adzkia

Từ Bangkok và Jakarta

Mối quan hệ quốc phòng ngày càng gắn kết giữa Campuchia và Trung Quốc đang đặt ra những báo động cho Việt Nam, đặc biệt liên quan đến căn cứ quân sự Ream.

Việc hai tàu hải quân Trung Quốc hiện diện tại Ream trong một thời gian dài càng làm xuất hiện những quan ngại về một hợp tác quân sự bí mật giữa Bắc Kinh và Phnom Penh.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), có hai tàu Trung Quốc đã “thường trú” tại căn cứ Ream hơn 4 tháng (12/2023 - 4/2024).

Những hình ảnh của BlackSky, một công ty theo dõi và phân tích hình ảnh vệ tinh theo thời gian thực, cung cấp độc quyền cho BBC News Tiếng Việt thậm chí còn cho thấy hai tàu chiến này vẫn hiện diện tại Ream vào những tháng sau đó từ tháng 5 đến tháng 6/2024.

Chuyến đi của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đến Campuchia hôm 4/6, và thông tin từ cựu Thủ tướng Hun Sen rằng ông đã gặp Giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) William Burns tại Phnom Penh trong khoảng thời gian này, càng cho thấy mối quan tâm đặc biệt của Washington đến quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc.

Trong tất cả những chuyển động ấy, căn cứ quân sự Ream luôn là một chủ đề trọng tâm.

Nằm ngay cửa ngỏ Vịnh Thái Lan, căn cứ Ream của Campuchia chỉ cách đảo Phú Quốc của Việt Nam khoảng 30 km về hướng tây bắc.

BBC News Tiếng Việt đã email đến Bộ Quốc phòng Campuchia để có tuyên bố chính thức về Ream từ ngày 1/4 nhưng cho đến nay chưa nhận được câu trả lời.

Diễn biến chính tại Ream từ năm 2019 đến nay

Mỹ trước đây từng giúp phát triển căn cứ Ream. Tuy nhiên, vào năm 2020, Campuchia đã phá dỡ một tòa nhà an ninh hàng hải do Mỹ xây ở căn cứ này để dọn đường cho Trung Quốc xây dựng.

Vào thời điểm đó, giới chức Mỹ trả lời trên báo Wall Street Journal rằng họ đã có được một bản thảo về thỏa thuận giữa Campuchia và Trung Quốc liên quan đến việc sử dụng căn cứ này trong tương lai.

Thỏa thuận có nội dung cho phép lực lượng Trung Quốc sử dụng một nửa phía bắc của căn cứ Ream trong thời gian 30 năm và được tự động gia hạn sau thời gian này.

Đáp lại, ông Hun Sen khi còn làm thủ tướng vào tháng 10/2022 khẳng định:

"Về việc tiếp cận căn cứ Ream, tôi muốn tuyên bố là chúng tôi chào đón tàu từ tất cả các nước cập cảng hoặc đến tham gia thập trận chung với Campuchia, gồm Mỹ, Pháp, Canada, Ấn Độ, Anh, Nhật Bản, Úc, chứ không riêng gì Trung Quốc. Việc cho rằng Campuchia đã trao cho Trung Quốc 50 đến 90 năm độc quyền tiếp cận căn cứ này là không có cơ sở".

Tháng 6/2021, Đại tá Marcus M. Ferrara, Tùy viên quân sự Mỹ, đã đến căn cứ Ream. Chuyến đi này được thực hiện theo sau cuộc gặp giữa Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman với ông Hun Sen, thủ tướng của Campuchia vào thời điểm đó.

Tuy nhiên, Đại sứ quán Mỹ tại Phnom Penh sau đó thông báo rằng quân đội Campuchia đã không cho Đại tá Ferrara tiếp cận đầy đủ.

Lúc bấy giờ, người phát ngôn chính phủ Campuchia Phay Siphan đã trả lời rằng quân đội Campuchia có quyền không cho phép việc tiếp cận bất kỳ khu vực nào để không gây tổn hại đến an ninh quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ.

“Tại các khu vực quân sự ở các quốc gia, người ta sẽ không cho phép bất kỳ ai xem xét từ đầu tới cuối như xem phim được”, ông nói.

Vào ngày 8/6/2022, Campuchia đã động thổ cải tạo căn cứ Ream với sự trợ giúp từ Trung Quốc.

Phát biểu tại lễ động thổ, Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia Vương Văn Thiên tuyên bố dự án này là một minh chứng về sự tôn trọng lẫn nhau và tham vấn công bằng giữa Trung Quốc và Campuchia, tuân theo luật pháp của hai nước, luật pháp quốc tế và không nhằm đến bất kỳ bên thứ ba nào.

Dự án này khi đó được ông Vương khẳng định sẽ tăng cường đáng kể mức độ hiện đại hóa và tăng cường năng lực quân sự của Campuchia để đảm bảo chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ.

Đồng thời, ông Vương lưu ý quân đội Trung Quốc sẽ tiếp tục hỗ trợ quân đội Campuchia và thúc đẩy hợp tác quân sự của hai phía lên các tầm cao hơn.

Vào tháng 7/2022, tướng Chhum Socheat, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Campuchia, phát biểu: “Căn cứ đã gần hoàn tất. Chúng tôi sẽ sớm công bố. Chúng tôi đã tuyên bố là không có căn cứ quân sự gì của Trung Quốc tại đây – chúng tôi chỉ đang hiện đại hóa căn cứ này”.

Thời gian gần đây (năm 2023 và 2024), đã có ít nhất hai tàu chiến Trung Quốc xuất hiện tại căn cứ quân sự Ream của Campuchia.

Báo Nikkei Asia vào ngày 20/3 cho biết hai tàu Trung Quốc đã neo đậu trong thời gian dài tại Ream. Theo hình ảnh mà Nikkei Asia có được thì con tàu cập cảng ở Ream có thể là tàu hộ vệ lớp Giang Đảo Type 056, mang quốc kỳ Trung Quốc và cờ của Quân Giải phóng nhân dân Trung Hoa (PLA).

Trước đó, vào ngày 3/12/2023, trên Facebook, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Seiha, cùng với cha mình là cựu Bộ trưởng Quốc phòng Tea Banh, đã chia sẻ thông tin và hình ảnh chuyến thăm của họ tới các tàu chiến của Trung Quốc neo tại căn cứ Ream.

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Kritenbrink vào ngày 7/3 đã bày tỏ quan ngại về quân cảng Ream.

"Mỹ và một số quốc gia trong khu vực đã bày tỏ quan ngại sâu sắc về mục đích, tính chất và phạm vi xây dựng xung quanh căn cứ hải quân [Ream], cũng như vai trò của quân đội Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trong quá trình này và trong việc sử dụng cơ sở này trong tương lai”, ông Kritenbrink nói.

Một báo cáo ngày 18/4/2024 của CSIS có ảnh vệ tinh cho thấy hai tàu hải quân Trung Quốc đã neo đậu tại căn cứ Ream trong hơn 4 tháng (tháng 12/2023 đến tháng 4/2024), tại một bến tàu mới do Trung Quốc tài trợ và được hoàn tất vào năm 2023.

Gregory B Poling, Giám đốc chương trình Đông Nam Á từ CSIS, giải thích trên báo Nikkei Asia: "Nếu ghé thăm hoặc tập trận thì sẽ không lưu lại trong 5 tháng. Vậy nên,  đây có thể là việc triển khai luân phiên hoặc lâu dài.

"Điều này có nghĩa là có thể có quân nhân Trung Quốc trú đóng tại căn cứ này trong 5 tháng qua. Đây là điều đáng chú ý vì Campuchia luôn nhấn mạnh Ream không phải là một căn cứ của Trung Quốc và bất kỳ ai cũng có thể sử dụng. Ấy thế mà, đến nay có thể nói là chỉ có một bên được sử dụng".

Có một chi tiết đáng lưu ý là hồi tháng 2/2024, hai tàu khu trục của Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản đã cập cảng tự trị Sihanoukville thay vì Ream trong 2 ngày, theo báo Khmer Times.

Chụp lại hình ảnh: Một tàu chiến Trung Quốc trong cuộc tập trận chung Rồng Vàng với Campuchia ngoài khơi tỉnh Preah Sihanouk vào ngày 24/5/2024. Nguồn hình ảnh, STR/AFP/Getty Images

Mới đây, cuộc tập trận Rồng Vàng lần thứ 6 kéo dài 15 ngày (16 - 30/5) đã diễn ra tại Trung tâm Huấn luyện Cảnh sát Quân sự tại tỉnh Kampong Chhnang và Căn cứ Hải quân Ream Preah ở tỉnh Sihanoukville (Campuchia) với sự tham gia của hơn 2.000 quân nhân.

Trung Quốc cho biết hải quân hai nước đã cùng tiến hành diễn tập bắn đạn thật trên vùng biển gần cảng tự trị Sihanoukville.

Theo AP News thì hai nước đã có những hoạt động hàng hải gần căn cứ Ream.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đã đến Campuchia vào ngày 4/6 và giới quan sát nhận định Ream chắc chắn nằm trong chương trình nghị sự.

Cũng trong khoảng thời gian này, cựu Thủ tướng Hun Sen nói rằng Giám đốc CIA William Burns đã đến Campuchia ngày 2/6. Phía Mỹ đến nay chưa xác nhận. Nhưng nếu chuyến đi đã diễn ra thì, theo ông David Hutt từ Viện Trung Âu về Nghiên cứu châu Á (CEIAS), căn cứ Ream chắc chắn đã được bàn đến.

Thay đổi nhanh chóng

Chụp lại hình ảnh: Ảnh vệ tinh căn cứ Ream vào ngày 11/6/2024. Nguồn hình ảnh: BlackSky

BBC News Tiếng Việt cùng nhóm phân tích hình ảnh East Asia Visual Journalism đã tiến hành phân tích quá trình phát triển và hoạt động trong khu vực này từ tháng 6/2022 đến tháng 6/2024 thông qua hình ảnh vệ tinh từ công ty BlackSky.

Một điều mà chúng tôi nhận thấy là trong 2 năm qua, căn cứ hải quân Ream đã được mở rộng nhanh chóng.

Theo phân tích của BBC dựa trên hình ảnh từ BlackSky, có hơn 14 tòa nhà lớn và một cầu tàu đã được xây dựng trong 2 năm qua ở quân cảng này; Gần như toàn bộ khu vực có diện tích 0,76 km² hiện có nhà cửa, đường sá và các khối bê tông, chỉ còn khoảng 8% khu vực do cây cỏ bao phủ.

Xem xét kỹ 5 khu vực gồm bắc, trung, đông, đông nam và đông, có thể thấy mỗi phần đều có bằng chứng của sự mở rộng nhanh chóng.

Ông Thomas H. Shugart III, cựu sĩ quan Hải quân Mỹ, nhà nghiên cứu cấp cao từ Trung tâm An ninh Tân Hoa Kỳ, nhận định cùng BBC News Tiếng Việt rằng, với tốc độ và quy mô xây dựng hiện tại thì Campuchia không có đủ sức để làm.

Tuy nhiên, ông lưu ý là ông không đủ bằng chứng để khẳng định điều này vì chỉ thông qua hình ảnh vệ tinh. Ngoài ra, theo ông, mục đích xây dựng vẫn là bí mật giữa hai nước và công năng của các tòa nhà mới được xây vẫn là câu hỏi chưa có lời giải đáp.

Ông đánh giá: "Tôi nghĩ rất có thể Trung Quốc đã xây bởi những tòa nhà này làm tôi liên tưởng tới những tòa nhà tôi đã thấy ở các căn cứ nước ngoài của Trung Quốc tại Djibouti và các đảo nhân tạo ở Đông Nam Á. Với quy mô xây dựng như vậy, sẽ là rất đáng ngạc nhiên nếu các công ty Campuchia thực hiện".

Phía nam và đông nam căn cứ có gì?

Việc san ủi đất đã được thực hiện ở phần phía nam của căn cứ.

Vào tháng 10/2023, Campuchia đã dọn dẹp mặt bằng ở phía nam và một năm sau đã dựng lên các trụ bê tông. Một số xà lan xuất hiện ở đây, dường như đang thực hiện nạo vét tại cầu cảng mới xây.

Nhà nghiên cứu Thomas cho rằng "những xà lan này có thể chở vật liệu xây dựng hay vật liệu gì đấy". Vào tháng 6/2024, các hình ảnh vệ tinh cho thấy một cầu cảng hình chữ U.

Ở phần phía đông nam, có tổng cộng 6 tòa nhà đã được dựng lên trên mặt bằng đã được dọn dẹp. Cùng với các tòa nhà là sự xuất hiện những con đường rõ ràng và thêm các trụ bê tông bên con đường chính.

Phần phía bắc có gì?

Ở phần phía bắc, việc dọn đất đã được thực hiện. Chỉ trong khoảng 2 năm kể từ tháng 6/2022, Campuchia đã bắt đầu xây 4 tòa nhà lớn, ít nhất 4 tòa nhà nhỏ và một số cấu trúc không rõ. Từ tháng 2/2024 đến nay, dường như Campuchia đã đập bỏ một số tòa nhà cũ ở phía ven biển để xây dựng thêm một số thứ khác. 

Campuchia cũng mở đường mới.

Phía đông căn cứ có gì?

Ở phần phía đông, chỉ trong 6 tháng, từ tháng 6 đến tháng 12/2022, theo phân tích của BBC, Campuchia đã san phẳng diện tích khoảng khoảng 9 ha và bắt đầu dựng lên các trụ bê tông. Một năm sau, bốn tòa nhà lớn đã được dựng lên.

Trong cùng khu vực, họ đã xây dường như là bốn kho chứa nhiên liệu từ tháng 8 đến tháng 12/2023, sau đó sơn phủ xanh vào cuối tháng 4/2024.

Trả lời BBC News Tiếng Việt, ông Thomas H. Shugart III cho rằng đây có thể là doanh trại (hai tòa nhà bên phải) hay tòa nhà hành chính (hai tòa nhà bên trái) và sân thể thao ở giữa.

Về các kho nhiên liệu, qua hình ảnh vệ tinh, chuyên gia Thomas đánh giá đây có thể là kho nhiên liệu cho tàu chiến hoạt động. Hai khối nhà nằm gần đó dường như là bãi đậu xe hoặc nơi chứa xe, ông cho biết.

Phần trung tâm căn cứ có gì?

Ở phần trung tâm của căn cứ, người ta đã bắt đầu xây cầu cảng mới hồi tháng 5/2023 và sau đó tăng tốc phát triển căn cứ trong khoảng từ tháng 11 đến 12/2023.

Vào tháng 12/2023, các tàu chiến của Trung Quốc đã cập cầu tàu này trong ít nhất một tháng. Hồi tháng 4/2024, những chiếc tàu giống như vậy lại xuất hiện.

Hình ảnh từ BlacSky cho thấy những con tàu chiến Trung Quốc này đã đậu tại cảng ít nhất trong 7 tháng, tính đến tháng 6/2024.

Tàu hộ vệ lớp Giang Đảo

Hai tàu hộ vệ lớp Giang Đảo (Type 056) được phát hiện ở cầu tàu mới được xây trong khu vực này từ tháng 12/2023 đến tháng 6/2024, theo những hình ảnh từ công ty BlackSky.

Một chuyên gia về phân tích ảnh vệ tinh nói với BBC News Tiếng Việt trong điều kiện ẩn danh rằng đây là các tàu hộ vệ lớp Giang Đảo đã cập cảng Ream vào ngày 1/12/2023, sớm hơn thông tin ban đầu là ngày 3/12/2023 mà Radio Free Asia đưa.

Theo chuyên gia này thì các con tàu nói trên chỉ rời Ream có ba lần trong khoảng từ ngày 1/12/2023 đến 19/5/2024 và di chuyển cùng nhau, không riêng rẽ từng tàu. 

"Đây là những tàu hộ vệ lớp Giang Đảo với chiều dài 90 mét và chiều rộng tối đa là 11,14 mét", chuyên gia này cho biết.

H.T. & A.A.

---

Đồ họa do Aghnia Adzkia, Andro Saini, Arvin Supriyadi, Ayu Idjaja từ East Asia Visual Journalism của BBC thực hiện.

Trong bài viết tiếp theo, chúng tôi sẽ nói về Trung Quốc đang làm gì tại căn cứ quân sự Ream của Campuchia.

Nguồn: BBC Tiếng Việt