Bauxite Việt Nam

Cù Tuấn biên dịch bài phân tích kinh tế-chính trị của Bloomberg

Tóm tắt:

+ Đây là cuộc cải tổ lớn nhất trong nhiều thập kỷ nhằm giảm 20% bộ máy quan liêu tại Việt Nam.

+ Việc cắt giảm nhân sự này nhằm mục đích thúc đẩy nền kinh tế và giải phóng lượng vốn để phát triển.

*

Trong khi Elon Musk tại Mỹ và Javier Milei của Argentina ủng hộ các kế hoạch đầy tham vọng nhằm cắt giảm đáng kể quy mô chính phủ, một nỗ lực tương tự cũng đang được tiến hành trên thế giới. Nó đến từ các nhà lãnh đạo chính trị với một hệ tư tưởng hoàn toàn khác: Đảng Cộng sản Việt Nam.

Trong những gì được coi là cuộc cải tổ lớn nhất của chính phủ Việt Nam kể từ khi áp dụng cải cách theo hướng thị trường vào những năm 1980, các quan chức Việt Nam đang nhắm mục tiêu cắt giảm khoảng 20% quy mô của các Bộ, các cơ quan chính phủ và lực lượng lao động công chức. Nó được coi là liều thuốc thiết yếu để khắc phục tình trạng quan liêu phình to, giảm thủ tục hành chính và cắt giảm chi phí không cần thiết từ cấp chính quyền địa phương trở lên.

Kế hoạch đưa ra là sẽ bãi bỏ năm bộ và sáp nhập các bộ như Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và đầu tư. Bốn cơ quan chính phủ, bao gồm Ủy ban quản lý vốn nhà nước, sẽ bị xóa bỏ. Năm kênh truyền hình nhà nước, 10 tờ báo và 19 tạp chí sẽ bị giải thể.

Cuộc tấn công vào bộ máy quan liêu của quốc gia Đông Nam Á này theo sau các kế hoạch tương tự ở Argentina và Mỹ. Tổng thống Argentina Javier Milei đã hành động để cắt giảm chi tiêu ngay sau khi nhậm chức, với việc cắt giảm các bộ của chính phủ Argentina nhằm loại trừ thâm hụt. Tổng thống đắc cử Donald Trump đang hứa sẽ cắt giảm mạnh mẽ theo Bộ Hiệu quả Chính phủ mới thành lập do Elon Musk đồng lãnh đạo.

Bà Le Thu Huong, Phó giám đốc Chương trình Châu Á tại Crisis Group, cho biết: "Có một sự hội tụ đáng ngạc nhiên ở đây – cả chính phủ Việt Nam và Musk đều muốn kiểm soát – đó là mẫu số chung mà cả hai đều hiểu và có thể đàm phán với nhau".

Tuy nhiên, những nỗ lực của Musk dự kiến sẽ phải đối mặt với phản ứng chính trị dữ dội tại Mỹ. Còn chính phủ độc đảng của Việt Nam có nhiều quyền tự do hơn trong việc thực hiện các chính sách dù có thể không được một số bộ phận trong xã hội ủng hộ.

“Đây là cuộc cải tổ hành chính đầy tham vọng nhất của Việt Nam kể từ thời Đổi mới”, Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, cho biết. “Hà Nội đang cố gắng tinh giản bộ máy quan liêu vốn ngày càng bị coi là trở ngại cho việc tăng trưởng”.

1. Cắt giảm 'khẩn cấp'

Nỗ lực cải tổ chính phủ của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Tô Lâm diễn ra trước thềm cuộc cải tổ lãnh đạo vào năm tới tại Đại hội Đảng toàn quốc, diễn ra hai lần trong một thập kỷ. Ông Tô Lâm, người đã tiếp quản vị trí lãnh đạo chính trị của Việt Nam vào tháng 8 sau cái chết của nhà lãnh đạo lâu năm Nguyễn Phú Trọng, đang đặt dấu ấn của mình vào hệ thống trong bối cảnh cuộc cạnh tranh để giành được một nhiệm kỳ đầy đủ với tư cách là Tổng bí thư của đảng. Trong khi các chi tiết về việc tái tổ chức vẫn có thể thay đổi, ông Tô Lâm quyết tâm định hình lại chính phủ trước Đại hội 14 vào đầu năm 2026.

“Đây là vấn đề rất cấp bách cần phải giải quyết”, ông Tô Lâm phát biểu trong bài phát biểu đăng trên trang web của Đảng Cộng sản vào tháng 12. “Đôi khi chúng ta phải uống thuốc đắng, chịu đau và cắt bỏ khối u để có một cơ thể khỏe mạnh và cường tráng”, ông nói.

Những chi tiết đầu tiên về kế hoạch tái tổ chức của Việt Nam bắt đầu được tiết lộ vào tháng 11, với bản thiết kế chính thức được công bố vào đầu tháng 12, và chỉ cho các viên chức đến cuối tháng để nộp báo cáo tái cấu trúc. Các báo cáo này sẽ được đưa ra để phê duyệt tại các cuộc họp bất thường của Ủy ban Trung ương và Quốc hội vào tháng 2.

Hiện vẫn chưa rõ có bao nhiêu việc làm sẽ bị mất, nhưng các công chức rõ ràng đang rất căng thẳng — một Phó thủ tướng cho biết 100.000 việc làm sẽ bị ảnh hưởng, và một cựu quan chức quốc hội khác cho biết hàng trăm nghìn đảng viên và công chức sẽ phải lo lắng.

Các doanh nghiệp đã thận trọng hoan nghênh những cải cách này, mà nhiều người cho là cần thiết và đã quá hạn từ lâu, nhưng lo ngại các quyết định về chính sách có thể bị trì hoãn, dẫn đến tình trạng bế tắc kéo dài nhiều tháng.

“Quá trình tái cấu trúc có thể khiến mọi thứ chậm lại hoặc bị trì hoãn trong một vài tháng”, Lê Đăng Doanh, một nhà kinh tế và cựu cố vấn chính phủ tại Hà Nội cho biết. “Tuy nhiên, nó sẽ làm giảm bớt gánh nặng chi phí cho ngân sách nhà nước và hy vọng sẽ thúc đẩy hiệu quả của bộ máy nhà nước”, ông Doanh nói thêm.

Ông Tô Lâm cho biết vào tháng 10 rằng khoảng 70% ngân sách nhà nước đã được chi cho lương nhân viên và các khoản chi thường xuyên của nhà nước, và không còn đủ để chi cho các dự án đầu tư. Ông Lâm nói thêm rằng "Nếu chúng ta chỉ dùng tiền để nuôi sống lẫn nhau, sẽ không còn tiền để phát triển" các cơ sở hạ tầng quan trọng.

Việt Nam đang phải đối mặt với thâm hụt ngân sách ngày càng lớn sau khi các khoản giảm và miễn thuế đã lấy đi một phần đáng kể doanh thu của nhà nước. Chính phủ nước này đã đặt mục tiêu thâm hụt ngân sách là 3,8% GDP cho năm 2025 và đã cam kết ưu tiên chi tiêu cho các mạng lưới giao thông lớn. Vào tháng 11, chính phủ đã phê duyệt tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam trị giá 67 tỷ đô la và đang thúc đẩy việc phát triển ba tuyến đường sắt xuyên biên giới nối liền Việt Nam và Trung Quốc.

2. Có thể quá tải

Các Bộ có vẻ sẽ được giữ nguyên bao gồm: Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao và Bộ Công thương. Văn phòng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng sẽ được giữ nguyên, mặc dù tất cả đều sẽ phải tuân thủ việc tinh giản nhân sự nội bộ.

Bộ Nội vụ cho biết sẽ cần khoảng 130 nghìn tỷ đồng (5,1 tỷ đô la) cho các khoản thanh toán trợ cấp thôi việc để giúp giảm bớt tác động của tình trạng mất việc làm, theo báo Tuổi Trẻ.

“Đây không phải là việc dễ dàng hay nhanh chóng để thực hiện và có khả năng nhiều viên chức nhà nước sẽ phải đảm nhiệm thêm nhiều nhiệm vụ đòi hỏi một số chuyên môn mà họ có thể không có”, Nguyễn Trí Hiếu, một nhà kinh tế tại Hà Nội cho biết. “Việc tinh giản có thể gây quá tải lúc đầu”.

Việc thắt lưng buộc bụng diễn ra cùng với bối cảnh kinh tế toàn cầu đang xấu đi khi Trump đe dọa sẽ làm xáo trộn thương mại quốc tế bằng các mức thuế quan quy mô lớn. Việt Nam, vốn là quốc gia phụ thuộc nhiều vào đầu tư nước ngoài để thúc đẩy tăng trưởng do xuất khẩu, là nước hưởng lợi lớn từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump — mặc dù các quan chức ở Hà Nội đang chuẩn bị cho khả năng không còn được hưởng lợi lớn trong nhiệm kỳ lần này.

Việc cải tổ chính phủ cũng có thể có tác động đến các mục tiêu đầy tham vọng của Việt Nam là thúc đẩy mức tăng trưởng lên ít nhất 8% trong năm nay. Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng công cộng, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tăng trưởng nhanh, đã chậm lại, với chi tiêu của nhà nước cho các dự án vào năm 2024 chỉ đạt 77,5% so với kế hoạch.

Sự thay đổi bộ máy quan liêu này diễn ra sau nhiều năm Đảng Cộng sản Việt Nam mở cuộc chiến chống tham nhũng, dẫn đến việc nhiều quan chức cấp cao đã từ chức, một trong những phụ nữ giàu nhất nước này đã bị tuyên án tử hình, và hàng trăm quan chức đảng và lãnh đạo doanh nghiệp đã bị bắt giữ.

Tiến sĩ Giang thuộc Viện ISEAS-Yusof Ishak cho biết: "Với chiến dịch chống tham nhũng đã làm suy yếu cơ sở quyền lực của cấp tỉnh và thanh trừng các quan chức chống đối, giới lãnh đạo Việt Nam hiện có cả vốn liếng chính trị và sự cấp bách để thúc đẩy các cải cách mà họ tin là cần thiết để đạt được mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045".

Nguồn bản dịch: FB Cù Tuấn