Bauxite Việt Nam

Tô Văn Trường

Trong công tác cán bộ, quy trình vốn được xem như “hàng rào” để ngăn chặn sai lầm. Nhưng thực tiễn nhiều năm qua lại chỉ ra một nghịch lý cay đắng: quy trình có thể chặt chẽ, hồ sơ có thể đủ đầy, phiếu tín nhiệm có thể cao ngất song kết quả cuối cùng vẫn là chọn nhầm người. 

Khi “đúng quy trình” trở thành lá chắn che đậy trách nhiệm thì lỗ hổng lớn nhất không nằm ở thủ tục mà ở chỗ chúng ta đã để lọt những con người không xứng đáng vào bộ máy. Và hệ lụy nặng nề nhất không chỉ là những vụ án, những thất thoát nghiêm trọng mà còn là sự hao mòn niềm tin của nhân dân.

Bài học từ những “quy trình đúng” đắng cay

Không ít cán bộ từng đi lên nhờ hồ sơ "sáng", quá trình bổ nhiệm qua đầy đủ các bước từ giới thiệu, thẩm định, lấy ý kiến, bỏ phiếu đến phê duyệt nhưng sau đó lại bị kỷ luật, thậm chí bị xử lý hình sự. Một số vụ việc sai phạm nổi bật những năm qua đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh: quy trình có thể “đúng”, nhưng chọn con người thì vẫn “sai”. Từ cán bộ cấp tỉnh đến một số vị trí cao cấp ở Trung ương với những trường hợp “hạ cánh không an toàn” đã để lại khoảng trống niềm tin và tổn thất nặng nề về uy tín cán bộ, uy tín của Đảng. Báo cáo của Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng tiêu cực cho biết: chỉ riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến nay (tính đến tháng 6/2025) có hơn 3.500 cán bộ, đảng viên đã bị kỷ luật, trong đó có trên 200 cán bộ diện Trung ương quản lý, bao gồm cả Uỷ viên Trung ương Đảng, nguyên Uỷ viên Bộ Chính trị , Bí thư, Chủ tịch tỉnh, tướng lĩnh trong lực lượng vũ trang. Đáng chú ý, nhiều trường hợp trong số đó đều từng được giới thiệu, quy hoạch, bổ nhiệm đúng quy trình, có phiếu tín nhiệm cao trong tập thể. Nhưng thực tế đã chứng minh: đúng quy trình về hình thức không đồng nghĩa với chọn đúng người. Đó chính là khoảng trống nguy hiểm nhất. 

Điều này không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam. Ở nhiều nước, việc đề bạt cán bộ cũng từng gặp tình trạng “lọt lưới” do quá chú trọng vào bằng cấp, thành tích ngắn hạn hoặc quan hệ chính trị mà xem nhẹ sự trung thực và bản lĩnh. 

Singapore đã rút ra bài học từ thập niên 1980, khi một số quan chức bị phanh phui nhận hối lộ dù qua quy trình bổ nhiệm chặt chẽ. Sau đó, họ buộc phải thiết kế hệ thống giám sát độc lập và nhấn mạnh kiểm soát đạo đức. 

Trung Quốc trong chiến dịch “đả hổ, diệt ruồi” cũng chỉ ra nhiều cán bộ “lọt” qua khâu đề bạt nhưng sau đó lại bị xử lý do quá coi trọng sự “phù hợp về quan hệ” hơn là phẩm chất liêm chính.

Việt Nam làm thế nào để tránh đi lại vết xe đổ đó?  Càng để tái diễn tình trạng “đúng quy trình - sai con người” sẽ càng khiến bộ máy cồng kềnh, niềm tin bị xói mòn thêm, và cải cách sẽ bị trì trệ thêm.

Gốc rễ của nghịch lý

Vì sao “đúng quy trình” lại vẫn dẫn tới “sai con người”? 

Trước hết, vì có tình trạng biến quy trình trở thành hình thức. Hồ sơ được hợp thức hóa, phiếu tín nhiệm được định hướng, ý kiến được sắp đặt. Nói cách khác, quy trình bị thao túng bởi những người biết cách "bôi trơn" guồng máy. Khi lòng tin bị thao túng thì mọi khâu thủ tục sẽ trở thành “vở kịch” có kịch bản sẵn.

Thứ hai, công tác đánh giá cán bộ còn nặng về bằng cấp và kinh nghiệm trên hồ sơ, thiếu đánh giá thực chất về năng lực quản trị và phẩm chất đạo đức. Có người thăng tiến chủ yếu nhờ “đi đúng đường” chứ không phải “làm đúng việc”. Báo cáo của Ban Tổ chức Trung ương năm 2024 cho thấy: trong số cán bộ diện quy hoạch cấp chiến lược, tỉ lệ có công trình, sản phẩm mang tính đột phá chưa đến 15%; nghĩa là nhiều người được đưa vào danh sách chủ yếu dựa trên “quy trình đề cử” chứ chưa có đóng góp thực tế đủ sức thuyết phục.

Thứ ba, văn hóa trách nhiệm chưa được đề cao. Khi một cán bộ bị kỷ luật, thường rất khó chỉ rõ ai phải chịu trách nhiệm trong khâu đề bạt, bởi tất cả đều “đúng quy trình”. Đây chính là “vùng xám” nguy hiểm, khiến nhiều cá nhân thoát được trách nhiệm và để lại hệ lụy cho tổ chức và xã hội.

Nhìn ra thế giới để sửa mình

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy: không thể chỉ trông vào quy trình mà phải xây dựng cơ chế kiểm soát con người. Ở Đức, việc đề bạt quan chức gắn chặt với cơ chế thẩm định độc lập và sự giám sát của truyền thông – những người có dấu hiệu tham nhũng hoặc sai phạm đều khó lọt vào bộ máy cao cấp. Ở Nhật Bản, các cơ quan như Hội đồng Nhân sự quốc gia có quyền phủ quyết, bảo đảm rằng tiêu chuẩn đạo đức luôn được đặt song hành với tiêu chuẩn chuyên môn.

Điều này rất đáng tham khảo cho Việt Nam. Bởi trong nhiều trường hợp, chúng ta đã đặt nặng “quy trình nội bộ” mà thiếu đi sự kiểm chứng khách quan từ xã hội, báo chí, cơ quan độc lập. Nếu muốn chọn đúng người, phải mở rộng kênh giám sát, tránh “đóng kín cửa” để rồi hợp thức hóa sai lầm.

Những yêu cầu cấp bách

Bước vào giai đoạn chuẩn bị Đại hội Đảng khoá XIV, công tác cán bộ cần được nhìn thẳng và làm thật. Có thể khái quát một số yêu cầu cấp bách:

Đổi mới tiêu chí đánh giá: không chỉ dựa vào hồ sơ, bằng cấp mà phải có sản phẩm cụ thể, kết quả công việc rõ ràng, đặc biệt trong những lĩnh vực người đó phụ trách.

Siết chặt trách nhiệm cá nhân: ai giới thiệu, ai bỏ phiếu, ai ký quyết định – phải có cơ chế gắn trách nhiệm. Không thể để tình trạng cả tập thể đúng nhưng kết quả lại sai.

Tăng cường giám sát độc lập: trao thêm quyền cho các cơ quan kiểm toán, thanh tra, báo chí và cả ý kiến của nhân dân trong việc đánh giá cán bộ.

Đề cao tiêu chuẩn đạo đức, bản lĩnh chính trị: không để những người thiếu trung thực, cơ hội chủ nghĩa, lợi dụng quan hệ để thăng tiến lọt qua các tầng nấc đề bạt.

Đặc biệt, cần chú ý vấn đề “trường hợp ngoại lệ” – những cán bộ đã quá tuổi nhưng có uy tín, thực lực thìcó thể tiếp tục cống hiến. Điều này từng được các quốc gia phát triển áp dụng linh hoạt: Đức, Pháp hay Nhật đều trọng dụng những nhà lãnh đạo kỹ trị có tuổi, miễn còn năng lực và uy tín. Nhưng phải thật sự minh bạch, tránh biến “ngoại lệ” thành “đặc quyền”.

Niềm tin phải được đặt đúng chỗ

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhấn mạnh: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc. Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”. Nếu gốc không vững, cây khó mà xanh tốt. Nếu con người không đúng, thì mọi chiến lược, mọi nghị quyết dù hay đến mấy cũng khó đi vào cuộc sống.

Để khép lại những lỗ hổng “đúng quy trình, sai con người”, cần đặt ra yêu cầu cao hơn đối với trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ. Không thể chỉ trông chờ vào tham mưu, vào hồ sơ, mà phải có bản lĩnh nhận định, dám chịu trách nhiệm trước tập thể và nhân dân về lựa chọn của mình. Bên cạnh đó, lãnh đạo có thẩm quyền cũng cần chủ động mở rộng kênh tham khảo nhằm bảo đảm cái nhìn toàn diện và khách quan. 

Trong bối cảnh hiện nay, mạng xã hội là nơi phản ánh khá nhanh nhạy tâm tư, thái độ và đánh giá của dư luận đối với từng cá nhân, sự việc. Nếu biết tiếp cận một cách chọn lọc, tỉnh táo và khách quan, đây hoàn toàn có thể trở thành “kênh ngoài luồng” bổ ích, giúp bổ sung thêm những góc nhìn đa chiều. Lắng nghe dư luận xã hội không phải để chạy theo số đông, mà để có thêm cơ sở kiểm chứng, đánh giá sát hợp hơn, từ đó hạn chế những sai sót trong công tác cán bộ – lĩnh vực vốn đòi hỏi sự thận trọng cao.

Kết luận

Khi đất nước bước vào giai đoạn chuẩn bị Đại hội XIV, đòi hỏi lớn nhất không chỉ là tuân thủ quy trình, mà là tìm ra những người thật sự tiêu biểu để gánh vác trọng trách trước dân tộc và lịch sử. Chỉ khi nào khép lại được lỗ hổng “đúng quy trình – sai con người”, chúng ta mới dựng xây được một đội ngũ lãnh đạo đủ tầm vóc, đủ uy tín, đủ bản lĩnh để đưa công cuộc đổi mới tiến lên. Đó không chỉ là yêu cầu của hôm nay, mà còn là lời nhắn gửi của tương lai, là khát vọng cháy bỏng của toàn dân tộc trên con đường vươn tới phồn vinh, hùng cường.

T.V.T.

Tác giả gửi BVN